1. Analiza składniowa zdania (zdanie wielokrotnie złożone: związki

1. Analiza składniowa zdania (zdanie wielokrotnie złożone: związki między członami w zdaniu; zdanie pojedyncze: części
składowe)
Związki:
współrzędne: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe
podrzędne: podmiotowe (kto?, co?), orzecznikowe (jaki jest?, kim jest? czym jest? ), dopełnieniowe (o czym?, komu?, co?),
przydawkowe (jaki?, który?), okolicznikowe czasu (kiedy?, dokąd?, skąd?), okolicznikowe miejsca (gdzie?, dokąd? ),
okolicznikowe sposobu (jak?), okolicznikowe przyczyny (dlaczego?, w jaki sposób?), okolicznikowe celu (po co? ),
okolicznikowe przyzwolenia (mimo co?, mimo czego?), okolicznikowe warunku.(pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?),
rozwijające
Związki podrzędne: zgoda, przynależność, rząd
Związek główny: podmiot+orzeczenie. gr podmiotu: podmiot+przydawki gr orzeczenia: orzeczenie+okoliczniki+dopełnienia
Podmiot:domyślny, logiczny, szeregowy, towarzyszący
Orzeczenie: czasownikowe, złożone, imienne (łącznik+orzecznik)
Przydawka: przymiotna, rzeczowna, dopełniaczowa, przyimkowa
Dopełnienie: bliższe, dalsze
Okolicznik: czasu miejsca sposobu przyczyny celu przyzwolenia warunku
2. Analiza słowotwórcza wyrazów. Omówić funkcje formantu
- formacja słowotwórcza
- parafraza słowotwórcza
- wyraz motywujący+wyraz motywowany
- podstawa słowotwórcza,
- temat+formant (ew. alternacje) formant prosty lub złożony
- rodzaj derywacji, typy: wrost., przedros., przyros., fleks.
- derywat: transpozycyjny (zn. to samo; skład. inne); modyfikacyjny (zn. zmienione; skł., kontekst- to samo); mutacyjny (zn.
inne; skł. kontekst- inne)
- czy augmentativa (zgrubienie) demenutiva(zdrobnienie))
- wymiany głosek w temacie
- zjawiska towarzyszące
- czy są morfemy zerowe, typ morfemu: dodatni, ujemny, uj­dod
- czy to: rzeczownik odrzeczownikowy, odczasownikowy, odprzymiotnikowy, inna część mowy
Derywat – wyraz, którego znaczenie i forma dźwiękowa pochodzi od znaczenia i formy innego wyrazu; wyraz pochodny,
wyraz motywowany.
3. Składniki znaczeniowe zdania. Wskaż w zdaniu. Składnia semantyczna: argumenty i predykaty
Predykat – ośrodek znaczeniowy zdania; wyrażenie nazywające cechy, stany, relacje, czynności i działania.
Argument – wyrażenia nazywające w zdaniu osoby, przedmioty, zjawiska, zdarzenia; implikowane w określonej ilości przez
predykat.
Struktura predykatowo-argumentowa (SPA) – szkielet utworzony przez predykat i przewidziane przez niego miejsca dla
argumentów.
Arg. przedmiotowe – rzeczy i osoby.
Arg. zdarzeniowe – same stanowią SPA.
Pred. Wyższego rzędu – implikują >=1 arg. zdarzeniowy.
4. Jednostka leksykalna. Czy podane wyrazy są jednostkami leksykalnymi. Które są wielosegmentowymi jednostkami
leksykalnymi?
Jednostka leksykalna, leksem - najbardziej ogólne wyrażenie, którego nie da się już bardziej uprościć w danym języku
tworzą zasób słownikowy
Wyraz – realizacja leksemu w odpowiednich typach struktur; postać, rola, miejsce w tekście ustala system językowy
Słowo – fizyczna realizacja leksemu / wyrazu, w zgodzie z zasadami fonetyczno-fonologicznymi lub ortograficznymi.
