docSTRATEGIA ROZWOJU GMINY WIERZBICA NA LATA 2007-2020
download 
Reklamacja Transkrypt
STRATEGIA ROZWOJU GMINY WIERZBICA NA LATA 2007-2020
Urząd Gminy w Wierzbicy STRATEGIA ROZWOJU GMINY WIERZBICA NA LATA 2007-2020 Wierzbica, 2007r. SPIS TREŚCI WPROWADZENIE........................................................................................... Przesłanki opracowania Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica......................... CZĘŚĆ I......................................................................................................... DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU GMINY WIERZBICA.................................... 1. 2. 3. 4. 5. PODSTAWOWE INFORMACJE O GMINIE........................................................ 1.1. Rys historyczny................................................................................................. 1.2. Położenie, powierzchnia i ludność.................................................................... 1.3. Powiązania i relacje z otoczeniem zewnętrznym............................................. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE........................................................................ 2.1. Położenie geograficzne i ukształtowanie terenu............................................... 2.2. Warunki klimatyczne........................................................................................ 2.3. Zasoby wodne................................................................................................... 2.4. Gospodarowanie energią i ochrona powietrza atmosferycznego...................... 2.5. Gleby................................................................................................................. 2.6. Surowce mineralne........................................................................................... 2.7. Kompleksy leśne i zbiorowiska roślinne.......................................................... 2.8. Zagrożenia środowiska przyrodniczego........................................................... ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE........................................................ 3.1. Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego........................................... 3.2. Dziedzictwo kulturowe..................................................................................... 3.3. Komunikacja i infrastruktura techniczna.......................................................... Gospodarka................................................................................................................. 4.1. Charakterystyka podmiotów gospodarczych.................................................... 4.2. Rolnictwo.......................................................................................................... SFERA SPOŁECZNA............................................................................................... 5.1. Sytuacja demograficzna.................................................................................... 5.2. Bezrobocie........................................................................................................ 5.3. Warunki mieszkaniowe..................................................................................... 5.4. Bezpieczeństwo publiczne................................................................................ 5.5. Pomoc społeczna............................................................................................... 5.6. Opieka zdrowotna............................................................................................. 5.7. Oświata............................................................................................................. 5.8. Aktywność kulturalna, sportowa i społeczna................................................... CZĘŚĆ II........................................................................................................ ANALIZA SWOT............................................................................................. CZĘŚĆ III...................................................................................................... PRIORYTETOWE KIERUNKI ROZWOJU GMINY WIERZBICA............................ CZĘŚĆ IV....................................................................................................... MISJA I WIZJA ROZWOJU GMINY WIERZBICA.............................................. CZĘŚĆ V......................................................................................................... CELE STRATEGICZNE ROZWOJU..................................................................... 1. CELE STRATEGICZNE................................................................................. 2. CELE OPERACYJNE I ZADANIA................................................................... CZĘŚĆ IV....................................................................................................... WDRAŻANIE I MONITOROWANIE STRATEGII................................................ Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 WPROWADZENIE Przesłanki opracowania Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica Planowanie i zarządzanie strategiczne jest w naszym kraju dziedziną stosunkowo nową, zwłaszcza w sektorze administracji publicznej. W sektorze administracji rządowej i samorządowej są one jednak niezbędne przede wszystkim ze względu na potrzebę racjonalizacji wydatków budżetowych oraz redukcję kosztów świadczenia usług publicznych. Od sprawności funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego uzależnione jest tempo procesów lokalnego rozwoju, jak i w konsekwencji – jakość życia lokalnej społeczności. Obecne regulacje prawne określające zasady funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego otwierają realne możliwości wdrażania nowoczesnych zintegrowanych metod strategicznego zarządzania jednostkami administracji publicznej, bez których nie jest możliwa racjonalizacja kosztów wykonywania zadań publicznych, a tym samym rzeczywista realizacja postulatów społecznej sprawiedliwości oraz usługowej roli władzy wobec społeczeństwa. Te nowe metody zarządzania to istotny instrument ukierunkowujący działania i umożliwiający podejmowanie decyzji lokalnym strukturom władzy zarówno w najbliższym okresie, jak też w dłuższej perspektywie czasowej. Dynamika przemian społeczno-rynkowych, kondycja finansowa oraz wielopodmiotowość życia społecznego i gospodarczego nakazują podejmowanie działań wykorzystujących istniejący potencjał przy jednoczesnym minimalizowaniu zagrożeń. Skonstruowanie długookresowego opracowania strategicznego powinno zatem wesprzeć prorozwojową działalność lokalnego samorządu gminy Wierzbica. Władze tej gminy uznały przeto za celowe i uzasadnione opracowanie takiego dokumentu planistycznego. Strategia rozwoju to wyraz zintegrowanego planowania społecznogospodarczego, przestrzennego i ekologicznego. Generalnie, określa ona sposób osiągania wytyczonych celów poprzez sterowanie rozwojem. Strategia rozwoju jest kompleksowym dokumentem, który precyzuje podstawowe kierunki rozwoju, jego cele i uwarunkowania danej jednostki samorządu terytorialnego w perspektywie 10-15 lat. Opracowanie takowe, uwzględniając wszystkie podstawowe walory tej jednostki samorządowej i największe szanse w jej otoczeniu, minimalizuje zarazem lokalne słabości i zewnętrzne zagrożenia. Istotą programowania przyszłych działań jest bowiem hierarchizacja celów i zadań strategicznych, gdyż nigdy nie ma możliwości jednoczesnego zaspokojenia wszystkich potrzeb lokalnej społeczności. Ich właściwa specyfikacja musi się opierać na rzetelnej diagnozie stanu aktualnego, określeniu problemów społecznych i ekonomicznych oraz zdefiniowaniu misji i wizji rozwoju gminy, uwzględniając, że w pierwszej kolejności realizuje się te cele, które bezpośrednio ułatwią przyszły rozwój. Strategiczne planowanie powinno być zatem procesem twórczym, który określa główne obszary problemowe lokalnej wspólnoty samorządowej oraz mobilizuje lokalne władze do efektywnego wykorzystania wszystkich miejscowych potencjałów. Wśród licznych przesłanek przemawiających przedsięwzięciem, podkreślić należy przede wszystkim: za tego rodzaju 3 • potrzebę identyfikacji najważniejszych problemów gminy oraz określenia wspólnej wizji jej rozwoju w perspektywie 10-15 lat, • potrzebę uzyskania porozumienia, co do konieczności rozwiązania kluczowych problemów gminy, • potrzebę usprawnienia zarządzania gminą w celu podniesienia jakości i efektywności gospodarczej świadczenia usług publicznych, • potrzebę zbudowania rzeczywistej płaszczyzny porozumienia i współpracy różnych środowisk, które często prowadzą swoje sprawy w odosobnieniu, a niekiedy są wręcz zantagonizowane. Strategia jest tym instrumentem, który ułatwia planowanie, organizowanie i realizowanie zadań, stanowiąc podstawę do opracowywania programów współfinansowanych również ze środków unijnych w nowym okresie programowania 2007-2013. Przyczynia się także do rozwoju inicjatyw obywatelskich, zawiązania więzi mieszkańców owocujących powoływanie do życia organizacji pozarządowych, stowarzyszeń i fundacji realizujących wespół z władzami gminy cele i zadania strategiczne. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica jest elastycznym dokumentem planistycznym, otwartym na bieżące możliwości aktualizacji i modyfikacji uwarunkowań, dostosowania do szybko i dynamicznie zmieniającego się otoczenia. Ze względu na niezamknięty katalog działań strategicznych, taktycznych i operacyjnych nie wyznacza zatem kategorycznych ram czasowych realizacji poszczególnych celów i działań. Cele i zadania zawarte w opracowaniu mogą więc być sukcesywnie konkretyzowane, począwszy od ogólnego ich zapisu, aż do formy projektów i biznesplanów. Niezbędne jest wobec tego stałe monitorowanie i ocena realizacji wytyczonych celów i zadań, podbudowane systematyczną analizą zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju gminy Wierzbica. Wyniki tej analitycznej oceny będą dla władz gminy podstawą do ewentualnych zmian i aktualizacji Strategii. Główne cele opracowania Strategii • • Stworzenie formalno-organizacyjnych podstaw dla sprawnego i efektywnego zarządzania zrównoważonym rozwojem gminy poprzez: - zracjonalizowaną identyfikację podstaw rozwoju gminy, a zatem zasobów stanowiących względnie trwałe uwarunkowania realizacji strategicznych celów ogólnych, - kompleksową ocenę wszystkich czynników realizacji ogólnych celów strategicznych, - sprecyzowanie instrumentów i procedur realizacji celów określonych w Strategii poprzez rozdział zadań realizacyjnych właściwym podmiotom, - identyfikację kierunków polityki samorządu gminnego umożliwiających systematyczne i elastyczne reagowanie na zmiany uwarunkowań wynikających z powiązań zewnętrznych. Stworzenie płaszczyzny współdziałania samorządu gminnego z pozostałymi szczeblami samorządu terytorialnego oraz innymi podmiotami uczestniczącymi w kształtowaniu warunków rozwoju gminy poprzez: Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 • • - systematyczną weryfikację strategicznych zamierzeń w ramach przyjętych w Strategii priorytetów, - przenoszenie gminnych inicjatyw strategicznych szczeble decyzyjne (powiat, województwo, kraj), - wspieranie integracji gminnej społeczności, tożsamości kulturowej i lokalnego patriotyzmu, - systematyczną analizę działań prorozwojowych jednostek samorządu terytorialnego i współuczestnictwo w ich programowaniu. na jej gminy wyższe poczucia wyższych aktywne Potrzeba sprostania wymogom konkurencyjności oraz innowacyjnej chłonności gospodarki związana z przynależnością do Unii Europejskiej poprzez: - wytypowanie zadań realizacyjnych strategicznych celów rozwoju gminy umożliwiających ich współfinansowanie z funduszy unijnych, krajowych i regionalnych, - optymalne wykorzystanie możliwości pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania gminnych inicjatyw prorozwojowych, - wyeksponowanie walorów gminy i promocję jej dziedzictwa kulturowego, środowiska przyrodniczego, możliwości inwestycyjnych, a także kreowanie wizerunku gminy otwartej i sprawnie funkcjonującej w ramach europejskiego Regionu Mazowieckiego i subregionu radomskiego. Mobilizacja gminnej społeczności do realizacji kluczowych zadań warunkujących poprawę jej sytuacji bytowej poprzez: - uspołecznienie Strategii, czyli akceptację opinii publicznej dla wytypowanych celów strategicznych gminy oraz instrumentów i metod ich osiągania, - zaktywizowanie przedstawicieli lokalnej społeczności do formułowania kierunków polityki rozwoju społecznogospodarczego swoich miejscowości i całej gminy, - wdrożenie proceduralnych ram zaangażowania lokalnej społeczności w realizację celów i zadań określonych w Strategii. Metoda sporządzania Strategii Uniwersalnego wzorca opracowywania Strategii dotąd nie stworzono, gdyż jej kształt ostateczny musi uwzględniać specyfikę konkretnej jednostki administracyjnej, dla której się ją wykonuje, przyjętą politykę lokalnej władzy, zaawansowanie dotychczasowych procesów planowania, dostępność materiałów statystycznych i źródłowych oraz – o ile to możliwe – stopień przewidywalności otoczenia zewnętrznego dla planowania długookresowego. Planowanie strategiczne jest długofalowym sformalizowanym procesem formułowania wiarygodnych celów działania gminy, określania jej polityki oraz ustalania programów i zasad działania służących sprawnej realizacji zadań wynikających z przyjętych celów strategicznych i operacyjnych. To systematyczna metoda radzenia sobie z dynamiką zmian w społecznogospodarczej rzeczywistości oraz osiągania społecznego konsensusu 5 w kreowaniu wspólnej wizji lepszej przyszłości „małej ojczyzny”. Planowanie strategiczne jest procesem uspołecznionym, zasadzającym się na przyzwoleniu całej gminnej społeczności dla działań lokalnej władzy. Zaangażowanie przedstawicieli władz samorządowych, organizacji społecznych, przedsiębiorców i jak najszerszych kręgów mieszkańców w tworzenie wspólnie uzgodnionej wizji przyszłości gospodarczej gminy, jest najlepszą gwarancją późniejszej bezkonfliktowej współpracy wszystkich tych podmiotów, podjętej dla jej urzeczywistnienia. Strategia powinna wszak stanowić własność całej lokalnej społeczności porządkując i formalizując różnorodność pomysłów i propozycji funkcjonujących w różnych środowiskach społecznych, gospodarczych, politycznych i zawodowych. Punktem wyjściowym do sformułowania strategii rozwoju jest opracowanie diagnozy, czyli raportu o aktualnym stanie gminy Wierzbica, obrazującego faktyczną sytuację społeczno-gospodarczą tej jednostki samorządu terytorialnego. Zawiera on dane charakteryzujące zmiany i tendencje rozwojowe w sferze społecznej, ekonomicznej i ekologicznej, dotyczące przede wszystkim sytuacji demograficznej, struktury gospodarczej i rynku pracy, infrastruktury społecznej i technicznej oraz stanu środowiska przyrodniczego. Diagnoza gminy Wierzbica jest efektem prac zespołu Agencji Zarządu Nieruchomości i Rozwoju Regionalnego w Radomiu, pracowników samorządowych, przedstawicieli lokalnej społeczności oraz organizacji działających na terenie gminy. W celu rzetelnego zdiagnozowania aktualnej sytuacji w gminie i określenia kierunków działań na przyszłość, przeanalizowano dostępne dane statystyczne, materiały źródłowe i dokumenty planistyczne oraz przeprowadzono konsultacje z przedstawicielami władz samorządowych, pracownikami urzędu i gminnych jednostek organizacyjnych, zasięgając też opinii reprezentantów lokalnej społeczności. Kolejnym etapem prac jest przeprowadzenie analizy SWOT pozwalającej ujawnić i zdefiniować słabe i mocne strony gminy Wierzbica na dzień dzisiejszy oraz szanse i zagrożenia jej rozwoju w przyszłości. Identyfikacja atutów i słabości gminy jest rezultatem analizy jej potencjału społecznogospodarczego, kondycji finansowej oraz zdolności do przetrwania i rozwoju, zaś zbadanie ich wzajemnych relacji to podstawa do sformułowania celów strategicznych, operacyjnych i konkretnych zadań realizacyjnych. Najistotniejszym składnikiem Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica jest sformułowanie misji rozwoju gminy, a zatem określenie aspiracji i kierunków dążeń jej mieszkańców oraz zadań dla przedstawicieli lokalnej władzy, gdyż jakość funkcjonowania struktur samorządowych zależy nie tylko od regulacji prawnych, ale przede wszystkim od lokalnego klimatu społecznego, poziomu świadomości mieszkańców, ich obyczajów i powszechnie akceptowanych wartości oraz oczekiwań wobec władz i administracji samorządowej. Ta przewodnia myśl całego dokumentu planistycznego jest podstawą sprecyzowania wizji rozwoju gminy, czyli zwięzłej i czytelnej dla każdego obywatela formuły określającej wizję jej pożądanego stanu w perspektywie następnych kilkunastu lat. Wszak wyniki analizy stanu gminy oraz jej uwarunkowań rozwojowych umożliwiają spojrzenie w przyszłość i sformułowanie prognoz, co do możliwych scenariuszy dalszego rozwoju Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 Wierzbicy. Opierając się zaś na najbardziej realistycznym scenariuszu przemian gminy można określić główne strategiczne cele rozwoju będące z kolei podstawą do wyznaczenia celów operacyjnych wraz z zadaniami i środkami do ich realizacji w planowanym okresie. Określa się je umiejscawiając w starannie wyselekcjonowanych obszarach strategicznych, czyli obszarach problemowych najważniejszych dla szybkiego rozwoju całej gminy zgodnie z nakreśloną wizją, gdyż wskazują fundamentalne problemy i bariery, na rozwiązaniu których musi się skoncentrować uwaga władz samorządowych i lokalnej społeczności. Diagnoza gminy Wierzbica przygotowana została w oparciu o poniższe źródła informacji: dane pochodzące z publikacji i opracowań statystycznych GUS, dane zebrane w Studium Uwarunkowań Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wierzbica, Gminny Program Ochrony Środowiska na lata 2004-2011, Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wierzbica na lata 2005-2007, informacje oraz zestawienia danych uzyskane z Urzędu Gminy w Wierzbicy i gminnych jednostek organizacyjnych, informacje oraz dane uzyskane ze Starostwa w Radomiu i jego jednostek organizacyjnych, Powiatowego monografię Anety Czyżewskiej Oświatowe Sycyna – 2004, Stowarzyszenie wnioski, informacje i opinie lokalnych liderów sektora publicznoprywatnego. „Wierzbica”, i Kierunków 7 CZĘŚĆ I DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU GMINY WIERZBICA 1. PODSTAWOWE INFORMACJE O GMINIE 1.1. Rys historyczny Najwcześniejsza wzmianka źródłowa dotycząca właścicieli Wierzbicy pochodzi z 1161 roku. Wynika z niej, że wśród rycerzy stanowiących orszak książąt Bolesława Kędzierzawego i Henryka Sandomierskiego na uroczystości poświęcenia Kościoła w Wierzbicy obecni byli bracia Krystyn i Otto z Wierzbicy, synowie Wszebora II Starszego. W dokumentach historycznych można też znaleźć zapis, że w okresie rządów krakowskiego biskupa Gedki, tj. w latach 1161-1195, jeden z braci oddał wieś Dzierzkówek powstającemu klasztorowi bożogrobowców w Skaryszewie. O Wierzbicy jako osadzie miejskiej – skupiającej też wsie Rzeczków i Stenpanówka – wspomina dokument z 1198 roku, informujący o nadaniu przez biskupa Gedko dziesięciny z tej miejscowości klasztorowi w Miechowie. Z tego samego źródła dowiedzieć się można, że Otto i Krystyn darowali rodową wieś Wierzbicę klasztorowi cysterskiemu w Wąchocku, zaś Leszek Biały obdarzył ją przywilejem zwolnienia od ciężarów książęcych. Już w XIII wieku istniał w osadzie drewniany kościół (prawdopodobnie stojący na miejscu obecnego) należący do diecezji krakowskiej prowincji gnieźnieńskiej. W 1469 roku na sejmie w Radomiu król Kazimierz Jagiellończyk nadał osadzie prawa miejskie, ustanawiające targi tygodniowe w każdą sobotę i dwa jarmarki rocznie. Wierzbica została lokowana według prawa magdeburskiego, a herbem miasta była róża. Od tej chwili datuje się rozkwit osady, która dobrą kondycję ekonomiczną zawdzięczała zapewne doskonałej gospodarce klasztornej. W 1662 roku, po najeździe szwedzkim, Wierzbica zapłaciła pogłówne od 505 mieszkańców, gdyż miała ich wówczas więcej niż Radom, Szydłowiec, Kozienice i Zwoleń, a podobną ilość jak Iłża. W 1776 roku rozrastającej się miejscowości król Stanisław August Poniatowski nadał przywilej zwiększający liczbę jednodniowych jarmarków do dziewięciu rocznie. Było tu wówczas 116 domostw, w tym karczma, plebania, szpital, prebenda, wójtostwo i prawdopodobnie ratusz. Po 1810r. zaniechano organizowania jarmarków, a miasto z różnych przyczyn straciło na znaczeniu i podupadło. W 1863 r., za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym, Wierzbica utraciła prawa miejskie. Zamieszkało tu wówczas 1863 osób, w tym 371 Żydów i 6 prawosławnych. W 1873r. większość domostw w osadzie strawił pożar, a w 1904 r. powtórnie ogarnął niemal całą miejscowość. Ostatni raz ogień doszczętnie zniszczył Wierzbicę w 1915r., kiedy podpaliły ją wycofujące się wojska carskie. Epidemia cholery w 1894r. zdziesiątkowała okolicznych mieszkańców. Drugi swój renesans osada przeżywała po II wojnie światowej, kiedy to w 1952r. nastąpił rozruch Cementowni „Wierzbica”. Zainstalowano tam piec obrotowy o długości 150 metrów i wydajności dobowej – 600 ton cementu, jeden z największych wówczas tego rodzaju pieców w Europie. Od 1957r. