dr Mateusz Hohol zajęcia 5: Neurofenomenologia

dr Mateusz Hohol
Ucieleśnione
poznanie
zajęcia 5:
Neurofenomenologia
Francisco Varela (1946-2001)
❖
Chilijski biolog, neuronaukowiec i
filozof
❖
Wraz z Maturaną wprowadził pojęcie
autopojezy
❖
Zajmował się relacjami nauki i religii
(neuronauki i buddyzmu, fundator
Mind and Life Institute, 1990)
❖
Publikacje:
❖
The embodied mind, z Thompsonem i
Rosch (MIT, 1992)
❖
„Neurofenomenologia:
metodologiczne lekarstwo na
trudny problem”, AVANT 2010, 1.
Kłopoty kognitywistyki
❖
„Wszelkim ujęciom funkcjonalistycznym grozi nie tyle
brak spójności wyjaśnień, lecz alienacja wobec
ludzkiego życia. Tylko przywrócenie kategorii
ludzkiego życia – a nie jakiś „dodatkowy” składnik czy
głęboka „propozycja teoretyczna” – może zmienić ten
stan rzeczy”. (Varela, 2010)
Neurofenomenologia
❖
Neurofenomenologia = mózg plus doświadczenie
❖
„Fenomenologiczne ujęcia
struktury doświadczenia oraz
ich odpowiedniki z nauk
kognitywnych są ze sobą
związane za pomocą
obustronnych uwarunkowań”.
(Varela, 2010)
Trudny problem świadomości (Chalmers)
❖
https://www.youtube.com/watch?v=kdbs-HUAxC8
Neurofenomenologia: dlaczego? co to?
❖
Odpowiedź na trudny problem świadomości Chalmersa: kluczem
do zrozumienia świadomości fenomenalnej (qualiów) jest badanie
struktury ludzkiego doświadczenia
❖
Sprzeciw wobec eliminacjonizmu i epifenomenalizmu świadomości
(„świadomość do niczego się nie nadaje”, Jackendorff 1987)
❖
„Terminu neurofenomenologia używam na oznaczenie poszukiwań
zmierzających do połączenia współczesnej kognitywistyki z
metodycznym ujęciem ludzkiego doświadczenia, nawiązującym do
dziedzictwa kontynentalnej tradycji fenomenologicznej” (Varela
2010)
Zasady neurofenomenologii
❖
nieredukcjonistyczna natura świadomego doświadczenia (np. Searle)
❖
„z powrotem do rzeczy samych” (Husserl)
❖
redukcja fenomenologiczna
❖
nastawienie: redukcja - wzięcie w nawias tego, co zostało wcześniej ustalone,
zawiesza się przekonania
❖
bliskość: intuicja - stosowanie redukcji sprawia, że świat staje się nam bliższy,
rezultatem jest to co oczywiste, „intuicja to nie bujda na resorach”
❖
opis: niezmienniki - to intuicyjnie oczywiste trzeba intersubiektywnie
zakomunikować, w fenomenologii subiektywność-obiektywność nie jest
fundamentalną dychotomią
❖
trening: stabilizacja - powyższe etapy muszą być stosowane systematycznie
Jak ugryźć trudny problem?
❖
„(…) zamiast poszukiwać „dodatkowych składników”
w celu wyjaśnienia, w jaki sposób wiadomość wyłania
się z materii i mózgu, moja propozycja polega na
przeformułowaniu samego pytania w kierunku
poszukiwań mających na celu znalezienie kluczowych
mostów między dwiema nieredukowalnymi
dziedzinami zjawisk. W tym szczególnym sensie
neurofenomenologia stanowi potencjalne rozwiązanie
trudnego problemu, dzięki całkowicie innemu ujęciu
samej trudności” (Varela 2010)
Argument Vareli
❖
„W zgodzie z głównym twierdzeniem Chalmersa traktuję pierwszoosobowe
doświadczenie jako właściwie dobrany obszar zjawisk, nieredukowalny do
niczego innego. Moim zdaniem nie istnieje żadne ustalenie teoretyczne czy
„dodatkowy” składnik w przyrodzie, który może wypełnić tę lukę.
❖
Ten obszar zjawisk wymaga odpowiedniej, rygorystycznej metody oraz
pragmatyki, które umożliwią jego eksplorację i analizę.
❖
Poszukiwania takiej metody inspirowane są stylem badań fenomenologii i
zmierzają do ukonstytuowania powiększającej się społeczności badaczy
skupionych wokół określonego programu badawczego.
❖
Program badawczy, o który tu chodzi, należy sformułować jako zbiór wzajemnych
uwarunkowań między obszarem zjawisk danym w doświadczeniu oraz
skorelowanym z nim obszarem zjawisk ustalanym przez kognitywistykę. Ten
punkt widzenia nazwałem neurofenomenologią”.
Neurofenomenologia: case studies
❖
Uwaga (sieć zorientowana na stymulację - wzorce pamięciowe - stan
gotowości)
❖
Poczucie teraźniejszości (retencja - protencja - teraz)
❖
Wolne działanie (jak neuronalne korelaty gotowości do działania mają
się do doświadczenia działania?)
❖
Percepcyjne wypełnienie (jak zjawisko wzrokowe ma się do tego co
widziane?)
❖
Jak treść świadomości ma się do tła?
❖
W jaki sposób podmiot odróżnia swoje stany emocjonalne od
nieemocjonalnych?
Hanna i Thompson
❖
<<Wielu przedstawicieli neuronauki kognitywnej zwróciło ostatnio uwagę
na potrzebę systematycznego wykorzystania introspekcyjnych raportów
fenomenologicznych w dociekaniach nad mózgowymi podstawami
świadomości. Neurofenomenologia idzie krok dalej, inkorporując „metody
pierwszoosobowe” czyli metody precyzyjne i rygorystyczne, z których
podmioty mogą korzystać, podnosząc z czasem poziom świadomości
własnego subiektywnego doświadczenia, dostarczając zarazem bardziej
wyrafinowanych oraz szczegółowych pierwszoosobowych raportów
dotyczących subiektywnego doświadczenia. Celem jest w tym wypadku
stworzenie eksperymentalnych sytuacji generujących „obustronne
uwarunkowania”
między
pierwszoosobowymi
danymi
fenomenologicznymi i trzeciosobowymi danymi pochodzącymi z
neuronauki kognitywnej”>>.
Neurofenomenologia wg Thompsona
❖
https://www.youtube.com/watch?v=H3tYzAt0KTI