Zadbany jak rzepak jesienią

aktualności
uprawa
37
RZEPAK OZIMY. Zabiegi pielęgnacyjne ograniczające agrofagi jesienią
Zadbany jak rzepak jesienią
Jesienią rzepak wymaga szczególnej troski ze strony
plantatorów. Ta troska to między innymi monitorowanie
pojawu agrofagów i ich umiejętne ograniczanie, gdy
szkodniki, chwasty lub choroby występują na plantacji
w dużym nasileniu. Zagraża to w sposób znaczący
wielkości plonów, co ma najczęściej miejsce, gdy
przekroczone są ekonomiczne progi szkodliwości.
W tym roku nadal obowiązuje
moratorium UE na zakaz stosowania zapraw insektycydowych
do ograniczania szkodników żerujących w okresie jesiennym, zwłaszcza działających systemicznie, aż
do końca jesiennej wegetacji. Temperatura zera fizjologicznego, poniżej której rzepak ozimy się nie rozwija to + 5 oC.
Problem ostatnich dwóch lat polega
jednak na tym, że mieliśmy ciepłe
zimy. Od listopada do marca temperatury powietrza były powyżej
zera fizjologicznego. Plantacje nie
miały okresu spoczynku i nadal się
rozwijały. Często rośliny zasiane
później prezentowały się lepiej niż
te posiane w optymalnym terminie,
ale bez zastosowania zabiegów regulujących ich pokrój.
Hamowanie herbicydem
Ochrona plantacji w postaci zabiegów herbicydowych, z użyciem substancji czynnych o działaniu doglebowym, często hamuje rozwój roślin, zwłaszcza na glebach lżejszych.
Rośliny mają wtedy mniej czasu
na wykształcenie optymalnego pokroju i osiągnięcie jesienią rozety
liściowej rzędu 8-10 liści i średnicy szyjki korzeniowej powyżej
8-10 mm. Przy niskim osadzeniu
pąka wierzchołkowego daje to szansę na dobre przezimowanie roślin.
Rolnicy zastanawiają się, czy w tym
roku także wegetacja przedłuży się
do późnej jesieni. Na wielu stanowiskach przeznaczonych pod
uprawę rzepaku, siewy znacznie się
ograniczać w jak najmłodszych fazach rozwojowych. Nawet przy
opóźnionych terminach ich ograniczania, nie powinny „uciec” z fazy
3-4 liści właściwych. Pamiętajmy
tylko, że stosujemy wtedy górne
zalecane dawki preparatów, zwłaszcza na glebach zwięźlejszych, czy
w przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków pogodowych.
opóźniły z powodu suszy. Gleba
była przesuszona nie tylko w warstwie ornej, ale często na głębokość
50 cm. Większość producentów
przesunęła siew rzepaku na wrzesień,
na czas po ewentualnych deszczach.
Unikać stresu
W sytuacji opóźnionych siewów
zaprzyjaźnionym rolnikom doradzałem przesunięcie ochrony herbicydowej na okres powschodowy.
Pozwala to uniknąć dodatkowego
stresowania roślin stosowaniem
herbicydów, zwłaszcza o działaniu
doglebowym. Działanie tych preparatów mogło być nieskuteczne
w warunkach niedoboru wilgoci
oraz narażało rośliny na dodatkowo
wstrzymanie, czy opóźnienia w jesiennym rozwoju.
W doborze herbicydów nalistnych,
do ograniczania zachwaszczenia
chwastami dwuliściennymi mamy
do wyboru kilka substancji czynnych, które dobrze wpisują się w tę
strategię. Możemy je stosować od
fazy dwóch liści ‒ np. Butisan Duo
400 EC czy Butisan Star Max 500
SE, poprzez fazę 3-4 liści gdy polecić można stosowanie Lontrelu 330
SL, Galery 334 SL i Nawigatora
360 SL, czy w fazie 4-6 liści preparatów zawierających propyzamid
jak np. Kerb 50 WP, aż od fazy 5-6
liści rzepaku, stosując zawierający
bifenox ‒ Fox 480 EC, dobrze znany z ochrony pszenicy.
Chwasty odporne na stres
Chwasty, lepiej przystosowane
do warunków stresowych, najlepiej
Ryzyko do połowy
września
Manewr ten jednak można było zaryzykować, czekając najdalej do połowy września. Jeżeli do tego czasu
nie nastąpiła poprawa uwilgotnienia gleby, bezpieczniej było przeznaczyć te stanowiska pod uprawę
zbóż ozimych czy zbóż jarych.
