Koncepcje zdrowia rodziny Temat: dr n. med. Maria Cisek
Transkrypt
Koncepcje zdrowia rodziny Temat: dr n. med. Maria Cisek
Temat: Koncepcje zdrowia rodziny dr n. med. Maria Cisek 2009/10 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zmiany demograficzne rodzin Skąd te zmiany? Wzrost tendencji do planowania rodziny, coraz szersza oferta środków antykoncepcyjnych; Wzrost aktywności zawodowej kobiet Zmiana roli kobiety w rodzinie i społeczeństwie Zwiększone zatrudnienie w zawodach pozarolniczych Wzrost kosztów wychowywania i kształcenia dzieci Dążenie do osiągnięcia wyższej stopy życiowej Wyższy przeciętny wiek zawierania małżeństw Przyczyny zmian…… Zmniejszenie wpływów tradycji Wiele zadań opiekuńczych przejęły zakłady opieki, dotyczy to szczególnie starszych i niepełnosprawnych Rozwój medycyny- instytucjonalizacja opieki medycznej Zapewnienie domowej opieki starszym ludziom zależy nie tylko od ich sprawności, ale także od płci. Proces socjalizacji przejęty głównie przez szkoły i mass media Nie wszędzie tak samo… Znaczne zróżnicowanie kulturowe w odniesieniu do różnych aspektów rodziny. Odmienne typy małżeństw: Poligamia Poliandria Różne zasady i kryteria doboru współmałżonków, np. endogamiczne egzogamiczne: CZYM JEST RODZINA? To grupa osób połączonych ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Wyróżnia ją od innych zbiorowości intymność stosunków między jej członkami i trwałość związków emocjonalnych Osoby ją tworzące są powiązane systemem stosunków uregulowanych prawnie Cel istnienia rodziny fizyczne przetrwanie społeczna ochrona edukacja i rozwój indywidualny Rodzina jako grupa posiada: cele wspólne, wymagające skoordynowanych działań tożsamość i odrębność od innych grup organizację- strukturę, podział ról, decyzji ośrodki skupienia Przynależność do grupy oznacza: Funkcje i zadania do wykonania Wzory postępowania, którym się trzeba podporządkować Wzór fizyczny (ubranie, wygląd) Wzór moralny (zasady obowiązujące w danej rodzinie). Główne determinanty zdrowia rodziny wiek, płeć, czynniki dziedziczne indywidualne czynniki stylu życia sieć stosunków społecznych stres- wydarzenia rodzinne ogólne społeczno-ekonomiczne, i kulturowe i środowiskowe warunki – zapobieganie chorobom(żywienie, palenie) (żywność, edukacja, śr.pracy i życia, bezrobocie, woda i stan sanitarny,warunki mieszkaniowe) Życie rodzinneuwarunkowania: System komunikowania się System dawania wsparcia Uczenie szacunku wobec innych Poczucie zaufania Poczucie uczciwości Przekazywanie systemu wartości Przekazywanie tradycji, religii Uczenie sposobów spędzania wolnego czasu Uczenie szukania pomocy poza rodziną. STRUKTURA RODZINY pełna /niepełna i ew. przyczyna niepełności liczba wspólnie mieszkających pokoleń liczebność i układ pokrewieństwa w rodzinie obciążenie poszczególnych członków rodziny obowiązkami Struktura rodzin w Polsce Charakter rodziny… nuklearna= rodzice i dzieci, (czyli krewni pierwszego stopnia) rozszerzona= dziadkowie i dzieci mieszkają wspólnie), ciotki i wujowie, kuzyni (krewni drugiego i trzeciego stopnia). Rodzinne „puste gniazdo” Rodzina nietradycyjna (rodzic + dziecko, para + dziecko, para tej samej płci) Wzrasta liczba rozwodów oraz liczba dzieci pozamałżeńskich