Analiza wiedzy studentów pielęgniarstwa w województwie

Van Damme-Ostapowicz
Probl
Hig Epidemiol 2009,
K i 90(4):
wsp. Analiza
613-620
wiedzy studentów pielęgniarstwa w województwie podlaskim ...
613
Analiza wiedzy studentów pielęgniarstwa w województwie
podlaskim na temat chorób zakaźnych i zakażeń szpitalnych
Analysis of knowledge on infectious diseases and nosocomial infections among students
of nursing in the Podlaskie voivodeship
Katarzyna Van Damme-Ostapowicz 1/, Elżbieta Krajewska-Kułak 1/, Romuald Olszański 2/,
Wacław Nahorski 3/, Krzysztof Korzeniewski 4/, Cecylia Łukaszuk 1/, Barbara Jankowiak 1/,
Agnieszka Bielemuk 1/, Hanna Rolka 1/, Emilia Rozwadowska 1/, Anna Baranowska 1/
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Zakład Medycyny Morskiej, Wojskowy Instytut Medyczny, Gdynia
3/
Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej, Akademia Medyczna w Gdańsku
4/
Zakład Epidemiologii i Medycyny Tropikalnej, Wojskowy Instytut Medyczny, Gdynia
1/
2/
Wprowadzenie. Pielęgniarki stanowią grupę zawodową szczególnie
narażoną na zagrożenia związane z wykonywaniem zawodu, dlatego
też wiedza na temat chorób zakaźnych i przyczyn szerzenia się zakażeń
w szpitalu jest w tej profesji nieodzowna.
Introduction. Nurses form an occupational group especially exposed to
occupational hazards, therefore their knowledge on infectious diseases
and the causes of nosocomial infection dissemination is indispensable in
their profession.
Cel. Celem pracy jest ocena poziomu wiedzy studentów pielęgniarstwa
w woj. podlaskim na temat chorób zakaźnych i zakażeń szpitalnych.
Aim. To assess the level of knowledge on infectious diseases and nosocomial
infections among the students of nursing in the Podlaskie voivodeship.
Materiał i metody. Badanie oparto o kwestionariusz anonimowej
ankiety wśród 500 studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego
w Białymstoku.
Material and methods. The study was based on an anonymous
questionnaire on the survey of 500 students of nursing of the Medical
University in Bialystok.
Wyniki. Spośród 47,3% pracujących studentów „w ogóle” styczności
z chorymi zakaźnie nie miało 7,2% badanych, „rzadko” 28%, „często”
8%, a „bardzo często” 4% respondentów. Ponad 50% badanych studentów
„w ogóle” nie miało styczności z chorymi podczas praktyk, 35% „rzadko”,
a prawie 9% „często”. Ponad 1/3 studentów uczestniczyła w edukacji
pacjentów na temat występowania i zapobiegania chorobom zakaźnym
i pasożytniczym, z tego większość „sporadycznie” (33,4%), a 60%
studentów „nigdy”. Zdecydowana większość studentów (63,4%) nigdy nie
brała udziału w edukacji pacjentów na temat występowania i zapobiegania
zakażeniom szpitalnym. Według 233 respondentów, wiedza studentów
pielęgniarstwa na temat zakażeń szpitalnych jest wystarczająca i pozwala
im na edukację chorych w tym zakresie.
Results. From among 47.3% of the working students, 7.2% had “no
contact” with infectiously ill patients, 28%” had contacted them “rarely”,
8% – “often”, and 4% of the respondents – very often”. Over 50% of
the respondents had “no contact” with the patients during their hospital
practice, 35% – “rarely” and nearly 9% – “often” had contact with the
patients. Only 1/3 of the students participated in instructing the patients
about the incidence and prevention of infectious and parasitic diseases,
the majority (33%) – occasionally, and 60% – “never”. According to 233
respondents their knowledge on nosocomial infections is adequate and
allows them to instruct the patients about the subject.
Wnioski. Tylko nieliczni pracujący studenci mieli kontakt z chorymi
zakaźnie oraz, że ponad połowa badanych studentów w ogóle nie miała
styczności z chorymi zakaźnie podczas praktyk. Mniej niż połowa studentów
wykazuje się wiedzą na temat możliwości wykorzystania drobnoustrojów
jako broni biologicznej i jednocześnie potrafi podać jakikolwiek przykład
drobnoustrojów. Jedynie co trzeci student twierdzi, że informacje podczas
studiów na temat zakażeń szpitalnych i chorób zakaźnych podawane były
w wystarczającym zakresie.
Conclusions. Only a small number of practicing students had contact
with infectiously ill patients and more than a half of the respondents had
absolutely no contact with such patients during their practice. Less than
a half of the respondents manifested their knowledge on the possibilities
of using micro-organisms as a biological weapon and simultaneously could
name any. Only every third respondent regarded the nosocomial infectionsrelated information as satisfactory.