Liczenie na to, że znowu będzie
długa jesień i łagodna zima, sprzyjająca roślinom w nadrabieniu zaległości, może zawieść. A mroźna
zima zwiększy ryzyko złego przezimowania rzepaku ozimego, zwłaszcza przy coraz częstszych brakach
okrywy śniegowej.
Rzepaki po deszczu
W czasie pisania tego artykułu,
rzepaki zasiliły kilkudniowe opady
deszczu i panowały dobre warunki termiczne, sprzyjające wegetacji. Drugą stroną medalu jest fakt,
że taka pogoda sprzyja także wystąpieniu chorób i szkodników mogącym zagrozić roślinom, będących
w mniej zaawansowanych stadiach
i bardziej narażonych na porażenie
przez agrofagi. A to skutkuje obniżeniem plonu, co należałoby wziąć
pod uwagę, bardziej rygorystycznie
podchodząc do ekonomicznych
progów szkodliwości.
Kryjówka dla ślimaka
W ochronie plantacji przed jesiennymi szkodnikami nie oczekiwałbym mniejszego zagrożenia
ze strony ślimaków. Dlatego kontrolujmy plantację aż do fazy, gdy
rośliny rzepaku wytworzą minimum
10/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK
uprawa
4 liście. Zwracajmy szczególną
uwagę na stan roślin w sąsiedztwie
przydrożnych rowów, czy obniżeń
terenu, gdzie gleba jest bardziej wilgotna. Prawdopodobnie to tam się
ukryły i będą atakować sąsiadujące
rośliny i rozprzestrzeniać na nowe
obszary zwłaszcza, gdy wystąpią
znaczące opady deszczu.
Możemy zastosować na polu pułapki w postaci dekielków od beczek,
podstawek od większych donic, czy
uszkodzonych dachówek lub ostatecznie kawałków folii, pod którymi
będą się one gromadzić. To informacja, że zastosowanie granulatów, np. zawierających metaldehyd,
zwłaszcza w miejscach ich podwyższonej liczebności, może być ekonomicznie uzasadnione.
38
Dwie szerokości
opryskiwacza
Po przekroczeniu progów ekonomicznych możemy na większych
plantacjach ograniczać je w pasie
brzegowym uprawy, wykonując zabiegi np. na 2 szerokości opryskiwacza lub tak, jak to wynika z obserwacji i monitoringu, występowania
szkodników w głębi pola. Niestety
większość zarejestrowanych insektycydów do ich ograniczania to pyretroidy. Ich działanie na roślinach
jest powierzchniowe i w przypadku przedłużającego się zagrożenia
trzeba zabiegi powtarzać. Insektycydy najczęściej zawierają stosowaną od lat deltametrynę, na działanie
której niektóre szkodniki już częściowo się uodporniły.
Przy okazji mszyc
Gryzoń w potrzebie
Także zagrożenie ze strony gryzoni polnych może być w okresie jesiennym duże zwłaszcza, gdy jesień
będzie długa, a opady deszczu niewielkie i niezbędna do życia woda,
w większym stopniu będzie pochodziła z pokarmu roślinnego. Należy
zawczasu przystąpić do ich ograniczania, aplikując granulat lub ziarno
zatrute fosforkiem cynku w czynne
nory, już wczesną jesienią. Nie czekamy, aż szybko rozmnażające się
osobniki doprowadzą do gołożerów i placowych łysin. Ich nasilenie
w przypadku długiej jesieni i łagodnej zimy będzie postępować.
Jesienne szkodniki
w żółtych naczyniach
W przypadku typowych jesiennych szkodników musimy się liczyć
przede wszystkim z pchełką rzepakową, chowaczem galasówkiem
i wczesnymi nalotami chowacza
granatka, a zimą chowacza brukwiaczka, gdy wystąpią temperatury
sprzyjające ich rozwojowi.
Szkodniki te możemy skutecznie
monitorować przy pomocy żółtych naczyń napełnionych wodą
z dodatkiem płynu do chłodnic
zapobiegającego jej zamarzaniu,
zwłaszcza w miesiącach późnojesiennych i zimowych, gdy okresowe
skoki temperatur i przymrozków są
częstsze.
Ciekawym wzbogaceniem palety
środków ochrony roślin jest zarejestrowany do ograniczania mszyc
Pyrinex Supreme 252 ZW, zawierający obok beta-cyflutryny także
chloropiryfos ‒ związek fosforoorganiczny, działający skutecznie przy
temperaturach powyżej 15o C. Gdy
panują dobre warunki termiczne,
może on ograniczać przy okazji
i inne szkodniki, występujące równolegle z mszycami na polu.
