plik pdf

Polski sektor bankowy, a sytuacja na rynkach
międzynarodowych.
Przedmiot „Podstawy przedsiębiorczości” na
maturze.
Materiały KNF na śniadanie prasowe 08.04.2008
1
I.
Polski sektor bankowy a sytuacja na rynkach międzynarodowych
1. Źródła kryzysu hipotecznego w USA
Główne czynniki:
• spadek cen nieruchomości w USA,
• wzrost kosztu pieniądza,
• wzrost popytu na instrumenty finansowe o podwyższonym ryzyku,
• brak rzetelnej wyceny (złożonych, często mało płynnych) instrumentów finansowych.
Mechanizmy:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Od 2003 r. relatywnie zwiększony popyt na instrumenty finansowe o podwyższonym
ryzyku z powodu: historycznie niskich stóp zwrotu z obligacji rządowych oraz taniego i
dostępnego kredytu.
Motywacja do poszukiwania alternatywnych źródeł zysku charakteryzujących się
wyższymi stopami zwrotu. Początkowo zainteresowanie głownie w obszarze obligacji
korporacyjnych z ratingiem inwestycyjnym. Następnie w celu utrzymania stopy zwrotu na
poprzednich poziomach konieczne stało się inwestowanie w instrumenty mniej płynne lub
o gorszej jakości. Popularne stały się papiery strukturyzowane oparte m. in. o kredyty
hipoteczne o podwyższonym ryzyku.
Liberalna ocena zdolności kredytowej pozwalająca wykreować popyt w skali, która w
przypadku podejścia konserwatywnego by nie wystąpiła. Problem z zaufaniem do
papierów strukturyzowanych wynikał z podważenia oczekiwań wobec strumienia spłat
kredytów, z których z kolei finansowana byłyby obsługa i wykup papierów. Nie bez
znaczenia, dla jakości portfeli, był także dominujący sposób dystrybucji kredytów poprzez pośredników - i traktowania kredytów hipotecznych jako aktywów do zbycia, w
konsekwencji długoterminowa wartość portfeli kredytów hipotecznych nie była istotnym
elementem polityki akceptacyjnej.
Charakterystyka short reset loan – stopa procentowa jest początkowo dużo niższa w
porównaniu do pozostałych kredytów i rośnie znacząco po okresie dwóch, trzech lat.
Inwestycyjny (pół-spekulacyjny) zakupu nieruchomości, bardzo często na kredyt (szybki
wzrost cen domów sam w sobie wydawał się być zabezpieczeniem).
Wzrost stóp procentowych spowodował wzrost rat kredytowych – wielu pożyczkobiorców
zaczęło mieć problemy z terminową spłatą zobowiązań, co miało wpływ na spadek
wartości instrumentów finansowych, których zabezpieczeniem były takie zobowiązania.
Płynność rynkowa papierów wartościowych opartych na kredytach hipotecznych o
podwyższonym ryzyku, która zwykle nie była duża, zanikła niemal zupełnie. Nastąpiło
rozszerzenie spreadów (różnica między ceną kupna a ceną sprzedaży instrumentów).
Brak możliwości wiarygodnej wyceny złożonych instrumentów finansowych (ze
składnikami związanymi z kredytami hipotecznymi). Dodatkowo wystąpiło terminowe
niedopasowanie aktywów i pasywów. Aktywa z długim terminem zapadalności, pasywa
opierały się przede wszystkim na możliwości zadłużania się za pomocą krótkookresowych
pożyczek.
W przypadku wielu podmiotów inwestycje w długoterminowe papiery finansowano
krótkim pieniądzem co samo w sobie nie było powodem kryzysu subprime, ale istotnie go
pogłębiło. Strukturalna luka płynności była przyczyną kłopotów Northern Rock w
Wielkiej Brytanii.
2
2. Kondycja polskiego sektora bankowego
Kondycja sektora bankowego jest dobra. Informację na ten temat przekazujemy w załączniku.
Jako potencjalne obszary ryzyka i wyzwań dla sektora bankowego można wskazać:
•
•
•
•
•
uwarunkowania makroekonomiczne, w wyniku których może dojść do zmniejszenia
tempa wzrostu gospodarki polskiej, a w konsekwencji osłabienia jakości aktywów i
pogorszenia wyników,
zaburzenia na globalnych rynkach finansowych prowadzące do zmniejszenia dostępności i
wzrostu kosztów pozyskania funduszy (szczególnie w sytuacji słabości w zarządzaniu
płynnością, brakiem wiarygodnych stress testów, planów awaryjnych oraz braku jasnych
deklaracji wsparcia podmiotów dominujących),
dominacja krótkoterminowego postrzegania zarządzania ryzykiem,
zmiany strukturalne bilansu sektora, uzależnienie od finansowania z rynku
międzybankowego,
bariery w otoczeniu prawnym w sytuacji potencjalnego osłabienia rynku mieszkaniowego
i konieczności realizacji zabezpieczeń.