Key words: students of nursing, knowledge, infectious diseases, nosocomial
diseases
Słowa kluczowe: studenci pielęgniarstwa, wiedza, choroby zakaźne,
zakażenia szpitalne
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 613-620
www.phie.pl
Nadesłano: 14.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 20.11.2009
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. med. Katarzyna Van Damme-Ostapowicz
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej,
ul. M. Skłodowskiej-Curie 7A, 15-096 Białystok
tel. (+48-85) 748-55-28, e-mail: [email protected]
614
Wykaz skrótów
HIV – Ludzki wirus niedoboru odporności (human immunodeficiency virus)
SARS – Zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej
(Severe Acute Respiratory Syndrome)
WZW B – Wirus zapalenia wątroby typu B, HBV (Hepatitis
B Virus)
WZW C – Wirus zapalenia wątroby typu C, HCV (Hepatitis
C Virus)
Wprowadzenie
Choroby zakaźne towarzyszyły życiu od samego
początku, choć w dziejach Ziemi są zjawiskiem stosunkowo młodym. Na szczątkach pierwotnych ryb
paleopatolodzy stwierdzili próchnice zębów. Najwcześniejsze odkrycia archeologiczne, świadczące o tym,
że ludzie chorowali na choroby infekcyjne, datuje
się na okres plejstocenu, jednak największy rozwój
przypadł na neolit wywołany przez rozwój rolnictwa
i hodowli zwierząt (osiadły tryb życia). Opisy chorób
zakaźnych, proponowane leczenie i profilaktyka pojawiały się już w Starożytnych Chinach, a także później
w Księgach Hipokratesa. Już w tamtych i późniejszych
czasach, mimo powszechności teorii samorództwa,
prawidłowo wskazywano niektóre metody walki z tymi
schorzeniami, np. izolację chorych. Odkrycie przez Leeuwenhoek’a bakterii niewiele w tej kwestii zmieniło.
Dopiero w 1796 roku w Europie (w Chinach metoda
znana kilka wieków przed naszą erą) pojawiła się
pierwsza szczepionka. W 1892 niemiecki bakteriolog
Robert Koch przedstawił zestaw postulatów, zwanych
postulatami Kocha, które głosiły m.in., że patogen
musi zostać wyizolowany z zainfekowanego organizmu
i mieć związek ze zmianami patologicznymi, a także,
że zarazek musi zostać ponownie wyizolowany od
doświadczalnie zakażonego organizmu. Krokiem
milowym okazały się prace Louisa Pasteura: obalenie
samorództwa, pasteryzacja, szczepionka przeciw
wściekliźnie i inne. Największe jednak, pole walki
z chorobami zakaźnymi powstało po odkryciu przez
A. Fleminga i jego współpracowników pierwszego na
świecie antybiotyku. W XX i XXI wieku w krajach rozwiniętych opanowano większość chorób zakaźnych,
jednak poważnym problemem stały się oporne na działanie antybiotyków szczepy drobnoustrojów, a także
pojawiające się nowe schorzenia wywoływane przez
nieznane lub nierozpoznane do tej pory patogeny. Od
lat 80. XX wieku w wielu krajach rozprzestrzeniły się
zakażenia ludzkim wirusem upośledzenia odporności
(HIV), innym zagrożeniami które stały się poważnym
zagrożeniem pod koniec XX wieku to wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba i SARS. Należy zauważyć, że
w związku z zagrożeniami aktami bioterroryzmu na
nowo może pojawić się zagrożenie zachorowaniami na
choroby zakaźne, które dawno zostały opanowane, np.
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 613-620
wąglik czy ospa. Zgony z powodu schorzeń zakaźnych
i pasożytniczych stanowią ok. 25% wszystkich zgonów
na naszej planecie. Nadal nierozwiązanymi problemami w skali globalnej są: gruźlica, schistosomatoza
i malaria [1,2,3,4].
Zakażenie szpitalne natomiast definiuje się jako
takie, które nie występowało, ani nie znajdowało się
w okresie wylęgania wówczas, gdy chory był przyjmowany do szpitala. Może więc ujawnić się zarówno
podczas hospitalizacji, jaki i po wypisaniu chorego do
domu, po przeniesieniu do innego zakładu leczniczego lub opiekuńczego. Zakażenia szpitalne są bardzo
poważnym problemem medycznym, mającym liczne
odniesienia. Są zagrożeniem dla życia osób hospitalizowanych [5].
Aby właściwie ocenić zarówno częstość występowania zakażeń szpitalnych, jak i wynikające stąd
koszty, niezbędna jest wiedza na temat rozmiarów
zjawiska [5]. W krajach rozwiniętych prowadzona jest
szczegółowa rejestracja zakażeń szpitalnych. Mimo
istnienia od 1983 r. obowiązku rejestracji zgłaszania
zakażeń szpitalnych w polskich szpitalach częstość ich
występowania u chorych hospitalizowanych w oddziałach zabiegowych w skali kraju nie jest znana [6].
Drogi szerzenia się zakażeń szpitalnych są różne.
Może to być droga kontaktu bezpośredniego (np.
narzędzia chirurgiczne, igły, strzykawki, wzierniki,
bandaże, cewniki, narządy i tkanki do przeszczepów,
baseny, pościel, zabawki, pożywienie, krew i preparaty
krwiopochodne, płyny infuzyjne, leki, klamki), droga
kropelkowa (kichanie, kaszel, mówienie), powietrzna
(skóra i błony śluzowe jamy nosowo-gardłowej, ogniska zakażenia z różną lokalizacją oraz zanieczyszczone
powietrze) lub pokarmowa [7].
Zapobieganie zakażeniom nabywanym w zakładach opieki zdrowotnej pozostaje jednym z głównych
zadań pracowników tych zakładów z powodu zwiększonej chorobowości i śmiertelności, jakie powodują
wśród chorych [8].
W związku z powyższym celowe wydaje się prowadzenie prac pozwalających na ocenę poziomu wiedzy
pielęgniarek z zakresu chorób zakaźnych i zakażeń
szpitalnych.
