Analiza polityki finansowej Fundacji im

Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Raporty z badań
Ryszard Skrzypiec
Analiza polityki finansowej
Fundacji im. S. Batorego
pod kątem wzmacniania rozwoju
organizacji pozarządowych w Polsce
w latach 1996-2001
Warszawa 2002
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Spis treści
Finansowanie rozwoju infrastruktury Trzeciego sektora w Polsce przez Fundację Batorego w
latach 1996-2001.........................................................................................................................3
Tabela 1. Najwięksi grantobiorcy środków Fundacji im. S. Batorego w latach 1996-2001.. 8
2
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Finansowanie rozwoju infrastruktury
Trzeciego sektora w Polsce przez
Fundację Batorego w latach 1996-2001
Za ilustrację naszych rozważań na temat polityki budowania instytucji tzw. infrastruktury
sektora organizacji pozarządowych w Polsce w pierwszej dekadzie transformacji ustrojowej
posłuży nam analiza wydatków Fundacji im. S. Batorego.
Fundację Batorego należy zaliczyć do grona największych podmiotów finansujących aktywność obywatelską na rzecz dobra wspólnego w Polsce. I to zarówno pod względem wielkości wolumenu środków, jak i rozległości obszarów oraz form działania. Wydzielone programy
obejmują swym zainteresowaniem szerokie spektrum inicjatyw: od akademickich i edukacyjnych, przez młodzieżowe, w sferze kultury, pomocy społecznej, profilaktyki uzależnień i medycyny po standardy funkcjonowania państwa. Wśród dotowanych przedsięwzięć znajdujemy
zarówno działania operacyjne realizowane przez tzw. organizacje podstawowe, infrastrukturalne zorientowane na budowanie konkretnych instytucji, jak i bardzo specjalistyczne projekty realizowane przez instytucje typu think-tank. Ze środków będących w dyspozycji Fundacji korzystają przede wszystkim polskie organizacje pozarządowe. Należy w tym miejscu zauważyć,
że w kręgu zainteresowania Fundacji leży również inicjowanie działań za naszą wschodnią granicą.
Wybór Fundacji Batorego został podyktowany także faktem, że jest to jedyny tego typu podmiot, którego kompletnymi danymi finansowymi za okres kilku ostatnich lat dysponujemy.
To pozwala spojrzeć na realizowaną przezeń politykę z różnych perspektyw.
Na potrzeby analiz dokonaliśmy zestawienia kilku typów dotacji:
•
z programu organizacji pozarządowych – instytucjonalnych, nagród dla organizacji
pozarządowych, na tworzenie centrów wolontariatu, funduszy lokalnych i instytucji
wspierających funkcjonowanie organizacji (fora, federacje itp.) przeznaczonych na
projekty grantowe,
•
z programu prawnego – na tworzenie biur porad obywatelskich,
•
z programu kobiecego – na profesjonalizację i podnoszenie standardów działania
organizacji (pochodzące z dotacji Fundacji Forda w latach 1999-2000),
•
z pozostałych programów – na działania zorientowane na tworzenie warunków dla
rozwoju organizacji pozarządowych – m.in. w zakresie mediów, dostępu do Internetu, dostarczania informacji, udzielania grantów, szkoleń, pomocy merytorycznej
itd.
3
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Podstawę selekcji stanowiło uznanie1, że celem udzielenia tych właśnie dotacji było – bezpośrednie lub pośrednie - wsparcie procesu rozwoju sektora organizacji pozarządowych, w tym
także poprzez budowę jego infrastruktury.
