prezentację - Niedoskonała globalizacja

Technologia, kryzys a globalizacja:
schumpeterowskie spojrzenie na
obecny kryzys gospodarczy
Stanisław Kubielas
Wydział Nauk Ekonomicznych
Uniwersytet Warszawski
Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga
gruntownych reform? Konferencja Jubileuszowa WNE UW 18.05.2013
Plan prezentacji
• Postulaty Schumpetera a dychotomie głównego nurtu ekonomii
• Pierwsza wielka dyskusja i kontrowersje wokół
schumpeterowskiego modelu (lata 70-80 ub. wieku)
• Teoria i weryfikacja długiej fali na gruncie logistycznego modelu
dyfuzji: nie-linearna natura procesu dyfuzji
• Modele integrujące długi cykl technologiczny z endogeniczną
teorią wzrostu
• Integracja procesów realnych wahań cyklicznych ze światem
finansów
• Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja
Podstawowe twierdzenia Schumpetera (1)
• Głównym czynnikiem rozwoju gospodarczego są szeroko rozumiane
innowacje, obejmujące nowe produkty i procesy wytwórcze, nowe
rynki, nowe źródła zaopatrzenia, oraz nowe rozwiązania
instytucjonalno-organizacyjne.
• Proces innowacyjny przechodzi przez trzy fazy - wynalazku, innowacji
i dyfuzji, z których dwie ostatnie motywowane są analizą kosztów i
korzyści i w tym sensie stają się endogenicznym elementem procesu
gospodarczego; innowacje podejmowane są przez zorientowanych
perspektywicznie przedsiębiorców, dla zysków monopolistycznych
osiąganych aż nowe idee nie zostaną przejęte przez naśladowców.
• Innowacje nie są rozłożone w czasie równomiernie i losowo, ale
pojawiają się wiązkami (klastrami), wywołując kumulujące się
międzysektorowe przepływy czynników, przepływy handlowe, oraz
wahania tempa rozwoju gospodarczego i zatrudnienia; szczególną
cechą rozwoju gospodarczego, wywołaną klastrami innowacji, jest
nieciągłość, obserwowana jako długie cykle gospodarcze.
Podstawowe twierdzenia Schumpetera (2)
• Pojawianie się innowacji klastrami następuje także w przestrzeni, a
procesy dyfuzyjne nie są automatyczne, stąd raz rosnące, raz malejące
luki technologiczne między krajami w gospodarce globalnej, a wraz z
nimi fale konwergencji i dywergencji w poziomach rozwoju
gospodarczego.
• Absorpcja innowacji w gospodarce kapitalistycznej, wymagająca
istotnej restrukturyzacji i transformacji gospodarki, połączonej z
przetasowaniem czynników produkcji do nowych zastosowań,
możliwa jest dzięki funkcjonowaniu systemu finansowego, a
zwłaszcza mechanizmu kredytowego. Świat finansów uczestniczący w
tym nieciągłym procesie musi z natury rzeczy podlegać takim samym
wahaniom boomów i recesji, obserwowanym jako długie cykle.
Postulaty Schumpetera a dychotomie
głównego nurtu ekonomii
• Postęp techniczny nie jest egzogeniczny względem procesu
gospodarczego ale stanowi endogeniczny czynnik wzrostu.
• Teoria ekonomii głównego nurtu rozdziela analizę wzrostu od analizy
cyklu gospodarczego. U Schumpetera istnieje sprzężenie czynników
wzrostu poddanych nieciągłym innowacjom z cyklem gospodarczym.
Innowacje występują klastrami w okresach recesji, a ich dyfuzja
przyspiesza w dobrej koniunkturze.
• W teorii ekonomii głównego nurtu brakuje powiązania realnych
trajektorii i wahań wzrostu gospodarczego ze światem finansów, co
stanowi postulat Schumpetera. Kryzysy finansowe interpretowane są
w kategoriach funkcjonowania rynków finansowych w pewnym
oderwaniu od procesów realnych.
Pierwsza wielka dyskusja i kontrowersje wokół
schumpeterowskiego modelu długiej fali
• G. Mensch (1975): empiryczna weryfikacja hipotezy nieciągłości
innowacji; okresy wyprzedzenia (lead time); depresje wyzwalaczem
aktywności innowacyjnej (depression trigger effect); technologiczny
pat (stalemate in technology); kontrowersje wokół identyfikacji
radykalnych innowacji i roli depresji.
• J.J. van Duijn (1983): potwierdzenie lead time oraz roli klastrów
innowacji na podstawie danych rozwoju wielu gałęzi przemysłu,
przebiegającego zgodnie z krzywą logistyczną, podstawowego
narzędzia ewolucjonistycznego modelu dyfuzji.