Cel pracy
Ocena poziomu wiedzy studentów pielęgniarstwa
w województwie podlaskim na temat chorób zakaźnych i zakażeń szpitalnych.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono po uzyskaniu zgody
R-I-002/99/2008 Komisji Bioetycznej Uniwersytetu
Medycznego w Białymstoku w grupie 500 studentów
pielęgniarstwa w wieku od 20 do 50 lat – w większości
Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Analiza wiedzy studentów pielęgniarstwa w województwie podlaskim ...
kobiet (91%), głównie w wieku 20-30 lat (70%) oraz
31-40 lat (20%) z reguły mieszkających w mieście
(77,4%).
Do realizacji przyjętych celów wykorzystano
metodę sondażu diagnostycznego przy pomocy
autorskiego kwestionariusza ankiety, specjalnie
skonstruowanego do realizacji badania, zgodnie z obowiązującymi zasadami tworzenia tego typu narzędzia
badawczego. Ankieta złożona była z 30 pytań, w tym
6 metryczkowych. Pytania zasadnicze były zamknięte
lub otwarte, z możliwością udzielenia kilku odpowiedzi na każde pytanie.
Podczas analizy posługiwano się głównie procedurami grupowania danych, przedstawiając rezultaty
w postaci tabel i wykresów, zawierających informacje
o liczbie i częstości występowania wariantów odpowiedzi na poszczególne pytania.
Należy podkreślić, że częstości podane w tabelach
odnoszą się do zbadanej próby, rzeczywista częstość
w całej populacji może być nieco odmienna. Przy
500‑osobowej próbie dokładność oszacowania częstości nie powinna być mniejsza niż ±6% przy założeniu
95% poziomu ufności. Jeżeli, na przykład, w badanej
zbiorowości 250 na 500 (czyli 50%) osób interesuje
się chorobami zakaźnymi, to w całej populacji (na
przykład wszystkich studentów kierunków pielęgniarstwo w Polsce) procent ten powinien znaleźć się
w przedziale (50% – 6%; 50% + 6%) czyli w zakresie
44-56%, przy czym możemy mieć 95% pewności, że
błąd ten nie jest większy.
Wyniki
Ponad połowa ankietowanych nie pracowała
(54%), a w drugiej części badanych staż pracy był najczęściej nie większy niż 5 lat, choć występowały osoby
o znacznie większym doświadczeniu zawodowym.
Większość pracujących studentów zatrudniona była
w szpitalu (37%). Spośród osób pracujących najwięcej
zajmuje stanowisko pielęgniarki odcinkowej (28%),
dużo rzadziej są to pielęgniarki zabiegowe (5%) lub
oddziałowe (4%). Pozostałe stanowiska pracy występowały sporadycznie.
Respondenci zostali zapytani o styczność z chorymi zakaźnie w miejscu pracy. W tabeli I przedstawia
liczbę i procent studentów stykających się z chorobami
zakaźnymi w miejscu pracy a struktura procentowa
wyznaczona jest na dwa sposoby: względem całej
500‑osobowej grupy i tylko w obrębie 236 osób, które
pracują i udzieliły odpowiedzi na rozważane pytanie.
Z 47,3% pracujących studentów „w ogóle” styczności z chorymi zakaźnie nie miało 7,2% badanych,
„rzadko” 28%, „często” 8%, a „bardzo często” 4%
respondentów (tab. I, ryc. 1).
615
Tabela I. Styczność studentów z chorymi w miejscu pracy
Table I. Contact of students with infectiously ill patients at the place of work
Odpowiedzi/responses
N
%
nie pracuje/does not work
255
w ogóle/no contact
36
7,2%
50,9%
15,3%
Rzadko/seldom
140
28,0%
59,3%
Często/often
40
8,0%
16,9%
bardzo często/very often
20
4,0%
8,5%
brak odpowiedzi/no response
9
1,8%
brak danych
1,8%
w ogóle
7,2%
nie pracuje
51,0%
rzadko
28,0%
pracujący
47,3%
często
8,0%
bardzo często
4,0%
Ryc. 1. Styczność studentów z chorymi w miejscu pracy
Fig. 1. Contact of students with infectiously ill patients at the place
of work
Jedynie nieliczni studenci podawali przykłady
chorób zakaźnych, z którymi stykają się w miejscu
pracy. Najczęściej wymienianą chorobą było WZW B
i C (10%) oraz gruźlica (9%). Nadmienić należy, że
strukturę procentową policzono względem 236-osobowej grupy studentów zatrudnionych i udzielających
odpowiedzi na rozważane pytanie. Uzyskane wyniki
badania prezentuje tabela II.
Tabela II. Przykłady chorób podawanych przez pracujących studentów
Table II. Examples of diseases given by working students
Choroby zakaźne/infectious diseases
N
%
WZW B i C/hepatitis B and C
24
10,2%
Gruźlica/tuberculosis
22
9,3%
choroby wieku dziecięcego/childhood disases
10
4,2%
HCV/hepatitis C virus
6
2,5%
Żółtaczka/jaundice
5
2,1%
zapalenie opon mózgowych/meningitis
5
2,1%
salmonella
4
1,7%
Ospa/smallpox
4
1,7%
Grypa/influenza
4
1,7%
Gronkowiec/staphylococcus
3
1,3%
Mononukleoza/mononucleosis
2
0,8%
Posocznica/sepsis
2
0,8%
choroby weneryczne/sexually transmitted diseases
2
0,8%
MRSA/methicillin resistant Staphylococcus aureus
2
0,8%
Świerzb/scabies
2
0,8%
Półpasiec/shingles
1
0,4%
616
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 613-620
Na pytanie o styczność z chorymi zakaźnie
podczas praktyk, ponad 50% badanych studentów
odpowiedziało, że „w ogóle” nie miało styczności, 35%
„rzadko”, a prawie 9% „często” (ryc. 2).
często
8,8%
bardzo często
brak danych
0,8%
4,6%
rzadko
35,4%
w ogóle
50,4%
Ryc. 2. Styczność studentów z chorymi zakaźnie podczas praktyk
Fig. 1. Contact of students with infectiously ill patients during hospital
practice
Najczęściej wymienianą chorobą zakaźną przez
studentów była: WZW B i C (4,4%), gruźlica (3,2%),
żółtaczka (1,4%), HIV (1,4%).
