korki 22
Transkrypt
korki 22
www.dzienniklodzki.pl Polska Dziennik Łódzki | 22 grudnia 2009 | 23 Poradnik Korki we wtorki Test humanistyczny dla uczniów liceum Język polski dla maturzystów Rozwiąż test. Odpowiedzi porównaj z rozwiązaniami podanymi na www.dzienniklodzki.pl Tekst 1 OJCOWIE DUCHOWI EPOKI Artur Hutnikiewicz 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 Filozofia schyłku stulecia była przede wszystkim wielką rehabilitacją metafizyki jako koniecznego uzupełnienia prawd naukowych, zbyt niepewnych i względnych. Nowy czas rozpoznał się najpełniej w trzech reprezentatywnych myślicielach epoki: w Schopenhauerze, w Nietzschem i w Bergsonie. W Schopenhauerze [. . .] generacja modernistów odkryła [. . .] najdoskonalszego wyraziciela jej nastrojów i niepokojów. Pociągał ją [. . .] pesymistyczny pogląd na świat i etyka współczucia. Na dnie wszelkiego istnienia dostrzegał Schopenhauer obecność ślepego i bezrozumnego popędu, który wiecznie poŜąda i nigdy zaspokojony być nie moŜe. Łakniemy szczęścia, a ono jest nieosiągalne; pragniemy Ŝyć, a Ŝycie zdąŜa szybko ku nieuchronnej katastrofie. Nieodstępnie towarzyszy nam poczucie braku. śycie w takich warunkach staje się męczarnią, porusza się monotonnie ruchem wahadłowym między bolesnym poŜądaniem a posępnym rozczarowaniem. Lepiej jest więc nie Ŝyć niŜ Ŝyć – ten wątek negacji woli Ŝycia, zapoŜyczony z filozofii buddyzmu, uczynił Schopenhauer jakby dominantą myślową swojej wizji świata. [. . .] Z motywem filozofii buddyjskiej łączył się w myśli filozofa motyw inny, zaczerpnięty z etyki chrześcijańskiej, motyw świętości i współczucia. Dobrowolna rezygnacja i wyzbycie się pragnień, bezinteresowna miłość, uśmiercenie samolubnej Ŝądzy i radosne poddanie się cierpieniu to była owa druga strona wyzwolin, jaką wskazywał Schopenhauer. [. . .] W Nietzschem zafascynował modernistów przede wszystkim jego potęŜny, burzycielski gest. Był wrogiem demokracji i krytykiem moralności chrześcijańskiej. Demokracji zarzucał, Ŝe preferuje przeciętność, równa w dół, niweluje naturalne róŜnice między ludźmi. Chrześcijaństwo było dlań religią słabych i nędznych, bo na czoło swoich przykazań wysuwało miłosierdzie i litość. Przeciwstawiał im zasadę nierówności i moralność panów. Za najwyŜszą wartość uznawał Ŝycie oraz wolność jednostek silnych, bo tylko one mogą sobie wolność zapewnić i tylko im przysługują wszystkie prawa, a nie beztwórczemu pospólstwu przeciętności. Człowiek współczesny był dla niego formą przejściową, a więc skazaną na zagładę. Sensem świata miało być urzeczywistnienie nowego typu Ŝyciowego, którego znakiem i symbolem było [. . .] pojęcie „nadczłowieka”. Nadczłowiek – wielka nadzieja i zadanie ludzkości, cel ostateczny, istota doskonała – mędrzec, twórca i bohater zarazem. Bez względu na ocenę moralną owych pomysłów, dla pokolenia modernistów był autor Zaratustry „biegnącym ogniem, budzącym wszystko gnuśne, wypłaszającym z kryjówek wszystko zakłamane”, był wychowawcą i przewodnikiem, wyrąbującym drogę przez trzęsawiska obłudy, mierności i ciasnoty wszystkiemu, „co twórcze, co przyszłość wywyŜszonego człowieka ze sobą niesie”. Trzecim z wielkich patronów filozoficznych modernizmu był Henri Bergson. [. . .] Filozofia dotychczasowa [. . .] umoŜliwiła w przekonaniu Bergsona rozwój nauk ścisłych, ale nie posunęła naprzód – bo nie mogła posunąć – rzeczywistej wiedzy o