W latach 1996-2001 Fundacja Batorego dysponowała środkami w łącznej wysokości przekraczającej kwotę 200 mln PLN. W tym czasie prowadziła 26 programów tematycznych, z
czego stale 11: akademicki, wschód, Forum Europy Środkowej i Wschodniej, kobiecy, Komisja Edukacji w Dziedzinie Alkoholizmu, kulturalny, media, medyczny, młodzieżowy, organizacji pozarządowych oraz wydawniczy. Niektóre z tych programów zmieniały w tym czasie nazwy i zakres zainteresowania, w ramach niektórych wyodrębniano podprogramy i specjalistyczne ścieżki dotacji (np. w kobiecym „Regionalny Program Kobiecy”, organizacji pozarządowych „Szklarnia”, dotacje instytucjonalne itd.). Pod względem wolumenu środków największym programem okazał się program organizacji pozarządowych z budżetem ponad 40 mln
PLN (20% całości środków Fundacji). Następne w kolejności, to: akademicki (nieco ponad 19
mln PLN), kulturalny (około 15,5 mln PLN), Forum EŚiW (ponad 11 mln PLN) i młodzieżowy (nieco ponad 10 mln PLN). Z innych dostępnych dla organizacji pozarządowych należy
wyróżnić: internetowy (8,7), kobiecy (8,3), powódź (7,5 - w latach 1997-1998), wschód (5,7),
prawny (4,8 - od 1998) i społeczność lokalna (4,6 – w latach 1997-2000).
Natomiast wielkość wolumenu środków przekazanych na wzmacnianie procesu rozwoju
sektora organizacji w Polsce oszacowaliśmy na około 48,5 mln PLN, co stanowiło około ¼
łącznego budżetu Fundacji Batorego w tym czasie. Co prawda, Z powyższych środków, jak
wynika z opracowanego zestawienia, skorzystało aż 191 podmiotów2, jednakże rozpiętość pomiędzy benefecjentami największych i najmniejszych dotacji sięga wielu milionów złotych.
Dlatego dokonaliśmy podziału tej zbiorowości na trzy grupy podmiotów ze względu na łączną
wysokość otrzymanych w latach 1996-2001 środków:
•
11 podmiotów otrzymało środki w wysokości przekraczającej 1 mln PLN (łącznie
około 25,7 mln – 53%) - aż 9 instytucji ma swoją siedzibę w Warszawie, zaś dwie
pozostałe, to „Komitet Organizacyjny Obchodów 1000-lecia Miasta Gdańska” oraz
krakowska Fundacja „Partnerstwo dla Środowiska”, której przekazano środki z
przeznaczeniem na dotacje oraz realizację przedsięwzięć ekologicznych,
•
69 podmiotów otrzymało środki w wysokości od 100 000 do 999 999 PLN (łącznie
około 17,8 mln – 37%),
•
111 podmiotów otrzymało środki w wysokości nie przekraczającej kwoty 99 999
PLN (łącznie około 5,0 mln – 10%).
Największą pulę środków otrzymała Fundacja Instytut Spraw Publicznych w Warszawie
(prawie 5 mln), zaś najmniejszą Stowarzyszenie „Klub Zdanie” z Jarosławia (2.5 tys.).
167 (87% ogółu) organizacji ma swoje siedziby w obecnych (2/3 ogółu) i byłych (22%
ogółu) stolicach województw oraz innych dużych miastach, z czego 68 (ponad 1/3 ogółu) w
Warszawie, a 14 w Krakowie, 6 w Poznaniu, po 5 w Gdańsku i we Wrocławiu.
1
Oczywiście w grę nie wchodzi swobodne uznanie. Kierowaliśmy się bądź opisem, tytułem dotacji, bądź charakterem grantobiorcy, bądź wreszcie typem programu, podprogramu bądź ścieżki finansowania. Jednakże wszystkie podane wartości liczbowe należy traktować jako szacunkowe.
2
Średnia pula otrzymanych dotacji wynosi około 255 tys. PLN.