Wrota infekcji
Najlepszą profilaktyką chorób
grzybowych jest dobra agrotechnika i ograniczanie szkodników atakujących rzepak po przekroczeniu
progów ekonomicznej szkodliwości. Działamy tak, aby na nieuszkodzonych roślinach nie wystąpiły
uszkodzenia tkanek okrywających,
tworzące tzw. wrota infekcji. W warunkach sprzyjających rozwojowi
czynników chorobowych sprzyja to
bowiem nasileniu i rozwojowi infekcji grzybowych.
Ochrona roślin to finansowa gra,
ponieważ złotówki wydane na profilaktykę skutkują oszczędnościami
idącymi często w tysiące złotych,
czy kilogramy z tytułu strat spowodowanych rozwojem agrofagów,
w tym także chorób. Spośród najczęściej pojawiających się zagrożeń
ze strony chorób, które mogą wy-
10/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK
stępować już w okresie jesiennym są
sucha zgnilizna kapustnych, czerń
krzyżowych i szara pleśń, o których
pisaliśmy już wielokrotnie.
Sucha zgnilizna
kapustnych
Jest najgroźniejszą chorobą, pojawiającą się wczesną jesienią. Co
roku jest przyczyną strat w plonowaniu rzepaku. Źródłem zakażenia
są najczęściej zarodniki workowate
dwóch patogenów ‒ Leptosphaeria
maculans oraz L. biglosa. Grzyb
atakuje przez cały okres wegetacji i może się pojawiać na wszystkich organach ‒ liściach, łodygach
i łuszczynach.
Źródłem infekcji pierwotnej są
nieprzyorane resztki pożniwne
rzepaku, samosiewy i nasiona chorych rzepaków, na których choroba
się rozwija i tworzą się owocniki,
w których powstają zarodniki workowe (stadium płciowe choroby).
Niesione wiatrem infekują młode
rośliny rzepaku w promieniu kilku
kilometrów. Zarodniki kiełkują, gdy
rośliny są wilgotne, wywołując najczęściej na liściach, beżowe, a później szarobrunatne plamy wielkości 1-1,5 cm. Na powierzchni tych
plam pojawiają się czarne punkciki
– piknidia, które są owocnikami
stadium konidialnego (bezpłciowego), wytwarzającymi zarodniki
stadium konidialnego piknidospory. Plamy te niekiedy otoczone są
ciemnobrunatną obwódką. Z biegiem czasu środek plamy murszeje
i wykrusza się.
Przerwana łączność
W czasie deszczu zarodniki infekują tę samą roślinę oraz sąsiednie, blisko położone, prowadząc do wtórnych infekcji o znacznie większym
nasileniu. W Polsce zarodniki uwalniane są głównie jesienią i wczesną
wiosną. Infekcje grzybowe stopniowo rozrastają się do wiązek przewodzących ogonków liściowych,
a później docierają do podstawy
łodygi. Rozrost grzybni patogena powoduje przerwanie łączności
przepływu pomiędzy korzeniem
a częścią nadziemną rośliny. Rośliny
przedwcześnie obumierają, nastę-
aktualności
uprawa
40
Tabela 1. Progi szkodliwości występowania chorób grzybowych w okresie jesiennej wegetacji rzepaku ozimego
Choroby rzepaku
Progi szkodliwości
% roślin z pierwszymi objawami choroby
Cylindrosporioza
10-20
Czerń krzyzowych
Szara pleśń
Sucha zgnilizna kapustnych
10-30 (20)
10-30 (20)
10-20
Tabela 2. Progi szkodliwości ważniejszych jesiennych szkodników w rzepaku ozimym.
Szkodnik
Ślimaki
Termin obserwacji
W fazie 1-4 liści i w fazach
późniejszych
(BBCH 11-15)
Próg szkodliwości
4 lub więcej ślimaków średnio na pułapkę lub zniszczenie 10% roślin
w stopniu silnym lub bardzo silnym
Gnatarz rzepakowiec
Wrzesień, październik
(BBCH 11-19)
1 gąsienica na roślinie
Pchełka rzepakowa
Wrzesień, październik,
(BBCH 12-19)
3 chrząszcze na 1 mb rzędu
Chowacz galasówek
Wrzesień, październik
(BBCH 12-19)
2-3 chrząszcze w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni
Tantniś krzyżowiaczek
Wrzesień, październik
(BBCH 12-19)
1 gąsienica na roślinie
Śmietka kapuściana
Wrzesień-listopad
(BBCH 15-19)
1 śmietka w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni
Tabela 3. Wykaz insektycydów do jesiennego stosowania w rzepaku ozimym
Insektycyd
Pchełki ziemne
Pchełka
Gnatarz
rzepakowa
rzepakowiec
Dawka w l/1 ha
0,25
Agria-Deltametryna 2,5 EC
0,25
Decis 2,5 EC
0,25
0,25
Decis Mega 50 EW
015
015
015
015
Delta 50 EW
015
015
Khoisan 25 EC
0,25
0,25
Patriot 25 EC
0,25
0,25
Sparviero
0,075
Pyrinex Supreme 262 ZW
Mszyce
0,35
0,35
0,35
0,15
0,35
1,0
Źródło: Program komputerowy Flamingo według stanu na 10.08.2015 r.