istocie świata i Ŝycia. Bergsonowi rzeczywistość przedstawiała się „jako nieprzerwany wytrysk nowości, z których kaŜda zaledwie się zjawi dla wytworzenia teraźniejszości juŜ się w przeszłość oddala”. Istnienie to wieczny ruch; wiekuisty, niepowstrzymany rozpęd twórczy i Ŝycionośny (élan vital) przenika wszechświat. Pojąć go myślą jest niepodobieństwem. „PróŜno wtłaczamy świat Ŝyjący w taką lub inną z naszych ram. Wszystkie ramy pękają. Są one zbyt ciasne, a przede wszystkim zbyt sztywne, aby zawrzeć to, co w nich zmieścić chcemy”. Umysł nasz zwrócony ku świadomości, tak doskonale orientujący się w świecie bezwładnej materii, „jawnie okazuje swą niezgrabność, skoro tylko tknie ciał Ŝyjących [. . .] odznacza się przyrodzonym niezrozumieniem Ŝycia”. Ma natomiast tę przyrodzoną władzę ujmowania bezpośredniego zjawisk i przedmiotów w samej ich realnej naturze [. . .]. Z pomocą intuicji przenosimy się niejako do wnętrza rzeczy samej, przenikając jej najgłębszą, indywidualną istotę. Wpływ Bergsona na świadomość epoki był kolosalny. Rozwiązywał podstawową antynomię filozofii pozytywistycznej – sprzeczność między wolnością a determinizmem. Odrzucając determinizm, przeciwstawiał mu rzeczywistość róŜnorodną, w moŜliwościach swych nieobliczalną, twórczą, wolną, niepodległą Ŝadnym normom OGŁOSZENIE 70 i prawom. Ograniczając intelekt, rehabilitował metafizykę i wyzwalał Ŝywioły irracjonalne. Przekreślając schematy i stereotypy, wskazywał na istnienie tajemniczych regionów rzeczywistości, czekających na odkrycie. Tekst 2 CZŁOWIEK JAKO OFIARA Henryk Tomaszewski Młoda Polska, 1994, fragmenty Zadanie 1. Podziel tekst na części i zatytułuj kaŜdą z nich, a następnie omów kompozycję tego tekstu. 5 Zadanie 2. Zinterpretuj tytuł artykułu. Zadanie 3. Zacytuj zdanie, które wyjaśnia powody fascynacji modernistów filozofią Schopenhauera (akapit 2). 10 Zadanie 4. Napisz, jakie były źródła inspiracji filozofii Schopenhauera (akapit 2). Zadanie 5. Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednich miejscach przynajmniej po trzy załoŜenia filozofii Schopenhauera (akapit 2). pesymistyczna wizja świata idea ascezy (etyka chrześcijańska) Zadanie 6. Podkreśl w tekście przynajmniej trzy sformułowania określające Nietzschego, a następnie podaj przykład takiego określenia, które: a) nie wartościuje jego poglądów, b) wartościuje jego poglądy. Zadanie 7. Sformułuj w punktach trzy główne załoŜenia filozofii Nietzschego (akapit 3). Zadanie 8. Podaj po dwa określenia filozofii Schopenhauera i Nietzschego, tak aby oddawały one istotę danego systemu myślowego. Jaki wniosek wypływa z tego zestawienia? (akapity 2 i 3) filozofia Schopenhauera: filozofia Nietzschego: wniosek: ................................................... ...................................................... ..................................................................... Zadanie 9. Zacytuj zdanie definiujące istotę świata i Ŝycia według Bergsona (akapit 4). Zadanie 10. Krótko odpowiedz, jaki sposób poznania rzeczywistości preferuje Bergson i jakiemu poznaniu go przeciwstawia (akapity 4 i 5). Zadanie 11. Biorąc pod uwagę przedmiot rozwaŜań filozoficznych, wskaŜ róŜnicę między systemami filozoficznymi Schopenhauera i Nietzschego a poglądami Bergsona. Zadanie 12. Wyjaśnij pojęcia występujące w ostatnim akapicie. antynomia – ................................................................. determinizm – 15 20 25 30 Wydaje mi się, Ŝe o współczesnym teatrze nie sposób mówić, pomijając nazwisko Franza Kafki, bo bez niego nie sposób wyobrazić sobie, jakby ten teatr wyglądał. Mimo Ŝe Ŝadnej sztuki Kafki nie znamy, Ŝadnej nie grywamy, a na scenę zawędrował on jedynie poprzez adaptację jego znakomitej, wstrząsającej prozy. Adaptacje były najczęściej fatalne, ale za to literatura zapładniająca. Dziś Kafka jest w całym współczesnym teatrze: od Becketta do MroŜka. Tym, co wniósł Kafka do współczesnego dramatu i co tak znakomicie odsłania naszą epokę, jest człowiek pokazany jako ofiara. Ofiara nędzna, upodlona, sponiewierana, komiczna w swym tragizmie, śmieszna i okrutna. W tragediach antycznych i klasycznych, w całym dawnym dramacie bohater ginął wśród wielkich słów i wielkich spraw. Zgonowi jego towarzyszyły dźwięki fanfar, łopot sztandarów, szczęk bitewny lub gromy niebieskie. Bohater ten wchodził na stos ofiarny, nie zdejmując koturnów z nóg. Dzisiejszy bohater, Kafkowski lub z dziedzictwa Kafki zrodzony, zdycha na śmietniku, w błazeńskim pasiaku, w klekocie drewnianych chodaków, przygnieciony przez anonimowe siły zagłady, działające z niezawodną sprawnością szwajcarskich zegarków i bezdusznością rozkładu jazdy. Ofiara juŜ nie jest patetyczna, a śmierć przestała być olimpijskim spokojem. Człowiek osiągnął dno poniŜenia, nędzy i bólu, które nie budzą współczucia, lecz obrzydzenie. Śmierć jest beznadziejna, bezcelowa, idiotyczna, a przecieŜ nieunikniona. Jest jedynym, choć najstraszniejszym, pewnikiem powszechnej niepewności. Człowiek ginie absurdalnie, bo absurdalnie pojmujemy naszą egzystencję. A jednak mimo tego błota, w którym unurzano człowieka wobec sprawy najintymniejszej, bo sprawy jego istnienia, mimo cynizmu, z jakim pokazano jego fizjologiczny rozpad, dezorganizację materialną i psychiczną, mimo okropności i drapieŜności, jakieś absolutne wartości zostają przecieŜ wyniesione na ołtarz ofiary. I stąd bliŜszy jest mi Józef K. z Procesu Kafki czy oczekujący egzekucji Hiszpanie z Muru Sartre’a niŜ ginący pod sztyletem Brutusa na stopniach senatu rzymskiego Juliusz Cezar lub zakuty w zbroję Roland, którego w dolinie Roncevaux dosięgły saraceńskie groty. Andrzej Hausbrandt, Rozmowy z ludźmi teatru. Inscenizatorzy, 1973, fragment Zadanie 15. Pierwsze zdanie tekstu wyraŜa: A. wątpliwość B. Ŝyczenie C. pewność D. przekonanie Zadanie 16. Wyjaśnij paradoks związany z zaliczeniem Kafki do grona ludzi teatru. Zadanie 17. Wypisz z tekstu zdanie wyjaśniające znaczenie Kafki dla współczesnego dramatu. Zadanie 18. Opisz róŜnice między przedstawianiem śmierci w dramacie antycznym i w dramacie współczesnym. Zadanie 19. Podaj trzy przykłady sformułowań, które wartościują okoliczności śmierci współczesnego bohatera. Określ charakter tego wartościowania. .............................................................. Zadanie 13. Nazwij jeden ze środków składniowych zastosowanych w celu skontrastowania koncepcji Bergsona z innymi koncepcjami filozofii pozytywistycznej (akapit 5). Zadanie 14. Podaj trzy argumenty świadczące o tym, Ŝe tekst A. Hutnikiewicza ma charakter naukowy. Zadanie 20. Wyjaśnij, czym autor tłumaczy absurdalność ludzkiej egzystencji. Zadanie 21. Nazwij kierunek filozoficzny, który odwoływał się do absurdu istnienia. Zadanie 22. Wyjaśnij sens ostatniego zdania tekstu. 0386211/02