Polityka pieniężna a krysyz gospodarczy.

Jesienna Szkoła Leszka Balcerowicza 2009
Polityka pienięŜna a kryzys gospodarczy
jak polityka pienięŜna przyczyniła się do powstania kryzysu ?
Jerzy Pruski
Prezes Zarządu BFG
Warszawa, 28 listopada 2009 r.
1
Światowy kryzys finansowy
Przyczyny i skutki kryzysu
2
Kryzys rynku instrumentów finansowych powiązanych z rynkiem
kredytów hipotecznych – jesień 2007 r.
Problemy z kredytami subprime stały się przyczyną wyprzedaŜy sekurytyzowanych aktywów
i strat banków
Pogorszenie sytuacji na r. nieruchomości i
wzrost oprocentowania kredytów hipotecznych
%
7,5
% r/r
14,3
6,5
11,0
5,5
7,7
kontrakt stały 30L
kontrakt zmienny 1R
OFHEO wskaźnik cen domów (P)
4,5
3,5
2003
4,3
1,0
2005
źródło:
EcoWin,
OFHEO
2q2006
4q2006
2q2007
Źródło: IIF,
grudzień 2008
Źródło: MFW, listopad 2007
2000
pkt. baz.
1500
gwałtowna wyprzedaŜ i spadek cen obligacji
CDO zabezpieczanymi aktywami ABS
5,90
%
5,60
Perturbacje na rynku międzybankowym,
potrzeba zachowania płynności
oraz wzrost counterparty risk
1000
5,30
500
5,00
0
maj 06
źródło:
MFW
lip 06
paź 06
gru 06
spread rentowności wobec stopy
LIBOR USD dla poszczególnych
zabezpieczeń tranche mezzaine
obligacji CDO
mar 07
BBB
maj 07
A
lip 07
AA
4,70
sty 07
AAA
źródło:
Reuters
lut 07
mar 07
repo Fed
maj 07
O/N
cze 07
sie 07
wrz 07
3M
3
WyprzedaŜ „toksycznych” aktywów
WyprzedaŜ instrumentów finansowych
powiązanych z rynkiem kredytów hipotecznych
– „toksycznych” aktywów iskrą wyzwalającą
kryzys
4
Przyczyny kryzysu
Przyczyny kryzysu:
- zwiększanie przez banki ryzyka działalności, innowacja finansowa,
- odejście od tradycyjnego modelu biznesowego banków
35
Dynamiczny wzrost dźwigni finansowej sektora
bankowego
30
wielokrotność aktywów względem kapitału
dla największych banków w USA
25
20
banki prowadzące działalność depozytową
banki inwestycyjne
15
10
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
28,0
%
21,0
6
Dynamiczny wzrost kredytów
o podwyŜszonym ryzyku
%PKB
5
Dynamiczny rozwój sekurytyzacji
stymulujący boom kredytowy
4
14,0
3
2
7,0
1
0,0
subprime
zmienna st. procentowa/
odroczona płatność rat
kapitałowych
LTV>90%
udział w kredytach hipotecznych
ogółem w USA w latach:
2001
2003
2006
0
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
wartość wyemitowanych instrumentów ABS w % PKB
5
Kryzys finansowy – jesień 2008 r.
Spread pomiędzy stopami LIBOR 3M i OIS 3M dla USD
5,0%
OKRES KRYZYSU
PRZED UPADKIEM
LEHMAN BROTHERS
OKRES PRZED
KRYZYSEM
4,5%
4,0%
1200
OKRES PO UPADKU
LEHMAN BROTHERS
pkt. baz.