4
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
W polityce Fundacji Batorego dosyć wyraźnie zaznacza się orientacja na wspieranie działań
realizowanych przez organizacje pozarządowe, będącego wyrazem wizji samoorganizującego
się społeczeństwa oraz na kreowanie standardów funkcjonowania instytucji państwa. Za tym
pierwszym przemawia zarówno wyróżnienie specjalnego programu z dużym budżetem oraz
zdecydowana dominacja tego typu podmiotów wśród grantobiorców. Ilustracją tego drugie są
wyspecjalizowane programy i podprogamy, jak np. Program przeciw korupcji, czy rozwój sieci
biur porad obywatelskich w ramach Programu prawnego.
Niezwykle istotnym obszarem wspieranym przez Fundację Batorego jest rozwój organizacji
pozarządowych. Aktywność Fundacji w tym zakresie przybiera bądź postać dostarczania środków do realizacji konkretnych projektów i świadczenia usług, bądź postać celowego działania
zorientowanego na wykształcenie pewnego typu instytucji (tzw. infrastruktury sektora), jak sieci wyspecjalizowanych organizacji wspierających inne organizacje (np. SPLOT), branżowe i terytorialne federacje (np. WROS), instytucje zajmujące się świadczeniem usług określonego typu i ich związki (np. ZSBPO), a także na podnoszenie standardów działania (np. dotacje dla
organizacji kobiecych z puli Fundacji Forda). Podstawowe narzędzie służące realizacji założonych celów stanowią dotacje instytucjonalne, które można traktować jako dotacje podmiotowe. W latach 1996-2001 wyasygnowano na ten cel środki w łącznej wysokości przekraczającej
kwotę 30 mln PLN, co stanowi więcej niż ¾ budżetu Programu organizacji pozarządowych3.
W opracowanym na potrzeby niniejszej analizy zestawie wyróżniamy następujące typy dotowanych przedsięwzięć i instytucji4:
•
•
•
•
•
•
organizacje typu think-tank (Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Centrum
Stosunków Międzynarodowych, Fundacja Międzynarodowe Centrum Rozwoju Demokracji z Krakowa, Instytut Spraw Publicznych, Ośrodek Myśli Politycznej z Krakowa, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy) – 7,5 mln,
na tworzenie i funkcjonowanie funduszy lokalnych (Akademia Rozwoju Filantropii w
Polsce – 4,6 mln)
z przeznaczeniem na dotacje i inne wsparcie w dziedzinie ekologii (Fundacja „Partnerstwo dla Środowiska”), działań z młodzieżą (Fundacja dla Polski, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Kulturalnych „Wyzwania”, Fundację Młodzieżowej Przedsiębiorczości, Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych w Białymstoku, Polska Fundacja
Dzieci i Młodzieży, ), integracji europejskiej (Polską Fundacja im. R. Schumana),
wspierania organizacji podstawowych (Koszalińskie Centrum Wspierania Inicjatyw
Społecznych w ramach projektu „Szklarnia”) - 5,5 mln,
sieci ośrodków wspierania organizacji pozarządowych SPLOT - 1,5 mln,
tworzenie, funkcjonowanie oraz realizację działań operacyjnych przez federacje i organizacje parasolowe (np. Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych,
Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Federacja Polskich Banków Żywności, Federacja Polskich Klubów Kobiet po Mastektomii „Amazonki”, Forum Fundacji
Polskich, Regionalne Forum Organizacji Pozarządowych „Refos” z Krakowa, Sejmik
Organizacji Pozarządowych z Poznania) – 0,7 mln,
organizacje parasolowe wchodzące w skład Wspólnoty Roboczej Związku Organizacji Socjalnych WRZOS - Śląskie Forum Organizacji Socjalnych KAFOS z Katowic,
3
Oczywiście, nie wszystkie dotacje tego typu służą tworzeniu infrastruktury. Część środków uznanych przez nas
jako służące budowie infrastruktury pochodzi z budżetów innych programów.