Typy rodzin w USA nuklearna bez dzieci nuklearna z dziećmi w związku formalnym lub nie żona i mąż z poprzednich związków + dzieci komuna seriale nieformalny związek homoseksualne samotne osoby dorosłe FUNKCJE RODZINY A.Biopsychiczne: prokreacyjna seksualna B. Ekonomiczne materialno- ekonomiczna opiekuńczo- zabezpieczająca C. Społeczno-wyznaczająca: stratyfikacyjna legalizacyjno-kontrolna D.Funkcje społeczno-psychologiczne socjalizacyjno- wychowawcza kulturalna religijna rekreacyjno- towarzyska emocjonalno- ekspresyjna ETAPY FUNKCJONOWANIA RODZINY W SPOŁECZEŃSTWIE. Małżeństwo bez dzieci (przeddzietne) Małżeństwo z małymi dziećmi Faza odchodzenia dzieci z domu. Małżeństwo odłączone od dzieci („puste gniazdo”). Fazy życia rodziny wg Duvall’a faza - para małżeńska (bez dzieci) około 2 lata, faza - para z małym dzieckiem (od urodzenia do 30 miesiąca życia pierwszego dziecka), faza - rodziny z dzieckiem (dziećmi) w okresie przedszkolnym (między 30 miesiącem życia a 6 rokiem życia pierwszego dziecka), faza - rodziny z dzieckiem (dziećmi) w okresie szkolnym (najstarsze dziecko miedzy 6 a 13 rokiem życia), Fazy życia rodziny wg Duvall’a faza - rodziny z nastolatkiem (między 13 a 21 rokiem życia pierwszego dziecka), faza - rodziny z dziećmi opuszczającymi dom (od pierwszego do ostatniego dziecka opuszczającego dom), faza - rodzice w wieku średnim („puste gniazdo”/ postparentalna, wycofanie się z aktywności, przejście na emeryturę), faza – starzenie się członków rodziny (odejście, śmierć jednego, obu małżonków). Uwarunkowania funkcjonowania rodziny w społeczeństwie Rodzina bliższa i dalsza (dalecy krewni) Krąg znajomych i towarzyski, sąsiedzi Zakład pracy Szkoła Kościół Media Zakłady usługowe z służbą zdrowia Organizacje polityczne i społeczne Skutki ubóstwa w rodzinie w kategoriach syndromu zdrowia somatycznego- stymuluje genetyczne determinanty chorób somatycznych (gruźlica, choroby narządu ruchu, układu krążenia zdrowia psychicznego(utrata pracy,brak satysfakcji życiowej) zdrowia społecznego (rola i miejsce w społeczeństwie) Zjawiska towarzyszące bezrobociu: kryzys ekonomiczny – stres niedostatki kultury i edukacji zdrowotnej, niekorzystne trendy chorób zróżnicowana dostępność do opieki medycznej Pielęgniarstwo Rodzinne 1985 r Instrukcja w sprawie pielęgniarki środowiskowej do zadań zalicza: ..............”rozpoznanie i ocena sytuacji zdrowotno-społecznej rodziny , poszczególnych osób w rodzinie oraz określenie potrzeb zdrowotnych ze szczególnym uwzględnieniem rodzin (osób) ryzyka zdrowotnego i społecznego.” Tradycyjna i nowoczesna rola pielęgniarki środowiskowej • koncentracja na chorobie i człowieku chorym • komplementarność opieki nad zdrowiem i człowiekiem zdrowym oraz nad chorobą i człowiekiem chorym • dominacja czynności i świadczeń usługowych o charakterze instrumentalnym • wysokie znaczenie edukacji, doradztwa, upodmiotowienie pacjenta, partnerstwo Tradycja i nowoczesność cd. minimalna współpraca z rodziną, orientacja na indywidualną opiekę podejmowanie zadań na zlecenie lekarza • pacjent/klient – rodzina, społeczność lokalna, grupy ryzyka – przy zachowaniu indywidualizacji w w pielęgnowaniu • umiejętność wyodrębnienia i realizacji samodzielnych zadań przy