Paweł Jarnicki - LudwikFleck.pl

Paweł Jarnicki, Glosariusz pojęć i wyrażeń Fleckowskich.
Podstawą stworzenia poniższego glosariusza były przede wszystkim dwie prace: 1) Glossary of
expressions used by Fleck stworzony w 1986 r. przez Th. Schnellego i R. S. Cohena, a zawierający
się w, przedrukowywanym w tomie niniejszym, artykule wstępnym tomu Cognition and Fact1
oraz 2) Flecksikon (wersja 0.2 z 04.09.2006), opracowany przez E. O. Graffa i K. Mutter 2.
Podstawą tego ostatniego były niemiecko, francusko i angielskojęzyczne wydania książki Flecka3.
Autorzy „Flecksykonu” stworzyli tabelę z pięcioma kolumnami, z których dwie pozostały puste –
jest to miejsce na polskie oraz włoskie odpowiedniki4. Poniżej wypełniam jedną z tych kolumn,
przy czym część wyrażeń usuwam jako niemające wpływu na kształt myśli Flecka, kilka zaś
dodaję (są to te, które nie zawierają francuskiego5 odpowiednika), uzupełniam lub poprawiam
kilka angielskich ekwiwalentów. Podczas konsultowania odpowiedników Fleckowskich wyrażeń
korzystałem z polskich wydań tłumaczenia książki Flecka6, jego polskich artykułów i tłumaczeń
na polski trzech obcojęzycznych artykułów7. Status polskich odpowiedników nie tyle jest
normatywny, co sprawozdawczy (nie rości sobie też pretensji do kompletności), przy czym jako
pierwsze podaję najbardziej, według mojego rozeznania, adekwatne polskie wyrażenie. Ostatnia
wskazówka dla chcących systematycznie pracować nad Fleckowską terminologią – bardzo
pomocne jest tu angielskojęzyczne wydanie, które, choć nie najlepsze pod względem jakości
tłumaczenia, to jako jedyne ze wspomnianych posiada załączony indeks.
W tabeli poniżej oddzielam ukośnikiem ekwiwalenty jednego wyrażenia – dla jasności: w
pierwszym haśle ukośnika brakuje między „czynne” a „sprzężenie”, oznacza to, że „aktywne”
oraz „czynne” są polskimi ekwiwalentami niemieckiego „aktive”, „sprzężenie” zaś, „związek” i
„relacja” to ekwiwalenty niemieckiego „Koppelung”, przy czym stojące jako pierwsze
„sprzężenie” uznaję za najbardziej adekwatne.
polskie
niemieckie
angielskie
francuskie
aktywne / czynne
sprzężenie /
aktive Koppelung
active coupling /
connection /
connexion active
(à l'intérieur du
1 Cognition and Fact: Materials on Ludwik Fleck, R. S. Cohen, Th. Schnelle (red.), Dordrecht-Boston-LancasterTokyo 1986.
2 „Flecksykon” można znaleźć na stronie: www.ludwik-fleck-kreis.org.
3 L. Fleck, Genesis and Development of a Scientific Fact, tłum. F. Bradley, Th. J. Trenn, Chicago 1979; L. Fleck,
Entstehung und Entwicklung einer wissenschaftlichen Tatsache, Frankfurt am Main 1980; L. Fleck, Genèse et
développement d'un fait scientifique, tłum. N. Jas, Paris 2005.
4 Włoskie tłumaczenie powstało w 1983 r. [L. Fleck, Genesi e sviluppo di un fatto scientifico, M. Leonardi, S. Poggi
(red.), Bologna 1983], polskie w 1986 r. [L. Fleck, Powstanie i rozwój faktu naukowego, tłum. M. Tuszkiewicz,
Lublin 1986; 2. polskie wydanie w zbiorze: L. Fleck, Psychosocjologia poznania naukowego, red. S. Symotiuk, Z.
Cackowski, Lublin 2006].
5 Za konsultację w kwestii poprawności zapisu francuskich wyrażeń bardzo dziękuję Marcelinie Zuber.
6 Zob. przyp. 4.
7 Tłumaczenia te znajdują się w dwu zbiorach: L. Fleck, Psychosocjologia…; oraz w zbiorze: L. Fleck, Style myślowe
i fakty, S. Werner, C. Zittel, F. Schmaltz (red.), Warszawa 2007.
