2 felietony wybrane

Warto wiedzieć
CZY DYDONA BYŁA KOCHANKĄ ENEASZA?
Wszyscy znamy piękny epos pt. „Eneida", napisany przez Rzymianina Wergiliusza. Dotyczy on historii założenia państwa rzymskiego,
jego centralną postacią jest uciekinier z Troady, bohaterski obrońca Troi
- Eneasz.
Po zdobyciu Troi przez Achajów, kiedy pożoga ogarnęła miasto,
dzielny Eneasz zdołał wyprowadzić z niego swojego syna Askaniusza,
ojca, żonę Kreuzę i sporą gromadkę cudzych dzieci. Po dramatycznych
przeżyciach i zaginięciu żony, Eneasz, władca Dardanów i krewny króla
Priama, wyruszył na kilku okrętach w poszukiwaniu nowej ojczyzny na
zachodzie.
Podróż jego była pełna przygód i silnych wrażeń. Jednym z najbardziej znaczących epizodów tej podróży był pobyt Trojan w Kartaginie,
mieście założonym i rządzonym przez piękną Dydonę, siostrę króla
Tyru, Pigmaliona. Uciekła ona ze swego kraju przerażona jakoby
morderstwem dokonanym przez brata na jej mężu. Mąż był człowiekiem
bardzo bogatym. Został zabity przez króla Tyru w celu zawładnięcia
jego majątkiem. Dydona, zwana też Elissą, zebrała swoich zwolenników
i pożeglowała do dzisiejszego Tunisu, gdzie wyprosiła u króla larbasa
kawałek ziemi. Na tej ziemi założyła miasto Kartaginę.
Eneasz podczas swojej podróży zawinął do tego miasta - państwa,
gdzie został bardzo gościnnie przyjęty. Królowa ponoć zapałała wielką
miłością do Eneasza, ofiarowując mu swoje królestwo i siebie. Po
namiętnym romansie urodziwej pary Trojańczyk zdecydował się jednak
na kontynuowanie podróży i pozostawienie nieutulonej w żalu Dydony.
Przyczyną tego miał być znak Boży. Nakazywał on opuścić Eneaszowi
gościnne progi Kartaginy. Żeglarze udali się w dalszą podróż, docierając
do Lacjum. Władca Dardanów pojął tam za żonę Lawinię, córkę króla
Latinosa. Po śmierci teścia Eneasz został jego następcą. Królestwo to po
kilkunastu wiekach opanowało cały Półwysep Apeniński i wiele krajów
w Azji, Afryce i Europie.
Tak w skrócie przedstawia się legendarna historia genezy państwa
rzymskiego. Ile jest w tym prawdy - nie wiadomo. Legendy i mity
często nie mają pokrycia w rzeczywistości; wyrażają zazwyczaj chęć
znobilitowania przeszłości swego narodu.
Jednym z najsłabszych wątków „Eneidy" jest opowieść o Dydonie.
Troja została zdobyta przez Achajów w roku 1184 pne. (Eratostenes).
Jest to data wiarygodna, chociażby dlatego, że na początku wieku XII
Achajowie jeszcze władali Grecją, a wodzem naczelnym zdobywców
Troi był przecież Agamemnon, król Achai. Już w połowie tegoż samego
wieku układ sił politycznych w Grecji zmienił się radykalnie, a władzę
w kraju przejęli Dorowie. Zdobycie Troi musiało więc mieć miejsce
przed przybyciem Dorów do Grecji. Z drugiej strony data założenia
Kartaginy jest także niepodważalna. Kroniki Tyru i najnowsze badania
archeologiczne datują założenie Kartaginy na rok 814 pne. Data ta jest
powszechnie uznana przez naukę, tak samo jak i fakt, iż Pigmalion był
1
w tym czasie królem Tyru. Nie mógł więc bohaterski Trojanin Eneasz,
żyjący w XII wieku, znać Dydony z IX wieku.
,,Eneida" ma więcej słabych punktów. Romulus, założyciel miasta
Rzymu, miał być potomkiem Eneasza. Jest to także nieprawdopodobne.
Przypomnijmy sobie jego rodowód, jeżeli w ogóle można tu mówić o
jakimś rodowodzie.