zachowaniu i doskonaleniu współpracy z lekarzem Praca z rodziną Praca początkowo polegała na: - przekazywaniu wiedzy higienicznej (rodzina to odbiorca i wykonawca zleceń) - obecnie coraz wyraźne jest traktowanie rodziny jako specjalnego podmiotu opieki pielęgniarskiej, odrębnego w stosunku do poszczególnych członków rodziny; - podmiotem opieki staje się cała rodzina Praca z rodziną Rodzina jest bezsprzecznie istotnym ogniwem opieki nad zdrowiem Obejmuje zadania pielęgnacyjne, -współudział w kształtowaniu pozytywnych emocji i dobrego samopoczucia w trakcie hospitalizacji, - -udział rodziny w opiece domowej nad chorym przewlekle przesądza o skuteczności terapii, - zabezpieczenie, zachowanie i ochronę zdrowia jej członków - współdziałanie z rodziną i zapewnienie opieki uwarunkowane jest zwyczajami kulturowymi rodziny; - współdziałanie ma ogromne znaczenie dla końcowych efektów działań na rzecz zdrowia , zaangażowanie rodzin w ochronę i zachowanie własnego zdrowia i pomoc chorym członkom rodziny Rodzina powinna być włączona jako integralna cześć holistycznego systemu opieki nad członkiem rodziny Efektywniejszymi metodami współdziałania z rodziną są doradztwo: edukacja, udzielanie wsparcia w sytuacji kryzysowej Wydolność opiekuńczopielęgnacyjna rodziny 1. 2. 3. 4. 5. 6. struktura sprawność fizyczna i psychiczna członków rodziny. funkcjonowanie społeczne sytuacja bytowa rodziny funkcjonowanie emocjonalne wiedza i umiejętności członków rodziny W realizowaniu swych zadań i funkcji rodzina współpracuje z różnymi instytucjami: Szkoły i inne placówki wychowawcze i opiekuńcze; Zakład pracy; Instytucje usługowe; Środki masowego przekazu; Kościół Organizacje polityczne i społeczne Rodzina jako instytucja realizuje zadania wobec swoich członków: w promocji zdrowia w profilaktyce w leczeniu i rehabilitacji Koncepcje zdrowia rodziny Model kliniczny Wywiązywania się z ról Adaptacyjny Eudajmoniczny (A.Smith 1983) Model kliniczny Zdrowie rozumiane jako brak choroby Znajduje zastosowanie w wypadku braku zdrowia spowodowane oczywistą chorobą fizyczną ,psychiczną, w wypadku pogorszenia lub dysfunkcji systemu rodziny Zadania pielęgniarki: koncentracja na chorym w celu likwidacji choroby, rodzina uwzględniona przy wypisie pacjenta ze szpitala i w znaczeniu etiologicznym Model wywiązywania się z ról Oparty na teorii cyklu życia rodziny podzielonego na fazy, to dobre samopoczucie Zdrowie utożsamiane jest jako dobre samopoczucie ze zdolnością do efektywnego, skutecznego dobrego funkcjonowania biopsychospolecznego i osiągania zadań wynikających z rozwoju rodziny Zadania pielęgniarki; Oddziaływanie na kondycję fizyczną i psychiczną oraz dobre funkcjonowanie społeczne w tym rodzinne rodzina uwzględniona jest w funkcjach rehabilitacyjnych na rzecz osoby chorej i w niewielkim zakresie uwzględniany przez pielęgniarkę Model adaptacyjny Zdrowie rodziny charakteryzowane jest jako skuteczne i produktywne interakcje z fizycznym i społecznym środowiskiem, jako sprawność w czynnościach życia codziennego dostarczenie elastycznych wzorów umożliwiających jednostce przystosowanie się, lub które przygotowują do zmiany i rozwoju Zadania pielęgniarki; Wzmocnienie sprawności, zastąpienie albo pomoc w czynnościach