Konferencja prasowa NRA i Samorzadu Lekarskiego w zwiazku z
Transkrypt
Konferencja prasowa NRA i Samorzadu Lekarskiego w zwiazku z
Konferencja prasowa w związku z wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego o zakwestionowanie obowiązku przynależności do samorządów zawodowych Warszawa, 19 stycznia 2009 r. Art. 17 Konstytucji RP ma następującą treść: Art. 17 1. W drodze ustaw y można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentuj ące osoby wykonujące zawody zaufania publi cznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interes u publiczneg o i dla jego ochron y. 2. W drodze ustaw y można tworzyć również inne rodzaj e samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospoda rczej. Jak widać z powyższego, samorządy poszczególnych zawodów działają na podstawie ustaw, w związku z cyt. wyżej przepisem Art. 17 ust. 1 Konstytucji RP. Przesłanką ustawowego określenia organizacji danego zawodu w formie samorządu jest to jedynie, aby był to „zawód zaufania publicznego”. Takim samorządom Państwo oddaje swoje (wszystkie lub niektóre) uprawnienia nadzorcze nad wykonywaniem zawodu, w przeciwieństwie do innych zawodów, gdzie odpowiednie kompetencje albo leżą w wyłącznej gestii administracji publicznej (np. taksówkarz, nauczyciel) albo – po prostu nie istnieją, zaś weryfikatorem prawidłowego wykonywania zawodu jest „niewidzialna ręka rynku” (np. kucharz). Nie byłoby dobrze dla zainteresowanych (odbiorców usług), gdyby weryfikacji prawidłowości wykonywania zawodu lekarza, notariusza, adwokata, architekta itp. miała dokonywać wyłącznie owa „niewidzialna ręka rynku”. Istota zawodu zaufania publicznego polega m.in. na tym, że klient (np. osoba oskarżona, pacjent, inwestor) musi zawierzyć swojemu adwokatowi, lekarzowi, architektowi, bowiem jego wiedza zawodowa ma charakter szczególny, a wykonywanie zawodu podlega szczególnym rygorom deontologicznym. Dlatego istota zawodu zaufania publicznego polega też na tym, że to właśnie 1 korporacja zawodowa sprawuje – w myśl Art. 17 ust. 1 Konstytucji – „pieczę nad należytym wykonywaniem danego zawodu”. Przejmowanie przez Państwo tych uprawnień osłabia etos profesjonalizmu i źle służy interesom klientów, wbrew licznym w Polsce zwolennikom omnipotencji państwowej, którzy uważają, że funkcję strażnika prawidłowego wykonywania zawodu zaufania publicznego najlepiej wypełni urzędnik państwowy. Tak było w PRL, gdzie kontrolę nad wszystkim sprawował aparat państwowy. W krajach demokratycznych, do których Polska należy od prawie 20 lat, podział władzy między państwo (rząd) i korporacje terytorialne, zawodowe i inne jest rzeczą naturalną, a to, czy ze swoich uprawnień samorządy korzystają zgodnie z literą i duchem prawa – weryfikuje ostatecznie sąd. Nie jest też prawdą, że przynależność do samorządu zawodowego (do korporacji zawodowej) jest „przymusowa” („obowiązkowa”). Nie ma tu w ogóle dylematu: przynależność przymusowa czy dobrowolna, bo samorząd nie jest organizacją społeczną czy instytucją, do której trzeba lub można się zapisać – obowiązkowo lub dobrowolnie. Samorząd – tak samo terytorialny jak i zawodowy – jest przewidzianą przez Konstytucję i ustawy formą organizacji życia zbiorowego, w ramach której uprawnienia władcze państwo przekazuje samym zainteresowanym – np. mieszkańcom gminy, osobom wykonującym dany zawód itp. Przynależność ta nie jest zatem przymusowa; następuje ona z mocy samego prawa – jest więc poniekąd „automatyczna”, tak samo, jak