W kolejnej tabeli przedstawiono odpowiedzi na
pytanie, co jest możliwą przyczyną epidemii w Polsce.
Wiedzę na ten temat deklaruje 220 osób, ale tylko 128
(co czwarta) umie podać jakąś propozycję odpowiedzi.
Najczęściej wymienianą przyczyną (11%) był „brak
higieny” oraz „przenoszenie chorób z innych krajów”
(3,4%). Uzyskane wyniki badań prezentuje tabela
III.
Tabela III. Przyczyny epidemii podawane przez studentów
Table III. Causes of epidemic enumerated by students
Możliwe przyczyny epidemii w Polsce
/possible causes of epidemic in Poland
Wiem
/I know
(N = 220
/ N = 128
44,0%
/ 25,6%)
N
%
brak higieny/lack of hygiene
55
11,0%
przenoszenie chorób z innych krajów/diseases transferred from other countries
17
3,4%
złe warunki sanitarne w szpitalach/poor
sanitary conditions in hospitals
11
2,2%
duże skupiska ludzkie/big population
centers
9
1,8%
nie leczenie chorób w „zarodku”/no early
treatment
8
słaba znajomość profilaktyki/poor knowledge of prevention
drobnoustrojów jako broni biologicznej i jednocześnie
umie podać jakikolwiek przykład drobnoustrojów.
Wąglik jest wymieniany przez 31,4% studentów, następnie ospa – 7,4% oraz 4% respondentów wymieniło
wirusa Ebola. Natomiast 22% badanych studentów nie
potrafiło udzielić żadnej odpowiedzi.
W kolejnych dwóch tabelach (tab. IV, tab. V)
zaprezentowano poziom znajomości pojęć „kordon sanitarny” i „kwarantanna” ankietowanych studentów.
Samoocena respondentów została nieco obniżona,
poprzez weryfikację poprawności podawanych przez
nich definicji. Część bowiem osób poprzestała na
stwierdzeniu znajomości pojęcia, nie umiejąc podać
prawidłowej definicji.
Tabela IV. Znajomość pojęcia „kordon sanitarny” przez studentów
Table IV. Knowledge of notion of a “sanitary cordon” among students
Znajomość pojęcia „kordon sanitarny”
/Knowledge of notion of a “sanitary cordon”
N
%
96 (79)
19,2% (15,6%)
nie wiem/I do not know
236
47,2
uczyłam się ale nie pamiętam
/I studied but I do not recall
62
12,4
nie uczyłam się o tym/I did not study that
95
19,0
brak odpowiedzi/no response
11
2,2
wiem (w tym definicja prawidłowa)
/I know (+correct definition)
Umiejętnością podania prawidłowej definicji
kordonu sanitarnego wykazało się 15,6% badanych
studentów (tab. IV), a kwarantanny 62,4% (tab. V).
Tabela V. Znajomość pojęcia „kwarantanna” przez studentów
Table V. Knowledge of notion of a “quarantine” among students
N
%
392 (312)
78,4% (62,4%)
nie wiem/ I do not know
52
10,4
1,6%
uczyłam się ale nie pamiętam
/I studied but I do not recall
32
6,4
7
1,4%
nie uczyłam się o tym
/I did not study that
10
2,0
zatrucia pokarmowe/food poisonings
6
1,2%
brak odpowiedzi/ no response
14
2,8
spadek poziomu wykonywanych badań/decreased quality of tests
5
1,0%
skażenie wody/water contamination
4
0,8%
powstawanie zmutowanych wirusów/viral
mutations
3
0,6%
klęski żywiołowe/natural disasters
2
0,4%
brak szczepień ochronnych/no vaccinations
1
0,2%
nie wiem/I do not know
165
33%
uczyłam się ale nie pamiętam/I studied but I do not recall
94
18,8%
brak odpowiedzi/no response
21
4,2%
Nieco mniej niż połowa studentów (46,8%)
deklaruje wiedzę na temat możliwości wykorzystania
Znajomość pojęcia „kwarantanna”
/Knowledge of notion of a “quarantine”
wiem (w tym definicja prawidłowa)
/I know (+correct definition)
Kolejne pytanie badania dotyczyło udziału studentów w edukacji pacjentów na temat występowania
i zapobiegania chorobom zakaźnym i pasożytniczym.
Nieco ponad 1/3 studentów uczestniczyła w wyżej
wspomnianej edukacji pacjentów z tego większość
„sporadycznie” (33,4%), a prawie 60% studentów
„nigdy” (ryc. 3).
Kolejnym pytaniem badania było, czy zakres
wiedzy studentów pielęgniarstwa pozwala im na
edukację chorych w zakresie chorób zakaźnych i pasożytniczych. Studenci oceniają wiedzę pielęgniarek na
Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Analiza wiedzy studentów pielęgniarstwa w województwie podlaskim ...
temat chorób zakaźnych raczej pozytywnie (42,2%)
– jedynie co czwarta osoba (25%) uważa, że wiedza
studentów pielęgniarstwa jest niewystarczająca na
prowadzenie edukacji chorych (ryc. 4).