3. Wnioski dla
finansowych
Polski
z zaburzeń na międzynarodowych rynkach
Wydarzenia w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii są darmową lekcją dla zarządów
instytucji kredytowych. Podstawowe wnioski wymagające konfrontacji w praktyce działania
banków:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
konsekwencja w zarządzaniu ryzykiem (nie uleganie powszechnym zjawiskom na rynku),
uwzględnienie długoterminowego charakteru zarządzania ryzykiem,
właściwy i obiektywny pomiar oraz wycena ryzyka (ratingi),
uwzględnienie wrażliwości klientów na zmiany w otoczeniu ekonomicznym, zapewnienie
buforów,
uwzględnienie wrażliwości rynku finansowego na zmiany,
konsekwencje traktowania aktywów jako towaru,
zapewnienie przejrzystości i zrozumiałości instrumentów finansowych,
negatywne skutki sztucznego kreowania rynku (popytu realnego),
konieczność posiadania planów awaryjnych,
prawda o istotnie innych cechach rynku niestabilnego i normalnego.
Obecnie brak jest wewnętrznych przesłanek do zachwiania stabilności finansowej w Polsce.
Zawirowania na rynku światowym wprowadzają jednak dużą nerwowość i podnoszą
wrażliwość na bodźce płynące z otoczenia. Dodatkowo zmiany strukturalne na rynku
finansowym (relacja kredyty/depozyty) ograniczyły dotychczasową elastyczność reakcji na
takie zmiany. Stąd właściwe byłoby wykorzystanie okresu dobrej kondycji sektora
finansowego w Polsce do:
•
•
•
•
dokończenia budowy struktur zarządzania stabilnością finansową,
wzmocnienia kapitałowego uczestników rynku (w tym rozsądna polityka dywidendowa),
wdrożenia rozwiązań NUK i norm płynnościowych,
przeglądu bankowych modeli akceptacyjnych pod kątem ich obiektywności i wrażliwości
na zmiany otoczenia makroekonomicznego banków i ich klientów.
3
II Projekt Komisji Nadzoru Finansowego
rozszerzenia przedmiotu „Podstawy
przedsiębiorczości”, celem wprowadzenia go na maturę
Procesy transformacji systemu gospodarki dokonujące się w Polsce w warunkach
nasilających się procesów globalizacji gospodarki światowej i integracji gospodarki
europejskiej, wymagają coraz precyzyjniejszego poznania reguł funkcjonowania i rozwoju
poszczególnych podmiotów gospodarki narodowej, w tym przedsiębiorstw i instytucji.
Konieczne są zatem działania na rzecz edukacji społeczeństwa w tym zakresie, aby nie tylko
poznać złożoność tych reguł, ale także wiedzieć, jak w ich ramach działać i rozwijać się.
Odnosi się to zwłaszcza do młodzieży szkolnej, która w życiu dorosłym znajdzie się w
zupełnie nowych warunkach kształtowania się procesów gospodarczych w różnej skali
przestrzennej: od gospodarki lokalnej po gospodarkę krajową i gospodarkę światową.
W związku z tym Komisja Nadzoru Finansowego przygotowała propozycję podstawy
programowej kształcenia ogólnego „Podstaw przedsiębiorczości” w zakresie rozszerzonym
dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, która będzie podstawą
wprowadzenia egzaminu maturalnego z tego przedmiotu. Dzięki temu poszerzony zostanie
zestaw przedmiotów maturalnych do wyboru. Możliwość wyboru przedmiotu „Podstawy
przedsiębiorczości” na poziomie rozszerzonym jest szczególnie istotna w przypadku uczniów,
którzy wybór kierunku dalszego kształcenia wiążą z ekonomią. Ma to szczególne znaczenie
dla uczniów liceów profilowanych i techników, którzy mają ograniczoną (w stosunku do
uczniów szkół ogólnokształcących) liczbę godzin z innych przedmiotów maturalnych, a nie
mają możliwości uzyskania na świadectwie dojrzałości oceny z przedmiotu o charakterze
ekonomicznym. Ocena maturalna z „Podstaw przedsiębiorczości” mogłaby być traktowana
jako kryterium przyjęcia na studia ekonomiczne. Dzięki temu wzrosłaby rola edukacji
ekonomicznej w społeczeństwie oraz prestiż przedmiotu w strukturze nauczania powodujący
podniesienie poziomu kształcenia.