Premie
dla wybranych
Premie
CDS CDS
dla wybranych
banków (1R) bankróctwo
Brothers
banków
(1R)Lehman
– bankructwo
3,5%
800
3,0%
Lehman Brothers
2,5%
2,0%
400
1,5%
1,0%
0,25%
0,5%
0
wrzesień 2009
lipiec 2009
sierpień 2009
maj 2009
Źródło: IIF,
styczeń 2009
czerwiec 2009
kwiecień 2009
luty 2009
marzec 2009
styczeń 2009
listopad 2008
grudzień 2008
wrzesień 2008
październik 2008
lipiec 2008
sierpień 2008
maj 2008
czerwiec 2008
kwiecień 2008
luty 2008
marzec 2008
styczeń 2008
listopad 2007
grudzień 2007
wrzesień 2007
październik 2007
lipiec 2007
sierpień 2007
maj 2007
czerwiec 2007
kwiecień 2007
luty 2007
marzec 2007
styczeń 2007
grudzień 2006
0,0%
sty 07
źródło:
Bloomberg
kwi 07
lip 07
Goldman Sachs
Bank of America
paź 07
lut 08
JP Morgan
Morgan Stanley
maj 08
sie 08
Merrill Lynch
Lehman Brothers
Źródło: IIF,
styczeń 2009
Rozszerzenie kryzysu poza rynek instrumentów
finansowych powiązanych z rynkiem kredytów
hipotecznych spowodował:
- skalę strat większa niŜ oczekiwano,
- wzrost ryzyka niewypłacalności
6
Upadek Lehman Brothers
„zamarcie” wielu segmentów rynku finansowego
Po upadku Lehman Brothers nastąpiło:
- dramatyczne ograniczenie wolumenu operacji
na rynku międzybankowym
- wzrost kosztu finansowania
- załamanie rynku sekurytyzacji
7
Ograniczanie akcji kredytowej
Ograniczanie akcji kredytowej w USA i strefie euro zaczęło przeradzać się w Credit-crunch
zacieśnienie warunków kredytowania
Ankieta Fed dot. warunków kredytowania
%
60
kredyty dla przedsiębiorstw
kredyty konsumpcyjne
30
0
-30
1q03
1q04
1q05
1q06
1q07
1q08
Źródło: IIF, grudzień 2008
źródło: IIF
60
kredyty dla przedsiębiorstw
kredyty konsumpcyjne
30
0
-30
1q03
źródło: IIF
1q04
1q05
1q06
1q07
zacieśnienie warunków kredytowania
Ankieta EBC dot. warunków kredytowania
%
wzrost pod koniec 2007 r.
wykorzystanie wcześniej
przyznanych linii kredytowych
początek 2008 r. wykorzystanie
wcześniej przyznanych linii
kredytowych
1q08
Źródło: IIF, grudzień 2008
8
Wpływ kryzysu na rynki finansowe
Indeksy giełdowe
Kapitalizacja giełdowa wybranych banków (w mld USD )
9 000
14 000
300
8 000
czerwiec 2007
12 000
250
7 000
10 000
6 000
grudzień 2008
200
5 000
8 000
4 000
6 000
100
4 000
50
2 000
0
Banki obecne
w Polsce
150
3 000
WIG20
CAC 40
XETRA DAX
FTSE100
Dow Jones (OP)
AI
B
IN
Go Un
G
i
c
ld
m red
So
a
i
cie n S t
te ach
s
G
De en
er
ut
a
sc
l
Cr he e
Ba
ed
it
n
Ag k
ric
ol
e
Co
m
K
m BC
er
zb
an
k
Sa RB
nt S
BN and
e
P
Pa r
rib
as
2009-08-28
2009-06-28
2009-04-28
2009-02-28
2008-12-28
2008-10-28
2008-08-28
2008-06-28
2008-04-28
2008-02-28
0
2007-12-28
0
UB
S
1 000
Ci
tig
ro
up
JP
M
or H
ga SB
n
Ch C
as
e
2 000
Źródło:
Rankingi FT Global 500: czerwiec 2007, grudzień 2008
serwisy internetowe banków
Światowe indeksy giełdowe odnotowały spadek od końca 2007, natomiast po upadku Lehman Brothers
nastąpiło gwałtowne ich załamanie. Warszawska giełda pozostaje pod wpływem nastrojów panujących na
giełdach światowych
Znaczne obniŜenie wartości poszczególnych banków, w tym banków obecnych w Polsce
9
Światowy kryzys finansowy
Instrumenty banków centralnych
10
Instrumenty uŜyte dla zwalczania kryzysu
Fazy kryzysu
Zapobieganie
kryzysowi
Instytucje zabezpieczające
system stabilności
finansowej
Rządy
państw
Zarządzanie
kryzysem
Usuwanie
skutków kryzysu
Wymagane dla skutecznego
zwalczania kryzysu
Kompletność posiadanych
instrumentów wsparcia
Dostępność środków
finansowych
Szybkość uŜycia
instrumentów wsparcia
Banki
centralne
Ograniczenia
Instytucje
nadzorcze
Specjalne inst.