5. Fonem a głoska. Warianty (rodzaje) fonemów i przykłady
Fonem - najmniejszy element mowy rozróżniany przez użytkowników danego języka, zbiór cech fonologicznych; nie ma
własnego znaczenia, pełni funkcję dystynktywną w jednostkach znaczących – morfemach; abstrakcyjna jednostka
płaszczyzny fonetyczno-fonologicznej systemu językowego
Głoska - jego fizyczna realizacja w mowie = cechy fonemu + cechy fonetyczne (artykulacja, indywidualna wymowa,
sąsiedztwo innych głosek); dźwięk, zespół stwierdzonych cech artykulacyjnych i akustycznych
Fonem: realizowany przez kilka głosek = warianty fonemów = allofony. występujący najczęściej, najmniej
uwarunkowany sąsiedztwem = reprezentant fonemu (w zapisie fonologicznym)
Fonologia – ustala ilość i jakość fonemów w języku oraz ich możliwe połączenia
Fonetyka – bada i opisuje układów fonemów oraz powstających w ich wyniku efektów akustycznych
typy wariantów:
- pozycyjne wymawiamy ciągi dźwięków, Sąsiędztwo fonetyczne -> upodobnienie
- fonem /l/ jest przed /i/, /i̯/ realizowany jako [l´] (zmiękczone), por. [l´ist], [l´i̯ana], po spółgłosce bezdźwięcznej przed pauzą
jako [ļ] (bezdźwięczne); por. [myśļ], w pozostałych wypadkach jako [l] (przedniojęzykowo-dziąsłowe dźwięczne).
- fakultatywne dopuszczone normą dwa sposoby wymowy fonemu, jeden -> większa część użytkowników języka
- fonem /r/ jest przez większość Polaków wymawiany jako głoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [r], a przez mniejszość jako
głoska tylnojęzykowo-języczkowa [R].
6. Wypowiedzenie performatywne , wypowiedzenie aluzyjne
Wypowiedzenie performatywne (wykonawcze) - stwarza nowe stany rzeczywistości: akt zawarcia małżeństwa
(wypowiedzenie formuły w odpowiednich warunkach), akt chrztu, nadanie imienia, wydanie wyroku, podjęcie zobowiązań...
nie podlega ocenie prawdziwościowej, co najwyżej skuteczność aktu mowy, niektóre mają skutki prawne
Wypowiedzenie aluzyjne (presupozycja) - niejawne (nie wprost), dedukowalne z tekstu językowego, nie podlega negacji
- egzystencjalne: „Dzieci Zosi są chore” => Zosia ma dzieci
- zdaniowe: „Kto wybił szybę?” => szyba została wybita, skoro ktoś ją wybił
- leksykalne: „Czy sędzia X już przestał brać łapówki?” => X wcześniej brał łapówki
7. Relacje przeciwieństwa leksemów. Antonimia, komplementarność i konwersja
Antonim – wyraz mający znaczenie przeciwstawne, są stopniowalne
Komplementarność – zaprzeczenie znaczenia X implikuje znaczenie Y
samiec : samica // opozycja komplementarna
nadrzędne pojęcie semantyczne: dwa leksemy dzielą się całkowicie zakresem
Konwersja – odwrotność, inny punkt widzenia tego samego zdarzenia
kupować : sprzedawać
mąż : żona
nie odnosi się do leksemów, ale do całych zdań, nazwy tych samych relacji, bo:
kupić – ktoś, kto nie miał przedmiotu, po kupnie już go ma
sprzedać – ktoś, kto przed transakcją ma, a po transakcji nie ma przedmiotu.