Dla realizacji tego projektu nie jest konieczna zmiana ramowego planu nauczania. Wydaje
jednak się celowe przeznaczenie co najmniej 1 godziny w cyklu kształcenia z puli godzin do
dyspozycji dyrektora na realizację zajęć fakultatywnych z „Podstaw przedsiębiorczości”. W
rozszerzonej wersji tego przedmiotu proponuje się wzbogacić treści kształcenia o większą
ilość zagadnień teoretycznych i praktycznych. Dzięki temu uczeń będzie miał szersze
spojrzenie na funkcjonowanie gospodarki i jej podmiotów w układzie regionalnym, krajowym
i międzynarodowym. Równocześnie dzięki realizacji przedmiotu na poziomie rozszerzonym
pogłębi umiejętności praktyczne związane m.in. z funkcjonowaniem na europejskim rynku
pracy, zakładaniem i prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, dokonywaniem
rozliczeń podatkowych i inwestowaniem kapitału.
Miejsce „Podstaw przedsiębiorczości” (ewentualnie bloku ekonomiczno-społecznego)
wśród przedmiotów maturalnych
Przedmiot „PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI” (ewentualnie blok przedmiotowy
ekonomiczno-społeczny) powinien znaleźć się na liście przedmiotów do wyboru zarówno w
części obowiązkowej jak i części przedmiotów dodatkowych.
Uzasadnienie ogólne:
• wymogi interdyscyplinarności wiedzy i umiejętności dla zrozumienia współczesnych
procesów społecznych,
• uniwersalny charakter wiedzy i umiejętności ekonomicznych,
• podstawy przedsiębiorczości są przedmiotem obowiązkowym dla wszystkich typów
szkół.
4
Uzasadnienie szczegółowe:
1. Podkreślenie dużej roli powszechnej przedsiębiorczości w podnoszeniu
konkurencyjności społeczeństwa i gospodarki.
2. Podniesienie poziomu edukacji ekonomicznej wśród młodzież, jakże potrzebnej dla
rozwoju gospodarki.
3. Ułatwienie uczelniom ekonomicznym (wydziałom ekonomicznym i zarządzania)
doboru przedmiotów do rekrutacji, uwzględnianie w niej także specyfiki kierunków
studiów.
4. Wzrost oferty przedmiotów do wyboru na maturze.
5. Porównywalność z innymi przedmiotami maturalnymi z obecnej listy np. WOS,
historia sztuki, historia muzyki, wiedza o tańcu, filozofia.
6. Potraktowanie postawy przedsiębiorczej jako warunku koniecznego wykształcenia
ogólnego.
7. Rozwój postaw przedsiębiorczych jest jednym z przejawów dojrzałości młodych
ludzi, a przecież egzamin maturalny jest egzaminem dojrzałości.
8. Uznanie przedmiotu, na równi z przedmiotami podstawowymi, na przykładzie którego
można wykazać się dojrzałością ogólną (byłby to przecież przedmiot do wyboru).
9. Wzrost rangi przedmiotu w szkole, a tym samym wymuszenie wzrostu skuteczności
kształcenia.
5
Załącznik nr 1. Sytuacja sektora bankowego w Polsce w 2007 r.
Struktura sektora bankowego i kanały dystrybucji usług bankowych
♦ Na koniec 2007 r. działalność operacyjną prowadziło 645 banków i oddziałów instytucji
kredytowych (50 banków komercyjnych, 14 oddziałów instytucji kredytowych oraz
581 banków spółdzielczych).
♦ Inwestorzy krajowi kontrolowali 10 banków komercyjnych (w tym Skarb Państwa 4) oraz
wszystkie banki spółdzielcze, a inwestorzy zagraniczni 40 banków komercyjnych i 14
oddziałów instytucji kredytowych.
♦ Udział inwestorów krajowych w rynku bankowym mierzony aktywami, kredytami i
depozytami wynosił odpowiednio: 28,8%, 30,1% oraz 32,5%, a inwestorów
zagranicznych odpowiednio: 71,2%, 69,9% oraz 67,5%.
Najistotniejszym zdarzeniem, które miało wpływ na strukturę sektora bankowego było
wydanie przez KNB (14 listopada 2007 r.) zgody na podział Banku BPH, która umożliwiła
fuzję Banku Pekao oraz części BPH, w rezultacie czego powstał największy bank w Polsce
pod względem sumy bilansowej.
♦ Na koniec 2007 r. na GPW w Warszawie było notowanych 14 banków.
♦ Stale rosnący popyt na usługi bankowe, dobre wyniki finansowe banków i korzystne
perspektywy ich rozwoju przełożyły się na wzrost zatrudnienia oraz rozwój sieci
placówek. W 2007 r. liczba zatrudnionych w sektorze bankowym wzrosła o 9 241 do
167 172 osób, a liczba placówek bankowych zwiększyła się o 897 jednostek do 13 459.
Wzrosła również liczba rachunków bankowych oraz nastąpił dalszy rozwój obrotu
bezgotówkowego.
Sytuacja makroekonomiczna oraz sytuacja na rynkach finansowych
♦ Według wstępnych szacunków produkt krajowy brutto wzrósł o 6,5 proc. Głównym
czynnikiem wzrostu gospodarczego w dalszym ciągu pozostawał popyt krajowy. Wysokie
tempo wzrostu popytu krajowego wynikało przede wszystkim z szybkiego przyrostu
nakładów brutto na środki trwałe, które wzrosły o 20,4%. Produkcja sprzedana przemysłu
wzrosła o 7,7% a budowlano-montażowa o 15,6%. Nastąpił dalszy wzrost obrotów w
handlu zagranicznym.