związek / relacja
linkage /
association
savoir)
awizo oporu
Widerstandsaviso
advice / signal of
resistance
aviso utilisé par un
collectif de pensée
pour résister
bezzałożeniowość
Voraussetzungslose
n
devoid of any
assumptions
ce qui n'est
assujetti à aucune
hypothèse
bierne / pasywne
sprzężenie /
związek / relacja
passive Koppelung
passive coupling /
connection /
linkage /
association
connexion passive
(à l'intérieur du
savoir)
doświadczenie
Erfahrung
experience
experience
dziedzina myśli
Denkgebiet
field of thought
domaine de pensée
fachowiec ogólny
allgemeiner
Fachmann
general expert
fakt
doświadczalny
Erfahrungstatsache
empirical fact
fait d'expérience
fakt naukowy
wissenschaftliche
Tatsache
scientific fact
fait scientifique
fizjologia
poznania
Erkenntnisphysiolo
gie
physiology of
cognition
physiologie de la
connaissance
harmonia złudzeń
Harmonie der
Täuschungen
harmony of
illusions
l'harmonie des
illusions
historia myśli
Denkgeschichte
history of thought
l’histoire de la
pensée
Ideogramm /
Sinnbild
ideogram
representation
visuelle
s'inscrivant dans
un sens, conforme
a un sens /
idéogramme
ideowidzenie
Sinn-Sehen
ideovison / seeing
of Sinn / stylized
seeing of ideas
perception visuelle
s'inscrivant dans
un sens, conforme
à un sens
kolektyw
myślowy
Denkkollektiv
thought collective
collectif de pensée
- momentan
- transient
- momentané
krąg egzoteryczny
exoterischer Kreis
exoteric circle
krąg ezoteryczny
esoterischer Kreis
esoteric circle
linie myślowe
Denklinien
lines of collective
thought
courants de pensée
międzykolektywn
Interkollektive
intercollective
circulation de
ideogram / sensoobraz
- chwilowy
a/
interkolektywna
wymiana /
krążenie myśli
Denkverkehr
exchange /
communication of
thoughts
pensée entre
collectifs de
pensée
myśl / myślenie
Denken
thinking / thought
la pensée
nastrój
Stimmung
mood
nauka
czasopismowa
Zeitschriftenwissen
schaft
journal science
nauka
podręczników
szkolnych
Lehrbuchwissensch
nauka
podręcznikowa
Handbuchwissensc
aft
haft
textbook science
handbook /
vademecum
science
nauka popularna
populäre
Wissenschaft
popular science
odczyn / reakcja
Wassermanna
WassermannReaktion
Wassermann test /
reaction
odkrycie
Entdeckung
discovery
ogólnie
wykształceni
allgemein gebildet
generally
educated
force
contraignante
s'exerçant sur la
pensée / contrainte
exercée sur la
pensée
opór myślowy
Denkzwang
resistance of /
constraint on
thought
pogotowie /
gotowość
Bereitschaft
preparedness
pojęcie
Begriff
concept
postać / Gestalt
Gestalt
form / Gestalt
postrzegane
wahrgenommen
what has been
perceived
ce qui a été perçu
postrzeganie
Wahrnehmen
perception
perception
powstanie
Entstehung
genesis /
emergence
poznający
Erkennenden, die
individual knower
celui qui connaît
poznane
das Erkannte
that which is
already known
ce qui est connu
poznanie
Erkenntnis
cognition
connaissance
(savoir déjà
construit, établi)
poznawać /
poznawanie
erkennen /
Erkennen
to cognize / act of
cognition
acte cognitif ;
connaissances en
concept
cours d'élaboration
; élaborer une
connaissance
Praidee /preidee
Präideen / Urideen
Pre-ideas / protoideas
idées originelles
przemiana /
mutacja /
transformacja
stylu myślowego
Denkstilumwandlu
ng /
Denstilumänderung
transformation of
the thought style
changement de
style de pensée
przymus myślowy
Denkzwang
constraint /
compulsion of
thought
force sociale
contraignante
exercée sur la
pensee
rozwój
Entwicklung
development
développement
specjalista
/fachowiec
Fachmann
Expert
styl myślowy /
styl myśli
Denkstil
thought style /
style of thought
style de pensée
system
przekonań /
poglądów
Meinungssystem /
Anschauungsystem
system of opinion
système d'opinions
teoria poznania /
epistemologia
Erkenntnistheorie
epistemology
théorie de la
connaissance
to, co ma zostać
poznane
das Zu-Erkennende
that which is to
cognize
ce qui est à
connaître
trwałość /
uporczywość
/tendencja
zachowawcza
systemów
przekonań
Beharrungstendenz
der
Meinungssysteme
Tenacitiy /
tendency to
persist of systems
of opinion
tendance des
systèmes
d'opinions à
perdurer
twór / konstrukcja
/ struktura
myślowa
Denkgebilde
work of the mind,
creation of
thought, thought
structure (Gebilde
des Denkstils =
works produced
by the thought
style)
forme,
configuration de
pensée
ukierunkowane /
skierowane
gerichtet
directed
wędrówka myśli /
idei
Gedankenwanderun
g
passage of ideas /
thoughts
circulation/migrati
on de pensée
wewnątrzkolekty
wna /
interkolektywna
intrakollektiver
Denkverkehr
Intracollective
exchange /
communication of
circulation de
pensée à l'intérieur
d'un collectif
wymiana
/krążenie myśli
thoughts
wewnętrzna
harmonia stylu
myślowego
innere Harmonie
des Denkstils
intrinsic harmony
of thought style
harmonie interne
du style de pensée
widzenie postaci /
postaciowe
Gestaltsehen
perception of
forms / seeing of
Gestalts
perception visuelle
d'une forme
wiedza
Wissen
knowledge
wiedza popularna
populäres Wissen
popular
knowledge
wiedza
specjalistyczna /
fachowa
fachmännisches
Wissen
expert knowledge
wspólnota
myślowa
Denkgemeinschaft
thought
community
communauté de
pensée
wymiana /
krążenie myśli
Denkverkehr /
Gedankenaustausch
Exchange /
communication of
thoughts
circulation de la
pensée
zależny od stylu
myślowego
denkstilbedingt
conditioned by
thought style
conditionné par un
style de pensée
zamknięty system
przekonań
geschlossenes
Meinungssystem
Self-contained /
closed system of
opinions
système d 'opinion
fermé sur luimême