8. Homonimia, hiponimia, synonimia. (synonimy, homonimy, hiperonimy + przykłady )
Synonim – wyraz bliskoznaczny, inna (druga) nazwa przedmiotu, pojęcia
Homonim – homofon – wyraz mający jednakowe brzmienie z innym wyrazem, lecz różniący się od niego etymologią
(pochodzeniem), wartością znaczeniową, niekiedy też pisownią
Hiperonim – wyraz o znaczeniu ogólnym, nazwa klasy wyrazów wobec niego podrzędnych i bardziej szczegółowych,
zwanych hiponimami
9. Archaizmy, neologizmy, dialektyzmy, regionalizmy, profesjonalizmy
Archaizm – wyraz, konstrukcja składniowa, frazeologizm, które wyszły z użycia (czasem w literaturze cel: stylizacji)
Dialektyzm - wyraz, zwrot, wyrażenie, forma gramat. pochodząca z określonego dialektu, świadomy środek stylizacji:
dialektyzacji, osadzenie świata przedst. w realiach życia bohaterów. Wyróżniamy: leksykalne, fonetyczne, fleksyjne,
semantyczne, słowotwórcze, frazeologiczne, składniowe
Neologizm – wyraz, zwrot, forma, znaczenie nowo utworzone, nowo powstałe w danym języku
Regionalizm – cecha wymowy, forma gramatyczna, wyraz lub konstrukcja składniowa charakterystyczne dla mowy danego
regionu, czasem wchodzące do języka ogólnego
Profesjonalizm - wyraz lub zwrot charakterystyczny dla danego środowiska zawodowego
10. Stylistyka, socjolingwistyka, psycholingwistyka
Stylistyka - nauka o różnych odmianach stylu, jako sposobu wyrażania myśli w mowie i piśmie, zajmująca się
różnorodnością ukształtowania wypowiedzi
- stylistyka teoretyczna (teoria stylu) - określenie przedmiotu i metod badań nad stylem
- stylistyka opisowa - charakterystyka i klasyfikacja wartości stylistycznej poszczególnych środków językowych
- stylistyka praktyczna (stosowana) - analiza i klasyfikacja stylów różnych wypowiedzi
- stylistyka normatywna (retoryka) - jak używać środków językowych, by wypowiedź najlepiej służyła celom autora
Socjolingwistyka - nauka, językoznawstwo+socjologia, przedmioty:
- analiza jak zmiany społeczne wpływają na język
- język mówiony i pisany w zależności od klas, warstw społecznych, w środowiskach kulturowych w danym społeczeństwie
- rola języka w społeczeństwie, związki między faktami językowymi a zjawiskami społecznymi
- zewnętrzna historia języka, dialektologia, problematyka pochodzenia i zróżnicowania mowy i języków narodowych
- lingwistyka antropologiczna (etnolingwistyka) i socjologia języka,
- praktyka życia społecznego (np. komunikacja masowa, polityka oświatowa i językowej)
- charakter polityczno-społeczny i wykorzystanie w walce ideologicznej (teza: środowiska robotnicze mają język ograniczony
-> wniosek: młodzież z tych środowisk ma utrudniony start życiowy)
Psycholingwistyka - wiedza o komunikowaniu językowym, pogranicze: psychologia+językoznawstwo, przedmioty:
- psychologiczna baza funkcjonowania języka - jak język jest przyswajany, przetwarzany, wykorzystywany przez człowieka
- ściśle połączona z aktywnymi funkcjami mózgu.
- psychofizjologiczne procesy uczenia się i używania języka - kodowanie i odkodowywanie, relacje między uczestnikami kom.
- dyscyplina empiryczna - podstawowe narzędzie badawcze: eksperyment
- zależności między formą przekazu a jego odbiorem - jak i jakim językiem powinien posługiwać się nadawca, by najlepiej
porozumieć się z odbiorcą w sensie indywidualnym i w społecznym
- jak ludzie słyszą i wyróżniają poszczególne elementy: pewne teksty akceptują jako gramatyczne, inne niegramatyczne
- jak przebiega i od czego zależy proces interpretacji semantycznej - rozumienia tekstu
Odkrycia:
- w trakcie analizy procesu porozumiewania się językowego wyróżniamy niemal w każdym jego stadium inne jednostki
przekazu, i to różne, w zależności, czy się analizuje przekaz ze stanowiska nadawcy (osoby zakodowywującej), czy ze
stanowiska odbiorcy (osoby odkodowywującej)
- fonem stanowi kategorię dla odbiorcy, a nie nadawcy (dla niego jednostką wymawianiowo-motoryczną jest sylaba)
Techniki badawcze:
- testy (asocjacji, odwracanie mowy – wyrazów i zdań)
- testy opuszczonych słów oraz różnego typu skalowanie
Zastosowanie:
- leczenie zaburzeń mowy, pedagogika, doskonalenie metod nauczania czytania, pisania i obcych języków, telekomunikacja,
przekłady maszynowe, komunikacja masowa, propaganda, reklama
11. Językoznawstwo historyczne + przykłady. Czym się zajmuje? Przykłady badań
Językoznawstwo historyczne - ustala klasyfikację historyczną języków wedle stopnia wspólności ich pochodzenia,
analizuje ewolucję językową, która doprowadziła do tego podziału języków,stara się podać przyczyny. 3 metody:
- filologiczna - zestawianie tekstów w tym samym języku, z różnych epok: elementy języka spełniające tę samą funkcję w
tekstach coraz młodszych -> obserwacja powolnego przeobrażenia
- rekonstrukcji wewnętrznej (której częścią jest ustalenie chronologii względnej): istnieją elementy oboczne w języku pewnej
epoki. Analizy systemu języka -> który z nich jest starszy, Odmiany: wnioskowanie z oboczności fonologicznych; formy
wyjątkowe; formy ginące
- historycznoporównawcza - rozszerzenie rek. wew. - wybór elementu starszego z elementów różnych języków pokrewnych.