pozarządowe
Brak systemów
wczesnego ostrzegania
Ograniczona rola pomocowa
- poŜyczki
- Ograniczenia
skup wierzytelności
budŜetowe
Niska jakość
informacji
Ograniczenia
kompetencyjne
poszczególnych instytucji
11
Banki centralne - instrumenty uŜyte dla zwalczania kryzysu
Wartość Max
Wartość uŜyta
czerwiec 2009
Bank Anglii (mld GBP)
Wykup aktywów
175
106
3 000
1 000
197
174
Bank Japonii (mld JPY)
Płynność krótkoterminowa
Wykup aktywów
papiery komercyjne
obligacje korporacyjne
Nieograniczona
ECB (mld EUR)
Operacje refinansowania
Wykup aktywów
Nieograniczona
728
60
FED (mld USD)
Płynność krótkoterminowa
TAF
CPFF
Płynność długoterminowa
TALF
Wykup aktywów
papiery hipoteczne
długi agencji
papiery skarbowe
Limit dla kaŜdej aukcji
Limit dla emitenta
282
114
1 000
25
1 250
200
300
462
97
184
12
Aktywność banków centralnych w okresie kryzysu
Zmiana sum bilans. banków
centralnych (lip 2007 = 100)
Cze 2008
Paz 2008
Lip 2009
Sumy bilansowe banków centralnych
jako % Dochodu Narodowego w 2008 r
Suma
bilansowa
(przed
kryzysem)
Suma
bilansowa
(czerw.
2009)
Wzrost
sumy bil.
Banki centralne w krajach wysoko rozwiniętych
posiadły wysoką sprawność w zakresie
dostarczania w krótkim czasie ogromnych
wolumenów środków gwarantujących
bezpieczeństwo płynności dla sektora
bankowego
13
Instrumenty uŜyte dla zwalczania kryzysu
Nominalne krótkoterminowe stopy procentowe
Realne krótkoterminowe stopy procentowe
Zmiana aktywów banków centralnych
% PKB z 2008
14
Zmiany składowych bilansu banków centralnych
Zmiany głównych składowych bilansu banków centralnych
% PKB
Banki centralne istotnie zwiększyły wolumen
finansowania:
- krótkoterminowego – w strefie Euro
- długoterminowego – USA i Wlk. Brytania
Operacje banków centralnych
Emisja bonów pienięŜnych
Brak (uzupełniająco
program finansujący)
Operacje reverse-repo
Oprocentowanie dodatk.rezerw
Brak
Brak
x
(ostatnio)
Realiz.przez funkcje depozytów
Nie uŜywany
regularnie
x
(ostatnio)
x
(ostatnio)
15
Zmiany aktywów banków centralnych
16
Aktywność banków centralnych w Europie
Zmiana aktywów banków centralnych
i stóp referencyjnych
Wzrost kredytów dla sektora prywatnego
Zmiana długu publicznego
w okresie 2007-2009 jako % PKB
ECB stopy.refer.
stopy ref -%
aktywa -% PKB
BoE stopy.refer.