Świątynia Westy, bogini ogniska domowego, obsługiwana była przez
sześć kapłanek zwanych westalkami. Dbały one o porządek w świątyni i
o podtrzymywanie wiecznego ognia. Za wygaśnięcie ognia w świątyni
lub za utratę dziewictwa westalki karane były śmiercią przez
zagrzebanie żywcem w ziemi. Matka bliźniaków, Remusa i Romulusa,
była właśnie westalką, Najprawdopodobniej zginęła, skazana według
zwyczaju na śmierć. Bliźniaki wrzucono do Tybru. Wyrzucone przez
fale na brzeg zostały nakarmione przez wilczycę, a następnie
wychowane przez pasterza Faustulusa. Ojcem dzieci miał być Mars
(najprawdopodobniej jakiś żołnierz utożsamiony przez westalkę z Marsem).
jak z powyższego wynika - Romulus nie miał chyba nic wspólnego z
Eneaszem, tak samo jak i Cezar, który także aspirował do pokrewieństwa ze słynnym Trojaninem, wspomnianym przez Homera w „Iliadzie".
Historycznie rzecz biorąc, pewny jest jedynie podbój Lacjum przez
Etrusków. Przybyli oni z Lidii położonej w Małej Azji, tak jak i Troada.
Ich wędrówka do Italii datuje się na X wiek pne. Wiele z ich zwyczajów
i wierzeń zostało przejętych przez tubylcze plemiona. Z siedmiu królów
rzymskich ostatni trzej byli Etruskami. Mit o roli Eneasza w
kształtowaniu się początków społeczności rzymskiej jest mało prawdopodobny. Trzeba jednak przyznać, że jest to piękna legenda.
Powyższa opowieść zrodziła się z pewnością z faktu, iż między
Etruskami było wielu Trojan. Znaleźli się w Italii w zupełnie innych
okolicznościach i w innym czasie, niż to opisywał Wergiliusz.
Przypomnijmy sobie sytuację polityczną na Bliskim Wschodzie w VI
wieku pne. Patrząc na mapę państwa Achemenidów z tych czasów,
widzimy, iż w granicach państwa Krezusa, króla Lidii, mieści się
Troada, a z nią i miasto Troja. Król perski - Cyrus Wielki - po zdobyciu
Medii w roku 555 pne. stał się niebezpieczny także i dla innych państw
Bliskiego Wschodu. Rosnącej potędze Cyrusa próbowała się przeciwstawić koalicja Nabonida (króla Babilonii), faraona Amasisa i Krezusa
(króla Lidii). Mimo iż Krezus przed wystąpieniem przeciw Cyrusowi
radził się wyroczni delfickiej w Grecji i uzyskał od niej zachętę „do
zniszczenia wielkiego państwa", kiedy doszło do działań wojennych,
okazało się, iż proroctwo z Delf było wielką pomyłką. Cyrus pokonał
Krezusa i zdobył jego stolicę Sardes (546 r. pne.), potem rozbił wojska
babilońskie i zajął Babilon (539 r. pne.). W tym samym roku państwa
fenickie i cała Syria z Palestyną poddały się Cyrusowi jako nowemu
zwierzchnikowi. Syn Cyrusa, Kambyzes II, podbił i zajął Egipt, docierając do Nubii i Etiopii.
Lidyjczycy posiadali w tym czasie dwie bogate kolonie na zachodzie:
Etrurię w Italii i Tartessos w Hiszpanii. Mając w perspektywie
możliwość wyjazdu do kolonii lub stania się niewolnikami przy budowie wielkiego traktu królewskiego Suza - Sardes, wielu Lidyjczykow, a
w tym i Trojan, wybrało życie na wolności.
W ten oto prozaiczny sposób Trojanie znaleźli się w Etrurii. Ta nowa
fala imigrantów była jedną z najliczniejszych. Nie mogli oni poszczycić
się jakimikolwiek zwycięstwami w Małej Azji. Wojska lidyjskie, które
poniosły druzgocącą klęskę w walkach z Persami, były wojskami prawie
wyłącznie najemnymi.
2
Do uświetnienia początków państwa rzymskiego potrzebny był jakiś
bohater na miarę Eneasza, toteż Wergiliusz wolał pisać o nim, a nie o
Trojanach z czasów późniejszych, mniej heroicznych. Dociekliwość
archeologów i historyków potrafi zburzyć najpiękniejsze nawet mity.
Ale cóż znaczy prawda i trzymanie się chronologii wydarzeń, jeżeli nie
są one przydatne w podtrzymywaniu wiary narodu w swoją nadzwyczajność i odwagę.
„Tygodnik Robotniczy" 22.1.84r.
3