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 cementownię systematycznie rozbudowywano i modernizowano, wyposażając ją w dwa kolejne piece obrotowe, osiem młynów cementu, trzy suszarnie żużlowe i dwie linie pakowania cementu. W okresie rozkwitu pracowało tu prawie 1,2 tys. osób, a udział w krajowej produkcji cementu sięgał 7%. Wraz z rozbudową cementowni powstało osiedle robotnicze oraz inne obiekty socjalno-bytowe i kulturalno-oświatowe, rozrosła się sieć placówek handlowousługowych, uruchomiono Zakład Wyrobów Azbestowo-Cementowych i kilka innych dobrze prosperujących w gminie przedsiębiorstw. W okresie rozwoju gospodarczego lat siedemdziesiątych podjęto decyzję o budowie Cementowni „Przyjaźń II”. Sprawnie i szybko przez kilka lat realizowana inwestycja, która niemalże w 80% była już wykonana, na skutek recesji gospodarczej została w 1980r. wstrzymana i nigdy jej nie dokończono. W 1996r. Cementownię „Wierzbica” kupił francuski koncern Lafarge, którego dyrekcja po kilku latach wygaszania produkcji, redukcji zatrudnienia i demontażu zbędnych obiektów, zdecydowała 31 grudnia 2001r. o ostatecznym zamknięciu zakładu. Pewnym ratunkiem przed zmierzchem wierzbickiego przemysłu i rosnącym lawinowo bezrobociem była propozycja belgijskiej firmy SUWO, która na terenie cementowni planowała uruchomienie produkcji paliwa alternatywnego z przetwarzanych smarów, olejów oraz opakowań z tworzyw sztucznych i zatrudnienie około 200 osób. W trosce o ochronę środowiska, mieszkańcy gminy wypowiedzieli się jednak w referendum przeciwko tej inwestycji. Ekologia wygrała z widmem bezrobocia. 1.2. Położenie, powierzchnia i ludność Gmina Wierzbica położona jest w południowej części województwa mazowieckiego, zajmując południowo-zachodnie tereny powiatu radomskiego. Graniczy ona z następującymi gminami: od wschodu z gminami Iłża i Skaryszew, od zachodu z gminami Orońsko i Jastrząb, od południa z gminami Mirów Stary oraz Mirzec (powiat starachowicki) od północy z gminą Kowala. Siedzibę gminy dzieli od centrum Radomia ok. 20 km. Całkowita powierzchnia gminy wynosi 9.397 ha (ok. i zamieszkuje ją 10 091 osób. W skład gminy wchodzi 16 sołectw: 1. Błędów 9. Ruda Wielka 2. Dąbrówka Warszawska 10. Rzeczków 3. Łączany 11. Stanisławów 4. Podgórki 12. Suliszka 5. Polany 13. Wierzbica 6. Polany Kolonia 14. Wierzbica Kolonia 7. Pomorzany 15. Zalesice 8. Pomorzany Kolonia 16. Zalesice Kolonia 94 km²) 9 W Wierzbicy, stanowiącej główne ogniwo funkcjonalno-przestrzenne gminy i lokalne centrum administracyjno-handlowo-usługowe, funkcjonuje samorząd osiedla. 1.3. Powiązania i relacje z otoczeniem zewnętrznym Społeczno-gospodarczy rozwój każdej gminy w dużej mierze uzależniony jest od powiązań komunikacyjnych, które łącząc ważniejsze ośrodki obsługi ludności, przyczyniają się też do wzrostu ekonomicznej i urbanistycznej atrakcyjności przylegających doń terenów. Przez obszar gminy Wierzbica nie przebiegają wprawdzie żadne drogi międzynarodowe i krajowe, które mogłyby być ważnym czynnikiem aktywizującym gospodarkę pozarolniczą, ale w samym centrum gminy krzyżują się, liczące łącznie 11 km dwie drogi wojewódzkie: nr 744 relacji Radom-Starachowice nr 727 relacji Przysucha-Szydłowiec-Wierzbica. Uzupełnieniem tego układu komunikacyjnego zapewniającego powiązania zewnętrzne są 42 km dróg powiatowych. Przez zachodni fragment gminy przebiega linia kolejowa Kielce-Skarżysko Kamienna-Radom. Powiązania infrastrukturalne gminy z układem zewnętrznym zauważalne są również w infrastrukturze technicznej, jak choćby w telekomunikacji, ale przede wszystkim poprzez sieć średniego napięcia w energetyce. Wierzbica sąsiaduje z gminą Kowala, gdzie zlokalizowany jest rejon Wysokich Napięć Radom Stacja Rożki. Wspomnieć tu również należy o odpadach komunalnych transportowanych z terenu gminy na składowisko w Marcinkowie w gminie Wąchock w województwie świętokrzyskim. W ramach środowiska przyrodniczego natomiast powiązania zewnętrzne dotyczą głównie systemów zlewniowych wód powierzchniowych oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu „Iłża-Makowiec”, którego 14% powierzchni znajduje się na terenie gminy Wierzbica. Pozytywne lub negatywne konsekwencje społeczno-ekonomiczne dla gminy może mieć również oddziaływanie ośrodków zewnętrznych. Na sytuację Wierzbicy w większym lub mniejszym stopniu rzutuje sąsiedztwo dużych miast: Radomia, Kielc i Warszawy. Ów wpływ może mieć wymiar regionalny, subregionalny, a nawet krajowy i europejski. Metropolia Warszawska i cały jej obszar ze względu na znaczną odległość, najmniej oddziaływuje na gminę Wierzbica. Zagrożenie ze strony tej aglomeracji związane jest jednak z migracją i koncentracją ludności - zwłaszcza młodej wykwalifikowanej kadry - w stolicy i jej okolicach. Odpływ zasobów ludzkich z terenów peryferyjnych do Warszawy może się nasilać, o ile nie nastąpi wyraźne ożywienie regionalnych ośrodków równoważenia rozwoju i mniejszych miast, zapewniające dostępność pracy i usług. Aglomeracja warszawska, poprzez kreowanie instytucji i urządzeń wzmacniających jej oddziaływanie na otoczenie, może stworzyć zarazem szanse rozwojowe dla Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 gminy, jeśli zostaną one przez władze samorządowe i lokalną społeczność właściwie wykorzystane. Stolica, jako najważniejszy w kraju ośrodek obsługi gospodarki rynkowej, centrum logistyczne i węzeł transportowy, jest także bardzo chłonnym rynkiem towarów i usług. Jako wiodący ośrodek naukowy oraz innowacyjny może stać się pośrednikiem lokalnych przedsiębiorców w transferze innowacji i technologii. Wierzbica natomiast, rezerwując tereny możliwe do gospodarczego wykorzystania, uporządkowując ich status prawny i przejmując w zasób mienia komunalnego, powinna zadbać o ich uzbrojenie techniczne wraz z dojazdami. Te rezerwy terenów dla inwestycji oraz niskie w porównaniu z Obszarem Metropolitalnym Warszawy - koszty działalności gospodarczej, mogą się okazać dobrą zachętą dla inwestorów krajowych i zagranicznych, którzy tworząc tu nowe miejsca pracy, zasilą też podatkami gminną kasę. Kielce – stolica województwa świętokrzyskiego, jest zagłębiem budowlanym o bogatych tradycjach, ważnym ośrodkiem akademickim, kulturalnym i turystycznym oraz wiceliderem rynku wystawienniczo-targowego w Polsce, gdyż organizuje się tu ponad 30 ekspozycji branżowych rocznie, łącząc je z konferencjami naukowymi i pokazami. Dynamicznie rozwijający się przemysł budowlany, elektromaszynowy, spożywczy i przetwórczy stwarza szansę zatrudnienia dla mieszkańców sąsiednich regionów. Kielce, ze względu na niewielką odległość, są także chętnie wybierane przez młodzież z południowego Mazowsza na miejsce kontynuowania nauki. Innym ośrodkiem województwa świętokrzyskiego mogącym potencjalnie oddziaływać na sytuację gminy Wierzbica są pobliskie Starachowice, gdzie funkcjonuje Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice”, będąca dlań groźnym konkurentem w pozyskiwaniu inwestorów z zewnątrz. Radom jest najbliżej położonym od Wierzbicy ośrodkiem gospodarki rynkowej oraz centrum administracyjnym, akademickim i usługowym południowego Mazowsza, posiadającym dogodne połączenie komunikacyjne z gminą. Zlokalizowane tu delegatury Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego oraz jednostek administracji specjalnej, Komenda Wojewódzka Policji i szereg innych instytucji zapewniają mieszkańcom gminy dostępność do większości usług publicznych bez potrzeby dojeżdżania do większych aglomeracji. Subregionalny charakter Radomia i jego położenie na skrzyżowaniu postulowanych ponadregionalnych korytarzy transportowych wraz z planowanym włączeniem go do sieci lotnisk regionalnych i budową terminalu cargo uczynią zeń ważne centrum logistyczne, stymulujące szanse rozwoju ekonomicznego również sąsiadujących z nim gmin. 11 2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 2.1. Położenie geograficzne i ukształtowanie terenu Zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną kraju, większość obszaru gminy Wierzbica leży w granicach mezoregionu Przedgórze Iłżeckie należącego do makroregionu Wyżyna Kielecka, który wchodzi w skład podprowincji-Wyżyna Małopolska. Północno-wschodnia część gminy leży natomiast w granicach mezoregionu Równina Radomska należącego do makroregionu Wzniesienia Południowo-Mazowieckie. Przedgórze Iłżeckie, usytuowane na północ od doliny Kamiennej, znajduje się w obrębie wychodni skał okresu jurajskiego, które tworzą niewysokie monoklinalne wzniesienia rozciągające się z północnego zachodu na południowy wschód i jedynie wschodnią część regionu w dolnym biegu rzeki Kamiennej budując skały z okresu kredowego. W obniżeniach między wychodniami skał podłoża zalegają czwartorzędowe piaski i gliny. Jedną z jednostek strukturalnych tego terenu jest próg środkowojurajski, zbudowany z żelazistych piaskowców oraz rudonośnych iłów i zaznaczający się na północ od Szydłowca kilkoma grzędami strukturalnymi o wysokości 190-207 m n.p.m., zaś ich dalszym ciągiem są piaskowcowe garby w okolicach Mirowa (234 m n.p.m.) i na wschód od Starachowic, gdzie dochodzą do wysokości 256 m n.p.m. Po północno-wschodniej stronie tych wzgórz biegnie subsekwentna bruzda górnej Iłżanki zasypana utworami czwartorzędowymi. Kolejną jednostką strukturalną jest próg wapieni górnojurajskich ciągnący się od Orońska przez Wierzbicę i Iłżę do Bałtowa nad Kamienną, gdzie rzeka przecina go w skalistym przełomie. Pod Iłżą przekracza wysokość 246 m i jest rozcięty przełomem Iłżanki o głębokości 60 m. Równina Radomska jest krainą o charakterze denudacyjnym ze zdegradowaną pokrywą utworów czwartorzędowych zalegających na warstwach jurajskich i kredowych. Równina to obszar rolniczy z małym udziałem lasów i poprzecinany płytkimi dolinami rzecznymi. Położenie gminy Wierzbica na styku tych dwóch mezoregionów decyduje o składzie gatunkowym i przejściowości zbiorowisk roślinnych, gdyż jest to teren graniczny występowania kilku gatunków roślin charakterystycznych dla obszaru południowej lub północnej Polski. 2.2. Warunki klimatyczne Teren gminy Wierzbica, położony jest w radomskiej strefie klimatycznej. Klimat gminy charakteryzuje się: średnią roczną temperaturą powietrza 7,50C, średnia temperatura w półroczu zimowym 0,5-1,00C, średnia temperatura w półroczu letnim 14,50C, ilością dni mroźnych w roku < 50, ilością dni z przymrozkami w roku 110 – 130, czasem trwania pokrywy śnieżnej 60 dni, długością okresu wegetacyjnego 210-222 dni, Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 średnimi rocznymi opadami atmosferycznymi 550-650 mm. Najobfitsze opady przypadają na lipiec, a najniższe notowane są w miesiącach zimowych, przy czym średnie sumy opadów półrocza zimowego wynoszą 200-250 mm, natomiast w półroczu letnim sięgają 350-450 mm. Średnia roczna suma parowania terenowego wynosi w gminie 500-520 mm, zaś parowania z powierzchni wody – 560-580 mm. Na obszarze gminy przeważają wiatry z kierunku zachodniego i północno-zachodniego, rzadziej wieją wiatry ze wschodu i południa, a ich dominujące prędkości mieszczą się w przedziale 0-2 m/s i 2-5 m/s. Nieliczne obszary leśne, charakteryzujące się swoistym klimatem lokalnym, zaliczane są w większości do lasów wodochronnych, a ich główna rola polega na dużej zdolności retencyjnej. 2.3. Zasoby wodne Występowanie wód podziemnych ma bezpośredni związek z budową geologiczną obszaru gminy. Poziom wodonośny górnojurajski związany jest z wapieniami i marglami. Krążenie wód odbywa się w szczelinach między warstwami i spękaniami. Zjawiska krasowe w znaczny sposób wpływają na przypowierzniową warstwę zbiornika. Zwierciadło wody – pod ciśnieniem hydrostatycznym - występuje najczęściej na głębokości 30-50 metrów. Potencjalna wydajność studni wierconych jest zróżnicowana i wynosi 30-70 m³/h oraz 70-120 m³/h, a lokalnie nawet powyżej 120 m³/h. Poziom ten jest częściowo izolowany od powierzchni terenu przez utwory czwartorzędowe i trzeciorzędowe, ale w centralnej części gminy utwory jurajskie stanowią wychodnie na powierzchni terenu. Jakość wody podziemnej w większości studni wierconych wykazuje podwyższoną zawartość żelaza i manganu wymagającą prostego uzdatniania. Poziom ten podlega odnowie w granicach GZWP nr 420 „Wierzbica Ostrowiec”, ma charakter szczelinowo-kresowy oraz w pólnocnej części gminy do GZWP nr 412 i 413 „Goszczenice-Szydłowiec”. W rejonie Cementowni „Wierzbica” poziom jurajski podlegał wpływom kopalni odkrywkowej, której odwadnianie spowodowało powstanie rozległego leja depresji o powierzchni około 30 km². Obecnie kopalnia nie prowadzi eksploatacji, a zatem i odwodnienia, ale Lafarge Cement Polska S.A. planuje jej wznowienie, co będzie skutkować ponownym odwodnieniem terenu. Poziom wodonośny górnokredowy także związany jest z wapieniami i marglami, a zwierciadło wody – pod ciśnieniem hydrostatycznym - występuje najczęściej na głębokości 15-50 metrów. Potencjalna wydajność studni wierconych jest zróżnicowana w waha się w przedziale 30-70 m³/h, choć lokalnie wynosi również ponad 120 m³/h. Jakość tej wody podziemnej też wykazuje podwyższoną zawartość żelaza oraz manganu i wymaga prostego uzdatniania. Poziom ten na terenie gminy podlega odnowie w granicach GZWP nr 405 „Niecka Radomska” o charakterze szczelinowo-kresowym. Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z osadami piaszczystymi i stanowi lokalne źródło zaopatrzenia jedynie w indywidualnych gospodarstwach. Ten nieciągły oraz nieizolowany od powierzchni terenu poziom narażony jest szczególnie na zanieczyszczenia. Przez teren gminy nie przepływają żadne większe rzeki. Większość jej obszaru odwadniana jest przez lewobrzeżny dopływ Iłżanki – rzekę 13 Modrzejowicę (wraz z jej bezimiennymi dopływami), która bierze swój początek w okolicach Wierzbicy i płynie na wschód. Północno-zachodnia część gminy odwadniana jest natomiast przez cieki będące dopływami rzeki Oronki, która jest odpływem Szabasówki (prawobrzeżny dopływ Radomki). Nie ma też w gminie zbiorników zaporowych, ale istnieją stawy i niewielkie oczka wodne pochodzenia naturalnego i sztucznego. W Zalesicach Kolonii znajduje się zbiornik małej retencji o powierzchni 1,12 ha. System wodny gminy Wierzbica zlokalizowany jest w dorzeczu rzeki Wisły w zlewni II rzędu cieków Radomki i Iłżanki. System rzeczny Iłżanki jest dobrze rozbudowany i jedynym z jej dopływów jest Modrzejowica. Południowa część gminy położona jest w obrębie węzła hydrograficznego Gór Świętokrzyskich. Pod względem morfologicznym dział wodny jest szeroki i niewyraźny. Tworzą go niewielkie wyniesienia, sięgające 2-10 m ponad dna dolin. Cechą charakterystyczną systemu rzecznego gminy Wierzbica jest promienisty odśrodkowy układ. Na tym obszarze występują tylko górne odcinki rzek, które w strefie działu wodnego inicjują się w płaskich nieckach denudacyjnych. Zwykle silnie zabagnione są szerokie i płaskie dna dolin. W obrębie tych dolin założono stawy rybne. Sieć hydrologiczna na tym terenie jest, ze względu na słabą przepuszczalność utworów mało rozwinięta. Składają się na nią drobne strumienie, z których większość ma charakter periodyczny. Najbardziej rozwiniętą sieć rzeczną ma obszar południowo-wschodni, gdzie tworzą go wraz z dopływami Modrzejowica i Oronka. Środkowa część gminy na linii Kolonia Rzeczków – Zalesice jest niemal całkowicie pozbawiona sieci rzecznej. Na obszarze gminy położone są dwa obszary źródliskowe Modrzejowicy. Pierwszy znajduje się w obrębie torfowiska Pakosław, a drugi w dorzeczu Modrzejowicy i jej górnych dopływów, zlokalizowanych w południowej części gminy. Ostatnie lata cechuje poprawa jakości wód powierzchniowych, co jest wynikiem restrukturyzacji miejscowych gałęzi przemysłu, rezygnacji z technologii uciążliwych dla środowiska, większej ilości oczyszczalni ścieków i rozwoju technologii efektywniejszych w redukcji zanieczyszczeń, ale także skutkiem regresu gospodarczego okolicy. Nadal jednak głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych są odprowadzane doń surowe lub niedostatecznie oczyszczone ścieki komunalne z jednostek osadniczych, przemysłowe, wody opadowe z terenów zurbanizowanych oraz spływy powierzchniowe z terenów rolniczych (związki biogenne) i komunikacyjnych. 2.4. Gospodarowanie energią i ochrona powietrza atmosferycznego Powietrze atmosferyczne jest niezbędnym do życia zasobnikiem tlenu i ma decydujący wpływ na zdrowie człowieka. Najczęściej występującymi charakterystycznymi zanieczyszczeniami powietrza są pyły, dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek i dwutlenek węgla. Największym antropogenicznym źródłem emisji różnych substancji jest proces spalania paliw, natomiast ochrona powietrza polega na dotrzymywaniu ustalonych poziomów owych substancji w powietrzu. Na terenie gminy Wierzbica większość zakładów emituje do atmosfery zanieczyszczenia powstające podczas spalania paliw zarówno dla celów energetycznych, jak też technologicznych, dla których nie jest wymagane Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 pozwolenie na emisję, określone przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska. Dla instalacji natomiast, które nie są objęte pozwoleniem, wymagane jest zgłoszenie do organu administracji eksploatacji urządzeń powodujących wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza. W gminie funkcjonuje obecnie 10 kotłowni przy obiektach użyteczności publicznej, z których 5 zmodernizowano, przystosowując je do paliwa olejowego zamiast węglowego. W gospodarstwach domowych dominują jednak piece opalane węglem i miałem, co szczególnie w okresie zimowym skutkuje wzrostem emisji pyłowo-gazowej na terenach zabudowy zagrodowej. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania, choć może być nawet dwukrotnie większa, niż emisja ze wszystkich lokalnych kotłowni. W niekorzystnych warunkach atmosferycznych (tzw. inwersji temperaturowej) owa emisja może prowadzić do występowania lokalnie wysokich stężeń substancji zanieczyszczających. Na zanieczyszczenie powietrza istotny wpływ ma również komunikacja drogowa. Wprawdzie na terenie gminy nie wykonywano stosownych pomiarów, ale okresowo można się liczyć z podwyższonymi, chociaż nieprzekraczającymi norm, stężeniami węglowodorów, tlenku węgla, tlenków azotu, ozonu, aldehydów, pyłów i metali, zwłaszcza ołowiu, przy ulicach i trasach o zwiększonym natężeniu ruchu. Nie bez znaczenia jest również zapylenie powstające na skutek ścierania się opon i nawierzchni dróg, co wpływa niekorzystnie na uprawy polowe. Generalnie jednak, zgodnie z danymi zamieszczonymi w opracowaniu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie „Roczna jakość powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2006”, na terenie gminy Wierzbica – podobnie, jak całego powiatu radomskiego – zachowane są normy dopuszczalnych poziomów stężeń substancji zanieczyszczających powietrze. Tym nie mniej, dla eliminacji paliw kopalnych destabilizujących klimat poprzez emisję dwutlenku węgla i niszczących lokalne ekosystemy, warto byłoby zastanowić się nad pozyskiwaniem energii z innych, niekonwencjonalnych źródeł, zwłaszcza, że w gminie nie ma sieci gazociągowej i nie planuje się jej budowy. Tymczasem występują tu dość dogodne warunki do spożytkowania energii wiatru oraz produkcji energii cieplnej z wykorzystaniem promieniowania słonecznego przez kolektory cieczowe i próżniowe, dostosowane do podgrzewania wody i powietrza w domkach jednorodzinnych i gospodarstwach rolnych. 2.5. Gleby Teren gminy Wierzbica pokrywają osady plejstoceńskie zlodowacenia środkowopolskiego. Skały macierzyste, które są głównym czynnikiem wpływającym na jakość i przydatność gleb do produkcji rolnej, to piaski i gliny zlodowacenia środkowopolskiego. Do typu bielicowego należy około 90% gleb wykształconych na glinach, osadach pyłowych i piaskach i tu występuje zakończenie tzw. iłżeckiego klina lessowego. Dominują tu klasy bonitacyjne gleb IIIa i IIIb, które stanowią 12% całego areału. IV klasę bonitacyjną posiada 38% gleb, zaś pozostałe 50% należy do V i VI klasy. Większe kompleksy gleb o dobrej przydatności do produkcji rolniczej występują w centralnej części gminy, w rejonach sołectw: Wierzbica, Rzeczków i Łączany. Gleby organiczne szczególnie chronione występują w dolinie rzeki Modrzejowicy i jej dopływów we wschodniej części gminy. 