Techniki komunikacyjne w relacji lekarz

PROGRAM ZAJĘĆ FAKULTATYWNYCH:
„TECHNIKI KOMUNIKACYJNE W RELACJI LEKARZ – PACJENT”
Kurs dla studentów Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Spotkania prowadzi: Łukasz Fijałkowski
Czas trwania: 32 h lekcyjne (8 spotkań po 4 godziny)
Cele zajęć:
1. Uświadomienie studentom znaczenia i potrzeby umiejętności komunikowania się w
aspekcie ogólnospołecznym oraz w kontekście specyfiki wykonywanego przez nich w
przyszłości zawodu.
2. Poznanie czynników sprzyjających oraz zagroŜeń relacji interpersonalnych
wynikających ze specyfiki relacji LEKARZ – PACJENT.
3. Wykorzystywanie umiejętności komunikowania się do osiągania celów medycznych.
4. Nauczenie przyszłych lekarzy technik komunikacyjnych przydatnych do:
a. budowania zaufania pacjenta
b. egzekwowania zaleceń lekarskich
c. optymalizacji podejmowanych przez pacjenta decyzji doraźnych
d. budowania determinacji pacjenta w decyzjach długofalowych (np. zmiana
trybu Ŝycia)
e. wsparcia psychologicznego w walce z chorobą.
5. Pokazanie roli emocji i umiejętności ich kontrolowania w codziennej pracy lekarza
6. Nauczenie odpowiednich zachowań w obliczu sytuacji trudnych
Metody zajęć:
Zajęcia prowadzone będą metodą warsztatową, wykorzystującą elementy:
wykładu/prezentacji, dyskusji, prac grupowych, indywidualnych, studiów przypadków oraz
ćwiczeń praktycznych.
Przy prowadzeniu zajęć stosujemy amerykańską metodę dydaktyczną 4MAT, firmy
Aboutlearning Inc. Prowadzący jest certyfikowanym trenerem tej metody.
Uzasadnienie wprowadzenia do zajęć:
Relacja LEKARZ – PACJENT jest bardzo waŜnym lecz niestabilnym układem na
podstawowym poziomie komunikacji społecznej - pomiędzy dwojgiem ludzi. Ranga układu
wynika z materii, której on dotyczy, czyli Ŝycia i zdrowia, a stabilności układu zagraŜa zawsze
występująca na korzyść lekarza asymetria wiedzy oraz dyskomfort psychiczny i fizyczny
pacjenta. To zaburzenie równowagi komunikacyjnej nie sprzyja budowaniu właściwej relacji,
będącej podstawą procesu terapeutycznego, a jej brak upośledza efekty leczenia i generuje
konflikty.
Obie strony stosują róŜną hierarchię waŜności. Lekarz koncentruje się na jakości procesu
diagnostyczno-terapeutycznego, czego nie jest w stanie docenić pacjent ze względu na
wspomnianą asymetrię wiedzy. Profesjonalizm lekarza jest oceniany z opóźnieniem, a
kryterium stanowi subiektywna ocena skutków leczenia. Natomiast dla pacjenta duŜe
znaczenie mają pozamedyczne elementy kontaktu. Są nimi po ludzku uzasadnione potrzeby
natury emocjonalnej, takie jak oczekiwanie co najmniej empatii (jeśli nie sympatii),
manifestacji chęci pomocy, pociechy i informacji. Ich brak oraz towarzyszące chorobie
cierpienie, lęk i obniŜenie nastroju sprzyjają wystąpieniu, rujnujących komunikację,
kompensacyjnym reakcjom agresywnym.
Do budowania porozumienia na płaszczyźnie pozamedycznej (kontakt z chorym
człowiekiem) niezbędne jest poznanie mechanizmów rządzących emocjami, a takŜe technik
komunikacyjnych, pozwalających na sterowanie nimi. Umiejętność komunikacji staje się w
dzisiejszym świecie coraz waŜniejsza. Korzystają z tych technik sprzedawcy, politycy, często
w sposób niewłaściwy. Natomiast w rękach lekarzy ta wiedza moŜe być wykorzystywana dla
ogólnego dobra. W natłoku technologii, wzrastającym tempie Ŝycia oraz szeregu chorób o
podłoŜu stresowym, lekarz powinien umieć korzystać z narzędzi komunikacyjnych jako
sposobu na:
•
•
•
•
•
•
•
angaŜowanie pacjenta w procesy decyzyjne w celu gospodarowania dostępnymi
zasobami oraz dzielenia odpowiedzialności.
doskonalenie istotnych w medycynie umiejętności obserwacji i oceny
wychwytywanie wczesnych, atypowych anomalii, nie składających się w
usystematyzowane syndromy
eliminowanie negatywnego wpływu nastroju i temperamentu lekarza na
podejmowane decyzje
polepszanie skuteczności terapii przez indukowanie współpracy pacjenta
(zrozumienie, „dyscyplina terapeutyczna”)
zachowanie w trudnych sytuacjach,
budowanie prestiŜu lekarza jako zawodu zaufania publicznego,
Jeśli lekarze zwiększą swoje umiejętności komunikowania się, beneficjentami będziemy
wszyscy. Zacieśni się więź lekarza z pacjentem, wzrośnie autorytet lekarski i zaufanie do
profesji, do normalnego wymiaru zostanie zredukowany problem konfliktów, zagroŜona
technicyzacją medycyna otrzyma równowaŜącą porcję humanizmu, a pacjent – szansę bycia
podmiotem.