♦ Wysokie tempo wzrostu gospodarczego sprzyjało poprawie sytuacji na rynku pracy.
Na koniec roku w rejestrze bezrobotnych pozostawało 1 747 tys. osób (o 562 tys. mniej
niż przed rokiem) a stopa bezrobocia obniżyła się do 11,4% (z 14,8% na koniec 2006 r.).
Pozytywne zmiany w gospodarce zaowocowały również wzrostem wynagrodzeń.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2007 r. w gospodarce narodowej wyniosło
2 691 zł (o 8,6% więcej niż w 2006 r.). Wzrosła też siła nabywcza wynagrodzeń.
6
♦ Wskaźnik optymizmu konsumentów utrzymywał się na rekordowych poziomach i w
grudniu osiągnął poziom 115 pkt.
♦ Z drugiej strony, wejście gospodarki w fazę silnego ożywienia spowodowało
przyspieszenie procesów inflacyjnych. Inflacja mierzona wskaźnikiem CPI wzrosła z
1,4% w grudniu 2006 r. do 4,0% w grudniu 2007 r. Biorąc pod uwagę wysokie tempo
wzrostu gospodarczego oraz przyspieszenie procesów inflacyjnych RPP uznała, że
utrzymanie w średnim okresie inflacji na poziomie zbliżonym do celu inflacyjnego
wymaga zaostrzenia polityki pieniężnej. W konsekwencji Rada dokonała w 2007 r.
czterokrotnej podwyżki stóp procentowych NBP w łącznej skali 100 punktów
bazowych (na koniec grudnia stopa referencyjna wynosiła 5,00%, lombardowa 6,50%,
depozytowa 3,50%, a redyskontowa 5,25%).
♦ W następstwie podwyżek stóp procentowych NBP i zwiększenia oczekiwań dalszego
zacieśniania polityki pieniężnej nastąpił wzrost stawek rynku pieniężnego. Średnia
miesięczna stawka WIBOR 3M wzrosła do 5,7% w grudniu ub.r. (wobec 4,2% w
ostatnich miesiącach 2006 r.). Pomimo zawirowań na światowych rynkach finansowych
sytuację na rynku polskich instrumentów dłużnych można uznać za relatywnie
stabilną, czemu sprzyjały korzystne fundamenty polskiej gospodarki. Obserwowany
wzrost rentowności instrumentów finansowych w znacznym stopniu należy łączyć ze
wzrostem stóp procentowych NBP i oczekiwań na ich kolejne podwyżki.
♦ Na rynku walutowym złoty bił kolejne rekordy osiągając najwyższe poziomy w
ostatnich latach w stosunku do głównych walut. Na koniec grudnia kurs złotego wobec
trzech głównych walut był na poziomie 2,435 wobec dolara, 3,582 wobec euro i 2,161
wobec franka szwajcarskiego. W porównaniu do końca 2006 r. złoty wzmocnił się o
16,3% do dolara, o 6,5% do euro i o 9,3% do franka szwajcarskiego.
♦ Średnie oprocentowanie stanów kredytów złotowych wzrosło z 7,2% w grudniu 2006 r.
do 8,3% w grudniu 2007 r. Jednak wzrost wynikał m.in. ze zmian w metodologii badania
(zwiększenia od stycznia br. liczby banków objętych badaniem z 14 do 19, a od lipca do
20), co zaburzyło wyniki w porównaniu z poprzednimi okresami (głównym czynnikiem
zakłócającym było oprocentowanie kredytów konsumpcyjnych wynikające ze
zwiększenia udziału banków wyspecjalizowanych w udzielaniu tego rodzaju kredytów).
Średnie oprocentowanie złotowych depozytów terminowych wzrosło z 3,1% w grudniu
2006 r. do 3,8% w grudniu 2007 r. (w tym przypadku, zakłócenia nie miały istotnego
znaczenia), podobnie jak oprocentowanie ROR-ów gospodarstw domowych (z 1,2% do
1,5%).
♦ Do początku lipca na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie utrzymywała
się hossa (z krótką korektą w końcu lutego), której sprzyjało przyspieszenie tempa
wzrostu gospodarczego oraz stały napływ nowych środków do funduszy inwestycyjnych.
