Odpowiedzialność Społeczna i Etyka Biznesu

Włodzimierz Sperański
Doktor nauk filozoficznych,
profesor Katedry zarządzania personelem i rozwoju organizacyjnego Rosyjskiej Akademii Gospodarki
Narodowej i Służby Państwowej przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej
Dr. hab., prof. Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP w Olsztynie (Polska)
Członek Rady Naukowej Instytutu Integracji krajów Europy Centralnej i Wschodniej we Włocławku (Polska)
Autor około 600 publikacji (wśród nich około 30 książek i broszur) z pytań konfliktologii, zarządzania,
zarządzania zasobami ludzkimi, technologii społecznych, polityki społecznej i relacji międzyetnicznych.
Program oraz główne założenia kursu
"Odpowiedzialność Społeczna i Etyka Biznesu"
Cel kursu - poznanie głównych sposobów analizy i rozwoju odpowiedzialności społecznej
biznesu, określenie związku wzajemnego pomiędzy odpowiedzialnością społeczną i etyką biznesu,
opanowanie podstawowych technologii etyki w biznesie.
Kurs obejmuję: 8-36 godzin akademickich (wykłady, rozwiązywanie zadań sytuacyjnych).
Plan kursu:
1. Odpowiedzialność społeczna jako mechanizm regulowania relacji społecznych.
2. Odpowiedzialność społeczna biznesu w warunkach wolnego rynku.
3. Odpowiedzialność społeczna i korporacyjna.
4. Etyka biznesu jako fenomen społeczny.
5. Główne składowe etyki w biznesie.
6. Wpływ tradycji kulturowych i mentalności na etykę biznesu.
Główne założenia kursu
Część I. Odpowiedzialność społeczna biznesu.
Po raz pierwszy pojęcie "społecznie ukierunkowana gospodarka rynkowa" lub " społecznie
ukierunkowana ekonomika rynkowa" zostało użyte przez Ludwiga Erharda. Z rozwojem idei państwa
społecznego formowane były zasady ekonomiki rynkowej. W tym:
● zasada ekonomicznej swobody człowieka i uznanie praw przedsiębiorców i ich organizacji, osób
pracy najemnej i ich związków zawodowych lub autonomię taryfową na bazie społecznego
partnerstwa;
● zasada zaufania do regulującej roli rynku przez popyt i propozycję, ceny, konkurencję, z
uwzględnieniem odpowiedzialności państwa za grę sił rynkowych i stworzenie warunków dla
przebiegu życia społecznego i ekonomicznego, ukierunkowanego na zabezpieczenie dobrobytu
swoich obywateli;
● zasada sprawiedliwości społecznej i solidarności, między innymi przez podatkową redystrybucję
dochodu od bogatych do biednych i zaangażowanie zdolnych do pracy w proces pracy;
● zasada uczestniczenia pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem i dystrybucji w życiu
społecznym i państwowym, z równoległym rozwojem różnorodnych form demokracji ekonomicznej.
Wszystkie wymienione zasady społecznie ukierunkowanej ekonomiki rynkowej mogą być
realizowane w warunkach ukształtowanej odpowiedzialności społecznej, jako mechanizmu
regulowania relacji społecznych. Światowa cywilizacja idzie dzisiaj w kierunku harmonizacji relacji
pomiędzy pracą a kapitałem, gdy, w ostateczności, wygrywają obie strony. Odpowiedzialność
społeczna w takich warunkach jest warunkiem koniecznym dla rozwoju społecznie-ukierunkowanego
zachowania struktur przedsiębiorczych.
*
*
*
Odpowiedzialność społeczna - to atrybut konieczny relacji społecznych, w których
podmiotami zawsze występują i pojedyncze osobowości jak i historyczne społeczności ludzi - ród,
plemię, wspólnota, kolektyw, klasa, a przy osiągnięciu prawdziwej demokracji - naród.
Odpowiedzialność społeczna przenika całą strukturę relacji społecznych, charakteryzuje wzajemny
związek i współzależność nosicieli tych relacji. Te relacje i zależności mają obiektywny charakter;
dlatego odpowiedzialność szybciej pojawia się jako relacja obiektywno-subiektywna, a nie odwrotnie.