ECB aktywa
BoE aktywa
Dla powstrzymania spadku kredytów dla sektora prywatnego zastosowano:
1) obniŜenie stóp referencyjnych banków centralnych
2) dostarczanie płynności i zapewnienie środków finansujących – powodujące wzrost
3) aktywów banków centralnych
17
Aktywność FED
USA – wolumen interwencjii FED
mld USD
punkty bazowe
Skala interwencji FED
Załamanie krótkoterminowego finansowania
Wartość wyemitowanych papierów komercyjnych
Wykup aktywów przez FED
mld USD
18
2,40%
4,0
2,20%
3,5
2,00%
3,0
3,00%
%
2,60%
2009-08-13
3,20%
2009-05-20
6,0
2009-02-20
6,5
3,40%
2008-11-25
3,60%
2008-09-01
Staw ka ref
lip 07
Stopa referencyjna
Stopa lombardow a
Stopa depozytow a
Stopa redyskonta w eksli
wrz 09
lip 09
maj 09
mar 09
sty 09
lis 08
wrz 08
lip 08
maj 08
mar 08
sty 08
lis 07
wrz 07
0
2008-06-06
7,0
maj 07
Aktywa NBP
2008-03-11
3,80%
mar 07
100 000
2007-12-13
50 000
sty 07
150 000
2007-09-18
IX
VII
V
III
I
XI
IX
VII
V
III
I
XI
IX
VII
V
200 000
2007-06-25
I
III
250 000
2007-03-27
2009
2008
2007
300 000
2007-01-02
2009-11-19
2009-11-05
2009-10-22
Polonia
2009-10-08
2009-09-24
4,00%
2009-09-10
2009-08-27
2009-08-13
2009-07-30
2009-07-16
2009-07-02
2009-06-18
2009-06-04
2009-05-21
2009-05-07
2009-04-23
2009-04-09
2009-03-26
2009-03-12
2009-02-26
Aktywność NBP
8,00
Stopy NBP
7,00
6,00
5,00
4,00
3,00
2,00
1,00
0,00
4,20%
Stawka Polonia i stopa rbazowa NBP
WIBOR 3M i stopa referencyjna NBP
WIBOR 3M
Stopa referencyjna
5,5
2,80%
5,0
4,5
19
Rozwój akcji kredytowej w Polsce
Przyrosty realne kredytów (w g kursu z dnia 31.12.2008 r.)
Przyrosty realne kredytów (w g kursu z dnia 31.12.2008 r.)
35 000
80 000
30 000
70 000
25 000
60 000
20 000
50 000
15 000
10 000
40 000
5 000
30 000
0
20 000
-5 000
10 000
2008 Q1
2008 Q2
2008 Q3
gosp.domow e
2008 Q4
2009 Q1
2009 Q2
75 435
48 365
27 069
23 068
22 475
593
0
I połow a 2008
RAZEM
podm.gosp.
gosp.dom
I połow a 2009
podm.gosp.
Nominalnie
2008 Q1
2008 Q2
2008 Q3
2008 Q4
2009 Q1
2009 Q2
gosp.
przedsiębiors
domowe
twa
19 658
12 696
19 415
12 035
26 571
10 931
48 781
14 390
26 094
10 400
3 893
-6 515
niem.inst.
inst. samorz.
finans.
363
-922
-677
-838
858
355
2 445
3 046
-274
-581
798
734
instyt.
niekom.
gosp.
przedsiębiors
domowe
twa
19 426
14 292
28 940
14 448
27 838
10 522
17 559
4 989
9 320
2 463
13 155
-2 468
niem.inst.
inst. samorz.
finans.
420
-895
-524
-866
777
331
1 772
2 937
-777
-612
1 050
750
instyt.
niekom.
FUS
81
112
190
224
-48
37
Razem
0
0
0
0
0
200
31 876
30 047
38 904
68 886
35 591
-854
Realnie
2008 Q1
2008 Q2
2008 Q3
2008 Q4
2009 Q1
2009 Q2
82
113
188
218
-51
38
FUS
Razem
0
0
0
0
0
200
33 324
42 111
39 657
27 474
10 344
12 724
20
Rozwój akcji kredytowej w Polsce
Rozw ój akcji kredytow ej oraz środki finansujące (przyrosty nom inalne w
kw artałach)
Realne przyrosty kw artalne ( w g kursu z dnia 31.12.2008 r.)
60 000
100 000
50 000
80 000
40 000
60 000
30 000
20 000
40 000
10 000
20 000
0
-10 000
0
-20 000
-20 000
2008 Q1
2008 Q2
2008 Q3
2008 Q4
2009 Q1
2009 Q2
-30 000
2008 Q1
Środki finans.
Kredyty
2008 Q2
2008 Q3
2008 Q4
2009 Q1
2009 Q2
RóŜnica
Środki finans.
Kredyty
Aktywa zagr.
Kredyty+AZ
W 2008 roku akcja kredytowa rozwijała się dynamicznie. Przyrost w 2008 r. wyniósł ok. 143 mld zł
(średnio kwartalnie ok. 36 mld zł).
W 2009 r. w wyniku kryzysu i pogorszenia sytuacji na globalnych rynkach finansowych
zmniejszył się napływ zagranicznych środków finansujących, co bezpośrednio przełoŜyło
się na ograniczenie akcji kredytowej w sektorze (średnio kwartalny przyrost ok. 12 mld zł).
21