Reindustrializacja jako szansa na wzrost i źródło innowacyjności

EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2014
Panel, czwartek 2 października 2014, godz. 17:30-19:00
Partner: ARCELORMITTAL
Reindustrializacja jako szansa na wzrost i źródło innowacyjności europejskiej gospodarki
Tematyka

Jak powinna wyglądać reindustrializacja XXI wieku? Jakie działania umożliwią osiągnięcie
celów nowej europejskiej polityki przemysłowej?

Czy europejski (i polski) przemysł może sprostać wyzwaniom globalnej konkurencji,
zachowując standardy społeczne, klimatyczne i ochrony środowiska?

Rewitalizacja terenów poprzemysłowych: wyzwanie i zadanie dla całej Europy.
Obecnie udział przemysłu w europejskim PKB kształtuje się na poziomie 15%. Zdaniem Komisji
Europejskiej wartość ta jest zbyt niska. Z tego względu postawiono przed państwami członkowskimi
cel, by do 2020 roku udział ten osiągnął przynajmniej 20%.
Produkcja przemysłowa w Europie kształtuje się obecnie na poziomie ok. 87% stanu sprzed wybuchu
kryzysu w 2008 r., a w takich krajach jak Cypr, Grecja i Hiszpania spadła nawet o ponad 30% w
porównaniu do roku 2008.
Niezależnie od efektów kryzysu gospodarczego, stopniowe przenoszenie europejskiego przemysłu do
krajów trzecich rozpoczęło się już znacznie wcześniej. Z jednej strony, było to zjawisko naturalne –
związane z inną organizacją produkcji, czy outsourcingiem. Z drugiej strony, co wymaga
podkreślenia, było również wyrazem spadającej konkurencyjności Europy.
1
Przemysł w ujęciu globalnym, na przestrzeni ostatniej dekady, został realokowany z przeregulowanej
i obciążonej wydatkami socjalnymi Europy do rodzących się potęg gospodarczych, dysponujących
tanią siłą roboczą oraz znacznie tańszą energią - np. do Indii oraz Chin.
Jak powinna wyglądać reindustrializacja XXI wieku?
Przez ostatnie lata Europa nie przeciwdziałała temu zjawisku w sposób przemyślany i zdecydowany.
Pojawiało się nawet przekonanie, że przemysł, a w szczególności przemysł ciężki, stanowią
przestarzałą gałąź gospodarki, którą powinien zastąpić sektor usługowy (koncepcja „ dymiących głów
w miejsce dymiących kominów”). Około 2000 roku zaczęto mówić wręcz o starej i nowej ekonomii.
Przemysł wytwórczy miał w najbliższych latach przestać się liczyć, tj. jako szkodliwy dla środowiska
oraz nieistotny dla gospodarek krajowych, miał – w zamyśle wielu europejskich ekonomistów – stać
się domeną np. państw azjatyckich. Europa w tym samym czasie miała z kolei prowadzić intensywny
rozwój nowych technologii.
Jednakże kryzys ekonomiczny bardzo skutecznie wykazał słabość państw, które zrezygnowały z
przemysłu, jako kluczowej gałęzi gospodarki. W efekcie, obecnie wiele z nich, pomimo wprowadzenia
szeregu innowacyjnych rozwiązań do gospodarek krajowych, przeżywa załamanie gospodarcze.
Realokacja przemysłu poza granice Unii Europejskiej dokonana została w sposób wyjątkowo szybki.
Niekorzystne, a nawet szkodliwe regulacje prawne doprowadziły do trwałego procesu ucieczki całych
sektorów m.in. do Chin.
Potrzeba reindustrializacji staje się nowym paradygmatem Europy. W ślad za tym idą konkretne
działania, które przybierają różne formy. Od samodzielnych zabiegów państw członkowskich, po
działania Komisji Europejskiej takie jak „Plan działania na rzecz konkurencyjnego i zrównoważonego
przemysłu stalowego w Europie” (tzw. Steel Action Plan).
Kluczowe pytania

Trendy międzynarodowe oraz droga, którą powinna podążyć Europa. Czy dotychczas
podejmowane działania (jak Steel Action Plan) są wystarczające, by zapobiec
marginalizacji europejskiego przemysłu?