W konsekwencji podstawowe indeksy osiągały kolejne historyczne maksima. Począwszy
od drugiej dekady lipca na rynku rozpoczęła się silna korekta, która w sierpniu pod
wpływem niepokojących informacji napływających z rynku nieruchomości w USA
i związanych z tym zaburzeń na rynkach finansowych doprowadziła do silnej przeceny
akcji. Dopiero interwencja EBC i Fed uspokoiła nieco nastroje i w drugiej połowie
sierpnia giełdy zaczęły odrabiać straty. Jednak pod wpływem kolejnych niepokojących
informacji, związanych m.in. ze znacznymi stratami, jakie ujawniły niektóre instytucje
finansowe doszło do kolejnej fali wyprzedaży akcji, która postawiła pod znakiem
zapytania kontynuację czteroletniej hossy. Zawirowania na rynkach akcji spowodowały
7
wyhamowanie tempa napływu środków do funduszy inwestycyjnych, co sprzyjało
wzrostowi depozytów w sektorze bankowym.
♦ Dobra sytuacja makroekonomiczna gospodarki oraz jej korzystne perspektywy znalazły
odzwierciedlenie w podniesieniu ratingu Polski – w styczniu br. Fitch podniósł rating
Polski w walucie zagranicznej z "BBB plus" do "A minus", a w marcu podobny ruch
wykonał Standard & Poor's.
Kryzys subprime w USA
♦ Łagodna polityka pieniężna Fed na początku bieżącej dekady doprowadziła do tego, że w
roku 2003 kredyt stał się najtańszy w dotychczasowej historii USA. Spadek kosztów
kredytu i obniżenie standardów ich udzielania spowodowało, że na rynku pojawiło się
wielu nowych kredytobiorców, których wcześniej nie było stać na zakup nieruchomości.
Refinansowanie akcji kredytowej następowało w formie emisji obligacji zabezpieczonych
kredytami hipotecznymi, w tym kredytami subprime (o podwyższonym ryzyku). Ryzyko
tych kredytów wzięli w ten sposób na siebie inni uczestnicy rynku finansowego.
Zacieśnienie polityki pieniężnej w USA spowodowało, że wielu kredytobiorców
zaprzestało obsługi kredytów, co doprowadziło do niewypłacalności niektórych instytucji
oraz trudności w znalezieniu źródeł finansowania przez inne instytucje na skutek spadku
wzajemnego zaufania. W konsekwencji w II połowie 2007 r. doszło do bardzo silnych
zaburzeń na rynkach finansowych, przejawiających się w bardzo silnych spadkach na
rynkach akcji i zaburzeń płynności na rynkach międzybankowych.
Sytuacja sektora
♦ Utrzymująca się korzystna sytuacja makroekonomiczna, optymizm przedsiębiorstw oraz
gospodarstw domowych sprzyjały rozwojowi działalności banków. W konsekwencji w
2007 r. aktywa sektora bankowego wzrosły o 17,6% (do 801,7 mld zł), a banków
komercyjnych o 17,7% (do 752,7 mld zł).
♦ Stopień koncentracji mierzony CR5 uległ nieznacznemu zwiększeniu i wyniósł 47,0%
wobec 46,5% na koniec 2006 r. (wzrost tego wskaźnika wynikał z fuzji Pekao i BPH), a
mierzony CR10 zmniejszył się z 66,7% do 64,8%.
Główne kierunki rozwoju
♦ Czynnikiem decydującym o szybkim rozwoju banków był dynamiczny wzrost akcji
kredytowej. Kredyty dla sektora niefinansowego wzrosły o 32,5% (do 427,5 mld zł),
co wynikało z wysokiego popytu na kredyt ze strony gospodarstw domowych i sektora
przedsiębiorstw.
♦ Wysoki popyt na kredyty ze strony gospodarstw domowych spowodował ich wzrost o
38,6% (do 254,2 mld zł) oraz zwiększenie ich udziału w portfelu kredytów dla
podmiotów niefinansowych do 59,5%.
Decydujący wpływ na ich dynamikę miał wysoki popyt na kredyty mieszkaniowe, które
wzrosły o 50,6% (do 117,7 mld zł) i stanowiły już blisko połowę całego portfela
kredytowego tej grupy klientów oraz 27,5% wszystkich kredytów udzielonych podmiotom
sektora niefinansowego. Należy odnotować dalszy wzrost zainteresowania kredytami
złotowymi, na co miało wpływ m.in. wprowadzenie Rekomendacji S (w 2006 r.) oraz wzrost
stóp procentowych w Szwajcarii i strefie euro. W konsekwencji złotowe kredyty
mieszkaniowe wzrosły o 86,5% podczas gdy kredyty walutowe tylko o 30,3%.
8
Korzystne postrzeganie przyszłości oraz odczuwana poprawa sytuacji materialnej sprzyjały
również wzrostowi popytu ze strony gospodarstw domowych na kredyty na cele
konsumpcyjne, które zwiększyły się o 34,3%.
♦ Wysokie tempo wzrostu i korzystne perspektywy rozwoju polskiej gospodarki znalazły
odzwierciedlenie w dużym wzroście popytu na kredyt ze strony przedsiębiorstw,
których wartość zwiększyła się o 24,1% (do 171,7 mld zł).
