lekcja 1

Specjalista ds. integracji europejskiej
LEKCJA 1
Pocz¹tki integracji europejskiej
Wstêp
Pierwsza lekcja kursu stanowi wprowadzenie w specyficzny œwiat Unii Europejskiej, której od niedawna jesteœmy obywatelami. Aby swobodnie poruszaæ siê w tym
œwiecie, trzeba posiadaæ odpowiedni¹ wiedzê. W biegu wydarzeñ historycznych najwa¿niejsze s¹ zawsze przyczyny i skutki, dlatego rozpoczniemy od omówienia genezy integracji i wska¿emy jej „ojców”, a potem przedstawimy ewolucjê organizmu,
jakim jest obecna Unia Europejska.
W lekcji 1 wprowadzimy nazewnictwo niezbêdne do tego, by w³aœciwie opisywaæ
i szeregowaæ instytucje i procesy zwi¹zane z integracj¹ europejsk¹. Posiadane umiejêtnoœci mog¹ okazaæ siê nieprzydatne, gdy nie bêdziesz potrafi³ odpowiednio uargumentowaæ koniecznoœci i celowoœci podejmowanych dzia³añ. Tak nielubiane przez
wielu uczestników szkoleñ, studentów czy uczniów wiadomoœci teoretyczne s¹ wiêc
po prostu koniecznymi podstawami, które umo¿liwiaj¹ realizacjê zamierzonych
celów.
Po zapoznaniu siê z treœci¹ lekcji 1:
l
bêdziesz zna³ genezê integracji europejskiej;
l
bêdziesz potrafi³ wymieniæ „ojców” integracji i wskazaæ ich zas³ugi dla procesu
jednoczenia Europy;
l
bêdziesz wiedzia³, jakie by³y pocz¹tki integracji europejskiej;
l
bêdziesz potrafi³ omówiæ kolejne etapy tworzenia siê Wspólnot Europejskich;
l
bêdziesz zna³ narzêdzia i etapy integracji ekonomicznej.
Geneza integracji i Wspólnot Europejskich
Obecna Unia Europejska nie jest pierwszym na tê skalê zjednoczonym terytorialnie
organizmem, który powsta³ na kontynencie europejskim. Znacz¹ce przyk³ady
z przesz³oœci to Cesarstwo rzymskie i imperium Karola Wielkiego. Wspó³czesna
historia, choæ opiera siê na innych za³o¿eniach i tworzy w³asne zasady funkcjonowania, nawi¹zuje do tradycji.
Zanim przejdziemy do omawiania pocz¹tków integracji europejskiej, musimy wyjaœniæ samo pojêcie integracji.
6
SPECJALISTA DS. INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Integracja oznacza tworzenie ca³oœci z drobniejszych elementów. Proces integracji to kszta³towanie wzajemnych powi¹zañ miêdzy poszczególnymi jednostkami (podmiotami), prowadz¹ce do powstania nowej ca³oœci z³o¿onej
z tworz¹cych j¹ podmiotów. Integracjê mo¿na te¿ okreœliæ jako scalanie istniej¹cych struktur w wiêksze.
Przyjrzyjmy siê teraz najwa¿niejszym punktom historii integracji kontynentu europejskiego.
G³ówn¹ przes³ank¹ utworzenia nowego ugrupowania by³a chêæ zapobie¿enia wojnom. Przywódcy pañstw europejskich, maj¹c w pamiêci tragediê I i II wojny œwiatowej, chcieli stworzyæ uk³ad, który nie dopuœci³by do podobnych wydarzeñ
w przysz³oœci. Dlatego jednym z nadrzêdnych celów nasilonej wspó³pracy pañstw
Europy Zachodniej mia³o byæ kontrolowanie rozwoju sytuacji politycznej i gospodarczej w Niemczech. Dodatkowym bodŸcem do zacieœnienia wiêzi politycznych by³a
chêæ przeciwstawienia siê dwom ówczesnym potêgom œwiatowym. Z jednej
strony ros³a bowiem si³a polityczna Zwi¹zku Radzieckiego i organizuj¹cego siê bloku
pañstw socjalistycznych, z drugiej – Stanów Zjednoczonych, obecnych w Europie za
poœrednictwem pomocy udzielanej w ramach planu Marshalla. Przypomnijmy, ¿e
plan Marshalla stanowi³ wsparcie USA dla pañstw europejskich w okresie powojennym i s³u¿y³ g³ównie odbudowie ze zniszczeñ i rozwojowi gospodarczemu.