15 2.6. Surowce mineralne Na terenie gminy Wierzbica występuje zróżnicowana grupa surowców mineralnych: skalne: wapienie jurajskie, margle, iły, gliny zwałowe; energetyczne: torfy (niskie, turycowe, olchowe, trzcinowe i mszyste z dużą ilością nierozłożonej roślinności, występują w dolinie Modrzejowicy; metaliczne: piaski, iły żelaziste, rudy żelaza (pas między Wierzbicą a Przytykiem oraz między Rudą Wielką a Błędowem); chemiczne: fosforyty: Dąbrówka Warszawska, Łączany, Zalesice (między Chwałowicami a Zalesicami) Na terenie gminy rozpoznano i udokumentowano dla potrzeb przemysłu cementowego dwa złoża wapieni i margli: „Wierzbica-Pole A” (zasoby w kat. Cı+B 281345 tys. ton), na eksploatację, którego wydano 18.08.2004r. koncesję dla Lafarge Cement Polska S.A. ważną do 31.08.2029r. oraz „Kolonia WierzbicaPole B” (zasoby w kat. Cı+B 167239 tys. ton), które nie jest eksploatowane. Znajdują się też na jej obszarze rozpoznane wstępnie złoża kruszywa naturalnego „Zalesicie”, „Komorniki”, i „Osiny-Polany”, a także złoże „Rzeczkowska Góra” o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kat. A+B+Cı) w ilości 770 tys. ton. Wymienione zasoby, poza „Zalesicami”, należą do tzw. złóż konfliktowych (klasa B), kwalifikujących się do eksploatacji ograniczonej ze względu na ochronę wód podziemnych, lasów, gleb i krajobrazu. Surowce te są w niektórych rejonach wydobywane nielegalnie przez mieszkańców, co ze względu na szybką samorekultywację nie jest nadmiernym zagrożeniem dla środowiska, ale gromadzone często w takich niezabezpieczonych wyrobiskach odpady, już takie zagrożenie powodują. 2.7. Kompleksy leśne i zbiorowiska roślinne Lasy na terenie gminy zostały prawie zupełnie wytrzebione, dlatego charakteryzuje się ona najniższym wskaźnikiem lesistości w całym województwie – 2,3% (przy średniej krajowej - 29,7%). Całkowita powierzchnia lasów, znajdujących się w zarządzie Nadleśnictwa Marcule, wynosi obecnie 212,9 ha, z których 205 ha należy do właścicieli indywidualnych (w tym 5 ha do - wspólnot mieszkańców wsi). W 2006 r. pozyskano z lasów prywatnych 79 m³ drewna. Indywidualni właściciele zalesili też 14 ha gruntów. Prywatne kompleksy leśne – zlokalizowane w okolicach wsi Kolonia Wierzbica, Łączany, Suliszka, Pomorzany i Podgórki są na ogół rozdrobnione i mieszczą się w przedziałach 0,10-1,0 ha oraz 1,01-5,00 ha. Stanowią je drzewostany rozdzielone polami uprawnymi i łączące się w kilkuhektarowe i większe kompleksy ze szpalerami wierzb, tak charakterystycznych dla pejzażu Mazowsza. W drzewostanach tych dominującą rolę odgrywa sosna, ale występuje także olcha, dąb, brzoza i jodła, zaś w podszyciu – grab i leszczyna. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 Na obszarach związanych z doliną Szabasówki występują zbiorowiska łąkowe i torfowiskowe. W ostatnich latach daje się zaobserwować utratę naturalnego charakteru drzewostanu na rzecz szybciej rosnących monokultur sosnowych, co może skutkować obniżeniem ich odporności i większą podatnością na czynniki chorobotwórcze. 2.8. Zagrożenia środowiska przyrodniczego Wśród licznych zagrożeń środowiska przyrodniczego gminy na pierwszym miejscu należy wymienić odpady wytwarzane przez społeczeństwo oraz w wyniku działalności gospodarczej, zwłaszcza, że w poprzednich dziesięcioleciach nie zawsze uwzględniano aspekt środowiskowy przy lokalizacji instalacji służących ich utylizacji. Nieczynne już składowisko odpadów komunalnych w Kolonii Rzeczków od kilku lat czeka na rekultywację. W tym też rejonie znajdują się dwa składowiska odpadów przemysłowych po byłym zakładzie ZWAC w Wierzbicy, a mianowicie będące w trakcie rekultywacji składowisko szlamów azbestowych „Konia Góra” oraz zrekultywowane składowisko poprodukcyjnych odpadów azbestowo-cementowych. W tej samej miejscowości znajduje się również zrekultywowane zakładowe składowisko Cementowni „Wierzbica”. Dwa składowiska w gminie zlokalizowane zostały w wyrobiskach poeksploatacyjnych bez wcześniejszego zabezpieczenia dna. Także w dwóch składowiskach napowierzchniowych takiego zabezpieczenia nie wykonano. Dodatkową uciążliwością dla środowiska są istniejące „dzikie wysypiska”. Wszystkie wspomniane składowiska funkcjonują w granicach Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, obejmujących cały obszar gminy, co sugeruje ich likwidację i zabezpieczenie, a także stworzenie systemu kompleksowego gospodarowania odpadami jako najpilniejszego zadania w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Z dostępnych danych wynika, że w 2003 r. na terenie gminy wytworzono 2.127,4 Mg odpadów komunalnych, z których zebranych zostało tylko 640 Mg, co sugeruje, że pozostała część trafiła w sposób niekontrolowany do środowiska – na „dzikie” wysypiska śmieci, przyzagrodowe kompostowniki lub została spalona. Zorganizowaną, ale nieselektywną, zbiórką odpadów komunalnych – w systemie kontenerowym i indywidualnym - objęta jest w całości Wierzbica oraz zakłady i instytucje oraz pojedyncze gospodarstwa w pozostałych miejscowościach. Odbierające je radomskie Przedsiębiorstwo Wywozu Nieczystości Stałych ALMAX Sp. z o.o. od 2002 r. transportuje je na składowisko w Marcinkowie w gminie Wąchock (woj. świętokrzyskie). Odpady przemysłowe, z uwagi na rolniczy charakter gminy, występują w niewielkiej ilości i są zagospodarowywane przez indywidualnych odbiorców. Natomiast odpady niebezpieczne – głównie zużyte baterie, akumulatory ołowiowe, lampy fluorescencyjne, przepracowane oleje, przeterminowane leki i opakowania po chemikaliach – na ogół wyrzucane są przez mieszkańców do pojemników na odpady komunalne, skąd trafiają na składowiska śmieci. Oleje odpadowe, których zbieraniem i transportem zajmuje się radomski RADKOM, kielecki RanFlex i warszawski Eco-Serwis przekazywane są do unieszkodliwienia lub regeneracji w Rafinerii Nafty „Jedlicze”. Istniejące na terenie gminy cztery składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych oraz „dzikie” wysypiska śmieci stwarzają zagrożenie nie tylko 17 dla wód podziemnych, ale również powierzchniowych. Na jakość tych ostatnich istotny wpływ mają także zanieczyszczenia pochodzące z gnojowników w indywidualnych gospodarstwach rolnych, dlatego Gmina opracowała „Program ochrony wód przed zanieczyszczeniami biogennymi” z zamysłem pozyskiwania środków z funduszy wojewódzkich na budowę gnojowników spełniających wymogi ochrony środowiska. Podstawowym źródłem zanieczyszczeń tych wód są jednak surowe lub niedostatecznie oczyszczone ścieki komunalne z jednostek osadniczych, gromadzone najczęściej w zbiornikach bezodpływowych lub dołach chłonnych i wywożone na pola, do lasów, cieków wodnych oraz rowów melioracyjnych i przydrożnych. Nie tylko niski stan świadomości ekologicznej mieszkańców jest tego przyczyną, ale również i to, że jedyna w gminie oczyszczalnia ścieków obsługuje tylko sołectwo Wierzbica, sieć kanalizacyjna odprowadzająca nieczystości płynne z poszczególnych posesji jest zbyt krótka i brakuje oczyszczalni ścieków i kanalizacji w wielu zwartych terenach wiejskich. Poważnym źródłem zanieczyszczenia środowiska i zagrożenia dla zdrowia ludzi jest także transport drogowy i kolejowy oraz przebiegające przez obszar gminy linie energetyczne. Rosnąca dynamicznie ilość prywatnych samochodów powoduje większą emisję spalin i natężenie hałasu komunikacyjnego, zwłaszcza na terenach przyległych do dróg wojewódzkich: nr 744 Starachowice-Radom, nr 727 Przysucha-Wierzbica oraz liczących 42 kilometry odcinków dróg powiatowych. W zachodniej części gminy potencjalnym źródłem hałasu komunikacyjnego jest również przebiegająca tędy linia kolejowa WarszawaRadom-Kielce-Kraków, ale na terenie gminy nie wykonywano pomiarów uciążliwości komunikacyjnej, więc trudno ocenić skalę tych zagrożeń. Natomiast przebiegające przez jej obszar linie elektroenergetyczne niskiego i średniego napięcia oraz 66 stacji transformatorowych, jak też bazowe stacje telefonii komórkowej, emitujące fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, zlokalizowane są w bezpiecznych odległościach od zwartej zabudowy mieszkaniowej. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 3. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE 28 grudnia 2006 r. Rada Gminy Wierzbica podjęła uchwałę NR III/30/2006 w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wierzbica”. Opracowanie powinno objąć cały obszar gminy z podziałem na strefy funkcjonalne. W strefach powinny być zawarte zadania, które należy realizować z obowiązującymi wymogami prawnymi w zakresie ochrony środowiska, ochrony dziedzictwa kulturowego, wyposażenia terenu gminy w infrastrukturę techniczną i komunikacyjną. 3.1. Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego W programie CORINE biotopes do obszarowych ostoi przyrody o znaczeniu europejskim zaliczono Pakosław (o pow. całkowitej ok. 450 ha), którego fragment leży na terenie gminy Wierzbica. Jest to rejon projektowanego rezerwatu torfowiskowego. Występuje tu wiele rzadkich gatunków roślin m.in. języczka syberyjska, storczyk lipiennik „Loesela”, skalnica torfowiskowa i brzoza niska. Głównym walorem tej ostoi są lasy oraz roślinność bagienna, torfowa, a także dobrze wykształcone i zachowane zbiorowiska łąkowe i torfowiskowe oraz lasy łęgowe, które stanowią miejsca lęgowe wielu gatunków ptaków wodno-błotnych i ważny punkt ich szlaków wędrówkowych. Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym głównie ze względu na wyróżniające się krajobrazowo obszary o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe bo zaspakajają potrzeby związane z masową turystyką i wypoczynkiem, bądź odtwarzają korytarze ekologiczne. W gminie Wierzbica występuje tylko jeden Obszar Chronionego Krajobrazu- Iłża-Makowiec, którego całkowita powierzchnia wynosi 16650 ha, a na terenie gminy zajmuje powierzchnię 2326 ha. Swoim zasięgiem obejmuje dolinę rzeki Iłżanki w górnym biegu, przecinającą Wzgórze Iłżeckie, największe i cenne ze względu na florę torfowisko Pakosław oraz kompleksy leśne Seredzice, Polany, Modrzejowice, Skaryszew i Makowiec. Obszar ten jest bardzo malowniczy dzięki zróżnicowanemu ukształtowaniu terenu, występujących tu rzek i kompleksów leśnych. Na omawianym obszarze występują objęte całkowitą ochroną gatunkową rośliny: brzoza niska „Betula humilis”, gnidosz królewski „Pedicularisceptrum carolinum”. W gminie Wierzbica zlokalizowany jest jeden pomnik przyrody ożywionej – lipa w miejscowości Zalesice Kolonia. Obszary przyrodnicze proponowane do objęcia ochroną: Błota Pakosławskie – obszar torfowiska proponowany do objęcia ochroną rezerwatową. Na obszarze torfowiska występuje wiele gatunków roślin objętych całkowitą ochroną, roślin reliktowych jak też gatunków zagrożonych wyginięciem; wychodnia skamieniałości na obszarze wyrobiska złoża Wierzbica, na nieużytkowanej ścianie pochodzącą sprzed około 150 mln lat temu, proponowana do objęcia ochroną w formie stanowiska dokumentacyjnego; pozostałości kompozycji przestrzennej parków podworskich ze względu na wiele cennych gatunków drzew rosnących w formie alei, altany czy solierowej starych drzew; 19 3.2. głazy narzutowe we wsi Ruda Wielka i Zalesice, proponowane do ochrony w formie pomników przyrody. Dziedzictwo kulturowe Gmina Wierzbica jest terenem o bogatych tradycjach historycznych, ale niezbyt atrakcyjnym turystycznie, o czym przesądza nikła ilość naturalnych walorów przyrodniczych, zachowanych obiektów zabytkowych i brak jakichkolwiek szlaków turystycznych. Zespoły i obiekty wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: Obora drewniana z 1920r. w Łączanach (A/312/1985r.), Cmentarz wojenny z 1915r. w Rudzie Wielkiej (A/275/1984r.), Kościół murowany, barokowy, pierwotnie drewniany z 1709r. wybudowany przez cystersów wąchockich w Wierzbicy (A/181/1982), Dzwonnica drewniana z ok. 1700r. w Wierzbicy (A/181/1982), Cmentarz parafialny rzymsko-katolicki z I poł. XIX w. w Wierzbicy (A/488/1991), Cmentarz epidemiczny z 1931r. w Wierzbicy (A/489/1991). Stanowiska archeologicznych: archeologiczne wpisane do rejestru ślad osadnictwa (neolit) w Pomorzanach, kopalnia krzemienia (neolit) w Wierzbicy, osada (późne średniowiecze) w Polanach, pracownia (paleolit) w Polanach, ślad osadnictwa (brąz, kultura łużycka) w Pomorzanach, osada produkcyjna (okres rzymski) w Wierzbicy Ługi. Obiekty w ewidencji Wojewódzkiego (zweryfikowane wg stanu istniejącego w terenie): Konserwatora zabytków Zabytków Dąbrówka Warszawska - Dom mieszkalny nr 45, drewniany z 1918r., Łączany - Dom mieszkalny nr 1, drewniany z pocz. XX w., - Zagroda nr 23, - Kuźnia drewniana z pocz. XX w., Podgórki - Dom mieszkalny nr 27, drewniany z pocz. XX w., Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 - Dom mieszkalny nr drewniany z 1918r., Polany 95, - Figura Matki Boskiej murowana z pocz. XX w., - Dom mieszkalny nr 42, mur./kam. z pocz. XX w., - Dom mieszkalny nr 65, drewniany z 1932r., - Dom mieszkalny nr 81, drewniany z 1925r., - Zagroda nr 83, - Obora mur./kam. z przełomu XIX i XX w., - Dom mieszkalny nr 84, drewniany z 1885r., Pomorzany - Figura Matki Boskiej, murowana z 1909r., - Kapliczka przydrożna, murowana z 1914r., - Dom mieszkalny nr 27,39,63,84,98, drewniany z pocz. XX w., Ruda Wielka - Założenie dworsko-parkowe z poł. XIX w., - Pozostałości parku, - Czworaki, Rzeczków - Spichlerz nr 23, 37, drewniany z pocz. XX w., - Zagroda nr 41, - Stodoła, drewniana z ok. 1900r., Suliszka - Szkoła, murowana z pocz. XX 21 w., Wierzbica - Założenie urbanistyczne osady wykształcone XIII-XIV w., w - Zespół kościoła p.w. św. Stanisława bpa, - Domy mieszkalne nr 14, 17, 19, 20, 26, 30, 36, 4, 6, 7, 9, 11, 13-14 z przełomu XIX/XX w., - Cmentarz żydowski XIX w., - Obora ze stajnią, drewniana z 1926r. Zalesice z - poł. Pomn ik w posta ci głazu ku czci pows tańcó w 1863 r. W Rudzie Wielkiej, przy drodze do Orońska, na niewielkim wzgórku leśnym położony jest cmentarz żołnierzy poległych w I wojnie światowej, przy wejściu do którego, po prawej stronie, wznosi się rotunda komemoratywna, jedyna tego typu budowla w Polsce. Cmentarz jest zabytkiem klasy „0” i powstał prawdopodobnie w 1915 r. jako nekropolia wojenna państw centralnych, gdzie pochowano ofiary bitwy pod Gorlicami, pomiędzy Pilicą, Nidą,i Wisłą, zgodnie z obowiązującą wówczas zasadą, że groby żołnierzy armii sojuszniczych i przeciwnika należy otaczać tą samą czcią. W Zalesicach natomiast zobaczyć można głaz, będący pomnikiem ku czci poległych w powstaniu listopadowym, z wyrytym napisem: ”Samuel Bielak, kapitan wojsk polskich, poległy w dniu 7 września 1931”. Inną godną odwiedzenia nekropolią są pozostałości po cmentarzu żydowskim z połowy XIX wieku. Kirkut usytuowany jest ok. 700 metrów na północ od Wierzbicy przy drodze do Radomia. Na północny wschód od osady, przy polnej drodze do Zalesic usytuowany jest zaś odrestaurowany w 2002 r. cmentarz epidemiczny Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 z 1931 roku, gdzie chowano ofiary epidemii cholery. Z pierwszej połowy XIX wieku pochodzi też cmentarz parafialny położony 400 metrów od kościoła, z kilkoma zabytkowymi nagrobkami. 3.3. Komunikacja i infrastruktura techniczna Powiązania komunikacyjne oraz rozbudowana infrastruktura techniczna wpływają na wszystkie obszary działalności gminy i mają decydujące znaczenie dla jej prawidłowego funkcjonowania i rozwoju. Infrastruktura drogowa Przez obszar gminy Wierzbica przebiegają dwie drogi wojewódzkie oraz szereg dróg powiatowych i gminnych. Przez gminę nie przebiegają żadne drogi międzynarodowe i krajowe. Układ drogowy, o który opiera się gmina, gwarantuje bardzo dobre relacje z otoczeniem zewnętrznym i wewnętrznym. Układ ten pośrednio bądź bezpośrednio wiąże ośrodek gminy z jej miejscowościami, z pozostałymi gminami powiatu radomskiego, jak również z sąsiednimi ośrodkami powiatowymi i województwami. Do dróg wojewódzkich, jakie przecinają gminę Wierzbica należą: nr 744 o relacji Radom – Starachowice, nr 734 o relacji Szydłowiec – Wierzbica. Ich łączna długość na obszarze gminy wynosi 37 km. Do ciągu komunikacyjnego można zaliczyć również drogi powiatowe, wśród których wyróżniamy: nr 34446 Radom – Gębarzów – Polany, nr 34448 Zalesice – Łączany, nr 34449 Wierzbica – Modrzejowice, nr 34452 Wierzbica – Krzyżanowice, nr 34453 Łączany-Pomorzany, nr 34467 Wierzbica – Zbijów – granica województwa, nr 34468 Kowala – Ruda Wielka – Wierzbica, nr 34472 Orońsko – Ruda Wielka, nr 34473 Ruda Wielka – Dąbrówka Warszawska. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Wierzbica 351101W Zalesie-granica gminy-Wilczna, 351102W Podgórki-Suliszka, 351103W Ruda Wielka-granica gminy-Tomaszów, 351104W Ruda Mała-Błędów, 351105W Ruda Wielka-Błędów-droga wojewódzka nr 744, 351006W Ruda Wielka-Kolonia Ruda Wielka, 23 351107W Rzeczków-Ługi-Marianów-Polany, 351108W Łączany-Polany, 351109W droga gminna nr 351101W-Podgórki-Suliszka, 351110W Łączany-Głodna Wólka, 351111W Wierzbica-granica gminy-Mirówek, 351112W droga wojewódzka nr 744-Polany Kolonia, 351113W Rzeczków-granica gminy-Wola Lipieniecka Duża, 351114W Wola Lipieniecka Mała-granica gminy-Rzeczków, 351115W droga gminna nr 351114W-Rzeczków-droga gminna nr 351113W-Kolonia Ruda, 351116W Sobków-Zalesice-droga powiatowa nr 3542W, 351117W droga przez wieś Sobków, 351118W Rzeczków-Rzeczków Kolonia, 351119W Rzeczków Kolonia-Osiedle Wierzbica, 351120W Ruda Wielka-droga powiatowa nr 3557W. Stan dróg wojewódzkich na obszarze gminy jest zadowalający, natomiast drogi powiatowe w dużym stopniu są ulepszone, ale ich wartość techniczną i eksploatacyjną należy uznać za nie spełniającą aktualnych wymogów transportu i komunikacji. W związku z tym można stwierdzić, że ich stan techniczny ulega znacznemu i stopniowemu pogorszeniu. Ogółem drogi gminne mają długość 162 km. Drogi o nawierzchni asfaltowej mają długość 38,9 km, z tłucznia – 2,5 km. Długość dróg dojazdowych gruntowych wzmocnionych żwirem lub żużlem wynosi 48,8 km. Drogi z gruntu rodzimego posiadają długość 72 km. Wskaźnik dróg na 100 km2 o nawierzchni twardej wynosi 62,9. Na terenie gminy znajdują się dwa mosty, które wymagają remontu i przebudowy m.in. w celu zwiększenia tonażu. W gminie na drogach utwardzonych znajdują się również przepusty w wielkości 14 sztuk, które wymagają konserwacji i oczyszczenia. Ogółem drogi powiatowe przebiegające przez gminę mają długość 42 km. Na tych drogach znajdują się dwa mosty, które wymagają również remontu i przebudowy oraz 9 sztuk przepustów przeznaczonych do konserwacji i oczyszczenia. Sieć dróg gminnych i powiatowych zaspokajają potrzeby mieszkańców gminy. Jedynym mankamentem jest stan ich nawierzchni oraz brak lub zły stan chodników przy drogach przebiegających przez tereny zabudowane. W najbliższym czasie należy wybudować chodniki w Wierzbicy przy ul. Jodłowej i Kochanowskiego, w Łączanach, Polanach i Rudzie Wielkiej. W najbliższym czasie planuje się remont chodników w Wierzbicy – Osiedlu oraz Dąbrówce Warszawskiej. Władze gminy przewidują w swoich planach inwestycyjnych wykonać nawierzchnie bitumiczne na ul. Brzozowej, Górnej i Piaskowej w Wierzbicy oraz w miejscowościach Suliszka, Podgórki, Pomorzany, Ruda Wielka, Wierzbica Kolonia. Łącznie w latach 2008-2013 należy wykonać nawierzchnie bitumiczne Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 na około 16 km dróg gminnych. Rolę komunikacji zbiorowej na obszarze gminy spełnia Państwowa Komunikacja Samochodowa obsługująca ważniejsze ciągi drogowe. Przystanki PKS w większości są nie urządzone. Uzupełnieniem układu komunikacyjnego jest sieć kolejowa normalnotorowa zelektryfikowana o relacji Kraków – Kielce – Radom – Warszawa. W gminie Wierzbica przystanek kolejowy występuje w miejscowości Wola Lipieniecka, a najbliższa stacja kolejowa w miejscowości Jastrząb i w mieście Radom. Kolej jednak nie odgrywa istotnej roli w przewozie pasażerów z terenu gminy. Znajduje się tu również bocznica kolejowa ze stacją towarową, która prowadzi do dawnej cementowni. Infrastruktura techniczna Sieć energetyczna Przez obszar gminy Wierzbica przebiega sieć niskiego napięcia o długości 110,1 km, z czego napowietrzna stanowi 93,3 km, a sieć kablowa – 16,8 km. Oprócz sieci niskiego napięcia przez gminę przebiega sieć napowietrzna średniego napięcia o długości 68,9 km oraz sieć kablowa o długości 2,1 km. Na terenie gminy znajduje się 66 stacji transformatorowych. Oświetlenie uliczne posiada 21 km dróg, które zasilane jest z dwóch rodzajów sieci: napowietrznej i kablowej. Sieć gazowa Gmina nie posiada sieci gazowej. System dystrybucyjny gazu bezprzewodowego jest dobrze zorganizowany. Nie przewiduje się w najbliższych latach budowy sieci gazowej, a obecny system ciepłowniczy jest optymalny. Sieć ciepłownicza Zaopatrzenie w ciepło w miejscowości Wierzbica odbywa się za pomocą trzech kotłowni olejowych o łącznej mocy 3,5 MW oraz jednej kotłowni na paliwo ekologiczne (odpady z drewna, słoma) o mocy 1,2 MW. Z sieci ciepłowniczej korzysta łącznie 2 100 mieszkańców. Około 300 mieszkańców oczekuje na podłączenie do sieci i wykonanie dodatkowego źródła ciepła o mocy 0,6 MW. Długość sieci ciepłowniczej wynosi 2 200 m. Większość gospodarstw domowych na terenie gminy posiada indywidualne źródła ciepła – piece i kotłownie domowe (głównie węglowe). W budynkach użyteczności publicznej (przedszkola, szkoły, ośrodki zdrowia) funkcjonują lokalne kotłownie. Gospodarka wodno-ściekowa 25 Mieszkańcy gminy zaopatrują się w wodę z poziomu górnojurajskiego, z wodociągu gminnego zasilanego ze stacji wodociągowych znajdujących się w: 1. Wierzbicy Osiedlu studnia nr 1 Q-50 m3/h, 2. Polanach studnia nr 1 Q-35 m3/h, Q-32 m3/h, studnia nr 2 3. Zalesicach 4. Rudzie Wielkiej studnia nr 2 Q-80 m3/h, Q-114 m3/h, studnia nr 1 Q-93 m3/h. studnia nr 1 W skład ujęć wchodzą studnie i hydrofornie. Długość głównej sieci wodociągowej wynosi 75,6 km (sieć rozdzielcza na 100 km2 – 80,3 km), przyłączy – 26,4 km. Sieć ta obejmuje wszystkie miejscowości gminy. Gospodarstwom domowym woda dostarczana jest w ilości 330,4 dm3. Ilość przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego obecnie wynosi 1913 sztuk. Ilość osób korzystających z sieci wodociągowej wynosi około 8628 osób. Z sieci kanalizacyjnej na terenie gminy korzysta około 3460 mieszkańców co stanowi 34,3% ogółu ludności. Jest to niewiele mniej niż w całym subregionie radomskim, dla którego średnia dla gmin wynosi 45,6%. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na obszarze gminy wynosi 20,3 km, a przyłączy – 4,4 km. Ilość przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wynosi 310 sztuk. Sieć rozdzielcza sieci kanalizacyjnej na 100 km2 wynosi 19,3 km. Na obszarze gminy znajduje się jedna mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 1414 m3/d. Obsługuje ona część miejscowości gminy z sieci kanalizacyjnej. Do niej dowożone są również ścieki ze zbiorników bezodpływowych z obszaru gminy. Ogólnie obsługuje 4083 osoby. Rocznie jest odprowadzanych około 174 dm3 ścieków. W Wierzbicy znajduje się przepompownia, z której za pomocą kolektora przepompowywane są ścieki do oczyszczalni. W latach następnych odprowadzanie i oczyszczanie ścieków z terenu gminy będzie wymagać sukcesywnej rozbudowy istniejącej oczyszczalni ścieków w celu zwiększenia jej przepustowości oraz sieci kanalizacji sanitarnej. Przewiduje się również budowę systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków na obszarze całej gminy. Na terenach wiejskich brak jest jakichkolwiek przydomowych oczyszczalni ścieków. Dlatego nieoczyszczone ścieki surowe, które nie trafiają do oczyszczalni, są odprowadzane bezpośrednio do gleby i wód powierzchniowych. Gospodarka odpadami Na obszarze gminy Wierzbica zlokalizowane jest jedno nieczynne składowisko odpadów komunalnych w Kolonii Rzeczków. W tym rejonie znajdują się również dwa składowiska odpadów przemysłowych po dawnym zakładzie ZWAC w Wierzbicy: składowisko szlamów azbestowych „Konia Góra” oraz zrekultywowane składowisko stałych odpadów azbestowo-cementowych Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 poprodukcyjnych. W tej samej miejscowości znajduje się również zamknięte i zrekultywowane zakładowe składowisko Cementowni „Wierzbica”. Dwa składowiska na terenie gminy Wierzbica zlokalizowane zostały w wyrobiskach poeksploatacyjnych bez wcześniejszego zabezpieczenia dna. Dwa składowiska napowierzchniowe również nie posiadają zabezpieczonego dna. Wszystkie składowiska znajdują się w granicach GZWP. Przeciętna ilość produkowanych odpadów mieszkańców gminy wynosi około 2 127,4 Mg rocznie. komunalnych przez Głównym problemem w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie gminy jest nielegalne składowanie odpadów i powstawanie „dzikich wysypisk". W gminie zanotowanych jest aż pięć „dzikich wysypisk”, m.in. dwa w Kolonii Wierzbica, jedno pod Dąbrówką, jedno w Łączanach oraz jedno w Polanach. W latach najbliższych władze gminy przewidują ich likwidację oraz kontrolę innych terenów potencjalnego składowania odpadów komunalnych. Zbiórka odpadów mieszanych jest podstawowym systemem zbierania odpadów komunalnych na terenie gminy. Do gromadzenia odpadów stosowane są kontenery typu 1,1 m3 w ilości 95 szt., które rozstawione są głównie przy blokach wielorodzinnych oraz pojedynczo na terenie całej gminy. Oprócz w/w pojemników firma ALMAX zawiera indywidualne umowy wydzierżawiając pojemniki 120 l (54 szt.) oraz 240 l (32 szt.). Na terenie Wierzbicy znajdują się również 2 szt. kontenerów typu KP-7, które odbierane są na zgłoszenie, po wypełnieniu. W gminie nie prowadzi się selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Zbieraniem i transportem odpadów komunalnych z terenu gminy zajmuje się Przedsiębiorstwo Wywozu Nieczystości Stałych ALMAX Sp. z o.o. z Radomia, odpady kierowane są od 2002 r. na składowisko odpadów w Marcinkowie gm. Wąchock, woj. świętokrzyskie. 27 4. GOSPODARKA 4.1. Charakterystyka podmiotów gospodarczych Struktura podmiotowa gospodarki na obszarze gminy Wierzbica ulega dynamicznemu rozwojowi i przemianom ekonomicznym, który przejawia się coraz większą liczbą nowych podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. W gminie Wierzbica dominuje sektor gospodarki prywatnej, który stanowi 80% działalności gospodarczej pozarolniczej. Na obszarze gminy funkcjonuje 614 podmiotów gospodarczych, z czego 570 to podmioty z sektora prywatnego (w tym 502 prowadzonych podmiotów gospodarczych jest przez osoby fizyczne), a 44 to podmioty z sektora publicznego. Tabela 1. Struktura podmiotowa gospodarki z sektora prywatnego gminy Wierzbica wg wybranych sekcji PKD w 2006r. Wyszczególnienie Liczba podmiotów Rolnictwo i leśnictwo 17 Działalność produkcyjna 67 Górnictwo 1 Zaopatrywanie w energię, gaz i wodę 1 Budownictwo 111 Handel i naprawy 206 Hotele i restauracje 5 Transport i łączność 72 Pośrednictwo finansowe 8 Obsługa nieruchomości 48 Administracja narodowa publiczna i obrona Ochrona zdrowia i opieka socjalna Pozostała działalność usługowa 4 8 23 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUSu Z powyższego zestawienia wynika, iż dominującą działalnością na terenie gminy jest handel, który stanowi około 33,5% ogółu podmiotów. Na drugim miejscu klasyfikuje się budownictwo, które stanowi 18%. Na dalszym planie znajdują się transport, działalność produkcyjna, obsługa nieruchomości oraz działalność usługowa. Bardzo dobrze rozwinięta jest sieć sklepów branży spożywczej i budowlanej oraz usług. Największymi i najlepiej prosperującymi podmiotami gospodarczymi w gminie są: Gminna Spółdzielnia „SCH” w Wierzbicy, Zakład Przetwórstwa Pierza „Radpuch”, Lafarge Cement Polska S.A., Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 „Smurfit Paper Sack Polska sp. z o.o. w Rzeczkowie, "TOMAR" - s.c. Jarząbek Tomasz i Stanisław w Rzeczkowie, REM - WIERZBICA, Rzeczków Kolonia, Zakład Produkcji Styropianu „IZOLACJA” w Wierzbicy, REMUR-TRANS sp. z o.o. w Wierzbicy, Spółka „RAFIZ”- Strygner Jerzy i Dyczkowscy, "HENMAR" - s.c. Krystyna i Henryk Piechurscy, Garbarnia "ZADORA" Dorota i Robert Załęccy. Dla lepszego funkcjonowania i rozwoju podmiotów gospodarczych niezbędne jest istnienie odpowiedniego otoczenia, które zapewni obsługę merytoryczną i finansową. Na obszarze otoczenia biznesu: gminy Wierzbica funkcjonują następujące Bank Spółdzielczy w Szydłowcu – Oddział w Wierzbicy, Urząd Pocztowy. instytucje Gmina Wierzbica posiada doskonałe tereny z przeznaczeniem na inwestycje. Jednym z nich jest teren po dawnej Cementowni „Przyjaźń” w Wierzbicy, który już jest uzbrojony w niezbędną infrastrukturę techniczną. 4.2. Rolnictwo Rolnictwo w gminie pozostaje nadal główną gałęzią gospodarki tego regionu. Pozostanie jeszcze przez dłuższy czas podstawowym działem, który będzie decydował o rozwoju społeczno – ekonomicznym gminy. Ponadto służy temu charakter rolniczy, który gmina posiada, co w konsekwencji stwarza dogodne warunki dla przemysłu rolno – spożywczego i przetwórczego a także rozwoju agroturystyki, które będą wytwarzać i promować zdrową żywność. Gmina Wierzbica posiada średnie warunki klimatyczne dla produkcji rolnej. Przeważają tu gleby klas IV, V i VI (udział gleb III klasy-12%), a użytki zielone, tj. łąki i pastwiska klasyfikowane są od II do VI klasy bonitacyjnej. Tabela 2. Udział gleb ornych według klas bonitacyjnych Gmina %-owy udział gleb w klasach Wierzbica I -III IV V i VI 12 38 50 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy w Wierzbicy Charakterystyka powierzchni Ogólna powierzchnia gminy Wierzbica wynosi 9 397 ha, z czego użytki rolne zajmują 87,7%. 29 Tabela 3. Użytkowanie gruntów na terenie gminy Wierzbica Powierzc hnia ogólna Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty 1089 213 969 13,4 2,3 10,3 Użytki rolne Grunty orne Razem Sady Łąki i pastwiska w ha 9397 8215 7036 90 w% 100 87,4 85,6 1,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUSu Struktura użytków rolnych 1,1% 13,4% 85,6% grunty orne sady łąki i pastwiska Struktura użytkowania gruntów ornych to jeden z podstawowych czynników warunkujących rozwój rolnictwa. Dominującą pozycję w użytkowaniu gruntów zajmują użytki rolne – 87,4% ogólnej powierzchni gminy. W pozostałej części owych użytków znajdują się łąki i pastwiska – 13,4% oraz sady, które zajmują tylko 1,1% powierzchni gminy. W strukturze agrarnej dominuje sektor prywatny. Gospodarstwa indywidualne charakteryzują się bardzo dużym rozdrobnieniem - średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi do 5 ha. Duże rozdrobnienie gospodarstw nie sprzyja wprowadzaniu mechanizacji i specjalizacji produkcji rolnej. Tabela 4. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych w 2007r. Lp. Wielkość gospodarstwa Liczba gospodarstw Łączna powierzchnia % łącznej powierzchni 1. do 1 ha 1751 281,76 3,4 2. 1-5 ha 2114 4 390,46 53,4 3. 5-10 ha 369 2 334,83 28,4 Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 4. Powyżej 10 ha Razem 91 1 219,56 14,8 4 325 8 226,61 100 Źródło: Dane uzyskane z Urzędu Gminy w Wierzbicy Wśród gospodarstw rolnych są te, które tylko wyłącznie nastawione są na działalność typowo rolniczą. W większości jest to tradycyjny system produkcji nastawiony na samozaopatrzenie. W wielu gospodarstwach działalność rolnicza stanowi dodatkowe źródło utrzymania przynajmniej dla jednej osoby. Pomoc doradcza dla rolników W dzisiejszych czasach niezwykle ważna jest pomoc doradcza dla osób zatrudnionych w sektorze rolnym. Od momentu, kiedy Polska stała się oficjalnie państwem członkowskim Unii Europejskiej, wiele przepisów prawnych uległo zmianie i nadal ulega. Obecnie istnieje wiele programów mających na celu pomoc rolnikom w dostosowywaniu się do unijnych standardów. Jednak odnalezienie się w gąszczu informacji, przepisów i wymogów dla potencjalnego rolnika jest niezwykle trudne. Dlatego funkcjonuje wiele instytucji, których głównym zadaniem jest pomoc i doradztwo rolnikom. Na terenie powiatu radomskiego funkcjonuje Powiatowe Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Radomiu, który świadczy usługi dla rolników ze wszystkich gmin powiatu radomskiego, w tym również gminy Wierzbica. Instytucja ta pełni funkcje związkowe i gospodarcze. Ponadto świadczy usługi agrotechniczne w zakresie: siewów, ochrony roślin, zbiorów ziemiopłodów, jak również świadczy usługi warsztatowe i transportowe. Ponadto świadczy pomoc w zakresie pisania wniosków o dofinansowanie, pomaga w kompletowaniu niezbędnych dokumentów oraz dokumentacji technologicznych. Inną instytucją nastawioną na pomoc rolnikom jest Mazowiecka Izba Rolnicza, która funkcjonuje poprzez swoich delegatów w postaci Rady Powiatowej w Radomiu. Gmina Wierzbica w tej Radzie również ma swoich przedstawicieli. Pomoc świadczy w zakresie: opiniowania i wnioskowania rozwiązań prawno – legislacyjnych, które dotyczą rozwoju rolnictwa, przeprowadzenia wiejskich, doradztwa w zakresie działalności rolniczej wiejskiego gospodarstwa domowego oraz uzyskiwania przez rolników dodatkowych dochodów, podnoszenia kwalifikacji osób zatrudnionych w rolnictwie, kształtowania świadomości ekologicznej producentów rolnych, inicjowania działań mających na celu powoływanie i wspieranie zrzeszeń i stowarzyszeń producentów rolnych, organizowania szkoleń z zakresu technologii produkcji, ekonomii oraz organizacji gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. analizy sytuacji rynkowej i dochodowej rodzin W Radomiu swoją siedzibę ma oddział regionalny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która wspiera działania służące rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze 31 środków krajowych. Agencja dokonuje transferów finansowych dla większości działań w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i Funduszy Strukturalnych. W ramach pomocy krajowej, ARiMR dopłaca do oprocentowania kredytów bankowych, udziela gwarancji, poręczeń oraz pożyczek. ARiMR realizując WPR stymuluje wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspiera dochody rolników i mieszkańców wsi oraz pomaga producentom rolnym w dostosowywaniu się do zmieniających się potrzeb społeczeństwa. Głównymi beneficjentami działań realizowanych przez ARiMR są rolnicy i przedsiębiorcy sektora rolnego oraz grupy producentów. ARiMR udziela pomocy finansowej na następujące działania: renty strukturalne, wspieranie gospodarstw niskotowarowych, wspieranie działalności rolniczej na warunkach gospodarowania (ONW), wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, zalesianie gruntów rolnych, dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej, wsparcie grup producentów rolnych, pomoc techniczna dla efektywnego wdrożenia PROW, uzupełnienie płatności bezpośrednich. obszarach o niekorzystnych Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 5. SFERA SPOŁECZNA 5.1. Sytuacja demograficzna Liczba ludności gminy Wierzbica na koniec 2006r. wynosiła 10 091 osób, z czego kobiety stanowiły 49% ogółu mieszkańców. Od 2002r. zauważalna jest stopniowa tendencja spadkowa ogólnej liczby mieszkańców w gminie. Aczkolwiek ta sytuacja demograficzna uległa lekkiej poprawie w 2006r., w której zauważa się wzrost liczby ludności. Tabela 5. Liczba Ludności w latach 2002 – 2006 na terenie gminy Wierzbica Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Liczba ludności 10 135 10 120 10 103 10 091 10 084 Źródło: Dane uzyskane z GUSu Liczba ludności w latach 2002-2006 na terenie gminy Wierzbica 10140 10130 10120 10110 10100 10090 10080 10070 10060 10050 2002 2003 2004 2005 2006 Lata Na strukturę demograficzną gminy znacząco wpływają ruch ludności i przyrost naturalny. Są one podstawowymi czynnikami warunkującymi liczebność populacji na omawianym obszarze. Migracje modyfikują oddziaływanie przyrostu naturalnego na liczbę ludności oraz silnie wpływają na jej rozmieszczenie głównie w relacjach miasto – wieś. Tabela 6. Ruch ludności i przyrost naturalny na terenie gminy Wierzbica w 2006r. Gmina Saldo migracji Przyrost naturalny Wierzbica zameldowania wymeldowania urodzenia 92 122 117 -30 zgony 100 17 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUSu Z powyższego zestawienia wynika, że gmina charakteryzuje się ujemnym saldem migracji w ruchu wewnętrznym. Natomiast wskaźnik urodzeń żywych na 1000 mieszkańców wynosił 11,5 a zgonów – 9,8. Przyrost naturalny był dodatni 33 i wynosił 1,7‰ na 1000 osób. Wskaźnik gęstości zaludnienia na obszarze gminy wynosi około 107 os./km2. Dla porównania wskaźnik ten dla subregionu radomskiego wynosi około 104 os./km2, a dla województwa mazowieckiego – około 145 os./km2. Struktura płci na terenie omawianej gminy jest względnie symetryczna i charakteryzuje się niewielką nadwyżką liczby mężczyzn. Wskaźnik feminizacji oscyluje się aktualnie wokół wartości 96/100. Tabela 7. Struktura płci ludności gminy Wierzbica w latach 2002 – 2006 Liczba kobiet Rok Mężczyźni Kobiety przypadających na 100 mężczyzn 2002 5183 4952 95,5 2003 5167 4953 95,8 2004 5174 4929 95,2 2005 5141 4943 96,1 2006 5143 4948 96,2 Źródło: Dane uzyskane z GUSu Struktura płci ludności gminy Wierzbica w latach 2002-2006 5200 5100 5000 4900 4800 2002 2003 2004 mężczyźni 2005 2006 kobiety Istotnych informacji na temat populacji dostarcza również analiza struktury wieku mieszkańców. W strukturze wiekowej ludności gminy obserwuje się duży udział ludności w wieku produkcyjnym – 62,8% i zdecydowanie mniejszą grupę ludności w wieku poprodukcyjnym – 14,1%. Wysokość procentowa ludności w wieku produkcyjnym jest korzystna głównie ze względów ekonomicznych. Pozytywnym zjawiskiem jest wyższa wartość procentowa liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Tak dobrze rozwijająca się struktura wiekowa mieszkańców gminy w najbliższych latach przełoży się na zwiększoną liczbę ludności w wieku produkcyjnym i w konsekwencji do gospodarczego Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 rozwoju regionu. 5.2. Bezrobocie Osoby bezrobotne z obszaru gminy obsługiwani Powiatowego Urzędu Pracy z siedzibą w Wierzbicy. są przez filię Liczba bezrobotnych na terenie gminy na koniec października 2007r. wynosiła 1234 osób, w tym 660 kobiet. Stopa bezrobocia w gminie na chwilą obecną wynosi 19,4%, a w całym powiecie radomskim – 28%. W październiku 2007r. urząd pracy dysponował 3 ofertami pracy dla całej gminy, na które przypadało około 308,5 osób. Tabela 8. Bezrobocie w gminie Wierzbica na koniec października 2007r. Gmina Wierzbica Liczba bezrobotnych Bezrobotni z prawem do zasiłku Bezrobotni bez prawa do zasiłku ogółem kobiety ogółem ogółem 183 1 051 1 234 660 Liczba osób bezrobotnych do 25 lat 229 Źródło: Dane uzyskane z Powiatowego Urzędu Pracy w Radomiu W ogólnej strukturze bezrobotnych największą liczbę stanowią osoby pozostające długotrwale bez zatrudnienia – 73,2% (903 osoby) oraz nie posiadający żadnych kwalifikacji zawodowych – 37,9% (468 osoby). Struktura wiekowa bezrobotnych w gminie Wierzbica na koniec października 2007r. charakteryzuje się dominującym udziałem ludzi młodych. Osoby w wieku do 25 lat stanowią 18,6% (229 osób), do 27 roku życia, które ukończyły szkołę wyższą – 1,1% (14 osób), natomiast powyżej 50 roku życia – 17,6% (217 osób). W październiku 2007r. wyrejestrowanych z urzędu pracy zostało 111 osób z powodu podjęcia pracy, m.in. pracy niesubsydiowanej - 48 osób i subsydiowanej – 2 osoby. 12 osób zostało wyrejestrowanych z powodu rozpoczęcia szkolenia, a 1 osoba z powodu nabycia uprawnień do świadczenia emerytalnego lub rentowego. 33 osoby wykazało potwierdzenie o nie gotowości do podjęcia pracy, a pozostała liczba z innych powodów. W okresie sprawozdawczym dwie osoby podjęły samozatrudnienie z własnej inicjatywy, a 29 osób otrzymało dodatek aktywizacyjny. 5.3. Warunki mieszkaniowe Obecnie proces poprawy sytuacji mieszkaniowej na obszarach wiejskich jest stosunkowy powolny, ale jednak należy odnotować stopniową poprawę ich jakości. Nowe mieszkania przekazywane do użytku są zwykle bardzo dobrze wyposażone, ponieważ posiadają łazienkę, instalację wodociągową i centralnego ogrzewania, a materiały budowlane wykorzystywane przy ich powstawaniu są najczęściej dobrej jakości. Poprawa sytuacji mieszkaniowej 35 przejawia się głównie w standardzie i wyposażeniu mieszkań oraz we wzroście powierzchni użytkowej na 1 mieszkańca. W gminie Wierzbica na koniec 2006r. ogół zasobów mieszkaniowych wynosił 2 767 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 198336 m2. Powierzchnia jednego mieszkania wynosiła 71,7 m2 (w przeliczeniu na jedną osobę przypadało 19,7 m2). Łączna liczba izb zajmowanych przez mieszkańców wynosiła 9 773 (na jedno mieszkanie przypadało około 3,6 osoby). Zasoby mieszkaniowe w gminie to w przeważającej większości mieszkania indywidualne, które stanowią 83% ogólnej liczby mieszkań. Mieszkania stanowiące własność gminy to 8,8%, zakładów pracy-0,4%, spółdzielni mieszkaniowych-7,4% (6 bloków spółdzielczych), a innych podmiotów-0,2%. Obecnie na obszarze gminy nie ma żadnych mieszkań należących do Towarzystwa Budownictwa Społecznego. Ponadto na terenie gminy znajduje się 36 bloków komunalnych i po byłej Cementowni, które administrowane przez Wspólnoty Mieszkaniowe oraz Spółdzielnię Mieszkaniową. W administrowaniu Wspólnot znajduje się 29 bloków o całkowitej powierzchni 22759 m2, z czego 8404 m2 są własnością gminy Wierzbica. Ogólna ilość mieszkań w zasobach Wspólnot wynosi 350 lokali, a mieszkań komunalnych należących do gminy – 155. Średnia powierzchnia mieszkania wynosi 42 m2. Przeciętna ilość osób przypadająca na jedno mieszkanie wynosi około 3 osoby. Spółdzielnia Mieszkaniowa w Wierzbiny zarządza 7 blokami o całkowitej powierzchni 11760 m2. Łączna liczba mieszkań wynosi 204, które są zamieszkiwane przez 660 osób. Średnia powierzchnia jednego mieszkania wynosi 57,6 m2. Przeciętna liczba osób przypadająca na jedno mieszkanie wynosi około 3 osoby. Ponad połowa mieszkań wyposażona jest w instalacje technicznosanitarne. Najwięcej mieszkań wyposażonych jest w sieć wodociągową-86,3%, nieco mniej w sieć kanalizacyjną-75,1%, a w centralne ogrzewanie-63,4%. Na terenie gminy Wierzbica występują zasoby mieszkań socjalnych. Ogólna ich liczba na stan obecny wynosi 8 mieszkań o łącznej powierzchni 280 m2. Liczba osób zamieszkująca te mieszkania wynosi 27. 