Odpowiedzialność społeczna - to system regulujący relacje społeczne, historycznie utworzony
mechanizm społeczny, częścią którego jest społeczna odpowiedzialność biznesu. W związku z tym
pojęcie "społeczna odpowiedzialność biznesu" powinno zawierać w sobie i odpowiedzialność biznesu
przed społeczeństwem oraz odpowiedzialność społeczeństwa, jego różnorodnych grup społecznych i
instytucji, przede wszystkim państwa za stworzenie optymalnych warunków dla jego funkcjonowania.
*
*
*
Przy podejściu uproszczonym i braku teoretyczno-metodologicznego przygotowania,
odpowiedzialność społeczna rozumiana jest jako kategoria, przy pomocy której oszacowuje się
sposób życia, działania człowieka, grupy społecznej. To jest odpowiedzialność retrospektywna.
Podmiot - osobowość, grupa, korporacja i nawet społeczeństwo - odpowiada za popełnione czyny
(między innymi i za przewinienie). Odpowiedzialność ta przejawia się: po pierwsze - jako system
społecznej sprawozdawczości; po drugie jako sankcja za czyny, które są sprzeczne z interesami
wspólnoty. Sankcja może być ekonomiczna, prawna lub moralna. Można zatem mówić o takich
podrodzajach odpowiedzialności społecznej jak finansowa, administracyjno-dyscyplinarna,
materialno- prawna, społeczno- prawna, kryminalna itp.
Rozważając odpowiedzialność retrospektywną można i trzeba mówić o pozytywnej,
perspektywicznej odpowiedzialności społecznej. Ten podsystem odpowiedzialności społecznej opiera
się na bardziej stabilnej podstawie, niż pierwsza. Odpowiedzialność - sankcja bazuje na normach,
które poddawane są regularnym rewizjom, nieustannie zmieniają się; druga strona odpowiedzialności
społecznej opiera się na regulacji wewnętrznej zachowania indywiduum, na relatywnie stałych
regułach ludzkiego współżycia, na zasadach moralnych, mających wraz z klasowymi ogólnoludzki
charakter. Pozytywna odpowiedzialność charakteryzuje uświadomienie przez jednostkę, grupy
społeczne i społeczeństwo w całości ważności podjętych działań dla osiągnięcia wspólnych celów.
*
*
*
KORPORACYJNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPOŁECZNA W LUSTRZE SOCJOLOGII
1. Większość publiczności sceptycznie odnosi się do zdolności firm bycia społecznie
odpowiedzialnymi. 46% badanych nie ufa w tym dużym rosyjskim firmom, 39% międzynarodowym.
2. Działalność firm ocenia się przede wszystkim według jakości ich produkcji i usług, również
według ich stosunku do współpracowników i dostawców. Wkład firm do ekonomiki narodowej,
działalność na rzecz ochrony środowiska, uczciwość i działalność charytatywna - to ważne, jednak
drugorzędne czynniki.
3. W Rosji większość społeczeństwa (58% respondentów) uważa, że działalność firm nie powinna
ograniczać się do " uzyskiwania dochodu, zapłacenia podatków i zapewnienia obywatelom miejsc
pracy". Większa część respondentów również zgadzała się w tym, że:
- okazanie odpowiedzialności społecznej jest korzystne dla prowadzenia biznesu (86%)
- najbardziej kwitnące firmy zazwyczaj są także najbardziej społecznie odpowiedzialne(67%)
- nie należy kupować produkcji społecznie nieopowiedzianych firm (64%).
4. Na dziś większość pytanych ma opinię, że firmy wykorzystują nie cały swój potencjał; 87%
respondentów nie wierzy w powagę deklaracji firm o odpowiedzialności społecznej; oprócz tego 85%
uważa, że po prostu nie mają możliwości dowiedzieć się, czy firma jest społecznie odpowiedzialna;
83% uważa, że firmy powinny wspólnie wypracować jednolite standardy CSR (Corporate Social
Responsibility) ( Społeczna odpowiedzialność biznesu/przedsiębiorstw).
5. Obecnie większość ludzi dowiaduje się o działalności firmy w sferze etyki, społecznej
odpowiedzialności, ochrony środowiska przeważnie z mediów (88% - z wiadomości w telewizji, 66%
- z prasy, 53% - z radia); również z kontaktów z innymi ludźmi (60%). Informacja na opakowaniu
(19%) i informacja, która pochodzi bezpośrednio od firm (11%), jak widać, nie ma pierwszorzędnego
znaczenia.