Pañstwa europejskie stanê³y przed koniecznoœci¹ okreœlenia w³asnej roli w powojennym œwiecie. Poniewa¿ plany integracyjne zosta³y zaakceptowane przez USA, narodzi³ siê naturalny uk³ad „2 przeciw 1”.
Stany Zjednoczone i Europa Zachodnia zdecydowa³y siê tu¿ po zakoñczeniu wojny na wspólne równowa¿enie uk³adu politycznego œwiata, przeciwstawiaj¹c siê ZSRR i socjalistycznym pañstwom Europy Wschodniej.
LEKCJA 1
7
Aby nie dopuœciæ do ponownych wojen, postanowiono powo³aæ miêdzynarodowe fora,
na których dokonywa³yby siê g³ówne ustalenia dotycz¹ce najwa¿niejszych elementów ¿ycia gospodarczego i politycznego Europy. Zaowocowa³o to utworzeniem
nastêpuj¹cych organizacji:
1. OEEC – Organizacja Europejskiej Wspó³pracy Gospodarczej, bêd¹ca podstaw¹
póŸniejszej OECD (Organizacja Wspó³pracy i Rozwoju Gospodarczego),
2. Rada Europy,
3. NATO – Organizacja Paktu Pó³nocnoatlantyckiego,
4. ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych,
5. Bank Œwiatowy (IBRD),
6. MFW – Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy.
Winston Churchill w przemówieniu z 1949 roku zasugerowa³ utworzenie „Stanów
Zjednoczonych Europy”. To by³ pocz¹tek zacieœniania wspó³pracy. Powziêto
dzia³ania w kierunku okreœlenia ram „kszta³towania wzajemnych powi¹zañ”, czyli
ustalenia sposobu wspó³pracy i wyznaczenia obszarów, których bêdzie ona dotyczyæ.
Zaproponowano utworzenie Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP) i Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), które mia³y staæ na stra¿y odbudowuj¹cej siê po
wojnie Europy. Niestety Francuzi – pomys³odawcy tych wspólnot – podczas g³osowania nad ratyfikacj¹ EWP w Zgromadzeniu Narodowym odmówili powo³ania jej do
¿ycia. Pojawi³y siê bowiem tendencje przeciwne unifikacji i integracji w Europie,
takie jak np. sprzeciw Wielkiej Brytanii, czy obawa pañstw zachodnioeuropejskich
przed konfrontacj¹ z Niemcami maj¹cymi uczestniczyæ w obu wspólnotach. Tym
samym upad³ te¿ pomys³ utworzenia drugiej wspólnoty.
Najmniej kontrowersji zdawa³a siê budziæ wspó³praca gospodarcza. Zaczêto od
dominuj¹cych wówczas przemys³ów, górnictwa i hutnictwa, które stanowi³y o strategicznej sile dwóch du¿ych pañstw – Francji i Niemiec. G³ówny nacisk po³o¿ono na
niedopuszczenie do ponownej militaryzacji Niemiec oraz ewentualne wykorzystanie
ich potencja³u w czasie „zimnej wojny”. Dyskusjê o kszta³cie gospodarczym Europy
toczono m.in. na forum OEEC, która w swych pocz¹tkach stanowi³a europejsk¹
odpowiedŸ na plan Marshalla.
9 maja 1950 roku francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman
wyst¹pi³ z memorandum (tzw. Deklaracja Schumana) zawieraj¹cym plan poddania niemieckiego sektora wêgla i stali zarz¹dzaniu ponadnarodowemu w celu
zagwarantowania pokoju na kontynencie europejskim. Schuman przedstawi³ projekt na forum miêdzynarodowym, natomiast rzeczywistym autorem planu by³ Jean
Monnet (we wspó³pracy z P. Reuterem, P. Urim i S. Hirschem). Plan Schumana
zaowocowa³ podpisaniem w Pary¿u w 1951 r. traktatu paryskiego o Europejskiej
Wspólnocie Wêgla i Stali, która zaczê³a funkcjonowaæ rok póŸniej.
W 1951 roku w Pary¿u podpisano traktat paryski powo³uj¹cy do ¿ycia pierwsz¹
z europejskich Wspólnot – Europejsk¹ Wspólnotê Wêgla i Stali (EWWiS).
Europejsk¹ Wspólnotê Wêgla i Stali powo³ano na okres piêædziesiêciu lat – jej
dzia³alnoœæ zakoñczy³a siê w 2002 roku.