5.4. Bezpieczeństwo publiczne Straż pożarna Na terenie gminy funkcjonuje sześć jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej w: Wierzbicy, Wierzbicy Kolonii, Zalesicach, Rzeczkowie, Polanach, Łączanach. Tylko jedna jednostka OSP należy do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego – OSP w Wierzbicy. Liczba strażaków we wszystkich jednostkach OSP w gminie liczy 210 druhów i 30 druhów Młodzieżowej Drużyny Pożarniczej. Ponadto zawarte są cztery umowy zlecenie dla konserwatorów sprzętu i umowa zlecenie dla Komendanta Gminnego. Wszystkie jednostki posiadają swoje strażnice. Stan wyposażenia wyżej wymienionych jednostek: Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 Żuk A15C GLM-8 3 sztuki, Star 266 GBA 2,5/16+8 1 sztuka, Star A25/28P GBAM 2/8+8 1 sztuka, Star A200 GBM 3/8 1 sztuka, Steyr GCBA 13/48 1 sztuka, Jelcz 004 GCBA 6/32 1 sztuka, Motopompy typ M-800 5 sztuk, Motopompy TOHATSU 1 sztuka, Pompy pływające 2 sztuki, Agregat prądotwórczy 1 sztuka, Maszt oświetleniowy 2 sztuki, Hełmy 15 sztuk, Zestaw ratownictwa drogowego 1 sztuka, Torba medyczna 1 sztuka, Buty 50 kompletów, Umundurowanie specjalne bez atestu 20 kompletów, Aparaty nadciśnieniowe 2 sztuki, Prądownice 14 sztuk, Węże śr. 75 60 sztuk, Węże śr. 52 50 sztuk, Rozdzielacz 7 sztuk. Jednostki OSP na terenie gminy są niewystarczająco wyposażone w podstawowy i specjalistyczny sprzęt ratowniczo-gaśniczy do ratowania mienia i życia. W porównaniu do pozostałych najlepiej wyposażona jest jednostka OSP w Wierzbicy ze względu na przynależność do KSRG. Aczkolwiek w ostatnich latach przeprowadzana są intensywne inwestycje polegające na modernizacji strażnic i zakupie nowego sprzętu. W bieżącym roku w jednostce OSP w Zalesicach został wybrany nowy zarząd, dzięki któremu jednostka powróciła do normalnego działania. Ponadto został odnowiony budynek strażnicy, który był w złym stanie. Z inicjatywy Urzędu Marszałkowskiego została przekazana dotacja celowa na zakup samochodu pożarniczego dla OSP Zalesice. W bieżącym roku zostały wymienione okna strażnicy w OSP Wierzbica Kolonia, jak również wymiana pokrycia dachowego. W najbliższych latach planuje się wymianę okien w strażnicy i pokrycia dachowego w OSP Łączanach, Wierzbicy, Zalesicach, Polanach, Rzeczkowie oraz odnowienie wnętrza budynków. Niezbędne jest natychmiastowe postawienie boksów garażowych z pomieszczeniami socjalnymi dla strażaków z jednostki OSP Wierzbica. Jednostka ta posiada trzy samochody pożarnicze a obecny budynek liczy dwa boksy, które nie są przystosowane do parku maszynowego dla jednostek w KSRG. Zakup nowego samochodu bojowego zaplanowany jest w 2009r. dla jednostki OSP Wierzbica. 37 Do końca października 2007r. na terenie gminy Wierzbica zanotowano 76 zdarzeń, a w całym powiecie radomskim – 3457 zdarzeń. Do końca października wystąpiło 49 pożarów, miejscowych zagrożeń – 25, a fałszywych alarmów – 2. Tabela 9. Ilość zdarzeń na terenie gminy Wierzbica w 2007r. na tle powiatu radomskiego Pożary Miejscowe zagrożenia Alarmy jednostka małe średni e duże małe lokaln e średni e duże fałszywe Gmina Wierzbica 46 3 0 25 0 0 0 1 Powiat radomski 1389 52 0 1913 17 1 0 17 dobr e 1 68 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Komendy Miejskiej PSP w Radomiu Ilość zdarzeń w gminie Wierzbica w 2007r. na tle powiatu radomskiego 2000 1500 1000 500 0 pożary miejscowe zagrożenia gmina Wierzbica fałszywe alarmy powiat radomski Ochotnicza Straż Pożarna w bieżącym roku była inicjatorem i organizatorem turnieju z wiedzy pożarniczej pt.: „Młodzież zapobiega Pożarom”. Odbył się on w gminie po raz pierwszy i został zorganizowany w Publicznej Szkole Podstawowej i Publicznym Gimnazjum w Wierzbicy. W miesiącu sierpniu odbyły się gminne zawody sportowo-pożarnicze, w których uczestniczyły wszystkie jednostki OSP z obszaru gminy. Ponadto Komenda Miejska PSP w Radomiu zorganizowała obozy szkoleniowowypoczynkowe dla druhów Młodzieżowej Drużyny Pożarniczej, w których uczestniczyło 9 druhów oraz szkolenia dla strażaków biorących bezpośredni udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych. Policja Posterunek Policji w Wierzbicy sprawuje nadzór nad całą gminą. Liczba Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 etatów na chwilę obecną wynosi 7. Na stanie posterunku są cztery komputery i dwa radiowozy. Do końca października 2007r. na terenie gminy zanotowano 131 przestępstw. Wskaźnik wykrywalności wynosi 70,6%, który jest nieco wyższy niż dla całego powiatu radomskiego (dla niego wynosi 63,3%). Mówiąc o wielkości ogólnej liczby zdarzeń drogowych na poszczególnych drogach można stwierdzić, iż na terenie gminy dochodzi do małej ilości wypadków drogowych. Do końca października 2007r. policja w Wierzbicy zanotowała tylko 6 wypadków drogowych, w których jednak dwie osoby poniosły śmierć. 5.5. Pomoc społeczna Instytucją realizującą zadania z zakresu pomocy i polityki społecznej jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej z siedzibą w Wierzbicy. Udziela on pomoc w formie zasiłków stałych, okresowych i celowych, usług specjalistycznych i opiekuńczych oraz dożywiania dzieci w szkołach. Ponadto ośrodek pomocy udziela świadczeń niepieniężnych w formie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, sprawunku pogrzebu, schronienia czy zorganizowanej pracy socjalnej, pobytu i usług w domu pomocy społecznej. Tabela 10. Liczba osób i rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Wierzbica wraz z podziałem na przyznane świadczenia Przyznane Liczba osób w wyszczególnienie Liczba rodzin świadczenia rodzinie Ubóstwo 400 2040 20 80 Pomoc okresowa 320 1664 Pomoc okresowa Niepełnosprawność 60 144 Zasiłek stały Długotrwała choroba 22 105 Pomoc okresowa Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych 50 268 Pomoc okresowa Alkoholizm 20 63 Pomoc okresowa Klęska żywiołowa 10 54 Pomoc celowa Zdarzenia losowe 3 6 Pomoc celowa Potrzeba ochrony macierzyństwa Bezrobocie Pomoc okresowa Źródło: Dane uzyskane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wierzbicy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej realizuje zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej, ustawy o dodatkach mieszkaniowych, ustawy o świadczeniach rodzinnych, a także ustawy o zaliczce alimentacyjnej i postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych. Pomoc udzielania jest osobom i ich rodzinom w szczególności z powodu ubóstwa, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej i ciężkiej choroby, 39 przemocy w rodzinie, alkoholizmu, narkomanii, zdarzeń losowych, bezradności w sprawach opiekuńczo - wychowawczy i w prowadzeniu gospodarstwa domowego, braku umiejętności w przystosowaniu się do życia po opuszczeniu placówki opiekuńczo – wychowawczej, trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego. Liczba osób objętych pomocą społeczną na terenie Wierzbicy ubóstwo niepełnosprawność bezradność klęska żywiołowa potrzeba ochrony macierzyństwa dlugotrwała choroba alkoholizm zdarzenia losowe Problem ubóstwa wiąże się bezpośrednio z problemem bezrobocia, co najlepiej można zaobserwować na przykładzie zasiłków okresowych, które przyznaje się głównie rodzinom osób bezrobotnych. Na tę formę pomocy w 2006r. wydano łączną kwotę pieniężną na zasiłki okresowe dla rodzin osób bezrobotnych w wysokości 200000zł. Na dożywianie władze gminy przeznaczyły łączną kwotę 96 109zł. Na udzielanie pomocy (na świadczenia i zasiłki) w 2006r. wydatkowano łącznie na terenie gminy 530 032zł. Środki te przeznaczone były między innymi na: 5.6. zasiłki okresowe – 200 000 zł, zasiłki stałe – 141 804 zł, usługi opiekuńcze – 67 324 zł, zasiłki celowe na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego – 24 795 zł, posiłek – 96 109 zł. Opieka zdrowotna Fundamentalnym celem podstawowej opieki zdrowotnej jest poprawa i zachowanie stanu zdrowia społeczności lokalnej, która zamieszkuje dany obszar. Na terenie gminy Wierzbica za opiekę zdrowotną i ochronę zdrowia odpowiedzialny jest Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej z siedzibą w Wierzbicy. Środki na działalność SPZOZ pochodzą ze sprzedaży usług, które refundowane są z Narodowego Funduszu Zdrowia. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Wierzbicy świadczy Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 swoje usługi w oparciu o jednostki organizacyjne (Ośrodek Zdrowia w Rudzie Wielkiej, Ośrodek Zdrowia w Łączanach i Ośrodek Zdrowia w Wierzbicy) w następujących zakresach: ginekologia i położnictwo, medycyna ogólna/rodzinna: medycyna ogólna, medycyna rodzinna, medycyna szkolna, pielęgniarstwo i położnictwo środowiskowe, diagnostyka: diagnostyka obrazowa, radiologia, medycyna pracy, neurologia, okulistyka, otolaryngologia, pediatria, psychiatria, rehabilitacja. Wyżej wymienione usługi medyczne obejmują następujące schorzenia: choroby krwi i narządów krwiotwórczych, choroby oka i przydatków oka, choroby ucha i wyrostka sutkowatego, choroby układu krążenia, choroby układu moczowo – płciowego, choroby układu oddechowego, choroby układu nerwowego, choroby zakaźne i pasożytnicze, ciąża, poród i połóg, nowotwory, niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporowodym, zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, zaburzenia przemiany metabolicznej. W SPZOZ w Wierzbicy i w Ośrodkach Zdrowia w Łączanach, Rudzie Wielkiej i Wierzbicy zatrudnionych jest łącznie 22 pielęgniarek i lekarzy oraz pracowników medycznych w ilości 26 osób. Wskaźnik liczby personelu medycznego na 10 000 mieszkańców wynosi 0,0022. W 2006r. wyżej wymienione ośrodki zdrowia udzieliły 41 779 porad. Na terenie gminy funkcjonują dwie apteki, w których zatrudnionych jest 4 magistrów farmacji. Wskaźnik liczby ludności obsługiwanej wynosi około 5046 41 (według danych z GUS z dnia 31.12. 2006r.). 5.7. Oświata Na obszarze gminy funkcjonuje 9 placówek oświatowych o profilu podstawowym i gimnazjalnym: Publiczna Szkoła Podstawowa w Wierzbicy, Publiczna Szkoła Podstawowa w Dąbrówce Warszawskiej, Publiczna Szkoła Podstawowa w Łączanach, Publiczna Szkoła Podstawowa w Polanach, Publiczna Szkoła Podstawowa w Suliszce, Publiczna Szkoła Podstawowa w Rudzie Wielkiej, Publiczna Szkoła Podstawowa w Zalesicach, Publiczne Gimnazjum w Rudzie Wielkiej, Publiczne Gimnazjum w Wierzbicy. Na terenie gminy nie funkcjonuje żadna Poradnia PsychologicznoPedagogiczna, ani państwowe czy rodzinne domy dziecka. W roku szkolnym 2006/2007 w wyżej wymienionych placówkach oświatowych naukę pobierało 1364 uczniów. Liczba absolwentów, którzy ukończyli te placówki szkolne w 2007r. wynosiła 351. Średnia liczebność sal lekcyjnych w tych palcówkach wynosiła 16,2. Na obszarze gminy funkcjonuje 6 przedszkoli samorządowych, do których w roku szkolnym 2006/2007 uczęszczało 124 dzieci w 8 oddziałach. Przedszkole Samorządowe w Dąbrówce Warszawskiej, Przedszkole Samorządowe w Łączanach, Przedszkole Samorządowe w Polanach, Przedszkole Samorządowe w Rudzie Wielkiej, Przedszkole Samorządowe w Zalesicach, Przedszkole Samorządowe w Wierzbicy. W szkołach funkcjonują koła zainteresowań, w których uczniowie rozwijają własne zainteresowania w ulubionych dziedzinach naukowych i poszerzają horyzonty intelektualne. Dodatkowym atutem jest udział w projektach europejskich. Publiczna Szkoła Podstawowa w Suliszce w latach 2004/2005 opracowała projekt europejski „Comeniu-Socrates” i nawiązała współpracę ze szkołami europejskimi. Ogólny stan techniczny obiektów oświatowych na obszarze gminy jest dobry i nie stwarza zagrożeń dla bezpieczeństwa i zdrowia uczniów i nauczycieli. Placówki te posiadają zmodernizowane sale gimnastyczne oraz dobrze urządzone boiska szkolne. Dodatkowo wyposażone są w nowoczesne meble szkolne i pomoce dydaktyczne. Ponadto wszystkie placówki oświatowe posiadają pracownie komputerowe, które wyposażone są w komputery o łącznej ilości 111 sztuk, z czego 66 podłączone są do Internetu. Liczba uczniów przypadająca na 1 komputer wynosił 22 w szkołach podstawowych i 58 w gimnazjach. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 Na terenie gminy funkcjonuje system stypendialny, w ramach którego uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych mogą ubiegać się o dofinansowanie w celu kontynuowania nauki. Stypendium socjalne może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie. W szczególności takie stypendium otrzymuje ten uczeń, w którego rodzinie występuje bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, alkoholizm lub narkomania a także, gdy rodzina jest niepełna. Stypendium socjalne ma pomóc uczniom w dostępie do edukacji (wyrównanie jego szans edukacyjnych). W roku szkolnym 2006/2007 ze stypendium socjalnego korzystało 488 osób, natomiast z zasiłków szkolnych korzystało 4 osoby. 5.8. Aktywność kulturalna, sportowa i społeczna Aktywność kulturalna, sportowa i społeczna może przybierać różną postać. W tym zakresie wyróżnia się instytucje kultury, ośrodki sportu i rekreacji, muzea, stowarzyszenia, których funkcjonowanie ukierunkowane jest na działalność kulturową, społeczną i charytatywną, folklorystyczną. Aktywnością kulturalną odznacza się Gminny Ośrodek Kultury, którego podstawowym zadaniem jest zaspakajanie potrzeb i aspiracji kulturalnych społeczeństwa poprzez tworzenie, upowszechnianie i rozwijanie różnych dziedzin kultury oraz sztuki profesjonalnej i amatorskiej wśród społeczności lokalnej. Gminny Ośrodek Kultury prowadzi wielokierunkową działalność kulturalną i jest jedynym koordynatorem tej działalności na terenie gminy. Jest on również propagatorem działań kulturalnych owego regionu oraz bierze udział w integracji grup środowiskowych i artystycznych. Ze względu na to, że jest jedyną placówką tego typu w gminie, pełni ona szczególną rolę, która w miarę możliwości stara się temu sprostać. Działalność swoją prowadzi w miarę posiadanych środków i możliwości, w kierunku tworzenia warunków dla uczestnictwa w kulturze głównie dzieci i młodzieży. W Gminnym Ośrodku Kultury działają bardzo prężnie różnego rodzaju sekcje, zespoły i koła zainteresowań zrzeszające dzieci i młodzież. Wśród nich wyróżniamy: Młodzieżowy teatr „Atlantyda” – 22 osoby, Zespół wokalny „Tiramisu” – 4 osoby, Zespół tańca nowoczesnego „Flesz” – 7 osób, Zespół tańca nowoczesnego „Rock Shasse” – 23 osoby, Zespół tańca 16 osobowa, Zespół tańca towarzyskiego w Zalesicach – 27 osób, Zespół tańca towarzyskiego w Polanach – 35 osób, Zespół tańca towarzyskiego w Rudzie Wielkiej – 40 osób, Kurs języka angielskiego dla dzieci i dorosłych – 14 osób, Nauka gry na gitarze – 11 osób, Koło szachowe – 6 osób, nowoczesnego „Rock Shasse” – grupa młodsza 43 Dyskusyjny klub filmowy – 12 osób, Kurs języka niemieckiego – 4 osoby, Tygodniowo w zajęciach organizowanych przez Gminny Ośrodek Kultury w Wierzbicy korzysta około 230 osób. Działalność kulturalna ośrodka kultury wspomagana jest przez cyklicznie organizowane imprezy, między innymi: Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Ogólnopolski Konkurs Recytatorski, Gminny Konkurs Ortograficzny, Dożynki Gminne, premiery teatralne, zabawy taneczne dla emerytów i rencistów, udział zespołów tanecznych w ogólnopolskich i międzynarodowych turniejach tanecznych, udział grupy teatralnej w Ogólnopolskich Przeglądach Teatralnych, udziały w Przeglądach Dorobku Kultury Powiatu Radomskiego. Działalnością kulturalną i społeczną na obszarze gminy Wierzbica zajmuje się również stowarzyszenie, wspomagające jej promocję. Na obszarze gminy Wierzbica funkcjonuje sześć Kół Gospodyń Wiejskich, między innymi w Wierzbicy, Polanach, Pomorzanach, Łączanach, Zalesicach, Rudzie Wielkiej. Katolickie Stowarzyszenie BETANIA na terenie gminy działa od roku 1993r. W ramach stowarzyszenia funkcjonuje 12 wolontariuszy. Celem działania tej organizacji pozarządowej jest przeciwdziałanie narkomanii, niesienie pomocy ludziom uzależnionym, nosicielom wirusa HIV, chorym na AIDS. W zakresie podejmowanych przedsięwzięć zajmuje się ono opieką nad dziećmi i młodzieżą z rodzin uzależnionych, rozbitych, ubogich, wielodzietnych, modelowaniem stylu życia w trzeźwości narkotycznej i alkoholowej, promocją życia alternatywnego wobec negatywnych doświadczeń wynoszonych z rodzinnego domu. Ponadto prowadzi zajęcia opiekuńczo-wychowawcze, socjoterapeutyczne i profilaktyczne, sportowe, rekreacyjne, plastyczne, muzyczne, kulturalne. Wyszukuje potrzebujących i udziela im pomocy. O wychowanie intelektualne i oświatowe dzieci i młodzieży dba Gminna Biblioteka Publiczna w Wierzbicy. Od początku istnienia placówka kompletowała księgozbiór obejmujący wszystkie dziedziny wiedzy, który przeznaczony jest dla szerokiego grona czytelników. Przy Gminnej Bibliotece Publicznej funkcjonują dwie filie biblioteczne w Polanach i Łączanach. Filie te obsługują pracownicy biblioteki. W Gminnej Bibliotece Publicznej zatrudnionych jest 2 pracowników na pełnych etatach. Księgozbiór biblioteki liczy: w Wierzbicy 17 505 woluminów, w Polanach – 6 264 woluminów, a w Łączanach – 7 540 woluminów. Do końca listopada z Gminnej Biblioteki Publicznej skorzystało 495 czytelników (oddział dla dorosłych) oraz 331 czytelników (oddział dla dzieci). Natomiast w filii w Polanach 30 osób a w Łączanach – 22 osoby. Ponadto z czytelni internetowej skorzystało 1557 osób. W 2007r. zakupiono nowości Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 wydawnicze za łączną kwotę 4 370zł. Gminna Biblioteka Publiczna otwarta jest na różne formy udostępniania placówki do zwiedzania. Odbywają się tu lekcje biblioteczne, wieczory bajek. Uczestniczą w nich uczniowie miejscowych szkół i przedszkoli. Pracownicy biblioteki zapoznają ich jak korzystać z encyklopedii i słowników oraz internetu. W postaci organizowanych wystaw są czytelnicy również informowani o rocznicach literackich i państwowych. Biblioteka w Wierzbicy bierze czynny udział w konkursach organizowanych przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Radomiu przy współpracy nauczycieli i uczniów ze szkół podstawowych i całej gminy. Obecnie w bibliotece znajdują się stanowiska komputerowe. Trzy komputery udostępnione są dla czytelników a jeden do pracy bibliotekarza. Ze względu na trudne warunki lokalowe biblioteka nie organizuje żadnych imprez kulturalnych. Na obszarze gminy dość aktywnie działają 4 kluby sportowe, które hołdują tradycji sportowej. Najstarszym klubem sportowym w gminie jest klub „Orzeł”, który został założony w 1952r. przez pracowników i dyrekcję cementowni Wierzbica. Pierwotnie nosił on nazwę Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej. Obecnie klub prowadzi sekcję piłki nożnej, w ramach której piłkarze grali w III lidze i lidze okręgowej. Na dzień dzisiejszy piłkarze grają w klasie „A” prowadzonej przez Okręgowy Związek Piłki Nożnej w Radomiu. W klubie grał i rozpoczynał swoją karierę piłkarską pochodzący z Wierzbicy znany piłkarz Zieliński Jacek – Kapitan Reprezentacji Polski. Do 2007r. klub prowadził sekcję zapasów, której założycielem był znany szkoleniowiec Stefan Zawisza. Największy sukces zanotował zapaśnik Włodzimierz Zawadzki, który zdobył tytuł Mistrza Olimpijskiego na Olimpiadzie w Atlancie w 1996r. Klub dysponuje własnymi obiektami sportowymi: boiskiem piłkarskim z bieżnią, boiskiem treningowym, budynkiem administracyjno-socjalnym. Wszystkie obiekty wymagają jednak remontów i modernizacji. Innym klubem sportowym działającym w Wierzbicy jest Międzyszkolny Ludowy Uczniowski Klub Sportowy „Orlik”, który prowadzi sekcję zapaśniczą w kategorii dziewcząt i chłopców. Sukcesem tego klubu jest to, iż w chwili obecnej jego pięciu zawodników jest reprezentantami Polski w kategorii kadetów. W miejscowości Zalesice prężnie działa Ludowy Zespół Sportowy, który prowadzi sekcję piłki nożnej seniorów. Jej piłkarze grają obecnie w klasie „B”, która prowadzona jest przez Okręgowy Związek Piłki Nożnej w Radomiu. Na terenie miejscowości Ruda Wielka funkcjonuje Ludowy Uczniowski Klub Sportowy, który również prowadzi sekcję piłki nożnej w kategorii seniorów i trampkarzy. Seniorzy obecnie grają w klasie „A”. Działalność sportowa w gminie oparta jest na stałym kalendarzu imprez, który obejmuje: Ogólnopolski Turniej w Zapasach Młodniczek i Młodzików o Puchar Wójta Gminy Wierzbica, Ogólnopolski Turniej w Zapasach „Poszukujemy Młodych Talentów” w Wierzbicy, Memoriał im. Jacka Kumy w piłce nożnej, 45 Turniej Piłki Nożnej Trampkarzy i Juniorów. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 CZĘŚĆ II ANALIZA SWOT Punktem wyjścia do opracowania i sformułowania strategii rozwoju gminy jest diagnoza prospektywna, która pozwala na ocenę stanu aktualnego oraz wskazanie głównych kierunków i istotnych problemów jej rozwoju. Diagnoza prospektywna jest próbą zrelacjonowania przyszłości, która ma swoje źródło w stanie obecnym. W tej diagnozie bierze się pod uwagę głównie te czynniki, które determinują rozwój i powzięte działania. Najbardziej stabilne „podłoże”, które w głównej mierze decyduje o przyszłości gminy to środowisko przyrodnicze i zagospodarowanie materialne sieci osadniczej. Wstępna analiza gminy Wierzbica jest podstawą do kompleksowej oceny stanu aktualnego oraz wskazanie głównych kierunków rozwoju i kluczowych problemów z tym związanych. W tym celu została przeprowadzona analiza SWOT, która pozwala zidentyfikować problemy, potencjał rozwojowy, uwarunkowania zewnętrzne, stanowiące zagrożenia i szanse rozwoju gminy. Analiza SWOT jest klasycznym narzędziem stosowanym od wielu lat w analizie strategicznej polegającej na zestawieniu mocnych stron (Strenghts) i słabości (Weaknesses) analizowanego podmiotu oraz określenie szans (Opportunities) i zagrożeń rozwojowych (Threats). Obejmuje ona pola działań wspomagających rozwój gminy, jak również pola ich efektów. Przyjęcie w analizie SWOT podobnego układu dziedzin życia społeczno-ekonomicznego, jak w układzie celów i programów, może być czynnikiem ułatwiającym w przyszłości wzajemne wewnętrzne dostosowania treści strategii do określonych mocnych i słabych stron. Poprzez powyższe pojęcia należy rozumieć: Atut uwarunkowanie występujące w powiecie oceniane pozytywnie ze względu na możliwość realizacji celów rozwojowych i strategicznych, wewnętrzny potencjał gminy, Słabość uwarunkowanie wewnętrzne oceniane niewykorzystane z uwagi na realizacje celów, Szansa korzystne zjawisko zewnętrzne (obecne) lub proces (prognozowany) sprzyjający realizacji celów rozwoju gminy, Zagrożenie zjawisko lub proces (obecny lub prognozowany) stanowiący przeszkodę w realizacji konkretnych celów strategicznych. negatywnie, Przyjęta metoda pozwala na zebranie i usystematyzowanie informacji o potencjalnie rozwojowym gminy oraz o dostrzeganych barierach. Jednocześnie, zwraca uwagę na pojawiające się zewnętrzne szanse i zagrożenia Mocne i słabe strony gminy stanowią bezpośrednią podstawę do wnioskowania szans i zagrożeń rozwoju, które mają się przyczynić do poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej i jej wizerunku. Niektóre zjawiska oceniane jako mocne bądź słabe strony mogą wywierać wpływ na rozwój gminy w sposób odpowiednio pozytywny (szanse) bądź negatywny (zagrożenia). Zagrożenia mają zawsze charakter obiektywny, wymagający działań zapobiegawczych. Szanse mogą być również obiektywne, jednakże poprzez strategię należy je planowo i świadomie powiększać. Gmina nie jest samoistnym tworem, ponieważ funkcjonuje w określonym otoczeniu, które tworzą inne jednostki samorządowe wyższego szczebla oraz ich 47 wzajemne powiązania. Uwarunkowania zewnętrzne, które pozostają niezależne od decyzji władz lokalnych, w istotny sposób determinują rozwój danej społeczności, a wpływ ten może być pozytywny lub negatywny. Władze gminy mogą jedynie monitorować zmiany zachodzące w jej otoczeniu, co pozwoli na identyfikację istniejących oraz przyszłych szans i zagrożeń rozwoju i zminimalizuje wpływ ewentualnych, negatywnych skutków. Znajomość uwarunkowań gminy umożliwia podjęcie działań sprzyjających rozwojowi potencjału lokalnego i wykorzystaniu nadarzających się okazji. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 ANALIZA SWOT SFERA SPOŁECZNA Mocne strony Słabe strony Dobrze rozwinięta sieć przedszkoli i szkół, Roszczeniowe postawy mieszkańców, Bogate zasoby intelektualne wśród wykwalifikowanych młodych ludzi, Słaba integracja społeczności lokalnej i jej brak aktywności w życiu społecznym gminy, Aktywna działalność kulturalnooświatowa (KGW i OSP), Utajone bezrobocie, Organizacje i stowarzyszenia działające na rzecz integracji społecznej i poprawy wizerunku gminy, Zbyt niski poziom wykształcenia ogólnego i kierunkowego mieszkańców, Słabo zorganizowany wolny czas dla dzieci i młodzieży, Słabo rozwinięta infrastruktura sportowa, Rozluźnienie więzi społecznych, Odpływ młodych wykształconych osób do większych metropolii i zagranicę, Starzenie się ludności, Zbyt wysokie nakłady finansowe na pomoc społeczną, ubożenie społeczeństwa, pogorszenie warunków życia ludności szczególnie na wsi, niedostateczny – szczególnie na terenach wiejskich poziom wyposażenia mieszkań w podstawowe urządzenia, małe nakłady finansowe na promocję gminy, Bogate tradycje w sporcie wyczynowym (zapasy, piłka nożna), Bogata oferta imprez sportowych i kulturalnych na terenie gminy, Aktywność kulturowa Gminnego Ośrodka Kultury, Długoletnie tradycje kulturowe kultywowane przez zespoły folklorystyczne i Koła Gospodyń Wiejskich, Dobra podstawowa opieka zdrowotna, Zadawalające poczucie bezpieczeństwa mieszkańców gminy, zadowalające wskaźniki wskazujące na brak przeludnienia mieszkań, dobre wyposażenie w niezbędny sprzęt do ratowania mienia i życia jednostek OSP, przynależność jednostki OSP w Wierzbicy do KSRG, podejmowanie wspólnych działań Policji oraz jednostek OSP na rzecz bezpieczeństwa mieszkańców i gminy, cenne pamiątki dziedzictwa kulturowego (zespoły pałacowoparkowe, budowle sakralne, miejsca pamięci narodowej) 49 Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 SFERA GOSPODARCZA Mocne Strony atrakcyjne tereny pod inwestycje (np. teren po dawnej cementowni), udokumentowane zasoby kopalin do produkcji cementu, duża ilość firm produkcyjnych i usługowych, tradycje w handlu (targi niedzielne), dobre warunki do produkcji rolnej, dobrze rozwinięta produkcja zwierzęca (trzoda chlewna, bydło mleczne), przychylność władz samorządowych do rozwoju przedsiębiorczości i nowych inwestorów tworzących miejsca pracy na terenie gminy, stosunkowo duże zasoby wykwalifikowanej kadry (tania praca), jako czynnik warunkujący rozwój gospodarczy (wzrost inwestycji), korzystne warunki przyrodniczo – ekonomiczne do produkcji zdrowej żywności i do rozwoju ekologicznych gospodarstw oraz odnawialnych źródeł energii, Słabe strony brak wystarczających środków na inwestycje, słaby wewnętrzny kapitał finansowy mieszkańców i firm, brak kompleksowej oferty terenowej pod działalność gospodarczą i inwestycje, brak organizacji gospodarczych wspierających rozwój przedsiębiorczości na terenie gminy, brak grup producenckich, rozdrobnienie gospodarstw, brak przetwórstwa owoców i warzyw oraz możliwości zbytu płodów rolnych, niska innowacyjność przedsiębiorstw z sektora MŚP, niski poziom przedsiębiorczości na terenach wiejskich, mała ilość miejsc pracy w sektorze pozarolniczym, niska dynamika wzrostu produkcji przemysłowej i inwestowania, brak dużych zakładów przemysłowych, słabo rozwinięta sieć usług otoczenia biznesu, postępujące starzenie się ludności wiejskiej, niechęć ludzi młodych do pracy w rolnictwie, zróżnicowane i niedostateczne wyposażenie gospodarstw w sprzęt i maszyny rolnicze, niedostateczna wiedza na temat pozyskiwania środków dla sektora MSP jak i sektora rolnego, 51 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I KOMUNIKACJA Mocne strony korzystne położenie komunikacyjne o relacji RadomStarachowice, RadomSzydłowiec, dobrze rozwinięta sieć dróg gminnych i powiatowych, znaczna dynamika rozwoju transportu indywidualnego (samochody osobowe, ciężarowe), postępujący proces zwodociągowania i skanalizowania gminy, opracowany Plan Gospodarki Odpadami, selekcja odpadów komunalnych, dostęp do sieci elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych, Słabe strony brak infrastruktury sanitarnościekowej na obszarach wiejskich, słabo rozwinięta sieć teleinformatyczna, brak sieci gazowej, przestarzały stan techniczny sieci elektroenergetycznych, zły stan techniczny chodników i dróg powiatowych i gminnych w odniesieniu do rosnącego ruchu samochodowego, wzrost liczby transportu indywidualnego, który wpływa na wzrost skali zagrożeń bezpieczeństwa na drogach, brak szlaków komunikacji krajowej o znaczeniu strategicznym, brak wystarczających środków na inwestycje infrastrukturalne, brak parkingów i miejsc postojowych, brak składowiska na odpady komunalne, występowanie tzw. „dzikich wysypisk”, brak przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich (rozproszona zabudowa), Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I KULTUROWE Mocne strony Słabe strony opracowany Program Ochrony Środowiska, wysokie walory przyrodniczo – środowiskowe, warunki i możliwości do rozwoju odnawialnych źródeł energii, ochrona bogatej i unikatowej flory oraz fauny na torfowisku „Pakosław”, występowanie Obszaru Krajobrazu Chronionego IłżaMakowiec, likwidacja dzikich wysypisk śmieci na terenie gminy, wysokie wymagania w zakresie ochrony środowiska bez zabezpieczenia środków na ich realizację, degradacja środowiska i niska świadomość ludzi (niewłaściwe gospodarowanie odpadami), zbyt małe wykorzystywanie funduszy unijnych na ekologię, ochronę środowiska naturalnego i na budowę kanalizacji i oczyszczalni ścieków, brak zainteresowania społeczności wiejskiej rozwojem działalności agroturystycznej, brak nakładów finansowych na promocję turystyki w gminie, brak ścieżek rowerowych i pieszych, brak promocji atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej gminy w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, Szanse możliwości dokształcania i edukacji, członkostwo Polski w Unii Europejskiej, które stwarza doskonałe możliwości pozyskania przez władze samorządowe, przedsiębiorców i rolników dofinansowania ze środków unijnych na różnego rodzaju inwestycje, rozwój alternatywnych źródeł dochodu, zwiększenie atrakcyjności gminy dla inwestorów zewnętrznych, tworzenie grup producenckich i inkubatora przedsiębiorczości oraz rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego, dobre perspektywy rozwoju odnawialnych źródeł energii, wykorzystanie unikalnych walorów działalności agroturystycznej, przyrodniczo-krajobrazowych do restrukturyzacja rolnictwa na i modernizacja oraz wsparcie 53 upowszechnienie produkcji rolnej, zagospodarowanie obiektów gospodarczy gminy, poprodukcyjnych szansą na wzrost stworzenie i doskonalenie systemu preferencji (np. ulgi podatkowe) dla nowych inwestorów, którzy zatrudniają coraz większą liczbę pracowników, możliwości zewnętrznego finansowania działań ukierunkowanych na rozwój zasobów ludzkich, rozwój informatyzacji i telekomunikacji, wzmożona polityka państwa w zakresie ochrony środowiska, modernizacja dróg gminnych i powiatowych, rozwój infrastruktury technicznej głównie na obszarach wiejskich poprzez nakłady finansowe na rozbudowę sieci wodno – kanalizacyjnej, gazowej i budowę oczyszczalni ścieków rozwój funkcji produkcji pozarolniczej oraz otoczenia rolnictwa, aby zwiększyła się rola tych dziedzin gospodarki dla gminy, organizacja robót publicznych dla osób bezrobotnych szansą na realizację inwestycji infrastrukturalnych, rozwój rolnictwa ekologicznego jako dodatkowe źródło dochodu rolników, dobrze funkcjonująca gospodarka oraz rozwój przedsiębiorczości to podstawowe warunki zapewnienia w przyszłości lepszych warunków życia mieszkańców gminy. Zagrożenia niestabilna polityka prawna i podatkowa, niebezpieczeństwo niepełnego wykorzystania szans, jakie dają środki UE, skomplikowane procedury i wysokie wymagania instytucji pmocowych udzielających wsparcia finansowego, migracja ludzi młodych i wykształconych oraz fachowców do większych aglomeracji i za granicę– starzejąca się struktura ludności, pogłębiające się zróżnicowanie socjalne grup społecznych (znaczny przyrost liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej), drogie kredyty, trudny dostęp do kredytów preferencyjnych, co przekłada się na brak efektywnego systemu pożyczkowo-kredytowego, brak ochrony krajowych i regionalnych rynków zbytu, zła i dynamicznie zmieniająca się polityka państwa odnośnie służby zdrowia, ubożenie społeczeństwa (stagnacja, frustracje), niewystarczające środki przekazywane z budżetu państwa na zadania własne lub dodatkowo zlecone gminie na podstawie wprowadzonych aktów prawnych, niska rentowność produkcji rolniczej oraz zbyt małe zainteresowanie produkcją i metodami ekologicznymi, Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 niska aktywność społeczna mieszkańców, słaby rozwój budownictwa mieszkalnego, związany z bezrobociem postępujący spadek poziomu życia, wzrost patologii, frustracje. CZĘŚĆ III PRIORYTETOWE KIERUNKI ROZWOJU GMINY WIERZBICA Dokładna diagnoza stanu (raport) gminy i uwarunkowań jej rozwoju jak również przebieg procesu budowania strategii rozwoju z udziałem lokalnej społeczności oraz pracowników urzędu pozwoliły opisać główne kierunki rozwoju gminy. Kierunki te są następujące: Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości Istotnym wskaźnikiem koniunktury w gminach jest powstawanie nowych przedsiębiorstw, ponieważ tworzą one miejsca pracy, jak również przyczyniają się do wzrostu gospodarczego gminy i poziomu dochodów mieszkańców. Usługi i wytwórczość nie związana bezpośrednio z rolnictwem będą prawdopodobnie powstawać w oparciu o aktywizującą rozwój funkcję dróg wojewódzkich Nr 734 i 744 (w pasie terenów usytuowanych wzdłuż tych dróg), a także w ośrodkach obsługi ludności i większych jej skupiskach. W społeczności istnieje wielka potrzeba rozbudzenia ducha przedsiębiorczości. Ze szczególną troską należy myśleć o młodym pokoleniu. Dlatego już na etapie szkoły podstawowej niezbędne są różne szkolenia stymulujące rozpoczęcie działalności gospodarczej przez ludzi młodych. Obecnie funkcjonuje wiele programów ułatwiających rozpoczęcie tego typu działalności organizowanych przez urzędy pracy lub inne instytucje czy organizacje. W ramach tych programów udzielana jest pomoc doradcza, konsultingowa i finansowa. Dzięki temu założenie własnej firmy nie jest już aż tak trudne. Doświadczenia rozwiniętych państw oraz niektórych rejonów naszego kraju dowodzą, że przedsiębiorczość rozwija się tam, gdzie istnieje dobrze rozwinięta infrastruktura. Wyposażenie w infrastrukturę techniczną jest ważne ze względu na poziom życia mieszkańców, jak również rozwój przedsiębiorczości (przyciągnięcie inwestorów). Wyposażenie terenów w infrastrukturę techniczną będzie atutem gminy przy podejmowaniu decyzji o lokalizacji firm przez potencjalnych przedsiębiorców. Kiedyś wielką chlubą gminy Wierzbica były zakłady cementowe, po których dziś zostały tylko zaniedbane tereny, niszczejące na oczach jej mieszkańców. W celu zapobieżenia dalszej degradacji tych obszarów oraz nadania im nowego charakteru użytkowania, władze gminy poszukują potencjalnych inwestorów. Zachętą dla tego typu przedsięwzięć winna być pro – przedsiębiorcza polityka władz gminy polegająca na stosowaniu preferencji podatkowych dla nowo powstających firm czy też zatrudniających bezrobotnych z terenu gminy. Takie działania ułatwiające i propagujące rozwijanie przedsiębiorczości przyczyniają się przede wszystkim do powstawania nowych podmiotów gospodarczych, które w swojej działalności powinny ukierunkowywać się na współpracę z inwestorami zewnętrznymi z kraju i zagranicy. 55 Rozwój rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego Gmina Wierzbica wypełnia funkcje głównie rolnicze oraz usługowe. Duża część terenów gminy Wierzbica to głównie tereny orne oraz w bardzo niewielkim stopniu lasy i sady. Dla wielu rodzin z obszaru gminy rolnictwo jest jedynym źródłem utrzymania. Jednak coraz więcej ludzi młodych nie wyraża chęci na pracę w sektorze rolnym głównie ze względu na jej niską opłacalność i niestabilną politykę państwa. Zakłada się, że w gminie Wierzbica rozwijać się będzie sektor usług dla ludności, usługi w otoczeniu rolnictwa oraz drobna wytwórczość. Dla tego typu form działalności gospodarczej nie jest wymagane uzbrojenie i skomunikowanie terenu wykraczające poza zakres obsługi typowych obszarów zabudowy wiejskiej. Procesy związane z restrukturyzacją rolnictwa (wymóg poprawy efektywności produkcji rolnej, zalesienia gruntów o najniższej wartości, realizacja programów dostosowawczych UE, itp.) będą stwarzały warunki dla zwiększenia liczby podmiotów gospodarczych związanych z obsługą rolnictwa oraz przetwórstwem rolno-spożywczym w oparciu o własne surowce. Wzmocnienie roli producentów oraz grup producenckich na rynku produktów rolnych, a także „ekologizacja” rolnictwa, również generować będą miejsca pracy związane z zakładanym przejęciem przez rolników funkcji wykonywanych do tej pory przez pośredników. Zakłada się, że w dziale usług dla rolnictwa oraz przetwórstwa rolnospożywczego przeważać będą podmioty generujące niewielką liczbę miejsc pracy, mogą to być np. składy, punkty skupu, hurtownie, warsztaty itp. Nie można jednak wykluczyć, że na bazie istniejących w gminie utrwalonych kierunków produkcji rolnej powstać mogą także większe zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego. Wzrost jakości warunków bytowych mieszkańców oraz rozwój infrastruktury społecznej Jednym z priorytetowych kierunków rozwoju gminy Wierzbica przez najbliższe lata będą zadania gminy skierowane na zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Jakość życia mieszkańców gminy jest znacznie zróżnicowana w poszczególnych jej obszarach. Dlatego niezwykle ważnym aspektem jest integracja kierunków rozwoju, w tym gospodarczego, społecznego i ekologicznego w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju gminy Wierzbica. Niezwykle ważnym zadaniem dla władz samorządu gminnego jest poprawa stanu infrastruktury drogowej, poprzez przebudowę, modernizację dróg gminnych i powiatowych, umożliwiające sprawne i bezpieczne połączenia z innymi miejscowościami. W tym celu władze gminy powinny zaplanować inwestycje nastawione na ich modernizacje. Kolejnym ważnym zadaniem jest zaopatrzenie wszystkich mieszkańców w infrastrukturę techniczną, która zapewniłaby wyższy standard życia. Do tych przedsięwzięć zmierzających do czynnej realizacji należą głównie rozbudowa sieci kanalizacyjnej, rozbudowa oczyszczalni ścieków, budowa przydomowych oczyszczalni ścieków oraz modernizacja lokalnych kotłowni. Jakość życia i warunki bytowe związane są nie tylko z wyposażeniem Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 budynków mieszkalnych w podstawową infrastrukturę techniczną, ale przede wszystkim z rozwojem ekonomicznym gminy. Samorząd gminy będzie dążył do podnoszenia poziomu świadczonych usług zdrowotnych oraz standardu istniejącej bazy lecznictwa, podnoszenia poziomu edukacji i rozszerzenia oferty kształcenia a także rozbudowy infrastruktury sportowej. Jednocześnie będzie prowadził działania z zakresu przeciwdziałania, bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, działania związane z organizacją pomocy społecznej, wyrównywaniem szans rozwoju zawodowego i awansu materialnego środowisk zagrożonych marginalizacją, szczególnie środowisk osób niepełnosprawnych, poprawą stanu bezpieczeństwa publicznego i usuwania zagrożeń patologicznych. Działania te winny być prowadzone we współpracy z organizacjami społecznymi, stowarzyszeniami, lokalnymi przedsiębiorcami i służbami bezpieczeństwa. Gmina tworzyć będzie warunki do rozwoju rynku mieszkaniowego wszystkich typów budownictwa. Rozwój budownictwa mieszkaniowego, dbałość o istniejące zasoby i prawidłowa gospodarka tymi zasobami to jedno z ważniejszych zadań z zakresu polityki społecznej. Niezwykle ważnym zadaniem lokalnych władz będzie poprawa komunikacji społecznej i usprawnienie funkcjonowania administracji samorządowej. Integracja i aktywizacja społeczeństwa gminy wokół wspólnych celów jest warunkiem ożywienia i poprawy sytuacji w gminie. Działania te będą zmierzały do zintegrowania różnych grup mieszkańców oraz ich aktywizacji i są niezwykle ważne, wręcz fundamentalne dla dalszego powodzenia wszelkich szeroko rozumianych działań prorozwojowych. 