Ustalenie, które języki są pokrewne i które ich elementy historycznie sobie odpowiadają, wywodzą się z jednego prajęzyka
12. Jak rozumiesz stwierdzenie "Język jest dwuklasowym systemem znaków"
System znaków konwencjonalnych, fonicznych, służący do porozumiewania, uniwersalny
Dwuklasowość systemu -> systemem otwartym (produktywny, tekstotwórczy).Dwie klasy języka:
- słownik (licznego, ale w danym momencie dla danej jednostki zamkniętego, ograniczonego)
- gramatyka (reguły tworzenia nieograniczonej liczby nowych konstrukcji/wypowiedzi, niosących nowe informacje)
Systemy złożone tylko z rejestru słownikowego są zamknięte (system znaków drogowych).
Idea dwuklasowości języka -> teoria Bühlera: systemy językowe zamknięte (jednoklasowe) i otwarte (dwuklasowe)
2 rozumienia dwuklasowości:
- „system z gramatyką": zgodnie z Bühler'em: klasa 1. słownik (inwentarz znaków odpowiadających obiektom świata) 2.
środki umożliwiające przekształcenie jednostek klasy pierwszej w struktury złożone
- system tekstotwórczy, podstawa tworzenia nowych konstrukcji tekstowych: klasa 1. zamknięty zbiór jednostek znaczących
(słownik) i reguł łączenia (zbiór jednostek i operacji gramatycznych) klasa 2. otwarta - nieskończone konstrukcje
wypowiedzeniowe (teksty)
Niezależnie od interpretacji dwuklasowość ukazuje ważny mechanizm języka - umożliwienie tworzenia, zgodnie z regułami,
nowych konstrukcji (tekstów), przekazujących nowe treści
13. Funkcje językowe Buehlera i Jacobsona.
funkcje języka wg. Bühlera odwołanie do aktu komunikacji - znak pełni różne funkcje: (3 podstawowe funkcje języka)
- w stosunku do nadawcy - funkcja wyrażania (jakby symptomu), zwana funkcją ekspresywną
cechy tekstu mówionego odzwierciedlają cechy fizyczne, psychiczne, mówiącego (barwa głosu, wysokość tonu, siła,
melodia głosu)
- w stosunku do odbiorcy - funkcja nacisku (impresji, sygnału), a więc funkcję impresywną
nadawca oddziałuje na słuchacza za pośrednictwem pewnych sygnałów dźwiękowych (wykrzykniki, wołacz, tryb
rozkazujący)
- w stosunku do opisywanej rzeczywistości - f. przestawiania -> f. symboliczna (przedstawieniowa)
obecność rzeczywistości, do której w świadomości są doczepione znaki, nazwy jęz. realizuje się różnie w różnych
językach, odrębne sposoby rozróżnienia elementów językowych, fr. liczba 80=4x20
ujęcie R. Jakobsona - kontynuacja i rozwinięcie teorii Bühlera: sześć składników aktu komunikacji -> determinują sześć
funkcji języka
Bühler
Jakobson
14. Funkcja dystynktywna
Podstawowa funkcja dźwięków języka: służą do rozróżniania form językowych (morfemów, wyrazów, zdań)
Fonologiczne f.d. - właściwości fonetyczne, sygnały dla rozróżnienie znaków językowych zależne od systemu danego języka
właściwości fonetyczne głosek są wykorzystywane jako f. c. d.
cechy redudantne (nadwyżkowe) - nierelewantne właściwości fonetyczne np. bezdźwięczność ɀ, dziąsłowa artykulacja ṭ
Typy f.c.d.