puje obniżenie masy tysiąca nasion
oraz redukcja plonowania. Rośliny
często wylegają w okresie wiązania
łuszczyn i nalewania nasion.
Tam, gdzie najwięcej
rzepaku
Od ponad jedenastu lat jest prowadzona sygnalizacja nasilenia wysypu zarodników tej groźnej choroby
w największych rejonach uprawy
rzepaku tzw. SPEC ‒ System Prognozowania Epidemii Chorób. Jest
to system wspierający producentów
rzepaku, który pokazuje, kiedy zagrożenie chorobą jest największe
i ułatwia podjęcie decyzji o wprowadzeniu ochrony chemicznej w czasie
wzrostu uwalnianych zarodników.
Wyniki SPEC są możliwe do pozyskania na stronach internetowych np. www.dupont.pl; gdzie są
10/2015 twój doradca ROLNICZY RYNEK
prezentowane w formie tygodniowych wykresów, przedstawiających
ilość uwalnianych zarodników
w okresie jesiennym od 1 września
do 30 listopada oraz wiosną
od 1 marca do końca maja. Śledzenie komunikatów nie zwalnia plantatorów od obserwacji własnych pól
pod kątem zagrożenia tym i innymi
agrofagami, które mogą pojawić się
na plantacji.
uprawa
Od 4 do 8 liści
Żerowanie szkodników jesiennych
na plantacjach rzepaku i uszkadzanie roślin, ułatwia infekowanie
plantacji chorobami grzybowymi.
Według praktyków rolnictwa wykonanie zabiegów ograniczających
występowanie suchej zgnilizny
w fazie od 4 do 8 liści, w okresie jesiennej wegetacji, gdy przekroczony
zostanie próg szkodliwości, pozwala zachować zdrowotność plantacji
i uzyskać wysokie plonowanie nasion rzepaku.
Odporne odmiany
Na terenie Dolnego Śląska zazwyczaj wysyp zarodników workowych
suchej zgnilizny kapustnych ma
miejsce pod koniec września. Wskazana jest uprawa odmian o podwyższonej odporności na tę chorobę,
jak również głębokie przyorywanie
resztek pożniwnych poprzednich
upraw rzepaku, stosowanie 4-5 letnich przerw w jego uprawie na tym
41
samym polu, czy stosowania izolacji
przestrzennej od ubiegłorocznych
plantacji w postaci ponad 500 metrów odległości upraw od siebie.
Zabieg z użyciem fungicydu triazolowego (np. zawierającego tebukonazol), będzie skuteczny przy temperaturze powietrza powyżej 12 oC.
Nie powinniśmy go odwlekać, gdy
pojawia się ryzyko występowania
niższych temperatur.
Większa zimotrwałość
Stosowanie fungicydów triazolowych, zawierających takie substancje aktywne, jak tebukonazol, metkonazol, difenkonazol lub paklobutrazol, poprawia również zimotrwałość roślin poprzez pobudzenie systemu korzeniowego i zahamowanie
wzrostu pędu nadziemnego. W tym
czasie mogą występować także inne
choroby grzybowe, typowe dla jesiennej wegetacji. Możemy ograniczać ich występowanie przy okazji
stosowania fungicydów do ograniczania suchej zgnilizny kapustnych.
Należą do nich najczęściej czerń
krzyżowych oraz szara pleśń, a niekiedy cylindrosporioza.
Stosując fungicydy trazolowe zwracajmy uwagę na temperaturę powietrza podczas wykonywania zabiegu. Jeśli jest chłodniej, możemy
użyć innych substacji aktywnych
obecnych w preparacie Caryx 240
SL skutecznym już powyżej 5oC
lub Toprexu 376 S.C., efektywnie
działającym przy temperaturze powyżej 7 oC.
Gdy rośliny jesienią są opóźnione
w rozwoju, a konieczne jest ograniczanie chorób grzybowych, możemy sięgnąć po fungicydy nie mające
właściwości regulacyjnych roślin,
jak Prokarb 380 EC czy Topsin M
500 SC i inne.
Marian Karasek
DODR we Wrocławiu