♦ Za zjawisko niekorzystne należy uznać szybki wzrost długoterminowych kredytów,
które finansowane są w oparciu o krótkoterminowe środki z rynku finansowego, co
może prowadzi do zachwiania płynności w sytuacji silnych zaburzeń na rynkach
finansowych.
Ponadto, bardzo wysoka dynamika wzrostu kredytów może przyczynić się do powstania
nierównowagi w skali makroekonomicznej (m.in. na skutek wzrostu presji inflacyjnej), jak też
stanowić zagrożenie dla samych banków w okresie pogorszenia koniunktury, co wynika
z faktu, że wielu klientów o słabszym standingu finansowym może stanąć wówczas w obliczu
trudności z obsługą zadłużenia. Może to prowadzić do pogorszenia wyników finansowych
banków, a w skrajnym wariancie do zachwiania stabilności systemu finansowego.
W tym kontekście banki powinny wyciągnąć wnioski z przyczyn i skutków „kryzysu
subprime”. Pomijając zasadnicze różnice można stwierdzić, że nazbyt liberalna polityka
kredytowa doprowadziła niektóre instytucje finansowe do bardzo dużych strat finansowych a
nawet bankructwa.
♦ Szybki rozwój akcji kredytowej finansowany był m.in. przez redukcję części
aktywów płynnych. W konsekwencji należności od sektora finansowego zmniejszyły się
w stosunku do końca 2006 r. o 7,2% (do 124,8 mld zł), a portfel papierów wartościowych
o 4,8% (do 135,7 mld zł).
Źródła finansowania działalności
♦ W I połowie 2007 r. rozwój działalności banki finansowały głównie przyrostem
zobowiązań wobec sektora finansowego oraz sektora instytucji rządowych i
samorządowych oraz kapitałów. W II połowie roku na skutek zaburzeń na rynkach
finansowych i związanych z tym utrudnionym dostępem do środków z rynku
międzybankowego oraz silnymi spadkami na rynku akcji (skutkującymi wycofaniem
części środków z rynku akcji) nastąpiło zwiększenie finansowania depozytami od
podmiotów sektora niefinansowego (zwłaszcza w IV kwartale).
♦ Zobowiązania wobec sektora niefinansowego wzrosły o 36,5%.
Obserwowany w ostatnich okresach wzrost znaczenia finansowania rozwoju działalności
funduszami pozyskiwanymi z rynku międzybankowego kosztem starań o zwiększenie
depozytów sektora niefinansowego należy uznać za zjawisko niekorzystne (skutkujące m.in.
zwiększeniem niestabilności źródeł finansowania), aczkolwiek należy zaznaczyć, że znaczna
część tych środków ma charakter długoterminowy i pochodzi od podmiotów z grupy
kapitałowej.
♦ Depozyty podmiotów niefinansowych zwiększyły się o 11,7% do 419,4 mld zł.
Do ich wzrostu przyczyniło się głównie zwiększenie depozytów przedsiębiorstw o 15,1%,
na co wpłynęła utrzymująca się bardzo dobra sytuacja finansowa przedsiębiorstw.
9
Depozyty gospodarstw domowych zwiększyły się o 9,9%, na co miał wpływ wzrost płac
w gospodarce oraz załamanie na rynkach akcji prowadzące do wycofywania części
środków z giełdy i lokowania ich m.in. w bankach (szczególnie wyraźne w IV kwartale).
Zjawisku temu sprzyjała dodatkowo zmiana polityki depozytowej banków, polegająca na
uatrakcyjnieniu oferty i rozpoczęciu szerokiej akcji reklamowej zmierzającej do pozyskania
depozytów gospodarstw domowych.
♦ Kapitały (fundusze) i zobowiązania podporządkowane sektora bankowego zwiększyły
się o 13,8% do 67,4 mld zł.
Zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów wartościowych miały niewielkie
znaczenie w finansowaniu działalności (łącznie stanowiły 1,5% pasywów).
Wyniki finansowe
♦ W 2007 r. wynik finansowy brutto sektora bankowego wzrósł o 29,2% a wynik
finansowy netto o 28,5%.
Lepsze wyniki banków wynikały ze wzrostu wyniku z tytułu odsetek i prowizji połączonego z
umiarkowanym wzrostem kosztów działania i utrzymaniem relatywnie niskiego poziomu
salda rezerw/odpisów.
♦ Wynik działalności bankowej był wyższy o 17,9%, co wynikało z wysokiego
wolumenu kredytów i dysparytetu pomiędzy oprocentowaniem kredytów i depozytów, w
rezultacie czego wynik z tytułu odsetek wzrósł o 17,4% a wynik z tytułu prowizji o
20,5%. Udział pozostałych pozycji w generowaniu wyniku działalności bankowej był
niewielki.