Wśród najczęściej wymienianych zagadnień, które
powinny stanowić przedmiot podstawowy w edukacji
pacjentów według studentów, dominuje profilaktyka
chorób zakaźnych (30%).
Według 53% badanych respondentów edukacją
pacjenta na temat chorób zakaźnych i pasożytniczych
powinna zajmować się pielęgniarka epidemiologiczna,
według 43% każda pielęgniarka, a według 22% lekarz
(ryc. 5).
Nieco ponad 2/3 ankietowanych osób (67,4%)
twierdzi, że podczas nauki były podawane informacje
o chorobach zakaźnych. Tabela VI prezentuje przedmioty na jakich studenci pielęgniarstwa zetknęli się
z wiedzą na temat chorób zakaźnych.
Tabela VI. Przedmioty na których studenci czerpali wiedzę na temat chorób
zakaźnych
Table VI. Teaching subjects as sources of knowledge on infectious diseases
tak, sporadycznie
33,4%
tak, często
5,2%
brak odpowiedzi
2,2%
nie
59,2%
Ryc. 3. Udział studentów w edukacji pacjentów na temat chorób
zakaźnych
Fig. 3. Participation of students in instructing patients about infectious
diseases
brak odpowiedzi
1,8%
nie wyrażam
zdania
30,8%
tak
42,2%
nie
25,2%
Ryc. 4. Wiedza studentów pielęgniarstwa na temat chorób zakaźnych
Fig. 4. Knowledge on infectious diseases among students of nursing
p. epidemiologiczna
każda pielęgniarka
lekarz
Odpowiedzi/responses
N
%
Epidemiologia/epidemiology
90
18,0
p. oddziałowa
Parazytologia/parasitology
68
13,6
personel pomocniczy
Biologia/biology
33
6,6
higiena i epidemiologia/hygiene and
epidemiology
28
5,6
Mikrobiologia/microbiology
25
5,0
choroby zakaźne/infectious diseases
23
4,6
podstawy pielęgniarstwa/basics of
nursing
13
2,6
promocja zdrowia/health promotion
5
1,0
Pediatria/pediatry
4
0,8
choroby wewnętrzne/internal diseases
4
0,8
Interna/internal medicine
3
0,6
Fizjologia/physiology
1
0,2
Studenci pielęgniarstwa z wiedzą na temat chorób zakaźnych zetknęli się głównie na epidemiologii
(18%) i parazytologii (14%).
Niewiele ponad 1/3 osób uważa, że informacje
na temat chorób zakaźnych były podawane w wystarczającym zakresie (ryc. 6). Jest to nieco więcej niż
połowa osób, które twierdziły uprzednio, że zetknęły
się z takimi informacjami podczas nauki.
Według 25% studentów dodatkowe informacje na
temat chorób zakaźnych mogłyby być przekazywane
na zajęciach z epidemiologii, a według 10% respondentów na zajęciach z chorób zakaźnych.
Zdecydowana większość studentów (63,4%) nigdy nie brała udziału w edukacji pacjentów na temat
występowania i zapobiegania zakażeniom szpitalnym,
a 29% tylko sporadycznie (ryc. 7).
617
p. odcinkowa z epidemiologiczną
p. zabiegowa
brak odpowiedzi
0
10
20
30
40 50 60 70
Procent odpowiedzi
80
90 100
Ryc. 5. Edukacja pacjenta na temat chorób zakaźnych według studentów pielęgniarstwa
Fig. 5. Instruction of patients about infectious diseases according to
students of nursing
brak odpowiedzi
40,6%
tak
36,4%
nie
23,0%
Ryc. 6. Ocena otrzymanych informacji podczas studiów na temat
chorób zakaźnych
Fig. 6. Assessment of information on infectious diseases acquired in
the course of studies
tak, sporadycznie
29,2%
tak, często
5,0%
brak odpowiedzi
2,4%
nie
63,4%
Ryc. 7. Udział studentów w edukacji pacjentów na temat zakażeń
szpitalnych
Fig. 7. Participation of students in instructing patients about nosocomial infections
618
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 613-620
Według 46,6% respondentów, wiedza studentów
pielęgniarstwa na temat zakażeń szpitalnych jest wystarczająca i pozwala im na edukację chorych w tym
zakresie (tab. VII).
Tabela VII. Wiedza studentów pielęgniarstwa na temat zakażeń szpitalnych
w opinii respondentów
Table VII. Knowledge on infectious diseases among students of nursing
according to respondents
Odpowiedzi/responses
Tabela VIII. Przedmioty na których studenci spotkali się z informacjami na
temat zakażeń szpitalnych
Table VIII. Teaching subjects acquainting students with information on
nosocomial diseases
Odpowiedzi/responses
N
%
podstawy pielęgniarstwa/basics of nursing
65
13,0%
Epidemiologia/epidemiology
50
10,0%
Mikrobiologia/microbiology
26
5,2%
Chirurgia/surgery
24
4,8%
22
4,4%
N
%
Tak/yes
233
46,6%
higiena i epidemiologia/hygiene and
epidemiology
Nie/no
100
20,0%
Parazytologia/parasitology
19
3,8%
30,0%
Biologia/biology
8
1,6%
Interna/internal medicine
6
1,2%
zakażenia szpitalne/nosocomial infections
5
1,0%
nie wyrażam zdania/no
opinion
150
brak odpowiedzi/no response
17
3,4%
zdrowie publiczne/public health
Warto zauważyć, że odpowiedzi na powyższe dwa
pytania mają podobny rozkład jak w przypadku analogicznych kwestii dotyczących chorób zakaźnych.