4
Dodajemy tu także granty instytucjonalne, które pośrednio wpływają na przedmiot aktywności
5
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Wspólnota Robocza Organizacji Socjalnych z Wrocławia i Związek Stowarzyszeń
Krakowskie Forum Organizacji Socjalnych KraFOS z Krakowa) – 0,5 mln,
• tworzenie i funkcjonowanie Biur Porad Obywatelskich i ich związku – 0,9 mln5,
• rozwój i podniesienie standardów działania organizacji kobiecych (m. in. dla Centrum
Praw Kobiet) – 1,7 mln (w tym około 1 mln PLN z dotacji Fundacji Forda w latach
1999-2000),
• na tworzenie centrów wolontariatu – 0,25 mln,
• na tworzenie centrów aktywności lokalnej – 0,22 mln,
• dla lokalnych centrów wspierania organizacji (m.in. Beskidzkie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych z Bielska Białej, Cieszyńskie Stowarzyszenie Młodzieży Twórczej z Cieszyna, Stowarzyszenie Ekologiczne BIOS – Skoczowskie Porozumienie Inicjatyw Społecznych ze Skoczowa w roku 1999 około 0,1 mln), w ramach
ścieżki „Działajmy wspólnie” (w latach 2000-2001 udzielono 33 dotacji w łącznej wysokości około 0,5 mln) – ponad 0,6 mln6,
• utworzenie Centrum Inicjatyw Oświatowych (Fundacja Ośrodka Edukacji Ekologicznej EKO-OKO) – 0,16 mln,
• na tworzenie infrastruktury ogólnosektorowej (Stowarzyszenie na Rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych m.in. na: organizację I OFIP7, utworzenie Centrum Szpitalna8,
serwisy informacyjne – np. Tratwa, FIPress oraz inne działania) – 1,1 mln,
• dla Ośrodków Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej – 2,1 mln (z czego 0,8 mln na
realizację projektu „Internet dla szkół”),
• na wspierania rozwoju i standardów działania organizacji pozarządowych (Fundacja
Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Stowarzyszenie Trenerów Organizacji Pozarządowych) – 0,7 mln.
Za swoistą formę budowania infrastruktury można uznać praktykę udzielanie dużych dotacji instytucjonalnych. Lista podmiotów, które otrzymały co najmniej 0,5 mln PLN na działalność, którą nie da się zaliczyć do wyróżnionych powyżej obszarów obejmuje:
•
•
•
•
Helsińską Fundacja Praw Człowieka – 2,8 mln,
Fundację Ośrodka „Karta” – 2,4 mln9,
Fundację „Judaica” z Krakowa – 0,9 mln,
Instytut na rzecz Demokracji w Europie Wschodniej i Fundację „Dzieci Niczyje” – po
0,5 mln.
Ponadto wśród odbiorców dużych kwot z tej puli znalazły się m.in.:
•
Centrum Edukacji Obywatelskiej, Centrum Monitoringu Wolności Prasy , Fundacja Edukacja dla Demokracji, Fundacja Pomocy Dzieciom z Chorobą Nowotworową, Fundacja
5
Pulę środków wyasygnowanych na ten cel należy zwiększyć o dotacje udzielone przez Program prawny w roku
1999 jeszcze przed wdrożeniem realizacji tego projektu.
6
Dokładne wyliczenie tej pozycji jest niezwykle trudne z uwagi na spore trudności z rozpoznaniem lokalnych organizacji wspierających. Warto dodać, że w latach 2000-2001 w ramach ścieżki „Szklarnia” udzielono 36 dotacji
w łącznej wysokości 0,098 mln plus 0,149 mln na regranting.
7
Za pośrednictwem Stowarzyszenia Wspierania Inicjatyw Społecznych „Asocjacje” w 1996 roku.
8
Wraz z Fundacją dla Polski, Fundacją bez Względu na Niepogodę, Fundacją Akcji Demokratycznej, Centrum
Informacji dla Organizacji Pozarządowych BORDO).
9
Część środków pochodzi z Programu młodzieżowego na realizację konkursu „Historia bliska”.