codziennego życia rodzina zabezpiecza realizacje i pomoc w czynnościach życia codziennego i głównie w tym znaczeniu jest partnerem pielęgniarki rodzinnej Model Eudajmoniczny Zdrowie rozumiane jako samorealizacja (do osiągnięcia której jednostka czerpie już z osiągniętego rozwoju), dla podniesienia ogólnego dobrostanu (well-being) i osiągnięcia szczytu własnych możliwości. (oparta na teorii energii, Pratt’a 1976) Zdrowie to samodzielne i twórcze życie, nie tylko bez chorób i niepełnej sprawności, ale również wraz z nimi jeśli nie udało się ich uniknąć Zadania pielęgniarki; wsparcie, zabezpieczenie, potęgowanie , ochrona i przywracanie optymalnego poziomu samodzielnego , aktywnego i twórczego życia Rodzina jest podmiotem świadczeń, pielęgniarka doradcą, konsultantem i pomocnikiem. Ten typ rodziny charakteryzuje promowanie wolności i zmian różny i aktywny kontakt z innymi grupami oraz elastycznymi relacjami z nimi w konsekwencji następuje rozwój indywidualnych kompetencji, które współdziałają z rozwojem samooceny i skuteczności. ( wg. Pratt’a) KOMPETENCJA ........ważna cecha jednostki z punktu widzenia skuteczności interwencji zdrowotnej, dlatego, ze dzięki jej posiadaniu ludzie mogą ocenić i ewentualnie zmienić swoje zachowanie. Kompetencje rodziny obejmują: Wzory komunikacji Spoistość, zwartość Stopień integracji rodziny Zdolność zmiany Popieranie autonomii członków rodziny Udział w tworzeniu norm i zasad Udział we władzy Zręczność w negocjacjach (Boardman 1973,Petze 1984,Pirdham i Hansen 1977) Zachowania Zdrowotne wg Grochmana (1988) Utożsamiane są ze zwyczajami Zawierają atrybuty (przekonania, oczekiwania i przewidywania,motywy, wartości, spostrzeżenia) Podstawy określania świadczeń pielęgniarki Częstość występowania problemów zdrowotnychnierówności zdrowotne Region kraju Środowisko lokalne- wieś, stare dzielnice (starzy ludzie), niski status społeczny, typy rodzin Liczba mieszkańców Rodzina jako zespół zdrowotny Negatywny źródło chorób – fizycznych, psychicznych, niedostosowania społ. niekorzystne wzory zachowań niska kultura zdrowotna Pozytywny źródło zdrowia fizycznego i psychicznego dostarczyciel korzystnych wzorów zachowań zdrowotnych wysoka kultura zdrowotna ZDROWIE RODZINY =DYNAMICZNY PROCES WYNIKAJACY Z AKTYWNOSCI Rodziny zastosowanej DO PROMOCJI zdrowia rodziny I OPIEKI w OSIAGANIU DOBROSTANU (WELL-BEING), JAKO GRUPY I INDYWIDUALNIE POSZCZEGÓLNYCH JEJ CZŁONKÓW Ochrona zdrowia i Promocja zdrowia Koncepcja zdrowia rodziny wg.Mauksch’sa(19740 ... Stan zdrowia odzwierciedla wzory całej rodziny, a nie indywidualnie jej członków, które rozwijają się w jej obrębie i zawierają wiedzę , postawy, wartości, zachowania oraz wyznaczają role i zadania członkom rodziny. Koncepcje pielęgniarskie F. Nightingale: -uzyskanie korzystnych warunków higienicznych i środowiskowych D. Orem - uzyskanie optymalnego poziomu samoopieki i samoopielęgnacji V. Henderson - zabezpieczenie zaspokojenia potrzeb Koncepcje pielęgniarskie C. Roy -Uzyskanie optymalnego poziomu „radzenia sobie’ jako mechanizmu adaptacji rodziny do zmian związanych z chorobą przez podjecie aktywności - na poziomie fizjologicznym, - koncepcji własnego „ ja” - kontaktów społecznych’; - współzależności