z mocy prawa, „automatycznie” nabywamy obywatelstwo polskie, bo urodziliśmy się z rodziców mających obywatelstwo polskie, jak z mocy prawa, „automatycznie”, jesteśmy członkami terytorialnej wspólnoty samorządowej (np. gminy), bo tak prawo określa skutek tego, iż mieszkamy na terenie tej gminy. Tak samo – adwokaci, lekarze, doradcy podatkowi i inne zawody zaufania publicznego tworzą z mocy prawa swoje izby, które są wspólnotami osób wykonujących dany zawód. Dlatego dylemat, który został postawiony przez Rzecznika Praw Obywatelskich, jest zupełnie fałszywy. Należy też dodać, że nieporozumieniem jest także sugerowana przez RPO sprzeczność z Konstytucją, jakoby samorządy zawodowe naruszały wolność wykonywania zawodu albo ograniczały wolność podejmowania działalności gospodarczej. Z cyt. przepisu art. 17 Konstytucji wyraźnie wynika, że zdanie to mieści się w ust. 2 odnoszącym się do samorządów innych, niż zawodowe, co jest zupełnie zrozumiałe, bowiem takie ograniczenia muszą być dyktowane szczególnymi okolicznościami – te zaś Konstytucja łączy z uznaniem przez Sejm danej profesji jako „zawodu zaufania publicznego”. Jeśli zatem Sejm uznał dany zawód za zawód zaufania publicznego i ustanowił dla niego samorząd zawodowy – trudno widzieć w tym nadużycie prawa. 2 "(…) ustawa zasadnicza, przekazując część zadań publicznych rządowi i jego administracji, umożliwia przekazanie pozostałej części innym, ustawowo wskazanym, zdecentralizowanym podmiotom i organom administracji publicznej, m.in. korporacjom zawodowym. Korporacja jako instytucja administracji zdecentralizowanej wykonuje zadania publiczne samodzielnie, w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Zakres jej samodzielności ściśle określa prawo. Przynależność do korporacji nie jest dobrowolna ani przymusowa, lecz wynika bezpośrednio z mocy prawa, jest więc automatycznie konsekwencją nabycia stosownych uprawnień (wpisu i prawa wykonywania zawodu) bądź też spełnienia innych określonych przez prawo wymogów. Istotą samorządu zawodu zaufania publicznego jest powierzenie, na drodze ustawowej, zarządu sprawami publicznymi w określonej dziedzinie samym zainteresowanym, zorganizowanym przez ustawę, w korporację prawa publicznego – podmiot zdecentralizowanej administracji publicznej. Samorząd zaufania publicznego, odnosić się może jedynie do tych zawodów, w których ocena prawidłowości ich wykonania, zwłaszcza w sensie deontologicznym, jest niemożliwa z zewnątrz, a jednocześnie są to zawody istotne z punktu widzenia interesu publicznego. Funkcją korporacji zawodowych jest więc sfera etyki zawodowej, ustalanie i egzekwowanie kryteriów deontologicznych, reprezentowanie korporacji wobec władz państwowych, a także nadawanie prawa do wykonywania zawodu (co władze korporacyjne wykonują pod nadzorem władz państwowych obejmującym wyłącznie zakres zgodności ich działania z prawem, o której ostatecznie rozstrzyga niezawisły sąd)”. M. Kulesza, „Rzeczpospolita”, 9.02.1996 r. 3 Mity i fakty o zawodach zaufania publicznego Mity Zawody zaufania publicznego są zamknięte, trudno się do nich dostać bez układów rodzinnych. Najczęściej podawane jako przykład są w tym przypadku zawody prawnicze. Samorządy zawodów zaufania publicznego to instytucje wywodzące się z PRL „Korporacje” to wyobcowane ze społeczeństwa oligarchiczne klany, bezdusznie wysysające pieniądze z uczciwych obywateli Fakty Egzamin wstępny na aplikacje przygotowuje, przeprowadza i nadzoruje państwo (ministerstwo