- cechy prozodyczne : akcent wyrazowy, iloczas, intonacja
- cechy inherentne: przedniość/tylność samogłoski, sposób i miejsce artykulacji, dźwięczność
System fonologiczny j. pol. oparty jest wyłącznie na cechach inherentnych, ale inne niekoniecznie
SPÓŁGŁOSKI: (kilka podziałów, na zasadzie których można rozróżniać wyrazy)
dwuwargowe: b b' p p' m m'
zwarte: b b' p p' d t g g' k k'
wargowo-zębowe: v v' f f'
szczelinowe: v v' f f' z s ž š ź ś χ χ' zębowe: d t z s ʒ c n [ł]
dźwięczne: b b' m m' v v' ʒ z d n r l ǯ ž l' ʒ́ ź ń g g' [ł]
zwarto-szczelinowe: c ʒ č ǯ ć ʒ́
dziąsłowe: ž š ǯ č r l
bezdźwięczne: p p' f f' c s t č š ć ś χ χ' k k'
spółotwarte: m m' n ń l l' r [ł]
średniojęzykowe: ź ś ʒ́ ć ń l'
tylnojęzykowe: g g' k k' χ χ'
15. Rodzina i liga językowa
Rodzina językowa - grupa języków blisko spokrewnionych, wywodzących się od wspólnego przodka: prajęzyk; ułatwia
genealogiczną klasyfikację języków świata
- jednostopniowe: grupa wywodzi się bezpośrednio od jednego prajęzyka (jęz. romańskie tzw. łaciny ludowej)
- wielostopniowe: da się stwierdzić istnienie kilku ogniw pośrednich między danymi językami a ich wspólnym praprzodkiem
pol. droga + rosyjska doroga -->rekonstrukcja psł. *dorga, (inaczej rozwinęła się w j.pol., a inaczej w j.ros.)
Ligi językowe – podstawa: sąsiedztwo geograficzne. długotrwałe, ścisłe związki między społecznościami językowymi
W Europie: np. liga bałkańska : języki: bułgarski, macedoński, arumuński, nowogrecki i albański
16. Pragmatyka językoznawcza
Pragmatyka językoznawcza - dział semiotyki (nauki o znakach) - stosunki między znakami a użytkownikami języka
językoznawstwo pragmatyczne:
- język jako część działania społecznego człowieka
- aspekty komunikacyjno-psychologiczne mówienia: cele i intencje nadawców, skutki wypowiedzi powstające w odbiorcach,
wpływ warunków zewnętrznych i kulturowych na rozumienie wypowiedzi
- nie to, co przekazywane czysto językowo, za pomocą kodu (tym zajmuje się semantyka)
DODATKI:
Akcent – wyróżnienie sylaby na tle innych pod względem wysokości tonu, intensywności lub długości trwania
Klityki – wyrazy prymarnie nieakcentowane tworzące zespoły akcentowe z wyrazami akcentowanymi
Intonacja – wyraźnie słyszalna zmiana w wysokości i donośności tonu w trakcie wymawiania sylaby, taktu lub ich ciągu.
Morfologia – dział gramatyki, której przedmiotem badań jest opis wewnętrznej budowy wyrazów oraz reguł ją
wyznaczających; zajmuje się leksemami i wyrazami.
Fleksja – dział morfologii o dużej sile oddziaływania, opisujący reguły odmiany wyrazów; stosowanie tego typu reguł jest
konieczne, a efekty przewidywalne (regularne funkcjonalnie i formalnie).
Słowotwórstwo – dział morfologii obejmujący reguły morfologiczne, które nie są koniecznie, ale możliwe do stosowania;
mają mniejszą siłę oddziaływania niż fleksja; ich efekty nie są w pełni przewidywalne.
Morfem leksykalny – morfem o funkcji nazywającej, rdzeń, ośrodek wyrazu (np. ran- w wyrazie ran-a).
Morfem gramatyczny – morfem o funkcji gramatycznej (np. -k- i -a w wyrazie ran-k-a).
Morf – realizacja morfemu w konkretnym wyrazie mająca postać ciągu lub ciągów fonemów.
Allomorfy – realizacje tego samego morfemu.
Morfonologia – dział morfologii, który opisuje powtarzające się różnice fonologiczne, występujące w allomorfach polskich
morfemów, oraz okazuje warunki, w jakich te różnice zachodzą.