6. Zaufanie do sprawozdań firm w standardzie CSR będzie największe (88%), gdy będą one
potwierdzone przez niezależną (niepaństwową) instytucję. 70% respondentów zadowolili się
potwierdzeniem, otrzymanym od państwa, i tylko 46% jest gotowa uwierzyć własnemu sprawozdaniu
firmy bez dodatkowego jego "zewnętrznego" potwierdzenia.
*
*
*
Część II. Etyka biznesu.
Mały i średni biznes rozwiązują w społeczeństwie te problemy (lub części składowe
większych społeczno-ekonomicznych problemów), których nie jest przygotowany rozwiązać duży
biznes i którym nie może podołać państwo. Właśnie dlatego i w ekonomikach rynkowych, i w
warunkach transformacji relacji społecznych podejmowane są te lub inne działania dla samorozwoju
małego biznesu, aby mógł on z powodzeniem wejść w sferę ekonomiczną. Państwo zabezpiecza ramy
prawne dla rozwoju małego i średniego biznesu, określa warunki finansowe, infrastrukturę społeczną,
udziela organizacyjno-metodologicznej pomocy itp. A więc, mały i średni biznes powinny nieść
swoją część odpowiedzialności za rozwiązanie społeczno-ekonomicznych problemów społeczeństwa.
Jak pokazuje praktyka światowa, właśnie na poziomie małego i średniego biznesu rozwija się
inicjatywa przedsiębiorcza, bez której niemożliwym jest stworzenie współczesnych technologii. Nie
wszyscy, którzy dziś zajmują się biznesem w Rosji, posiadają główne przedsiębiorcze cechy inicjatywę, nowatorstwo - na odpowiednim poziomie, u niektórych cechy te są w stadium
embrionalnym. W nauce i praktyce dawno ustaliła się taka opinia, że w dowolnym kraju prawdziwi
przedsiębiorcy stanowią mniejszość, nie więcej niż 6-8 procent. Jednak ich rolę w życiu
społeczeństwa trudno jest przecenić. Ludzie są gotowi przyjąć na siebie dodatkowy ciężar, aby
zarobić więcej pieniędzy dla dobra własnego i dobra swoich rodzin, jednocześnie przynosząc korzyść
społeczeństwu. Ta korzyść przejawia się w wielu rzeczach, między innymi i w przekazaniu innym
grupom społecznym swojego poczucia ekonomicznej i uniwersalnej odpowiedzialności społecznej.
*
*
*
Etyka biznesu - jest to charakterystyka działalności struktur biznesowych, która jest oceniana
z pozycji etycznych. Dlatego w 1999r. został zatwierdzony standard międzynarodowy "Account
Ability 1000"(AA 1000) przedstawiający firmom procedurę oraz zestaw kryteriów, z pomocą których
może być przeprowadzony społeczny i etyczny audyt ich działalności. Etyczny audyt koncentruje się
na analizie zgodności deklarowanego wewnętrznego systemu wartości z zewnętrznymi
oczekiwaniami i postrzeganiu tych wartości przez klientów.
Etyka biznesu proponuje cywilizowaną konkurencyjną konfrontację. Biznesmen powinien
dbać nie tylko o firmę, ale również o pieniądze (wkłady) inwestorów, nie narażać klientów i
konsumentów, troszczyć o środowisko. To odnosi się do sfery etyki w biznesie. Jednak główną
składową są tu relacje pomiędzy pracodawcami a pracownikami, ich współodpowiedzialność,
moralno-psychologiczny klimat w przedsiębiorstwie i inne. Innymi słowy, etyka w biznesie - jest to
etyka relacji biznesowych, etyka zawodowa.
*
*
*
Główne etyczne zasady i normy relacji biznesowych - są to ogólnie przyjęte w świecie biznesu
zasady postępowania. Zazwyczaj należą do nich następujące.
1. Swoboda (ceńcie swobodę swoich konkurentów). Wyraża się ona przez powstrzymywanie się
ingerencji w sprawy, interesy konkurentów; w braku chęci naruszania tych wartości nawet w
drobiazgach.
2. Punktualność (róbcie wszystko na czas) . Tylko zachowanie człowieka, który robi wszystko na
czas, jest normatywne. Spóźnienia przeszkadzają w pracy i są oznaką tego, że na człowieka nie
można liczyć. Zasada "robić wszystko na czas" rozciąga się na wszystkie służbowe zadania.
Specjaliści, badający organizację i dystrybucję czasu pracy, rekomendują dodawać na wszelki
wypadek dodatkowe 25% do właściwego okresu, który wydaje się potrzebny na wykonanie zadania.