Koncepcje pielęgniarskie B.Neuman - uzyskanie optymalnej umiejętności i możliwości radzenia sobie z sytuacjami stresogennymi i ich skutkami ( linie obrony) minimalizacja stresu, bądź jego skutków) Stres rodzinny kontakt z siłami spoza rodziny jednego członka rodziny pozarodzinne źródło stresu działające na całą rodzinę stres związany ze zmianą etapu życia rodziny napięcie ogniskujące wokół problemów szczególnie dotkliwych Stany chorobowe mające źródło w rodzinie choroby psychosomatyczne zaburzenia czynnościowe bóle – mowa ciała zburzenia zdrowia psychicznego uzależnienia Choroby psychosomatyczne Zmiany patologiczne, w których patogenezie i przebiegu czynniki somatyczne i psychospołeczne odgrywają ważną role „…zaburzenia psychosomatyczne polegają nie tyle na uszkodzeniu fizycznym, ile na ekspresji życiowych problemów i niepowodzeń..” Zaburzenia psychosomatyczne (emocjonalne przeżycia) 1.narząd ruchu lub zmysłów- objawy sugerują próbę rozwiązania konfliktu intrapsychicznego 2.Czynnościowe choroby, które pojawiają się jako nieokreślone dolegliwości – nerwice narządowe (układu sercowonaczyniowego, przewodu pokarmowego, układu ruchu, oddechowego, organicznych, moczopłciowego) 3. reakcja na stres lub konflikty w których uczestniczy człowiek - choroby psychosomatyczne; astma oskrzelowa, nadciśnienie, choroba wrzodowa dwunastnicy, anoreksja, RZS Choroby, których patogeneza jest zdominowana przez czynniki emocjonalne, mogą to być zjawiska : 4.Czynniki psychologiczne wpływające na stan fizyczny (zmiany morf.„ słabego narządu) 5. Zjawiska somatopsychiczne, które określają reakcje psychiczna na chorobę ( zaprzeczenie choroby,, depresja, zburzenia zachowania) (Luban-Plozza 1995) Przejawy dysfunkcji rodzinnej współuzaleznienie walka o dominacje zaprzeczanie lub zakaz uzewnętrzniania uczuć kompulsywne zachowania role odgrywane w sposób sztywny rezygnacja z wolności i własnego rozwoju niewolnik systemu- utrzymanie systemu w równowadze Sposoby komunikacji w rodzinie jasny i zrozumiały nie stosować podwójnej komunikacji mówić o faktach, a nie domysłach i przypuszczeniach nie deprecjonować wartości poszczególnych osób, jeśli poddaje się krytyce ich zachowania komunikaty od rodziców powinny być zgodne z postępowaniem Destrukcyjne wzory wychowania (Miller 1995) władza absolutna- zagrożenie, lek u rodziców brak zaangażowania się w problemy emocjonalne dziecka przekazywanie dziecku szkodliwych przekonań związanych z cielesnością i popędami Konsekwencje choroby w rodzinie Trudności finansowe ( sytuacja bytowa) Zmiana struktury rodziny Stresy i napięcia w domu dodatkowe obciążenie pracą wszystkich członków rodziny Zmiany emocjonalne wzrost emocji relacje opiekuńcze osłabienie więzi, emocjonalny dystans porzucenie osoby chorej dezercji rozpadu rozwodu Zmiany emocjonalne wysoki poziom frustracji związany z zagrożeniem zdrowia i życia: - bezsenność, drażliwość, złe samopoczucie, brak apetytu - dolegliwości bólowe - zwiększenie niekorzystnych zachowań zdrowotnych – odreagowanie Zadania opiekuńcze w kontekście cech strukturalnych Sytuacje rodzinne- wielodzietność, Niepełna rodzina – przyczyna Cykle życia rodzinnego i problemy opiekuńcze w nich problemy z chorobą- deficyt, izolacja, osamotnienie, bezradność, lęk, poczucie