W kolejnym pytaniu badania jakie zagadnienia
dotyczące zakażeń szpitalnych powinny stanowić
przedmiot podstawowy w edukacji pacjentów ponad
połowa respondentów (50,5% ) nie potrafi podać
żadnych przykładów zagadnień, które powinny być
poruszane w ramach edukacji pacjentów w zakresie
zakażeń szpitalnych. Tylko 20% badanych studentów wskazało na zagadnienie dotyczące profilaktyki
zakażeń.
W opinii respondentów, edukacją pacjentów
na temat zakażeń szpitalnych winny zajmować się
przede wszystkim: „każda pielęgniarka” (48%) „pielęgniarki epidemiologiczne” (41%), i „lekarze” (22%)
(ryc. 8).
Niespełna dwie trzecie studentów pamięta (60%),
że podczas nauki były przekazywane „jakieś” informacje o zakażeniach szpitalnych.
W poniższej tabeli przedstawione zostały zgłoszone przedmioty, na których studenci spotkali się
z informacjami na temat zakażeń szpitalnych.
każda pielęgniarka
p. epidemiologiczna
lekarz
p. odcinkowa z epidemiologiczną
p. oddziałowa
personel pomocniczy
p. zabiegowa
brak odpowiedzi
0
10
20
30
40 50 60 70
Procent odpowiedzi
80
90 100
Ryc. 8. Edukacja pacjenta na temat zakażeń szpitalnych w opinii
studentów
Fig. 8. Instructing patients about nosocomial infections according to
respondents
brak odpowiedzi/no response
4
0,8%
271
54,2%
Zgłaszane przedmioty to między innymi: podstawy pielęgniarstwa (13%) i epidemiologia (10%).
Jedynie co trzecia osoba (37%) uważa, że informacje
na temat zakażeń szpitalnych były wystarczające.
Według 22% studentów pielęgniarstwa dodatkowe
informacje na temat zakażeń szpitalnych mogłyby być
przekazywane w ramach epidemiologii, a według 11%
respondentów na podstawach pielęgniarstwa.
Dyskusja
Zapobieganie zakażeniom nabywanym w zakładach opieki zdrowotnej pozostaje jednym z głównych
zadań pracowników tych zakładów z powodu zwiększonej chorobowości i śmiertelności, jakie powodują
wśród chorych [8]. Celowe wydaje się zatem prowadzenie prac pozwalających na ocenę poziomu wiedzy
pielęgniarek z zakresu chorób zakaźnych i zakażeń
szpitalnych.
Niepokojące wydaje się więc spostrzeżenie
w obecnym badaniu, iż spośród 47% pracujących
studentów „w ogóle” styczności z chorymi zakaźnie
nie miało 7,2% badanych, „rzadko” 28%, „często”
8%, a „bardzo często” 4% respondentów. Znacznie
zbliżone wyniki przeprowadzonych badań uzyskano
wśród 500 pracujących pielęgniarek w województwie
podlaskim [9].
Jedynie nieliczni pracujący studenci podawali
przykłady chorób zakaźnych, z którymi stykają się
w miejscu pracy. Najczęściej wymienianą chorobą
było WZW B i C (10%) oraz gruźlica (9%). Należy
zaznaczyć, że gruźlica należy nadal do najgroźniejszych chorób na świecie. Świat, w tym także Polska,
znajduje się w bardzo szczególnym okresie pandemii
gruźlicy [9].
Na pytanie o styczność z chorymi zakaźnie
podczas praktyk studenckich, ponad 50% badanych
respondentów odpowiedziało, że „w ogóle” nie miało
Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Analiza wiedzy studentów pielęgniarstwa w województwie podlaskim ...
styczności, 35% „rzadko”, a prawie 9% „często”.
Najczęściej wymienianą chorobą zakaźną przez studentów była: WZW B i C (4,4%), gruźlica (3,2%),
żółtaczka ( 1,4%), HIV (1,4%).
Wart dodać, że wirusowe zapalenie wątroby, zwane popularnie żółtaczką, jest drugą po AIDS groźną
śmiertelną chorobą przenoszoną drogami płciowymi
i poprzez krew. O ile profilaktyka HIV/AIDS przynosi
w miarę oczekiwane rezultaty, o tyle o żółtaczce wiedza
społeczeństwa jest bardzo mała. Jedną z najbardziej
zakaźnych chorób wirusowych jest także WZW typu B – żółtaczka wszczepienna. Wirus tego rodzaju
żółtaczki jest 50 do 100 razy bardziej zakaźny niż
wirus HIV. Mimo dużych sukcesów w walce z żółtaczką
typu B, w Polsce co roku notuje się ok. 2 tysiące nowych
zakażeń. W grupie ryzyka jest każdy, kto dotąd się
nie zaszczepił. Każdy może zostać zakażony podczas
badań związanych z naruszeniem skóry (dializy, gastroskopie, iniekcje, zabiegi stomatologiczne), podczas
wizyty w salonie fryzjerskim, u kosmetyczki, na siłowni czy w czasie wykonywania tatuażu. Szczególnie
narażone na zakażenie są osoby często korzystające
z usług służby zdrowia, a zatem osoby starsze oraz
– co gorsza – kobiety w wieku rozrodczym. Szacuje się,
że obecnie około 300 tysięcy Polaków jest przewlekle
zakażonych wirusem choroby i może być źródłem
zakażenia innych osób i choć liczba zakażeń bardzo
zmalała w ciągu ostatnich kilkunastu lat (w roku 1990
zanotowano ponad 15 tysięcy zachorowań na ten typ
żółtaczki), to nadal zagrożenie jest ogromne. Niestety,
ponad 60 procent zakażeń WZW B jest następstwem
pobytu w szpitalu [11,12].