3. Konfidencyjność (nie mów za dużo). Sekrety przedsiębiorstwa, korporacji lub konkretnej transakcji
trzeba ochraniać równie skrupulatnie, jak tajemnice osobiste. Nie ma także zwyczaju przekazywania
komukolwiek informacji zasłyszanych od kolegi z pracy, kierownika lub podwładnego, a dotyczących
ich działalności służbowej lub życia osobistego.
4. Uprzejmość i życzliwość. W dowolnej sytuacji trzeba postępować z klientami, zamawiającymi,
konsumentami i współpracownikami uprzejmie i życzliwie. To jednak nie oznacza wymogu
nawiązywania przyjaźni z każdym, z kim musimy komunikować się służbowo.
5. Uważność w stosunku do otoczenia (myślcie o innych, nie tylko o sobie) Bycie uważnym w
stosunku do otoczenia powinno rozszerzać się na współpracowników, kierowników i podwładnych.
Szanujcie zdanie innych, starajcie się zrozumieć, czemu oni maja taki, a nie inny punkt widzenia. Gdy
ktoś wątpi w jakość waszej pracy, pokażcie, że cenicie opinię i doświadczenie innych osób. Pewność
siebie nie powinna przeszkadzać w byciu skromnym.
6. Zewnętrzny wizerunek (ubieraj się jak należy). Główne podejście - wpisać się w wasze służbowe
otocznie, a wewnątrz tego otoczenia - w zespół pracowników waszego szczebla. Należy prezentować
się jak najlepiej, czyli ubierać się stosownie i estetycznie. Ważne znaczenie mają dokładnie dobrane
akcesoria i dodatki.
7. Komunikatywność werbalna (mówcie i piszcie poprawnym językiem). Wewnętrzne dokumenty lub
pisma, które są kierowane poza granice przedsiębiorstwa, powinny być napisane poprawnym
językiem, a wszystkie imiona/nazwy własne przekazane bez błędów. Nie wolno używać
nieprzyzwoitych, obraźliwych słów, wulgaryzmów. Nawet jeśli tylko cytujecie inną osobę, otoczenie
odbierze tę wypowiedź jako część waszego leksykonu.
*
*
*
Zasady zarządzania Henriego Fayola
1. Jednolitość zarządzania/kierownictwa. Niezależnie od struktury organizacji, stopnia decentralizacji
i delegowanych upoważnień - jeden człowiek powinien ponosić całkowitą odpowiedzialność za
działalność przedsiębiorstwa.
2. Skalarna metoda przekazania uprawnień. Pełna i absolutna odpowiedzialność oznacza prawo nie
tylko do zarządzania, ale i do delegowania części uprawnień innym osobom po linii kierownictwa.
3. Jedność kierowania. Każdy pracownik powinien mieć tylko jednego kierownika.
4. Zasada zgodności. Delegowane uprawnienia powinny odpowiadać poziomowi odpowiedzialności.
Jeśli osoba ma pewne obowiązki, to powinna mieć także odpowiednie uprawnienia, aby te obowiązki
wykonać.
5. Zakres zarządzania. Liczba osób, które znajdują się w efektywnym zarządzaniu, powinna być
ograniczona.
6. Drożność systemu łączności. Zarówno formalne jak i nieformalne linie łączności powinny być
ustalone i nieustannie podtrzymywane.
7. Zasada orientacji. Organizacje powinny tworzyć się zgodnie z charakterem postawionych sobie
zadań i nie podlegać subiektywnym czynnikom.
8. Planowanie zawsze powinno poprzedzać wykonanie pracy.
9. Zasada wybiórczości. Kierownictwo powinno otrzymywać tylko taką informację, która wychodzi
poza ramy planu i jest wyjątkowa, czyli sprzyja lub nie sprzyja dążeniu do celu.
10. Podział pracy. Różne rodzaje prac mają różne charakterystyki, co trzeba przewidzieć przy
tworzeniu organizacji.
11. Rozbicie złożonego elementu na proste składowe, specjalizacja i standaryzacja. Te metody
pozwalają zmniejszyć wydatki (przede wszystkim, czasowe).
12. Kontrola wykonywania operacji. Ta funkcja powinna być zlecona przeznaczonemu do go celu
aparatu. Pewna część administracji powinna nadzorować codzienny przebieg operacji. Twórcze
podejście powinno być popierane natychmiast.