Zwiększenie konkurencyjności technologicznej jako jedyne rozwiązanie? A może
powrót do tradycyjnych źródeł energii wsparty rewolucją technologiczną jako
pożądany kierunek zapoczątkowujący proces reindustrializacji w Europie?
2

Rola państwa w procesie reindustrializacji. Czy ważne jest zmniejszanie
dotychczasowych barier ekonomicznych – obciążeń fiskalnych i para-fiskalnych? Czy
potrzebne jest aktywne wsparcie m.in. badań technologicznych czy udzielanie
preferencji podatkowych?

Polska na tle innych państw europejskich. Czy fakt utrzymywania podatkowych i
para-podatkowych obciążeń energii elektrycznej, w sytuacji gdy inne kraje UE takich
obciążeń nie stosują, nie niszczy potencjału polskiej gospodarki? Czy – analogicznie
do prowadzonych w innych państwach członkowskich działań – Polska prowadzi
politykę wystarczająco ukierunkowaną na wsparcie procesu reindustrializacji?
Jak europejski (w tym polski) przemysł może sprostać wyzwaniom globalnej
konkurencji, zachowując standardy społeczne, klimatyczne i ochrony środowiska?
Dzisiejsza polityka klimatyczna Unii Europejskiej wydaje się przyjmować negatywny dla przemysłu
kierunek. Nieustanne zwiększanie wymogów związanych z ochroną środowiska oraz kapitałem
ludzkim rodzi kolejne wyzwania dla konkurencyjności państw członkowskich na arenie
międzynarodowej. Doskonałym przykładem może być choćby fakt, że energia elektryczna w Chinach
jest aż o 25% tańsza niż w Europie. Zjawisko to w naturalny sposób prowadzi do pogłębiania się
procesu carbon leakage.
Negatywne skutki związane z realokacją przemysłu poza granice Unii Europejskiej prowadzą również
do zwiększenia problemu wyzysku oraz pracy przymusowej m.in. w Białorusi.
Wszystkie powyższe problemy wynikają bezpośrednio z obecnej polityki Komisji Europejskiej, która
narzuca pionierskie standardy klimatyczne oraz społeczne. Rozwiązaniem spadku konkurencyjności zdaniem polityków europejskich - powinno być zatem nieustanne zwiększanie poziomu
technologicznego oraz częste korzystanie z innowacyjnych rozwiązań.
Należy zauważyć że, mimo iż Polska należy do państw tzw. młodej Europy, tj. proces przemian
rozpoczęła dopiero na początku lat 90., często podawana jest jako wzór dynamicznych przemian
opartych na inwestycjach. W porównaniu z przemysłem innych krajów Europy Środkowej i
Wschodniej Polska, jako jedyna obok Węgier, osiągnęła w okresie postsocjalistycznej transformacji
szybki wzrost produkcji przemysłowej (30% na przestrzeni lat 1989-2001). Ponadto, Polska w latach
1994-2014 utrzymała wzrost PKB.
3
Tempo zmian jakościowych w Polsce, m.in. wzrostu wydajności pracy oraz dynamiki i korzystnych
zmian struktury eksportu było niespotykane w innych krajach europejskich. Potwierdzeniem może być
m.in. systematyczny spadek wskaźników energochłonności produkcji wyrobów przemysłowych w
latach 1990-2009. W odniesieniu do produktów stalowych zmniejszył się on o ponad 50% w latach
2000-2012.
Jako kolejny doskonały przykład dynamicznych przemian można wskazać również budowę fabryki
Volkswagena w Polsce, która rozpocznie się jesienią bieżącego roku.
Kluczowe pytania

Czy w świetle omówionych wcześniej europejskich planów działania, reindustrializacja
może zostać osiągnięta przy jednoczesnym spełnianiu standardów klimatycznych?

Czy cele paktów klimatycznych w perspektywach czasowych 2020 oraz 2050 to szansa na
wymuszenie zmian technologicznych czy raczej zagrożenie dla przemysłu europejskiego?

Problem carbon leakage. Czy ucieczka przemysłu wysokoemisyjnego na Ukrainę, Białoruś
i Rosję stanowi realne zagrożenie dla środowiska naturalnego w Polsce i Europie?