Znajomością wiedzy na temat możliwości przyczyny epidemii w Polsce zgłosiło 220 studentów, ale
tylko co czwarty potrafi podać jakąś propozycję odpowiedzi. Najczęściej wymienianą przyczyną (11%) był
„brak higieny” oraz „przenoszenie chorób z innych
krajów” (3,4%). W świetle literatury, sytuacja Polski
na tle sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych
na świecie jest korzystna. Opanowano wiele chorób
zakaźnych, z którymi walka opiera się przede wszystkim na szczepieniach [13]. Bardzo podobne wyniki
badań uzyskano wśród pracujących pielęgniarek
w województwie podlaskim [9].
Nieco mniej niż połowa studentów (46,8%)
deklaruje posiadanie wiedzy na temat możliwości
wykorzystania drobnoustrojów jako broni biologicznej
i jednocześnie umie podać jakikolwiek przykład drobnoustrojów. Wąglik jest wymieniany przez 31,4% studentów, następnie ospa – 7,4% oraz 4% respondentów
wymieniło wirusa Ebola. Natomiast 22% badanych
studentów nie potrafiło udzielić żadnej odpowiedzi.
Powszechnie uznaje się, że w ośrodkach niektórych państw od dawna prowadzi się na dużą skalę
hodowlę nie tylko wąglika, w celu użycia go jako
619
broni biologicznej. Ponadto, pomimo postępu nauk,
nie tylko medycznych, istnieje dotychczas wiele
patogenów chorób zakaźnych przeciw którym nie
mamy działających skutecznie środków leczniczych
i zapobiegawczych. Wymienić tu można większość
chorobotwórczych wirusów, zwłaszcza z grupy Hantawirusy, wirus Ebola, SARS i inne [14].
Umiejętnością podania prawidłowej definicji
kordonu sanitarnego wykazało się tylko 15,6% badanych studentów a kwarantanny 62,4%. Podobne wyniki badań uzyskano wśród pracujących pielęgniarek
w województwie podlaskim [9]. Część respondentów
poprzestała na stwierdzeniu znajomości pojęcia, nie
umiejąc podać prawidłowej definicji. Świadczyć by to
mogło o lukach w wiedzy studentów z zakresu podstawowych pojęć w epidemiologii.
Tylko 42% studentów ocenia wiedzę pielęgniarek
na temat chorób zakaźnych „raczej pozytywnie”, a co
czwarta osoba (25%) uważa, że wiedza studentów
pielęgniarstwa jest niewystarczająca na prowadzenie
edukacji chorych. Obecne badanie wykazało, że aż
60% studentów „nigdy” nie uczestniczyło w edukacji pacjentów na temat występowania i zapobiegania
chorobom zakaźnym i pasożytniczym, a tylko 33%
studentów pielęgniarstwa „sporadycznie”. W badaniach przeprowadzonych wśród 500 pracujących
pielęgniarek w województwie podlaskim, niewiele
z respondentek było przekonanych, iż ich wiedza na
temat chorób zakaźnych i przygotowanie do edukacji
chorych w powyższym zakresie, są wystarczające,
a prawie połowa badanych pielęgniarek nigdy też nie
szkoliła pacjentów w powyższej tematyce [9]. Wysoce
podobne wyniki badań uzyskała Laskowska [15,16].
Wyniki badań własnych wykazały, że wśród najczęściej wymienianych zagadnień przez studentów
pielęgniarstwa, które powinny stanowić przedmiot
podstawowy w edukacji pacjentów, dominuje profilaktyka chorób zakaźnych (30%).
Według 53% badanych respondentów edukacją
pacjenta na temat chorób zakaźnych i pasożytniczych
powinna zajmować się pielęgniarka epidemiologiczna,
według 43% – każda pielęgniarka, a według 22% studentów – lekarz.
Niewiele ponad 2/3 ankietowanych osób (67,4%)
twierdzi, że podczas nauki były podawane informacje
o chorobach zakaźnych. Studenci pielęgniarstwa zadeklarowali, że z wiedzą na temat chorób zakaźnych
zetknęli się głównie na epidemiologii (18%) i parazytologii (14%).
Tylko 1/3 badanych uważa, że informacje na
temat chorób zakaźnych były podawane w wystarczającym zakresie i jest to nieco więcej niż połowa osób,
które twierdziły uprzednio, że zetknęły się z takimi
informacjami podczas nauki.
620
Badanie własne wykazały, że według 25% studentów dodatkowe informacje na temat chorób zakaźnych
mogłyby być przekazywane na zajęciach z epidemiologii, a według 10% respondentów na zajęciach z chorób
zakaźnych.
Niespełna dwie trzecie studentów pamięta (60%),
że podczas nauki były przekazywane „jakieś” informacje na temat zakażeń szpitalnych. Zgłaszane przedmioty, na których studenci spotkali się z informacjami
na temat zakażeń szpitalnych to między innymi: podstawy pielęgniarstwa (13%) i epidemiologia (10%).
Jedynie co trzecia osoba (37%) uważa, że informacje
na temat zakażeń szpitalnych były wystarczające.