bezsilności Źródła wsparcia rodziny w sytuacji choroby • • • • • dalsza rodzina, przyjaciele, znajomi, grupy samopomocy, wolontariusze Rola opiekuńcza kobiet stereotyp Standardy w pielęgniarstwie rodzinnym 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Gromadzenie danych Planowanie opieki Realizowanie planu opieki Ocena wyników opieki Zakres wiedzy i umiejętności pielęgniarki rodzinnej Badania naukowe Cechy i predyspozycje pielęgniarki rodzinnej Gromadzenie danych i diagnoza 1. 2. 3. Standardy zadaniowe- zbieranie danych o rodzinie, dokumentowanie Standardy procesu/ realizacji- wykorzystanie źródeł i technik, gromadzenie, nanoszenie danych, wnioskowanie Standardy wyniku. Metody gromadzenia danych: Źródła podmiotowe i przedmiotowe Wywiad Obserwacja Analiza dokumentów Pomiary Diagnoza diagnoza jest skorelowana z rodzajem stosowanej metody zawiera rodzinne czynniki zagrożenia zdrowia i uwarunkowania choroby, ustalenie czy i w jakim zakresie rodzina będzie mogła podjąć opiekę w sytuacji choroby kogoś z rodziny, zmiany jakie zaszły w związku z chorobą i w których rodzina wymaga pomocy z zewnątrz Diagnoza wg ICNP przedmiot ocena odbiorca działanie Karta środowiskowa rodziny Zapis graficzny rodziny Dane o mieszkaniu Dane o członkach rodziny Zagrożenia zdrowia Sprawność, prawidłowość, niepełnosprawność ( ADL) Sytuacja społeczna- praca, nauka Planowanie, realizacja, ocena Genogram ( charakterystyka pokoleń) Działanie…. Planowanie- cechy dobrego planu? Realizowanie – aktywność -metody pracy /zasoby osobiste i środowiskowe/ Ocena wyników opieki - ewaluacja Metody pracy pielęgniarki rodzinnej 1. Proces Pielęgnowania: - dynamiczna - uniwersalna dająca się zastosować do indywidualnych potrzeb i wymagań, warunków w jakich jest realizowany: 2. Metody pracy środowiskowej zastosowane w praktyce : metody pracy środowiskowej /zasoby ludzkie, materialne,grup, środowisk/ metody procesu pielęgnowania metody case study (indywidualnego przypadku) umiejętność wykorzystania; - obowiązującej dokumentacji medycznej - dokumentacji do prowadzenia badań naukowych - wyników badań naukowych do praktyki pielęgniarskiej PROCES PIELĘGNOWANIA ETAPY: 1. gromadzenie danych – rozpoznanie pielęgniarskie, 2. planowanie, 3. realizacja planu, 4. ocena Rozwiązywanie problemu /p. s/ Realizowanie Wybranie rozwiązania Giełda pomysłów Sformułowanie problemu Odczucie problemu Literatura; 1.Kawczyńska-Butrym Z.: Rodzina- Zdrowie-Choroba. Wyd. CZELEJ, Lublin 2003 ; 2.Kawczyńska-Butrym Z.: Wyzwania Rodziny; zdrowie, choroba, niepełnosprawność, starość. Wyd. Makmed, Lublin 2008 ; 3.Sito A, Bozkowa K.: „Opieka zdrowotna nad rodziną” PZWL. Warszawa 2003 4.Taranowicz I., Majchrowska A., Kawczyńska- Butrym Z (red) Elementy socjologii dla pielęgniarek .wyd. CZELEJ. Wyd.I, Lublin 2000. 5. McGoldrik M. i wsp.; Genogramy. Rozpoznanie i interwencje, wyd Zysk i S-ka, 2007 6.Kawczyńska-Butrym Z: Wsparcie społeczne w zdrowiu i chorobie CEM, Warszawa 1997 6. Kawczyńska- Butrym Z: Specyfika pomocy społecznej. Katowice 1998 7. Kilańska Dorota (red.) Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej. Wyd. Makmed, Lublin 2008 8. Medycyna rodzinna. Praca zbiorowa. Wyd. PZWL, Warszawa 2005