♦ Szybki rozwój działalności banków spowodował zwiększenie kosztów działania o
14,0%. Główną przyczyną wzrostu kosztów było zwiększenie kosztów osobowych o
14,2% na skutek zwiększenia zatrudnienia i ogólnego wzrostu płac w gospodarce
narodowej (koszty te stanowiły 56,7% kosztów działania banków).
Pomimo wzrostu kosztów, zwiększenie efektywności spowodowało, że koszty działania
pochłonęły mniejszą część wyniku działalności bankowej (52,3% wobec 54,1% w 2006 r.).
♦ Korzystna sytuacja finansowa kredytobiorców sprzyjała utrzymaniu na relatywnie
niskim poziomie ujemnego salda rezerw/odpisów z tytułu utraty wartości, które
wyniosło 1,7 mld zł (podobnie, jak w 2006 r.).
♦ Pozytywne trendy znalazły odzwierciedlenie w poprawie podstawowych wskaźników
mierzących efektywność działania banków. Wskaźnik kosztów operacyjnych (C/I)
krajowego sektora bankowego obniżył się do 55,7% (z 58,6% w 2006 r.), a ROE wzrósł
do 25,1% (z 22,5%).
Główne obszary ryzyka
Płynność
♦ Szybki wzrost akcji kredytowej, rozwijanej głównie w oparciu o krótkoterminowe
zobowiązania oraz likwidację części płynnych aktywów skutkował pogorszeniem
struktury finansowania rozwoju działalności z punktu widzenia stabilności źródeł
finansowania. W szczególności banki muszą uwzględnić, że ze względu na sytuację
panującą na rynkach finansowych coraz trudniej będzie pozyskać tanie środki na
dogodnych warunkach. W związku z tym banki powinny wzmocnić zarządzanie
10
płynnością oraz starania o pozyskanie stabilnych, długoterminowych źródeł finansowania
(np. ze strony spółek-matek), jak też uważnie śledzić sytuację na międzynarodowych
rynkach finansowych.
Ryzyko walutowe
♦ Ryzyko walutowe krajowych banków komercyjnych, mierzone pozycją całkowitą,
utrzymywało się na niskim poziomie - pozycje całkowite na poziomie przewyższającym
2% funduszy własnych (rodzące wymóg kapitałowy) utrzymywało zaledwie 12 banków.
Ekspozycja na ryzyko walutowe pozostałych banków była nieznaczna. Wymóg
kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego wynosił około 0,4% całkowitego wymogu.
Jakość aktywów
♦ Na koniec 2007 r. udział należności zagrożonych od sektora niefinansowego w
należnościach ogółem zmniejszył się do 5,2% (wobec 7,4% na koniec 2006 r.), przy
czym poprawa jakości była głównie wynikiem wzrostu wartości portfela należności, a w
mniejszym stopniu poprawy sytuacji finansowej kredytobiorców oraz działań
restrukturyzacyjnych oraz windykacyjnych (należności zagrożone od sektora
niefinansowego zmniejszyły się o 1,6 mld zł do 22,6 mld zł).
Udział należności zagrożonych w portfelu należności od przedsiębiorstw obniżył się do
6,8% (z 9,7%), a w portfelu należności od gospodarstw domowych do 4,1% (z 5,6%), przy
czym wartość kredytów nieobsługiwanych przez gospodarstwa domowe nieznacznie wzrosła
(o 3,9% do 8,7 mld zł).
Regulacyjne fundusze własne i adekwatność kapitałowa
♦ Na koniec 2007 r. fundusze własne krajowego sektora bankowego wynosiły 60,5 mld
zł i były o 18,1% (o 9,3 mld zł) wyższe niż na koniec 2006 r. (fundusze podstawowe
wzrosły o 8,7 mld zł, uzupełniające o 1,5 mld zł, a pomniejszenia sumy funduszy
podstawowych i uzupełniających o 0,9 mld zł).
♦ Na koniec 2007 r. wszystkie banki komercyjne spełniały wymóg posiadania
minimalnych funduszy własnych na poziomie 5 mln euro.
Jedynie dwa banki spółdzielcze posiadały fundusze własne niższe niż równowartość 1 mln
euro. Jednak oba uzyskały zgodę KNB na połączenie się z dniem 1 stycznia 2008r. z innymi
bankami spółdzielczymi. W konsekwencji obecnie, wszystkie banki spółdzielcze spełniają
wymogi kapitałowe na poziomie 1 mln euro.
♦ Znaczny wzrost skali działalności spowodował zwiększenie całkowitego wymogu
kapitałowego w ciągu 2007 r. o 31,6% do poziomu 41,0 mld zł. Decydujące znaczenie
miał przyrost wymogu z tytułu ryzyka kredytowego, który stanowił 94,5%
całkowitego wymogu (znaczenie pozostałych rodzajów ryzyka było marginalne).