sprawiedliwości) a nie samorząd. Adwokaci nie mają żadnego wpływu na to, kto zostanie przyjęty. W zawodzie lekarza to państwo ogranicza dostęp do niektórych specjalizacji nie prowadząc aktywnej polityki umożliwiającej stworzenie właściwej liczby miejsc szkoleniowych. Samorząd lekarski od wielu lat protestuje przeciwko tej sytuacji. Samorząd adwokacki został utworzony dekretem marsz. Józefa Piłsudskiego w 1918 roku. W PRL-u samorząd adwokacki stanowił jedyną ochronę przed represjami państwa wobec adwokatów, zwłaszcza tych, którzy bronili więźniów politycznych i wspierali opozycję. _____________________ ________________ Izby lekarskie funkcjonowały w Polsce przed rokiem 1918 na terenie zaboru austriackiego i pruskiego. Po uzyskaniu niepodległości, po kilku latach aktywności organizacyjnej oraz politycznej środowiska lekarskiego, w 1921 r. ustawą sejmową zostały powołane izby lekarskie, a w roku 1938 izby lekarsko-dentystyczne. Samorząd lekarski był rozwiązywany dwukrotnie: po raz pierwszy przez okupantów niemieckich w 1940 r., po raz drugi - przez administrację komunistyczną w 1950 r. I chociaż towarzyszące temu okoliczności różniły się, to w obu przypadkach wspólne były korzenie tych decyzji. Idea samorządności nie mieściła się w żadnym z tych systemów społecznych. Zawód lekarza i lekarza stomatologa w roku 1989 ponownie uzyskał uprawnienia stworzenia swojej korporacji zawodu zaufania publicznego na podstawie Ustawy z 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158 z późn. zm.). Tradycją adwokatury jest działalność pro bono (bezpłatne porady prawne, bezpłatne zastępstwo procesowe w uzasadnionych wypadkach) Wielu adwokatów prowadzi działalność publiczną i społeczną, wykraczającą poza aktywność zawodową. Izby lekarskie potwierdzają uprawnienia lekarzy do wykonywania zawodu określone przepisami ustawy i wpisują do rejestru wszystkich lekarzy 4 Konstytucja nie tworzy przymusu zrzeszania się w samorządach zaufania publicznego i sprzeciwia się ograniczaniu przez nie działalności gospodarczej „Korporacje” tworzą monopole, dyktujące wysokie ceny i utrudniające korzystanie z usług. O dostępie do tych zawodów i korzystania z ich usług powinien decydować tylko rynek. W Polsce usługi prawne są słabo dostępne, na 100 tys. mieszkańców przypada 69 prawników (dane podawane przez RPO) Korporacje nakładają obowiązek płacenia składek członkowskich, a za naruszenie tego obowiązku można zostać dożywotnio usuniętym z zawodu. mających prawo wykonywania zawodu. Wybory w samorządzie lekarskim oparte są na ordynacji wyborczej, spełniającej wszystkie demokratyczne zasady, a pełnienie funkcji w organach jest ograniczone do dwóch kolejnych kadencji. Zawód lekarza chociaż jest jednym z najtrudniejszych, pomimo ostatnich podwyżek, znajduje się na szarym końcu wśród „opłacalnych” zawodów. Największą powszechną wspólnotą samorządową jest państwo. Samorządy zawodów zaufania publicznego sprawują funkcje, których nie jest w stanie skutecznie sprawować żaden inny podmiot (w tym państwo) – kontrola przestrzegania etyki zawodowej, sądownictwo dyscyplinarne, doskonalenie zawodowe. Sprawowanie tych funkcji bez powszechności przynależenia do samorządu byłoby fikcją. Izby lekarskie prowadzą rejestr praktyk lekarskich wszystkich lekarzy prowadzących działalność gospodarczą, potwierdzając spełnianie szczególnych warunków fachowych i sanitarnych, w których praktyki powinny być prowadzone. Z mocy prawa sprawują również nadzór nad