• C. Freeman, J. Clark, L. Soete (1982): systemy innowacji
(paradygmaty); krytyka hipotezy depresji – bandwagon effect;
hipoteza popytowego ssania (demand-pull) zamiast podażowego
mechanizmu technologicznego pchania (technology-push);
instytucjonalna transformacja techno-ekonomicznego paradygmatu.
Menscha weryfikacja hipotezy nieciągłości innowacji
Długa fala w świetle logistycznego modelu
dyfuzji: nie-linearna natura procesu dyfuzji
• M. Hirooka (2006): hipoteza nieciągłości wyprowadzona z
nieliniowego charakteru dyfuzji w oparciu o model ewolucjonistyczny,
dyfuzja innowacji podobna do wzrostu i pomnażania się organizmów,
zdeterminowanego przez dwa czynniki , wewnętrzny (stopa
rozmnażania się) i zewnętrzny (zdolność przetrwania), dyfuzję
innowacji można opisać przy pomocy wewnętrznej stopy dyfuzji i
pojemności rynku (czynnik zewnętrzny).
• Ewolucyjny model innowacji w trzech płaszczyznach: trajektoria
technologiczna (akumulacja wiedzy), trajektoria rozwojowa
(produktów) i trajektoria dyfuzji. Wszystkie rozwijają się (według
badań empirycznych Hirooki) zgodnie z krzywymi logistycznymi,
zazębiającymi się w czasie, determinując dynamikę długich cykli.
Trzy trajektorie ewolucji innowacji wg Hirooki
Modele integrujące długi cykl technologiczny z
endogeniczną teorią wzrostu (1)
• Od cyklu do wzrostu: pozytywny wpływ na innowacje popytu w
dobrej koniunkturze (learning by doing,większe nakłady B+R,
cumulative causation); lub pozytywny wpływ złej koniunktury przez
efekt oczyszczający (eliminujący z rynku nieefektywne firmy), niski
alternatywny koszt utraconych zysków przy restrukturyzacji firmy,
efekt dyscyplinujący (zagrożenie bankructwem w niekorzystnych
warunkach gospodarowania).
• G. Saint-Paul (1991): długookresowy negatywny efekt dodatniego
szoku popytowego dla wzrostu produktywności, realokacja w depresji
ważniejsza niż popytowe efekty learning by doing w dobrej
koniunkturze.
Modele integrujące długi cykl technologiczny
z endogeniczną teorią wzrostu (2)
• Ph. Aghion, P. Howitt (1998): GPT – general purpose technologies
podnoszą produktywność i tempo wzrostu w długim okresie, ale ich
adaptacja musi być poprzedzona dłuższym okresem dostosowania
strukturalnego gospodarki z obniżeniem tempa wzrostu; dodatnia korelacja
między długookresowym tempem wzrostu a rozmiarami wahań cyklicznych
gospodarki, cykliczne spowolnienia ceną za wdrożenia radykalnych
innowacji (GPT); demonstracja efektu na rozwiniętym modelu Solowa.
• Aghion i Howitt (2): połączenie modelu kreatywnej destrukcji z modelem
GPT Helpmana i Trajtenberga; zanim nowa generacja innowacji przyniesie
korzyści, niezbędny szereg innowacji przyrostowych (nowych dóbr
pośrednich). Proces wdrażania GPT polega na dwóch fazach cyklu (a time
to sow and a time to reap), recesji, gdy odkrywane są uzupełniające
innowacje, co absorbuje zdolności produkcyjne odciągając je od produkcji,
a następnie boomu, gdy wysiłki poprzedniej fazy zaczynają przynosić
korzyści w postaci wzrostu.
Modele integrujące długi cykl technologiczny z
endogeniczną teorią wzrostu (3)
• Rozszerzenie modelu Aghiona i Howitta (3): trzy stadia - pojawienie
się GPT, powstanie platformy do eksperymentowania w ramach
nowego GPT, i praktyczne zastosowanie GPT w kolejnych sektorach
gospodarki. Ewolucja w poszczególnych stadiach przebiega według
krzywej logistycznej. Przyspieszenie rozprzestrzeniania się innowacji
w trzeciej fazie następuje wówczas, gdy tempo rozprzestrzenienia się
drugiej ramowej platformy osiąga swoje maksimum. Przy przyjętych
w symulacji parametrach model generuje najpierw spowolnienie, a
przyspieszenie następuje dopiero po 20 latach, poprzedzone krótką
recesją. Wahania odpowiadają historycznie obserwowanej długości
cyklu Kondratiewa.