13. Elastyczność. Struktura organizacji powinna pozwalać na wnoszenie poprawek w związku ze
zmianą metod, zadań, celów, zakresu i rodzaju działalności komercyjnej, pojawieniem się nowych
technologii i zasobów. Oczywiście wniesienie znacznych zmian wymaga wszechstronnego badania.
14. Dostępność wszystkich poziomów organizacji. Dowolny współpracownik organizacji powinien
mieć prawo i możliwość wnieść skargę, wypowiedzieć uwagę, komentarz lub przedstawić reklamację
odpowiedniemu kierownikowi.
Struktura społecznej odpowiedzialności biznesu
Kreatywna
odpowiedzialność
(odpowiedzialność biznesu
za przyszłe społeczeństwo,
za duchowy i kulturowy
rozwój obywateli)
Ponadnormatywna
odpowiedzialność społeczna
firm i korporacji (udział w
rozwiązywaniu aktualnych
społeczno-ekonomicznych
problemów)
Filantropia
(indywidualna dobroczynność
biznesmenów)
Normatywna społeczna odpowiedzialność
biznesu (społeczna powinność biznesu)
Fundamentalna odpowiedzialność społeczna
(społeczne zobowiązanie biznesu)
LITERATURA:
1. Армстронг М. (Armstrong M.) Практика управления человеческими ресурсами. (Praktyka
zarządzania zasobami ludzkimi) - СПб.: Питер 2004.
2. Бартошек В. (Bartoszek W.) Развитие социальной ответственности в постсоциалистическом
пространстве.(Rozwój odpowiedzialności społecznej w postsocjalistycznej przestrzeni) - М.:
Национальный институт бизнеса (Narodowy instytut biznesu), 2008.
3. Ботанина О. Н. (Botanina O.) Этика деловых отношений. (Etyka relacji biznesowych) - М.:
Финансы и статистика (Finanse i statystyka), 2004.
4. Браун Д. (Braun D.) Моисей о менеджменте. 50 уроков лидерства от величайшего лидера
всех времен. (Mojżesz o menedżmencie. 50 lekcji liderstwa od wielkiego lidera wszechczasów )- М.:
Еврейское слово (Słowo żydowskie), 2006.
5. Друкер П. (Druker Peter) Эффективный руководитель. (Efektywny kierownik)- М.: Изд. Дом
«Вильямс» (wydawnictwo "Wiliams"), 2010.
6. Квитшау А. (Anke Quittschau) 100 важнейших правил бизнес-этикета. (100 najważniejszych
zasad biznes-etykiety)- М.: Смартбук (SmartBook), 2012
7. Соломадина Т. (Solomadina T.) Организационная культура. (Kultura organizacyjna)- М.: ООО
«Журнал «Управление персоналом», (magazyn "Zarządzanie personelem") 200...
8. Сперанский В. И. (Speranski W.) Декалог этики бизнеса в свободном рынке (Dekalog etyki
biznesu na wolnym rynku) //Социально-гуманитарные знания (Wiedza społeczno-humanistyczna),
2012. № 2.
9. Сперанский В. И. (Speranski W.) Организационная культура и социальная ответственность
бизнеса. В аспекте концепции управления человеческими ресурсами. (Kultura organizacyjna i
społeczna odpowiedzialność biznesu. W aspekcie koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi)
Saarbrúcken: LAP LAMBERT Academic Publishing, 2011 (Niemcy: E-mail: [email protected]).
10. Сперанский В. И. (Speranski W.) Современные технологии управления персоналом.
(Współczesne technologie zarządzania personelem) - М.: Альфа-Пресс (Alfa Press), 2008.
11. Степанов Д. (Stepanov D.) Использование принципов клссической китайской стратегии в
современном бизнесе. (Wykorzystanie zasad klasycznej strategii chińskiej we współczesnym
biznesie) - СПб.: изд-во «Крылов» (wydawnictwo "Krylov"), 2004.
12. Технология общения государственных служащих. (Technologia komunikowania się
urzędników państwowych)Учебное пособие. (podręcznik) - М.: изд-во РАГС (wydawnictwo RAGS),
2007.
13. Шепель В.М. (Shepel V.) Эффективный менеджмент: мыслить по-русски. (Efektywny
menedżment: myśleć po rosyjsku) - М.: Финансы и статистика (Finanse i statystyka), 2005.