11
Załącznik nr 2 Wybrane działania edukacyjne KNF
KNF koncentruje swoje działania w trzech obszarach:
1.nauczyciele związani z ponadgimnazjalną edukacją ekonomiczną i finansową,
W 2007 roku Departament Edukacji KNF objął swoimi projektami edukacyjnymi ok. 370
nauczycieli i konsultantów metodycznych - obecnie prowadzone są dwa projekty wspólnie z
FERK, których efektem były warsztaty dla kolejnych 300 osób. W sumie w seminariach i
warsztatach organizowanych przez Departament Edukacji wzięło udział do końca 2007 r., 670
nauczycieli. Ważnym projektem edukacyjnym jest działające w ramach serwisu KNF od 6
lipca 2007 roku Forum Edukacyjne. Opracowane przez KNF Forum (http://fe.knf.gov.pl) to
specjalna, interaktywna aplikacja umożliwiająca komunikację i przeprowadzanie konsultacji
w środowisku nauczycieli przedmiotów ekonomicznych, metodyków, młodzieży szkolnej i
akademickiej.
Forum Edukacyjne, stwarza możliwość prezentowania indywidualnego dorobku środowiska
naukowego i konsultantów w dziedzinie projektów edukacyjnych i jest źródłem informacji o
inicjatywach edukacyjnych dotyczących działań prowadzonych w różnych formach :
a) publikacji książkowych,
b) prezentacji multimedialnych
c) kursów e-learningowych.
Przedstawia godne odnotowania ze względu na odpowiednio wysoki poziom przygotowania
inicjatywy edukacyjne związane z ekonomią i finansami, towarzyszące programom szkolnym
i je uzupełniające.
Do końca 2007 roku na stronach Forum zarejestrowało się blisko 300 użytkowników
(głównie nauczycieli).
2.uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
KNF realizuje:
• we współpracy z Fundacją Edukacji rynku Kapitałowego i Giełdą projekt „Lekcja
przedsiębiorczości - Nie ma zysku bez ryzyka”,
• we współpracy z Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości
program e –
learningowy: pt. „Giełda papierów wartościowych i rynek kapitałowy”, dla ok. 200
uczniów w jednej serii, obecnie kończy go trzecia seria uczestników,
• Certyfikat jakości szkoła przedsiębiorczości prowadzony w skali ogólnopolskiej
przez Fundację Młodzieżowej Przedsiębiorczości. Program Certyfikat Jakości „Szkoła
Przedsiębiorczości”. Program objął 231 liceów i 35 gimnazjów – ponad 22.000 tys.
uczniów i nauczycieli w całej Polsce.
W ubiegłym roku KNF podjęła współpracę z fundacją Think! i Fundacją Kronenberga,
portalem Interia, poświęconą różnym formom inwestowania i oszczędzania, która dotarła do
ok. 250 tys. osób w wieku szkolnym i akademickim, a bezpośrednio zaangażowanych osób –
głównie uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych – poprzez uczestnictwo w
konkursach i pisanie prac było ok. 45 tys.
Ponadto w ubiegłym roku publikacja wydana na płycie CD-R przez KNF i FERK pt.
„Podstawy przedsiębiorczości. Prezentacje edukacyjne” została wpisana do wykazu środków
dydaktycznych zalecanych do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i została
umieszczona w internetowej bazie MEN "Wyposażenie placówek oświatowych w zakresie
przedmiotów ogólnokształcących"
12
3.
studenci i środowisko akademickie.
W 2007 roku zespół ekspertów Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego opracował syllabus
akademicki pt. Nadzorowanie rynków finansowych. Celem syllabusa, przygotowanego przez
zespół praktyków związanych z Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego jako pomoc w
odpowiednim przygotowaniu zajęć na poziomie akademickim, jest systematyczne
przedstawienie problematyki i struktury nadzoru rynków finansowych w Polsce oraz
podstawowych informacji na ten temat dotyczących Unii Europejskiej. Zagadnienia syllabusa
obejmują poszczególne sektory; kapitałowy, ubezpieczeniowy, funduszy emerytalnych,
pracowniczych programów emerytalnych i bankowy. Rozpatrują kwestie porównywalności
standardów nadzoru między sektorami i między krajami oraz arbitrażu regulacyjnego.
Zagadnienia te są prezentowane od strony prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej.
Propozycja wykładu przeznaczona jest przede wszystkim dla pracowników naukowych
prowadzących zajęcia dydaktyczne, studentów studiów magisterskich i studiów
podyplomowych specjalizujących się w zagadnieniach finansowych (bankowych,
ubezpieczeniowych, kapitałowych, emerytalnych). Wybrane moduły wykładu mogą zostać
również wykorzystane przy organizacji szkoleń, seminariów i warsztatów dla kadry
zarządzającej oraz pracowników wybranych pionów nadzorowanych podmiotów.
We wrześniu 2007 roku konkurs na pracę magisterską i doktorską o nagrodę
Przewodniczącego KNF, którego celem jest propagowanie wiedzy o regulacjach i nadzorze
nad rynkiem finansowym oraz promowanie jej w środowiskach akademickich.
13