Modele integrujące długi cykl technologiczny z
endogeniczną teorią wzrostu (4)
• J.L. Gaffard (2001): problem paradoksu produktywności Solowa w
świetle międzyokresowej koordynacji procesu produkcyjnego w
warunkach absorpcji innowacji. Wprowadzenie radykalnie nowej
technologii wymaga restrukturyzacji zdolności produkcyjnych i
adaptacji nowej funkcji produkcji; proces nie natychmiastowy lecz
poza stanem równowagi (out-of-equilibrium); tworzenie i
wykorzystanie zdolności produkcyjnych niezsynchronizowane,
Okres dostosowania wymaga czasu i nacechowany jest
niezbilansowaniem stworzonych zdolności produkcyjnych z ich
wykorzystaniem, co powoduje fluktuacje aktywności gospodarczej
jako konieczne atrybuty rozwoju raczej niż odchylenia od
długookresowego trendu wzrostu. Innowacje generują problem
koordynacji czasowej działalności gospodarczej.
Integracja procesów realnych wahań
cyklicznych ze światem finansów
• C. Perez (2002): powstawanie i rozprzestrzeniania się rewolucji
technologicznych, polegających na zmianie techno-ekonomicznego
paradygmatu funkcjonowania społeczeństwa; zgodnie z krzywą
logistyczną, którą można podzielić na dwa duże okresy w punkcie
przegięcia sinusoidy: okres instalacji i okres rozprzestrzenienia; w
każdym z okresów można wyodrębnić dwie fazy: w pierwszym fazę
wybuchu (irruption) i fazę przyspieszenia/oszołomienia (frenzy); w
drugim okresie fazę synergii i fazę dojrzałości; cztery fazy długiego
cyklu życia paradygmatu technologicznego o długości pół wieku.
• Różne relacje kapitału finansowego z produkcyjnym: flirt w fazie
wybuchu, decoupling w fazie oszołomienia, happy marriage i
recoupling w fazie synergii, rozczarowanie (idle money) w fazie
dojrzałości; krach bańki spekulacyjnej na przegięciu sinusoidy i
recesja na końcu fazy dojrzałości.
C. Perez Technological Revolutions and Financial Capital 2002
C. Perez Technological revolutions and financial capital 2002
Relacje kapitału finansowego z produkcyjnym
Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (1)
• Podsumowanie: Model teoretyczny i empiryczna weryfikacja hipotezy
nieciągłości innowacji radykalnych (Hirooka), model
makroekonomiczny (Aghion i Howitt) wpływu nieciągłych innowacji
radykalnych i ich absorpcji przez gospodarkę na przebieg długiej fali,
historyczna periodyzacja i opis długich pięciu cykli gospodarczych w
powiązaniu z funkcjonowaniem systemu finansowego gospodarki
kapitalistycznej, wyjaśniający przełożenie cyklu realnego na procesy
finansowe.
• Gdzie jesteśmy? Kraje granicy technologicznej znajdują się obecnie w
końcówce fazy synergii, lub nawet w rozwiniętym stadium fazy
dojrzałości, kryzys roku 2000 był punktem zwrotnym między fazą
oszołomienia a synergii. Obecny kryzys 2009-2013 byłby więc
zwiastunem przejścia w późną fazę dojrzałości ze stygnącym wzrostem
gospodarczym. Jesteśmy w końcówce długiego cyklu innowacyjnego,
który zaczął się w latach 70-tych ub. wieku rewolucją ICT.
Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (2)
• Globalizacja gospodarek, która skokowo z każdym następnym długim
cyklem wchłania nowe kraje w orbitę gospodarki światowej, teraz
odcisnęła szczególne piętno na przebiegu cyklu światowego poprzez
efekty luki technologicznej, oraz niezsynchronizowanie cykli
innowacyjnych między krajami.
• Istnienie luk technologicznych daje szanse na konwergencję do granicy
technologicznej, o ile ta ucieka wolniej niż następuje proces dyfuzji, a
dywergencję w odwrotnym przypadku.
• Niezsynchronizowanie cykli innowacyjnych sprawia, że kraje
dyfuzyjne podtrzymują koniunkturę światową oraz stwarzają pole do
inwestowania bezczynnego pieniądza granicy technologicznej.
• Kryzys na granicy wciąga jednak kraje dyfuzyjne w spowolnienie, bo
doświadczają szoku popytowego, i niestabilności międzynarodowych
rynków finansowych.
Obecny kryzys w długiej fali a globalizacja (3)
• Kraje dyfuzyjne pełnią istotną funkcję w rozwoju cyklu
innowacyjnego na granicy technologicznej, skąd relokacja produkcji
przyspiesza nadejście nowej fazy wybuchu, bo uwolnione środki mogą
być inwestowane na granicy w poszukiwanie nowego paradygmatu.
• Wydaje się, że w obecnej sytuacji gospodarka globalna wymaga
odpowiedniego dostosowania narodowych systemów innowacyjnych
(NSI) poszczególnych krajów do ich pozycji w przebiegu cyklu
innowacyjnego oraz zintegrowania stosowanej polityki
makroekonomicznej z oddaleniem kraju od granicy technologicznej, z
wielkością luki technologicznej.
Dziękuję za uwagę