57 CZĘŚĆ IV MISJA I WIZJA ROZWOJU GMINY WIERZBICA Misja W procesie formułowania i opracowywania strategii rozwoju, po uprzednio skrupulatnie przeprowadzonej diagnozie stanu obecnego w gminie i wyznaczeniu atutów i zagrożeń, przystąpiono do zdefiniowania jej misji czyli określającego nadrzędny kierunek rozwoju. Misja określana jest jako generalny cel kierunkowy, który wyrażą aspiracje i długofalowe zamierzenia. Określa ona przyszłościowy obraz gminy oraz informuje o wspólnych wartościach i przekonaniach leżących u podstaw podejmowania określonych działań. Misja rozwoju ma istotną wartość informacyjną zarówno dla mieszkańców gminy, podmiotów gospodarczych, jak i dla jej otoczenia. Wskazuje co władze samorządowe przy współudziale mieszkańców i innych podmiotów pragną osiągnąć w określonym horyzoncie czasu i to nie w oparciu o marzenia i wizje, lecz o własne zasoby i możliwości rozwoju (silne i słabe strony gminy) oraz warunki stworzone przez otoczenie (szanse i zagrożenia rozwojowe). Misja gminy wyraża najwyższego poziomu cele, dostosowane do specyfiki gminy, ujęte bardzo syntetycznie. Rolą misji jest określenie głównego pola działalności (funkcji) gminy i jej specyfiki, unikatowości produktów zakresie oferowanych produktów i warunków, a także koncentracja uwagi uczestników działań strategicznych na istocie strategii i mobilizacja ich do działania. Jej określenie jest konieczne do wyznaczenia wizji rozwoju, celów strategicznych i zadań, które będą w kolejnych latach realizowane. U podstaw misji rozwoju gminy Wierzbina leży przekonanie, że gmina posiada potencjalne szanse, aby stać się atrakcyjnym miejscem do lokalizacji kapitału, inwestowania i rozwoju przedsiębiorczości. Misja rozwoju gminy ukazuje jej perspektywiczny obraz w przeciągu kilku lat oraz definiuje kierunki dążeń społeczności lokalnej i zadań dla władz samorządowych. Ta idea ujmuje główne i planowane kierunki działania strategicznego, którego założenia muszą być zrealizowane w wyznaczonym czasie. Formułowanie misji wymaga uprzedniego wyznaczenia roli i funkcji, jakie gmina ma pełnić w czasie określonym w dokumencie planistycznym. Generalnym przesłaniem misji ujętej w Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica jest nakreślenie obrazu gminy w perspektywie do 2020 roku oraz profil dążeń i aspiracji jej mieszkańców. Za cel nadrzędny gminy uznano: WIERZBICA TO GMINA O NAJLEPSZYCH WALORACH INWESTYCYJNYCH, OTWARTA NA ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI, ZAPEWNIAJĄCA SWOIM MIESZKAŃCOM WYSOKI STANDARD ŻYCIA, DBAJĄCA O ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Tak zdefiniowana misja gminy jest kwintesencją wszystkich społecznych oczekiwań i dążeń mieszkańców do poprawy standardu i jakości życia. Ponadto Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 odzwierciedla dążenia do rozwoju przedsiębiorczości i „wzrostu” gospodarczego tego terenu. Wedle jej przesłania gmina jest najlepszym miejscem na inwestycje i rozwój przedsiębiorczości przemysłowej w celu pobudzenia potencjału w niej drzemiącego. Wizja Wizja rozwoju gminy jest zwięzłą formułą opisującą zakładany i pożądany obraz przyszłego rozwoju do roku 2020, stan do którego pragną dążyć w swoich działaniach zarówno władze lokalne jak i mieszkańcy gminy według reguł gwarantujących jej zrównoważony rozwój. Wizja rozwoju przede wszystkim wcielenie w życie wyżej sformułowanej misji oraz kierunków rozwoju, które mają postać scenariuszy rozwoju, gdyż zawarte są w nich najistotniejsze elementy i czynniki oddziaływają na polepszenie aktualnej sytuacji w gminie. Realizacją mają oczywiście zająć się władze lokalne przy współudziale mieszkańców i innych podmiotów. W 2020 roku gmina Wierzbica będzie gminą, która całkowicie przemodeluje swój wizerunek. Będzie panował w niej ład społeczny, a mieszkańcy będą się cieszyć wysokim standardem warunków bytowych i lepszą jakością życia. Ponadto gmina będzie odznaczać się wzrostem gospodarczym dzięki rozwojowi sektora małych i średnich przedsiębiorstw, przemysłu rolno – spożywczemu oraz przetwórstwu owoców i warzyw. Utworzenie parku przemysłowego na terenie po byłej cementowni przyczyni się do napływu zagranicznego kapitału i tym samym do uzdrowienia lokalnego rynku. Taka sytuacja będzie miała swoje odzwierciedlenie w zdecydowanej poprawie statusu osób bezrobotnych i znacznego obniżenia stopy bezrobocia w gminie osób w wieku produkcyjnym. Wzrost miejscowej przedsiębiorczości, wskutek utworzenia i funkcjonowania inkubatora przedsiębiorczości, będzie dodatkowym czynnikiem przyciągającym inwestorów. Dodatkowo gmina zostanie w pełni skanalizowana i zwodociągowana, a infrastruktura drogowa swoim wyglądem nie będzie odbiegała od unijnej. W związku z powyższym ambicją władz gminnych i społeczności lokalnej jest stopniowe i sukcesywne podnoszenie stanu rozwoju sytuacji społecznoekonomicznej oraz warunków życia mieszkańców do poziomu reprezentowanego przez wysoko rozwinięte obszary miejskie, przy równoczesnym rozwijaniu więzi (integracji) międzyludzkich i ich aktywnej postawie. Taka pragmatyczna wizja rozwoju gminy będzie zdecydowanie racjonalna, gdy przy jej urzeczywistnianiu wspólny udział będą brały wszystkie podmioty i instytucje funkcjonujące w gminie. Ponadto będzie również możliwa, jeśli prawidłowo zostaną wykorzystane szanse, jakie w chwili obecnej daje Unia Europejska w postaci programów pomocowych i funduszy europejskich. Ważnym atutem gminy są cenne tereny inwestycyjne, które posiadają charakter strategiczny dla tego miejsca. Gmina prezentować będzie lepsze warunki dla potencjalnych przedsiębiorców w postaci sporządzonej bazy terenów poprodukcyjnych i właściwie prowadzonej promocji gospodarczej. Wizytówką gminy będzie również wysokiej jakości ekologiczna produkcja rolnicza, która przyczyni się do rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego. Społeczność lokalna wraz z władzami lokalnymi będzie bardzo aktywnie zaangażowana w pracach nad perspektywicznym wizerunkiem swojej małej ojczyzny. Wspólnie będą realizować cele i zadania wyznaczone w owym dokumencie strategicznym, aby przyciągnąć inwestorów krajowych 59 i zagranicznych. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 CZĘŚĆ V CELE STRATEGICZNE ROZWOJU 1. CELE STRATEGICZNE Zrównoważony rozwój gminy to rozwój, który odpowiada potrzebom obecnej społeczności lokalnej, jednocześnie nie zagrażając możliwościom przyszłych pokoleń. Zaspokaja on potrzeby aktualne i przyszłe. Określa się go jako cel nadrzędny, który należy osiągnąć w wyznaczonym czasie, dzięki odpowiednio dobranym celom strategicznym, opracowanym na podstawie przeprowadzonej analizy i diagnozy stanu obecnego, przeprowadzonych konsultacji oraz przyjętej misji i wizji. Formułowanie celów jest niczym innym jak odpowiedzią na potrzeby społeczności lokalnej, ich zaspokojeniem oraz tworzeniem optymalnych warunków do harmonijnego rozwoju uwzględniając ich hierarchię i termin realizacji. Cele strategiczne charakteryzują się długim horyzontem czasowym, który wynika z wizji rozwoju, będącymi jej konkretyzacją. Wyznaczają kierunek działania życia społeczno – ekonomicznego gminy. Wskazują profil i zakres działań, które prowadzą do zwiększenia przyszłych możliwości i konkurencyjności gminy. Wiążą z pewną określoną rzeczywistością oraz prognozą jej zmian w przyszłości. Cele strategiczne i operacyjne opisują przyszłą sytuację gminy, która zaistnieje, kiedy zostaną rozwiązane najważniejsze zdiagnozowane problemy, przy uwzględnieniu lokalnych zasobów i możliwości ich wykorzystania. Dlatego sformułowano sześć celów strategicznych: CEL STRATEGICZNY I: KREACJA DOGODNYCH WARUNKÓW DO ROZWOJU SEKOTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW CEL STRATEGICZNY II: WYSOKI STANDARD I POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW CEL STRATEGICZNY III: WSZECHSTRONNY ROZWÓJ INFRASTRKTURY TECHNICZNEJ I KOMUNIKACYJNEJ CEL STRATEGICZNY IV: MODERNIZACJA I RESTRUKTURYZACJA ROLNICTWA CEL STRATEGICZNY V: OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO CEL STRATEGICZNY VI: PROGRAMOWANIE I WDRAŻANIE PROJEKTÓW 61 Powyższe cele wyrażają zgodność z celami, działaniami i zadaniami przyjętymi w nadrzędnych dokumentach planistycznych: Strategia Rozwoju Powiatu Radomskiego do 2020 roku Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego 2020 roku Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 207-2013 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Operacyjny Kapitał Ludzki Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 2. CELE OPERACYJNE I ZADANIA Do każdego celu strategicznego przypisany jest cel operacyjny, do których z kolei przypisane są zadania. W dalszej części dokumentu zostały przedstawione cele i zadania. Takie przedsięwzięcie jest niezwykle ważne i niezbędne, aby faktycznie i realnie realizować cele zawarte w tejże strategii. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 CEL STRATEGICZNY I KREACJA DOGODNYCH WARUNKÓW DO ROZWOJU SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni 4 „Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych”: 4.2. „Wzmocnienie potencjału rozwojowego ośrodków subregionalnych i małych miast” 4.3. „Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich” Rozwój sektora przedsiębiorczości i szeroko rozumianej działalności gospodarczej jest bardzo ważnym priorytetem dla gminy, która może przyczynić się do jej wzrostu ekonomicznego. Podjęcie działań w zakresie rozwoju gospodarczego będzie miało swoje odzwierciedlenie w zmniejszeniu stopy bezrobocia i tworzenia nowych miejsc pracy. Ważne, aby w tym zakresie władze samorządowe współpracowały z instytucjami oraz podmiotami gospodarczymi poprzez stworzenie systemu preferencji i wspólnie przyczynili się ożywienia lokalnego rynku. Realizacja założonego celu strategicznego możliwa będzie dzięki wdrożeniu następujących celów operacyjnych. Cele operacyjne: 1.1. System preferencyjny dla nowych inwestorów 1.2. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw 1.3. Aktywna promocja terenów walorów gospodarczych gminy 1.4. Tworzenie nowych z rolnictwa 1.5. Kreowanie cech przedsiębiorczości i promocja samozatrudnienia wśród osób długotrwale bezrobotnych 1.1. Cel operacyjny: System preferencyjny dla nowych inwestorów miejsc inwestycyjnych pracy dla osób inwestycyjnych odchodzących Zadania: 1.1.1. Opracowanie profesjonalnej bazy danych na temat potencjału ekonomicznego lokalnych przedsiębiorstw, ich produktów i rynków zbytu 1.1.2. Podejmowanie działań przy współpracy z różnymi organizacjami i instytucjami w celu organizowania szkoleń dla inwestorów z sektora MŚP z terenu gminy 1.1.3. Doradztwo merytoryczne udzielane w zakresie rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej 1.1.4. Opracowanie i wdrożenie systemu zachęt przedsiębiorców oraz inwestorów zewnętrznych 1.1.5. Opracowanie i zarządzanie przeznaczonych pod inwestycje kompleksową dla bazą lokalnych terenów 63 1.1.6. Racjonalna polityka w ramach podatków lokalnych 1.1.7. Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 1.2. Cel operacyjny: przedsiębiorstw Rozwój sektora małych i średnich Zadania: 1.2.1. Utworzenie inkubatora przedsiębiorczości 1.2.2. Powołanie grup producenckich zrzeszających lokalnych inwestorów działających na rzecz rozwoju ekonomicznego gminy, 1.2.3. Stworzenie systemu przepływu informacji pomiędzy instytucjami 1.2.4. Utworzenie portalu gospodarczego z informacjami branżowymi dla przedsiębiorców 1.2.5. Tworzenie i wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu 1.2.6. aktywne uczestnictwo gminy w promocji lokalnej przedsiębiorczości (targi, wystawy, konferencje) 1.2.7. Powołanie systemu gratyfikacji w postaci wyróżnień i nagród dla firm odnoszących sukcesy na lokalnym i krajowym rynku 1.3. Cel operacyjny: Aktywna promocja terenów inwestycyjnych i walorów gospodarczych gminy Zadania: 1.3.1. Uwzględnienie w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Gminy terenów przeznaczonych pod działalność gospodarczą 1.3.2. Kompleksowe uzbrojenie w media terenów pod inwestycje 1.3.3. Utworzenie Parku Przemysłowego na terenie byłej Cementowni „Wierzbica” 1.3.4. Sporządzenie dokładnej inwentaryzacji wolnych terenów i obiektów inwestycyjnych w skali całej wraz ze wskazaniem ich potencjału gospodarczego 1.3.5. Opracowanie druków i folderów promujących walory inwestycyjne gminy 1.4. Cel operacyjny: Tworzenie nowych miejsc pracy dla osób odchodzących z rolnictwa Zadania: 3.1. Rozwój zakładów produkcyjno-usługowych i budowlanych, 3.2. Rozwój zasobów ludzkich, 3.3. Organizowanie robót publicznych i prac interwencyjnych dla osób pozbawionych zatrudnienia 3.4. Rozwój sektora rolno – spożywczego i produkcyjno – usługowego 3.5. Opracowanie i wdrożenie programu aktywizacji zawodowej Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 mieszkańców obszarów wiejskich 3.6. Przekwalifikowania kadry pracowniczej poprzez szkolenia, kursy, warsztaty 1.5. Cel operacyjny: Kreowanie cech przedsiębiorczości i promocja samozatrudnienia wśród osób długotrwale bezrobotnych Zadania: 1.5.1. Tworzenie nowych miejsc pracy przy udziale jednorazowych dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej małej i średniej przedsiębiorczości w gminie 1.5.2. Utworzenie systemu przekwalifikowania zawodowego i szkoleń na potrzeby lokalnego rynku pracy 1.5.3. Propagowanie samozatrudnienia przez Powiatowy Urząd Pracy we współpracy z lokalnymi przedsiębiorcami i izbami rzemiosła 1.5.4. Upowszechnienie przedmiotu programach szkolnych 1.5.5. Informowanie społeczności lokalnej o dostępnych instrumentach wspierania finansowego na rozpoczęcie działalności gospodarczej podstaw przedsiębiorczości w 65 CEL STRATEGICZNY II WYSOKI STANDARD I POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW GMINY zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni 4 „Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych”: 4.2. „Wzmocnienie potencjału rozwojowego ośrodków subregionalnych i małych miast” 4.4. „Budowa i rozwój infrastruktury społecznej”. Wysoki standard i poprawa jakości życia społeczności lokalnej, sprawi, że gmina Wierzbica stanie się bardziej przyjaznym miejscem dla swoich mieszkańców, jak również dla ludności napływowej oraz zewnętrznych inwestorów. Gmina poprawi swój wizerunek dzięki osiągnięciu tego celu strategicznego poprzez wdrożenie i zrealizowanie niżej wymienionych celów operacyjnych. Cele operacyjne: 2.1. Pobudzenie aktywności społeczności lokalnej na rzecz rozwoju gminy 2.2. Poprawa bazy lokalowej i wzrost jakości kształcenia 2.3. Sprawny i doskonalszy system aktywizacja osób bezrobotnych 2.4. Efektywnie funkcjonująca baza wypoczynkowo-rekreacyjna 2.5. Promocja zdrowego i aktywnego stylu życia 2.6. Wspieranie działań na rzecz rozwoju budownictwa mieszkalnego 2.7. Poprawa stanu technicznego obiektów kulturowych 2.1. Cel operacyjny: Pobudzenie aktywności społeczności lokalnej na rzecz rozwoju gminy pomocy społecznej oraz Zadania: 2.1.1. Rozszerzenie działalności funkcjonujących instytucji kulturalnych 2.1.2. Organizacja imprez i wydarzeń kulturalnych promujących lokalną tradycję i obyczaje (Dożynki Rolne, itp.) 2.1.3. Powoływanie organizacji pozarządowych poprawy wizerunku gminy, 2.1.4. Doskonalenie bazy kulturalnej poprzez tworzenie bazy lokalowej dla świetlic wiejskich 2.1.5. Wspieranie organizacyjne i finansowe grup dzieci i młodzieży przejawiających inicjatywy społeczne oraz lokalną samorządnością działających na rzecz Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 2.2. Cel operacyjny: Poprawa bazy lokalowej i wzrost jakości kształcenia Zadania: 2.2.1. Budowa i modernizacja obiektów sportowych na terenie gminy 2.2.2. Poprawa stanu oświatowych, 2.2.3. Doposażenie szkół w sprzęt komputerowy z podłączeniem do sieci internetowej oraz zakup sprzętu sportowego i środków dydaktycznych 2.2.4. Organizacja czasu wolnego w postaci kółek zainteresowań i różnych zajęć pozalekcyjnych, 2.2.5. Promocja kształcenia ustawicznego wśród osób dorosłych 2.2.6. Stworzenie systemu stypendialnego dla dzieci i utalentowanych i zdolnych pochodzących z ubogich rodzin 2.2.7. Realizacja programów edukacyjnych z naciskiem na naukę języków obcych oraz przedmiotów matematyczno – przyrodniczych, technicznych i informatycznych 2.2.8. Stworzenie systemu stypendialnego dla dzieci i utalentowanych i zdolnych pochodzących z ubogich rodzin 2.2.9. Prowadzenie działań mających na celu zapobieganie patologii wśród dzieci i młodzieży (poprawa bezpieczeństwa w szkołach) 2.3. technicznego wraz termomodernizacją Cel operacyjny: Sprawny i doskonalszy system społecznej oraz aktywizacja osób niepełnosprawnych placówek młodzieży młodzieży pomocy Zadania: 2.3.1. Stworzenie programu zapobiegania wzrostowi patologii społecznej 2.3.2. Organizowanie świetlic dla dzieci i młodzieży 2.3.3. Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego w postaci mieszkań socjalnych dla rodzin ubogich lub w trudnym położeniu finansowym, 2.3.4. Wyrównywanie szans i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych 2.3.5. Dostosowanie obiektów użyteczności publicznej dla poruszania się osób niepełnosprawnych i starszych 2.3.6. Nakłady finansowe na rozwój systemu rehabilitacji społecznej, zawodowej, edukacyjnej i medycznej osób niepełnosprawnych 2.3.7. Działania zapobiegające wykluczeniu osób niepełnosprawnych na lokalnym rynku pracy 2.3.8. Likwidacja barier architektonicznych w budynkach użyteczności publicznej w celu lepszej dostępności osobom niepełnosprawnym 2.3.9. Budowa Ośrodka Integracji Społecznej w Wierzbicy 2.3.10. Budowa pomieszczeń terapii zajęciowej przy Domu Pomocy Społecznej w Wierzbicy przy współpracy powiatu radomskiego 67 2.4. Cel operacyjny: Efektywnie wypoczynkowo-rekreacyjna funkcjonująca baza Zadania: 2.4.1. Przebudowa kompleksu sportowego Klubu „Orzeł” w Wierzbicy 2.4.2. Modernizacja boiska LUKS w miejscowości Ruda Wielka 2.4.3. Budowa kompleksu rekreacyjnego w Wierzbicy w postaci kortów tenisowych i krytego basenu 2.4.4. Renowacja parku na osiedlu mieszkaniowym w Wierzbicy 2.4.5. Wykorzystanie miejsc zrekultywowanych na cele wypoczynkoworekreacyjne 2.5. Cel operacyjny: Promocja zdrowego i aktywnego stylu życia Zadania: 2.5.1. Wspieranie działań w ramach podnoszenia jakości świadczonych usług medycznych na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej 2.5.2. Organizacja i promocja okresowych akcji profilaktycznych w celu wczesnego wykrycia chorób 2.5.3. Promocja i rozwój edukacji zdrowotnej 2.5.4. Opracowanie i realizacja programów mających na celu zapobieganie uzależnieniom 2.5.5. Wprowadzenie do szkół opieki pielęgniarskiej i stomatologicznej 2.5.6. Modernizacja i doposażenie placówek w specjalistyczny sprzęt medyczny 2.6. służby zdrowia Cel operacyjny: Wzrost poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego Zadania: 2.6.1. Doposażenie placówek Ochotniczych Straży Pożarnych w specjalistyczny sprzęt do ratowania mienia i życia ludzkiego 2.6.2. Modernizacja, termomodernizacja oraz rozbudowa infrastruktury technicznej i pomieszczeń lokalowych jednostek OSP na obszarze gminy 2.6.3. Organizacja szkoleń specjalistycznych dla strażaków z jednostek OSP 2.6.4. Wyposażenie w niezbędny sprzęt Posterunku Policji w Wierzbicy 2.6.5. Wspólne działania Policji i jednostek OSP w zakresie działań informacyjnych i prewencyjnych mających na celu zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego mieszkańców 2.6.6. Współdziałanie władz gminy z właściwymi podmiotami w zakresie zarządzania kryzysowego w celu ratowania życia i mienia mieszkańców w przypadku różnych miejscowych zagrożeń 2.7. Cel operacyjny: Wspieranie działań na rzecz rozwoju Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 budownictwa mieszkalnego Zadania: 2.7.1. Termomodernizacja zasobów mieszkalnych Spółdzielni Mieszkaniowej i Wspólnot Mieszkaniowych w Wierzbicy 2.7.2. Budowa wraz z adaptacją mieszkalnictwa socjalnego pomieszczeń na potrzeby 2.7.3. Wspieranie inicjatyw zmierzających do tworzenia nowych mieszkań na terenie 2.7.4. Rozwój infrastruktury technicznej na nowych obszarach mieszkaniowych 2.8. Cel operacyjny: kulturowych Poprawa stanu technicznego obiektów Zadania: 2.8.1. Modernizacja budynku Gminnej Biblioteki Publicznej w Wierzbicy 2.8.2. Remont w celu podniesienia standardu budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Wierzbicy 2.8.3. Adaptacja budynku szkolnego na potrzeby Sali widowiskowej dla Gminnego Ośrodka Kultury w Wierzbicy 69 CEL STRATEGICZNY III WSZECHSTRONNY ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I KOMUNIKACJI zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni 4 „Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych”: 4.1. Poprawa dostępności komunikacyjnej i transportu w regionie, w tym lotnictwa cywilnego 4.2. „Wzmocnienie potencjału rozwojowego ośrodków subregionalnych i małych miast” 4.3. „Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich” 4.5. „Ochrona i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju”. Dobrze rozwinięta oraz zmodernizowana sieć dróg i infrastruktury technicznej jest priorytetem dla władz samorządu, gdyż poprawa sytuacji w tej dziedzinie zbliża do osiągnięcia wszystkich zamierzonych celów strategicznych – wpływa na wyższy standard życia mieszkańców, ułatwia rozwój nowoczesnego, ekologicznego rolnictwa, przyczynia się do tworzenie nowych przedsiębiorstw i podnosi zainteresowanie terenami pod budownictwo mieszkaniowe, rekreacyjne i gospodarcze. Niewątpliwie ma to olbrzymie znaczenie dla ochrony środowiska przyrodniczego. Realizacja tak sformułowanego celu strategicznego możliwa będzie dzięki wdrożeniu następujących celów operacyjnych. Cele operacyjne: 3.1. Modernizacja układu komunikacyjnego 3.2. Nowoczesna i sprawna infrastruktura techniczna 3.3. Modernizacja systemów grzewczych 3.4. Wzmożony system gospodarki odpadami 3.1. Cel operacyjny: Modernizacja układu komunikacyjnego Zadania: 3.1.1. Przebudowa i modernizacja ulic w miejscowości Wierzbica 3.1.2. Przebudowa i modernizacja dróg gminnych 3.1.3. Przebudowa i modernizacja w miejscowości Wierzbica 3.1.4. Współpraca z zarządcami dróg powiatowych i wojewódzkich przy budowie i modernizacji dróg na terenie gminy 3.1.5. Budowa i modernizacja sieci oświetlenia ulicznego w gminie 3.1.6. Budowa tras rowerowych chodników i ciągu pieszego Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 3.2. Cel operacyjny: techniczna Nowoczesna i sprawna infrastruktura Zadania: 3.2.1. Opracowanie programu w zakresie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy 3.2.2. Budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej 3.2.3. Pełne zwodociągowanie gminy i podłączenie do sieci wszystkich mieszkańców 3.2.4. Budowa oczyszczalni ścieków w Zalesicach Kolonii wraz z kanalizacją sanitarną 3.2.5. Budowa indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy (rozproszona zabudowa) 3.2.6. Rekultywacja terenów poprzemysłowych 3.2.7. Rozbudowa i modernizacja sieci telekomunikacyjnej i teleinformatycznej Gazyfikacja gminy poprzez budowę gazociągu i stacji redukcyjnych 3.2.8. 