wykonywaniem zawodu w tej formie. Usługi prawne świadczą w Polsce między innymi: adwokaci, radcowie prawni, notariusze, doradcy podatkowi, rzecznicy patentowi. Działają też tzw. doradcy prawni. Klient ma szeroki wybór. Jakość i ceny usług weryfikuje rynek. W Polsce na 100 tys. mieszkańców przypada 142 prawników (nie licząc notariuszy, doradców podatkowych i rzeczników patentowych) – szczegóły niżej. Dostęp do świadczeń medycznych limituje Narodowy Fundusz Zdrowia a nie izby lekarskie. W praktyce usunięcie z samorządu adwokackiego za niepłacenie składek – to sporadyczne przypadki, (raz na kilka lat). Najczęściej przesądzają o tym inne przyczyny dyscyplinarne. ______________________________________ W samorządzie lekarskim przepisy prawa nie umożliwiają pozbawienia prawa wykonywania zawodu z tytułu nie opłacania należnej składki członkowskiej. Wysokość składki nie przekracza jednego procenta średniego wynagrodzenia 5 lekarza, a w przypadku najsłabszych ekonomicznie grup (lekarze stażyści, emeryci, renciści) wynosi 10 zł. Jednocześnie składki członkowskie umożliwiają wykonywanie przez izby lekarskie zadań z zakresu zadań administracji rządowej w wysokości 60% tych kosztów. W samorządzie lekarskim nie było przypadku odebrania prawa wykonywania zawodu z tego powodu. Ok. 60% kosztów za zadania przejęte od administracji państwowej pokrywanych jest ze składek członkowskich. Dane o dostępności usług prawnych: Adwokatura liczy dziś 9 122 członków, a w roku 2009 powiększy się o dalsze 2 500 osób – czyli ponad 25 procent. Podobne relacje dotyczą radców prawnych, których jest obecnie ponad 25000. W Polsce usługi prawne świadczy także ok. 20 000 tzw. doradców prawnych. Daje to na dziś w Polsce – nie wliczając notariuszy i doradców podatkowych, którzy też świadczą usługi prawne – ponad 54 000 osób, zaś do końca 2009 liczba ta wzrośnie o kolejne co najmniej 7500 aplikantów. Przy liczbie mieszkańców Polski wynoszącej 38 139 0001 daje to odpowiednio 142 osoby na 100 tys. mieszkańców na koniec 2008 roku (a nie jak mylnie podaje RPO 69) i 161 osób na 100 000 mieszkańców w 2009 roku (wg szacunków NRA w 2009 r. ok. 2,5 tys. aplikantów adwokackich stanie się adwokatami). Dla porównania w Azerbejdżanie (kraj z którym porównuje Polskę RPO2) 100 tys. mieszkańców obsługuje 9 prawników, w Niemczech 150, w Holandii 2003, we Włoszech 2254, w Irlandii 2305, a w Hiszpanii 2604. W Konferencji udział wzięli: adwokat Joanna Agacka-Indecka – Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej prof. Michał Kulesza – Uniwersytet Warszawski dr n. med. Andrzej Włodarczyk, przewodniczący Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej. Informacje: Paweł Rochowicz Szef Biura Prasowego Naczelnej Rady Adwokackiej tel. 022 505 25 27, 0663 22 30 99 Ewa Gwiazdowicz Rzecznik prasowy Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie 0 604 44 66 03 1 Dane szacunkowe GUS na październik roku 2008: Biuletyn Statystyczny nr 11/2008 „Jest to dokładnie taka sama liczba na 100 tys. mieszkańców jak w Azerbejdżanie” – prof. Lech Morawski, podczas konferencji prasowej Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 12 stycznia 2009 3 Dane szacunkowe stowarzyszenia Fair Play zawarte w Liście otwartym do Marszałka Kalinowskiego z czerwca 2008 4 Danuta Frey, Tomasz Pietryga, Rzeczpospolita, 12 stycznia 2009, „Przeciw korporacjom” 5 Mariusz Jałoszewski, Polska The Times, 30 lipca 2008 "Prawników będzie więcej, więc ceny usług będą spadać” 2 6 7