Zachowanie standardów społecznych poprzez podwyższanie kwalifikacji pracowników.
Obciążenie czy szansa dla europejskiego oraz polskiego przemysłu?
Rewitalizacja terenów poprzemysłowych: zadanie dla całej Europy
Przez termin rewitalizacji powszechnie rozumie się system działań mających na celu przywrócenie
zrównoważonego rozwoju określonego obszaru, który utracił dotychczasowe funkcje gospodarczospołeczne. Należy zauważyć, że wiele miast poprzemysłowych nie tylko w Europie, ale i na całym
świecie, mierzy się z problemem upadku kulturalnego, turystycznego, a nawet gospodarczego całych
aglomeracji.
Jako przykład rozwiązania powyższego problemu specjaliści podają kompleksową rewitalizację
terenów poprzemysłowych. W zamierzeniu pomysłodawców pozwoli ona przede wszystkim na
zagospodarowanie obiektów oraz terenów poprzemysłowych, poprzez zmianę ich dotychczasowych
funkcji na obszary funkcjonalne gospodarczo, społecznie, edukacyjnie, zdrowotnie, rekreacyjnie lub
turystycznie.
4
Kluczowe pytania

Jak powinno wyglądać idealne miasto łączące wysoką innowacyjność oraz
konkurencyjność przemysłu z przyjaznym środowiskiem naturalnym oraz wysoką
estetyką, sprzyjającą dalszemu rozwojowi aglomeracji?

Czy w świetle dotychczas przeprowadzonych rewitalizacji można dostrzec szansę na
trwałe zwiększenie konkurencyjności przemysłowej europejskich miast na arenie
międzynarodowej?

Czy stworzenie przyjaznego otoczenia pozwoli wspomóc lokalne ośrodki przemysłowe w
przeprowadzaniu nowych inwestycji, a przez to doprowadzi m.in. do zmniejszenia
bezrobocia? Czy wręcz przeciwnie – koszty rewitalizacji przewyższają potencjalne zyski, a
przez to nie warto w nie inwestować?
Jakie działania umożliwią osiągnięcie celów nowej europejskiej polityki przemysłowej
Dostrzegając problemy związane ze spadkiem konkurencyjności europejskiego przemysłu oraz jego
realokacją poza granice państw członkowskich, Unia Europejska podkreśla znaczenie zwiększania
poziomu technologii wykorzystywanych w przemyśle. Dlatego też coraz częściej przedstawiane są
kolejne pomysły, takie jak wspomniany wcześniej Steel Action Plan, ale również Europa 2020 oraz
European Strategy for Sustainable Development.
Doskonałym przykładem znaczenia poziomu innowacyjności jest obecnie europejska branża
chemiczna. Pomimo wysokich kosztów pracy oraz drogich surowców, dzięki miliardowym
inwestycjom, europejski przemysł chemiczny wciąż jest w światowej awangardzie. Należy pamiętać,
że branża ta, jako jedna z nielicznych, pozostaje rentowna nawet podczas kryzysu gospodarczego.
Skala problemów dla europejskiego przemysłu ulegnie dodatkowemu zwiększeniu w momencie
utworzenia strefy wolnego handlu między UE oraz Stanami Zjednoczonymi. Należy zauważyć, że,
poziom innowacyjności przemysłu w Europie oraz USA jest zbliżony, natomiast poziom
konkurencyjności ze względu na m.in. niskie ceny energii pochodzącej z gazu łupkowego, faworyzuje
przemysł amerykański.
5
Kluczowe pytania

Czy przedstawiane plany działania takie jak: Steel Action Plan, Europa 2020 czy European
Strategy for Sustainable Development dają szansę na osiągnięcie celów nowej
europejskiej polityki przemysłowej?

Jak skuteczne jest wdrażanie innowacyjnych rozwiązań, na które przeznaczane są
ogromne środki z budżetu Unii Europejskiej? Czy spełniają one swoją funkcję?

Strefa wolnego handlu z Ameryką. Szansa czy zagrożenie dla przemysłu europejskiego?
AUTOR: JAROSŁAW KOZIŃSKI, PARTNER ZARZĄDZAJĄCY, EY, POLSKA
6