6
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Synapsis, Ogólnopolski Klub Miłośników Litwy, Polska Akcja Humanitarna.i Polski PEN
Club każde po co najmniej 0,2 mln.
Podsumowując analizę polityki finansowej Fundacji im. Stefana Batorego na w okresie
1996-2001 pod kątem wzmacniania procesu rozwoju sektora organizacji pozarządowych w
Polsce pozwala stwierdzić, że Fundacja była w tym okresie znaczącym i aktywnym aktorem
kreującym kształt Trzeciego sektora w Polsce. O odgrywaniu znaczącej roli zadecydowała
przede wszystkim wielkość środków przeznaczonych przez Fundację na realizację szeregu
przedsięwzięć o charakterze pożytku publicznego, z których znaczna część była dostępna polskim organizacjom pozarządowym. Natomiast aktywna rola Fundacji przejawiała się w podejmowaniu prób kreowania działalności pewnego typu oraz finansowaniu tworzenia i funkcjonowania wyspecjalizowanych organizacji, w tym budowę tzw. infrastruktury sektora. Doskonałą ilustrację stanowi udział dotacji instytucjonalnych w ogólnej puli wydatków Programu organizacji pozarządowych przekraczający 75%. Natomiast analiza przestrzennego rozmieszczenia odbiorców dotacji wskazuje na ich koncentrację w dużych ośrodkach miejskich, z Warszawą na czele10. Zaobserwowaliśmy także zjawisko korzystania przez niektórych odbiorców dotacji instytucjonalnych z dużo mniejszych dotacji operacyjnych, co często ma miejsce w tym
samym okresie rozliczeniowym.
10
Trzeba jednak zaznaczyć, że część dotowanych projektów było realizowanych poza siedzibą odbiorcy dotacji –
w układzie ogólnopolskim czy regionalnym.
7
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Tabela 1. Najwięksi grantobiorcy środków Fundacji im. S. Batorego w latach 1996-2001
Lp.
Nazwa organizacji
1. Instytut Spraw Publicznych
Akademia Rozwoju Filantropii w
2. Polsce
3. Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Komitet Organizacyjny Obchodów
4. 1000-lecia Miasta Gdańska
5. Fundacja Ośrodka "Karta"
6. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska
Centrum Analiz Społeczno7. Ekonomicznych CASE
Fundacja Młodzieżowej
8. Przedsiębiorczości
9. FRDL - Zakład Internet dla Szkół
10. Centrum Praw Kobiet
11. Stowarzyszenie na rzecz FIP
SUMA
Siedziba
Warszawa
Łączna wysokość
Nazwa programu
środków w zł
/typ dotacji
4 931 148,79 zł OPI
Warszawa
Warszawa
4 554 305,49 zł FLG, OPI
2 801 449,10 zł OPI
Gdańsk
Warszawa
Kraków
2 800 000,00 zł OPI
2 387 744,50 zł E, FEŚW, Mł, OPI, W
1 570 000,00 zł OPI, OP
Warszawa
1 551 360,00 zł OPI, OP
Warszawa
Warszawa
Warszawa
Warszawa
1 517 600,00 zł OPI, E
1 490 667,26 zł I
1 127 103,89 zł OPI, KIFord, K
1 030 050,00 zł E, OPI, OP, Powódź
25 761 429,03 zł
Objaśnienia skrótów:
E – Program Europejski,
FEŚW - Forum Europy Środkowej i Wschodniej,
FLG – fundusze lokalne z Programu Organizacji Pozarządowych,
I – Program Internet,
K – Program Kobiecy,
KIFord - profesjonalizacja i podniesienie standardów z dotacji Fundacji Forda w ramach Programu Kobiecego,
Mł – Program Młodzieżowy,
OP - operacyjna z Programu Organizacji Pozarządowych,
OPI - instytucjonalna z Programu Organizacji Pozarządowych,
Powódź – Program Powódź w latach 1997-1998,
W – Program Wschód-Wschód,
8