Badania własne wykazały ponadto, że zdecydowana większość studentów (63,4%) nigdy nie brała
udziału w edukacji pacjentów na temat występowania
i zapobiegania zakażeniom szpitalnym, a 29% tylko
„sporadycznie”. Świadczyć może o tym także odpowiedź tylko 46,6% respondentów, stwierdzająca, że
wiedza studentów pielęgniarstwa na temat zakażeń
szpitalnych jest wystarczająca i pozwala im na edukację
chorych w tym zakresie. Laskowska i wsp., w badaniu
dotyczącym 1017 pielęgniarek zatrudnionych w różnych placówkach służby zdrowia wykazali, iż wiedza
pielęgniarek i położnych na temat zakażeń szpitalnych
jest bardzo zróżnicowana, i nie wystarczająca, zwłaszcza w zakresie znajomości podstawowych zagadnień
z zakresu epidemiologii i zasad prewencji. Pielęgniarki
wykazywały także niedostateczną aktywność w zakresie funkcji edukacyjno-wychowawczej [15,16].
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 613-620
Uzyskane wyniki badań wskazują, iż ponad połowa respondentów (50,5% ) nie potrafiła podać żadnych
przykładów zagadnień, które powinny być poruszane
w ramach edukacji pacjentów w zakresie zakażeń
szpitalnych a tylko 20% badanych studentów wskazało
na zagadnienie dotyczące profilaktyki zakażeń. Co
również może wskazywać na braki w wiedzy studentów
pielęgniarstwa z zakresu / na temat przyczyn szerzenia
się i prewencji zakażeń szpitalnych. Zbliżone wyniki
badań uzyskała także Laskowska i wsp. [15,16].
Według studentów pielęgniarstwa dodatkowe
informacje na temat zakażeń szpitalnych mogłyby
być przekazywane w ramach epidemiologii oraz na
podstawach pielęgniarstwa.
Wnioski
1. Wiedza studentów pielęgniarstwa na temat chorób zakaźnych i zakażeń szpitalnych jest zróżnicowana.
2. Studenci pielęgniarstwa nie potrafią sprecyzować
zakresu działań edukacyjnych wobec chorych
w zakresie podniesienia ich wiedzy o zakażeniach
szpitalnych.
3. Studenci pielęgniarstwa pragną poszerzyć swoją
wiedzę z zakresu chorób zakaźnych i zakażeń
szpitalnych.
Postulat
Wydaje się celowe doskonalenie wiedzy studentów
pielęgniarstwa na temat chorób zakaźnych, przyczyn
szerzenia się i prewencji zakażeń szpitalnych.
Piśmiennictwo / References
1. Jabłoński L. Epidemiologia chorób zakaźnych. (w:) Podstawy
epidemiologii ogólnej, epidemiologia chorób zakaźnych.
Jabłoński L, Karwat ID (red.). Czelej, Lublin 2002: 203.
2. Simon K. Wczesne wykrywanie i leczenie oraz profilaktyka
chorób tropikalnych. Przew Lek 2008, 1: 250-254.
3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Choroby_zaka%C5%BAne
4. Prokopowicz D. Wstęp. (w:) Zakażenia. Obraz kliniczny,
rozpoznanie, leczenie. Prokopowicz D (red.). Ekonomia
i Środowisko, Białystok 2002: 13-15.
5. Juszczyk J. Zakażenia szpitalne. (w:) Choroby zakaźne
i pasożytnicze. Dziubek Z (red.). PZWL, Warszawa 2003:
389-390.
6. Heczko PR, Bulanda M. Zakażenia szpitalne na oddziałach
zabiegowych. Przegl Urol 2001, 6: 36-41.
7. Raport o Zakażeniach szpitalnych. I (w:) Zakażenia
szpitalne. Klin Chorób Zakaź Zakaż Szpit 1997, 1: 7-22.
8. Damani NN. Praktyczne metody kontroli zakażeń. Polskie
Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych, Kraków 1999: 23-34.
9. Van Damme-Ostapowicz K, Krajewska-Kułak E, Olszański R,
Nahorski W, Łukaszuk C, Jankowiak B, Rolka H, Baranowska
A, Lewko J, Sierakowska M, Krajewska K, Kowalczuk K,
Klimaszewska K, Szyszko-Perłowska A, Kondzior D. Ocena
poziomu wiedzy pielęgniarek w województwie podlaskim
z zakresu chorób zakaźnych i medycyny tropikalnej.– praca
przyjęta do druku w Mikologii Lekarskiej 2009.
10. Jędrzejewska B. Epidemiologia chorób zakaźnych. (w:)
Podstawy epidemiologii ogólnej, epidemiologia chorób
zakaźnych. Jabłoński L, Karwat ID (red.). Czelej, Lublin
2002: 251.
11. http://wiadomosci.polska.pl/specdlapolski/article.
htm?id=94032
12. Juszczyk J. Wirusowe zapalenia wątroby. (w:) Choroby
zakaźne i pasożytnicze. Dziubek Z.(red.) PZWL, Warszawa
2003: 265-270.
13. Jędrzejewska B, Jabłoński L. Choroby zakaźne w Polsce.
(w:) Podstawy epidemiologii ogólnej, epidemiologia chorób
zakaźnych. Jabłoński L, Karwat ID (red.). Czelej, Lublin
2002: 259.
14. Dziubek Z. Choroby zakaźne jako broń biologiczna. (w:)
Choroby zakaźne i pasożytnicze. Dziubek Z (red.). PZWL,
Warszawa 2003: 519,520-521.
15. Laskowska A, Krajewska-Kułak E, Rolka H, Łukaszuk C,
Krajewska K. Wstępna ocena wiedzy pielęgniarek na temat
zakażeń szpitalnych. Mikol Lek 2003, 4: 261-264.
16. Laskowska A, Krajewska-Kułak E, Łukaszuk C, Sobolewski M,
Rolka H, Jankowiak B, Macura AB, Jakoniuk P. Analiza
wiedzy pielęgniarek na temat zakażeń związanych z opieką
zdrowotną. Probl Hig Epidemiol 2007, 88: 348-353.