3.3. Cel operacyjny: Modernizacja systemów grzewczych Zadania: 3.3.1. Budowa i modernizacja systemów elektroenergetycznych umożliwiających przyłączenie jednostek wytwarzania energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych 3.3.2. Modernizacja istniejących systemów ciepłowniczych 3.3.3. Propagowanie wykorzystania alternatywnych źródeł energii i biopaliw 3.3.4. Budowa nowoczesnych ekologicznych kotłowni 3.4. Cel operacyjny: Wzmożony system gospodarki odpadami Zadania: 3.4.1. Rozwój procesu selektywnej zbiórki odpadów 3.4.2. Zamkniecie wysypiska Rzeczków Kolonia 3.4.3. Właściwe lokalizowanie kontenerów na terenie gminy 3.4.4. Inwentaryzacja i likwidacja „dzikich przeprowadzanie rekultywacji tych terenów odpadów komunalnych w miejscowości składowisk” oraz 71 CEL STRATEGICZNY IV MODERNIZACJA I RESTRUKTURYZACJA ROLNICTWA zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni 4 „Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych”: 4.3. „Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich” Charakter rolniczy gminy nie pozwala na pominięcie w planowaniu rozwoju wykorzystania instrumentów wsparcia rozwoju rolnictwa i usług w tym zakresie. Aktywność gospodarcza w sferze rolniczej, samoorganizowanie producentów są niezbędne w gospodarce rynkowej. Rozwój rolnictwa zależeć będzie od samych rolników, samorządu rolników (Izb Rolniczych) oraz szeroko pojętej edukacji. Niezbędna będzie tu także pomoc organizacyjna władz samorządowych w zakresie samoorganizacji grup producenckich, marketingu i promocji. Realizacja założonego celu strategicznego możliwa będzie dzięki wdrożeniu następujących celów operacyjnych. Cele operacyjne: 4.1. Modernizacja gospodarstw rolnych oraz ich przebudowa systemowa 4.2. Promowanie i wspieranie inwestycji w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego 4.3. Rozwój i promocja gospodarstw ekologicznych 4.4. Przekształcenie struktury agrarnej gospodarstw rolnych 4.1. Cel operacyjny: Modernizacja gospodarstw rolnych oraz ich przebudowa systemowa Zadania: 4.1.1. Promowanie wśród rolników poprawiających jakość upraw nowych technologii 4.1.2. Zwiększanie areału upraw warzywniczych surowców do produkcji biopaliw 4.1.3. Organizacja szkoleń, kursów i warsztatów dla rolników podnoszących kwalifikacje i świadomość ekologicznych sposobów produkcji rolnej 4.1.4. Pomoc doradcza i informacyjna dla rolników aplikujących po środki finansowe z Unii Europejskiej i inne źródła finansowania 4.1.5. Wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy, poprzez rozwój działalności pozarolniczej na terenach wiejskich (agroturystyka, obsługa rolnictwa, usługi, itp.) w celu ograniczenia bezrobocia na wsi i i sposobów sadowniczych oraz Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 4.2. Cel operacyjny: Promowanie i wspieranie w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego inwestycji Zadania: 4.2.1. Powołanie Związku Producentów producenckie z obszaru całej gminy 4.2.2. Przedsięwzięcia w rozwój bazy przetwórstwa owoców i warzyw z zastosowaniem nowoczesnych technologii 4.2.3. Pozyskiwanie rynków zbytu na lokalne produkty rolne 4.2.4. Działania marketingowe promujące lokalną produkcję rolniczą 4.2.5. Opracowanie oraz upowszechnianie informacji o możliwościach wsparcia (m.in. finansowego) dla osób rozpoczynających działalność w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego 4.2.6. Szkolenia, doradztwo 4.3. Rolnych zrzeszający grupy Cel operacyjny: Rozwój i promocja gospodarstw ekologicznych Zadania: 4.3.1. Wspieranie powstawania gospodarstw rolnych 4.3.2. Aktywna pomoc rolnikom przy wypełnianiu wniosków z zakresu pozyskiwania funduszy na realizację inwestycji i dopłat obszarowych 4.3.3. ekologicznych i specjalistycznych Działania edukacyjne (szkolenia, kursy) z zakresu tematyki rolnictwa ekologicznego 4.3.4. Zastosowanie w rolnictwie odnawialnych źródeł energii 4.3.5. Ukierunkowanie gospodarstw rolnych na produkcję zdrowej żywności cieszącej się dużym popytem 4.3.6. Podniesienie jakości produktów rolnych przy wykorzystaniu postępu biologicznego 4.4. Cel operacyjny: Przekształcenie gospodarstw rolnych struktury agrarnej Zadania: 4.4.1. Zalesianie gruntów zwłaszcza tych, wyłączone z użytkowania rolnego które są nieużytkami lub 4.4.2. Przemianowanie gruntów rolnych słabej jakości i nieużytków na cele np. inwestycyjne i budownictwo 4.4.3. Scalanie gruntów o niższych klasach bonitacyjnych 4.4.3. Opracowanie procedur dotyczących regulacji gospodarstwach rolnych, mających kilku wykonywaniu scaleń) własnościowych w właścicieli (przy 73 CEL STRATEGICZNY V OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni 4 „Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych”: 4.3. „Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich” 4.5. „Ochrona i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju”. Założeniem tego celu są inwestycje sprzyjające ochronie środowiska, dzięki którym nastąpi poprawa m.in. warunków życia, stanu zdrowia mieszkańców, możliwa będzie produkcja zdrowej żywności, nastąpi poprawa czystości wód, powietrza i gleb. Działania te mogą być zrealizowane nie tylko poprzez inwestycje proekologiczne, lecz także poprzez włączenie się całej społeczności gminy w działania ukierunkowane na ochronę środowiska przyrodniczego. Dlatego ważnym elementem jest kształtowanie świadomości ekologicznej wśród mieszkańców. Niezbędne jest również stałe monitorowanie czystości i porządku a także okresowe badania stanu środowiska przyrodniczego w gminie. Osiągnięcie założonego celu strategicznego nastąpi poprzez realizację poniższych celów operacyjnych: Cele operacyjne: 5.1. Poprawa stanu środowiska przyrodniczego 5.2. Inwestycje proekologiczne 5.3. Edukacja ekologiczna mieszkańców i estetyzacja wsi 5.1. Cel operacyjny: Poprawa stanu środowiska przyrodniczego Zadania: 5.1.1. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych oraz gleby, poprzez uporządkowanie infrastruktury technicznej (budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej, oczyszczalni ścieków, uregulowanie gospodarki odpadami – wdrożenie selektywnej zbiórki, rekultywacja składowisk, itp.) 5.1.2. Ochrona zanieczyszeń powietrza ze wszystkich źródeł (np. poprzez zastępowanie ogrzewania węglowego ogrzewaniem ekologicznym, modernizację dróg gminnych i powiatowych, itp.) 5.1.3. Poprawa stanu środowiska akustycznego gminy 5.1.4 Zachowanie bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych na rzecz ochrony lasów i ekosystemów rzecznych i łąkowych 5.1.5. Kontrolowane wydobycie pokładów występujących na terenie gminy 5.1.6. Podnoszenie świadomości mieszkańców gminy w dziedzinie ochrony środowiska poprzez prowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnej (Światowy Dzień Wody, Światowy Dzień Ziemi, Światowy Dzień Ochrony Środowiska, Sprzątanie Świata, itp). 5.1.7. Współpraca z sąsiednimi gminami w zakresie ochrony środowiska 5.1.8. Rewitalizacja zdegradowanych obszarów surowców mineralnych poprzemysłowych (po Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 niefunkcjonującej cementowni) 5.1.9. 5.2. Stały monitoring stanu czystości środowiska we wszystkich jego dziedzinach Cel operacyjny: Inwestycje proekologiczne Zadania: 5.2.1. Rozbudowa oczyszczalni ścieków 5.2.2. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej do długości ekonomicznie uzasadnionej, a na pozostałej części terenów powinny być budowane przydomowe lub grupowe oczyszczalnie ścieków 5.2.3. Stałe działania na rzecz edukacji proekologicznej społeczności lokalnej połączone praktyką dotyczącą selektywnej zbiórki odpadów i ich zagospodarowywania 5.2.4. Rozwijanie wykorzystywania alternatywnych źródeł energii i biopaliw 5.2.5. Wdrożenie systemu inwentaryzacji i usuwania elementów i odpadów zawierających azbest 5.2.6. Szczegółowa inwentaryzacja i bieżąca likwidacja „dzikich wysypisk” 5.3. Cel operacyjny: Edukacja ekologiczna społeczności lokalnej Zadania: 5.3.1. Opracowanie folderów, ulotek poświęconych konkretnemu zagadnieniu np. „ABC gospodarki wodno – ściekowej”, „ABC selektywnej zbiórki odpadów” itp. Opracowanie plakatów np. o zakazie wypalania łąk, zakazie tworzenia „dzikich wysypisk śmieci” i rozmieszczenia ich w miejscach publicznych, szkołach, itp. 5.3.2. Wprowadzenie do szkół przedmiotu nauczania z zakresu ochrony środowiska 5.3.3. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców poprzez szkolenia dla rolników w zakresie wdrażania ekologicznych metod produkcji rolnej 5.3.4. Organizacja imprez, wystaw, konkursów aktywizujących społeczność lokalną w trosce o środowisko przyrodnicze 5.3.5. Dbałość o estetykę własnych posesji oraz gminy 75 CEL STRATEGICZNY VI PROGRAMOWANIE I WDRAŻANIE PROJEKTÓW zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni 1 „Rozwój kapitału społecznego”: 1.1. „Rozwój społeczeństwa informacyjnego i teleinformatyzacji” Tworzenie dokumentów strategicznych związane jest zawsze z procesem planowania, programowania. Dokumenty te określają strategiczne kierunki zarządzania gminą oraz pozwalają na realizację poszczególnych działań. Dokumenty te są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania danej organizacji – gminy. Określają cele gminy oraz kierunki zrównoważonego rozwoju a także dają możliwość pozyskiwania środków finansowych na ich realizację, w tym ze środków Unii Europejskiej. Pojawiające coraz nowsze technologie łączności bezprzewodowej - to szansa rozwiązania problemów łączności i budowy sieci szerokopasmowego dostępu do Internetu w gminach. Rozbudowa infrastruktury w oparciu o technologie informatyczne zwiększa oraz zapewnia powszechny dostęp do usług on-line na całym obszarze, w tym usług świadczonych przez administrację lokalną oraz inne podmioty realizujące zadania publiczne, a także stwarza możliwość korzystania z interentu społeczności lokalnej. Wysoki poziom usług publicznych uczyni gminę Wierzbica bardziej przyjaznym miejscem dla mieszkańców jak i dla potencjalnych inwestorów, mogąc tym samym być jednym z kół zamachowych gospodarki. Realizacja założonego celu strategicznego możliwa będzie dzięki wdrożeniu poniższych celów operacyjnych: Cele operacyjne: 6.1. Opracowanie gminnych programów 6.2. Budowa i rozbudowa lokalnych sieci szerokopasmowych – rozwój społeczeństwa informacyjnego - e-usługi 6.1. Cel operacyjny: Opracowanie gminnych programów Zadania: 6.1.1. Opracowanie Wierzbica 6.1.2. Opracowanie projektów budowy lub modernizacji dróg gminnych 6.1.3. Opracowanie projektów na rozbudowę, budowę oczyszczalni ścieków oraz budowę sieci kanalizacyjnej 6.1.4. Przygotowanie projektów odnowy wsi 6.1.5. Przygotowywanie innych projektów wymaganych ustawowo 6.1.5. Przygotowanie Urzędu Gminy do uzyskania Certyfikatu Systemu Jakości zgodny z normą ISO 9001 6.2. Cel planu operacyjny: zagospodarowania Budowa i przestrzennego rozbudowa lokalnych gminy sieci Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 szerokopasmowych – rozwój społeczeństwa informacyjnego e-usługi Zadania: 6.2.1. Budowa i wdrażanie platform elektronicznych dla zintegrowanego systemu wspomagania na poziomie lokalnym 6.2.2. Utworzenie Publicznych Punktów Dostępu do Internetu (Info-Punkt, Info-Kiosk) 6.2.3. Stworzenie oferty informacji i usług dla sektora prywatnego jak i publicznego: - e-government - usługi publiczne świadczone drogą elektroniczną - e-health - usługi medyczne świadczone na odległość - e-learning - nauczanie na odległość - e-business - handel elektroniczny 77 CZĘŚĆ IV WDRAŻANIE I MONITOROWANIE STRATEGII WDRAŻANIE STRATEGII Proces wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica wymagać będzie od władz samorządu gminnego aktywnej działalności oraz wsparcia i współpracy ze strony instytucji i organizacji, które mają rzeczywisty wpływ na poprawę sytuacji społeczno – gospodarczej. Aby realizacja celów i zadań strategicznych osiągnęła planowany zamiar poprawy wizerunku gminy, muszą ze sobą współdziałać również podmioty z sektora publicznego i prywatnego. Bezpośrednią odpowiedzialność za wdrażanie strategii ponosi Wójt Gminy oraz działająca z jego upoważnienia Instytucja Zarządzająca i Koordynująca realizacją Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica, składająca się z pracowników Urzędu wyznaczonych przez Wójta. Grupa tych osób z urzędu będzie odpowiedzialna za możliwości kompetencyjno – finansowe planowanych celów i zdań. Ponadto w zakresie jej obowiązków będzie koordynacja prac związanych z osiąganiem wyznaczonych celów oraz monitoring stanu ich realizacji i ewentualnych zmian społeczno – ekonomicznych. Instytucja Zarządzająca ma obowiązek ustalić hierarchię zasad i kryteriów niezbędnych do realizacji Strategii. Ponadto ma badać jej zgodność z innymi dokumentami programowymi opracowanymi przez administrację rządową i władze województwa mazowieckiego w zakresie rozwoju regionalnego, finansów i zamówień publicznych, ochrony środowiska naturalnego. Ma ona również powinność sporządzania rocznego raportu z przebiegu i realizacji Strategii i wskazania nieprawidłowości, o ile takie wystąpią, a po zakończeniu i osiągnięciu planowanych celów, do dokonania kompleksowej oceny. Instytucją Wdrażającą Strategię jest Urząd Gminy w Wierzbicy, który odpowiedzialny jest za udzielanie informacji o dofinansowaniu unijnym realizowanych projektów. Do jego zadań należy również badanie zgodności składanych wniosków aplikacyjnych od beneficjentów z wymogami i procedurami, które mają swój zapis w Strategii. Końcowy etap wdrażania wymusza od powyższych instytucji porównania czy realizowane zadania i cele strategiczne są zgodne z zapisami Strategii i odpowiadają zdefiniowanej wcześniej wizji i misji, jaką osiągnąć miała gmina w wyznaczonym czasie. System wdrażania ze strony finansowej będzie realizowany przede wszystkim przy udziale środków finansowych Unii Europejskiej, budżetu państwa oraz własnych zasobów finansowych przewidzianych w budżecie gminy. Niezwykle ważnym składnikiem systemu wdrażania jest sprawny system kontroli i monitoringu wprowadzanych w życie celów strategicznych. Dzięki temu systemowi przeprowadzana jest bieżąca kontrola i ocena, która dostarcza niezbędnych informacji o aktualnej sytuacji i stopniu realizacji Strategii. MONITORING STRATEGII Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica na lata 2007-2020 Monitoring jest procesem zbierania, przetwarzania i analizy danych na temat zakresu realizacji celów programu rozwoju. Dla monitorowania stopnia realizacji Strategii ważne jest, aby stworzyć system wskaźników, który pozwoli na zmierzenie zakresu realizacji strategicznych celów rozwoju gminy. System monitorowania Strategii Najważniejszą rolę w procesie monitorowania realizacji Strategii odgrywa Wójt Gminy. Współpracuje on z Instytucją Zarządzającą. System monitorowania i kontroli realizacji poszczególnych zadań powinien obejmować analizę postępów w realizacji celów, kontrolę terminów wykonania poszczególnych zadań oraz ilości wydatkowanych środków finansowych. Dzięki monitorowaniu przebiegu realizowanych zadań można w razie powstałych uchybień na bieżąco interweniować i wprowadzać zmiany. Raport z wdrażania Strategii, który zostanie sporządzony przez powołany do tego zespół, będzie kierowany raz w roku do Rady Gminy w celu podjęcia kompleksowej oceny. Organ ten będzie sprawdzał efekty i rezultaty realizacji zdań planowania strategicznego czy są one zgodne z dokumentem, po czym wyda pisemną opinię. Raport taki powinien zawierać analizę i ocenę zmian sytuacji społeczno – ekonomicznej oraz wnioski z uwarunkowanych przemian. Sposoby oceny Strategii Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica będzie na bieżąco poddawana ocenie w zakresie realizowanych celów i działań strategicznych. Kompleksowa ocena zostanie przeprowadzona po zakończeniu okresu, jakim objęto proces zarządzania strategicznego. Będzie ona dokonywana przez Wójta Gminy w oparciu o wskaźniki rezultatu Strategii oraz zadań określonych i wdrożonych przy pomocy Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2007 – 2013 oraz Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku i poszczególnych programach operacyjnych. Ostateczna ocena Strategii powinna zawierać rzeczywiste daty rozpoczęcia i zakończenia przeprowadzanych projektów, a także koszty, jakie zostały poniesione w czasie ich realizacji. Ponadto powinna zawierać potwierdzenie zakładanej poprawy sytuacji społeczno – ekonomicznej. Komunikacja społeczna Strategii Realizacja programów strategicznych wymaga nawiązania harmonijnej współpracy pomiędzy Urzędem Gminy, instytucjami pozarządowymi, lokalnymi podmiotami gospodarczymi oraz mieszkańcami gminy Wierzbica. W tym celu niezbędne jest informowanie o podejmowanych działaniach związanych z realizacją strategii. Władze gminy mogą wykorzystać różne formy przekazu informacji: umieszczenie Strategii Rozwoju Gminy Wierzbica oraz informacji o realizowanych zadaniach na stronie internetowej Urzędu oraz na tablicy ogłoszeń w celu upowszechnienia treści realizowanych zadań; powszechnego dostępu do informacji dotyczących uzyskania dofinansowania ze środków unijnych na realizację projektów, 79 bieżącego informowania społeczności lokalnej projektach w ramach działalności strategicznej, o realizowanych ujawnienie instytucji, które zaangażowane są w realizację Komunikacja społeczna (public reletions) wymaga współpracy nie tylko władz gminy z innymi zaangażowanymi instytucjami, ale również ze środkami masowego przekazu (media, lokalna prasa) i innymi grupami docelowymi. Taka działalność będzie miała przede wszystkim na celu szersze i bogatsze promowanie gminy w zakresie inwestycji, przedsiębiorczości i walorów przyrodniczo – kulturowych. Grupami docelowymi Strategii będą: • społeczność lokalna, która jest ostatecznym beneficjentem wszelkich projektów realizowanych przez władze samorządu gminnego, • osoby fizyczne, instytucje, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, • podmioty gospodarcze, organizacje społeczne, • instytucje pożytku publicznego, • organizacje zrzeszające przedsiębiorców różnych branż. Strategia Rozwoju Gminy Wierzbica jest dokumentem otwartym i może podlegać okresowej aktualizacji, podyktowanej wieloma obiektywnymi czynnikami, do których można zaliczyć: • sytuację ekonomiczną Wierzbica, • zaangażowanie lokalnych instytucji we wdrażanie strategii, • wielkość pozyskiwanych środków finansowych itp. kraju, województwa, powiatu oraz Gminy