Program zajęć:
Lp
1
Temat
Wprowadzenie
2
Relacja lekarzpacjent
3
Rola komunikacji w
procesie leczenia
4
Kontakt z lekarzem
oczami pacjenta
5
Definicja
komunikacji
6
Techniki
komunikacyjne
7
Empatia
Zawartość
• Prezentacja prowadzącego
• Prezentacja programu zajęć i
uzgodnienie zasad podczas
nich obowiązujących
• Poznanie oczekiwań
uczestników oraz
prowadzącego
• Korzenie relacji lekarz pacjent
jako relacji opartej na zaufaniu
• Dysproporcja wiedzy w relacji
lekarz-pacjent i jakie wynikają z
tego ryzyka
• Odpowiedzialność lekarza w tej
relacji
• Elementy wpływające na nią
• Konsekwencje zaburzenia tej
relacji
• Przypadek medyczny vs chory
człowiek
• Jak funkcjonuje „chory człowiek”
i jakie targają nim emocje,
obawy
• Wpływ odpowiedniej
komunikacji na współpracę
pacjenta oraz efekty leczenia
• śyczliwość – dlaczego jest
waŜna i w jaki sposób ją
okazywać
• Emocje pacjenta. Inteligencja
emocjonalna (Goleman)
• Pytania, które chciałby zadać
lecz z róŜnych powodów nie
zadaje
• Ludzka reakcja na zmianę
(Janssen)
• Oczekiwania od lekarza
• Cele komunikowania się (jak
rozpoznać skuteczną
komunikację)
• Proces komunikowania się
• Pułapki w komunikowaniu się i
konsekwencje z nich wynikające
• Wprowadzeni do komunikacji
jako umiejętności, której moŜna
się nauczyć
• Komunikacja jednokierunkowa
vs komunikacja dwukierunkowa
• Definicja empatii i korzyści z jej
stosowania
• Jak okazywać empatię
Sposób realizacji
Wykład/prezentacja
Praca w grupach
Dyskusja
Wykład/prezentacja
Dyskusja
Wykład/prezentacja
Praca indywidualna
Prezentacja wyników
pracy indywidualnej
Dyskusja
Studium przypadku
Dyskusja
Wykład/prezentacja
Wykład/prezentacja
Praca grupowa
Omówienie studium
przypadku
Wykład/prezentacja
Przykłady
Wykład/prezentacja
Ćwiczenia w grupach
8
Umiejętność
słuchania
9
Technika zadawania
pytań
•
•
•
•
•
•
10
Budowanie
wiarygodności
•
•
•
•
•
11
Postępowanie w
trudnych sytuacjach
•
•
12
Podsumowanie
zajęć
•
•
Psychologiczne aspekty
umiejętności słuchania.
Okazywanie koncentracji i
szacunku, a ich skutki w
diagnozie i terapii.
Technika słuchania
Czemu słuŜy technika
zadawania pytań. Diagnozie ale
równieŜ uświadomieniu i
sprzedawaniu idei.
Sposób na wpływanie na
postępowanie innych
RóŜne rodzaje pytań i ich
odpowiednie stosowanie
Parafrazowanie i
podsumowywanie
Wyniki badań (Machrabian)
Komunikacja werbalna i
niewerbalna
Czynniki wpływające na
wiarygodność w komunikacji
niewerbalnej
Konstruowanie komunikatu
werbalnego, by uzyskać
maksymalnie jasny przekaz i
zaangaŜowanie pacjenta
Techniki Lewo i Prawopółkulowe (4MAT). Umiejętność
odpowiedzi na pytania
RóŜne rodzaje trudnych sytuacji
w pracy lekarza:
o medyczne
o Ŝyciowe
o zachowanie pacjenta
Analiza Transakcyjna jako
narzędzie do utrzymywania
odpowiedniego poziomu
komunikacji w trudnych
sytuacjach (Berne)
Informacja zwrotna od
studentów
Formalna ocena zajęć
Bibliografia:
Eric Berne, „W co grają ludzie”
Daniel Goleman, „Inteligencja emocjonalna”
Jerome Groopman, „Jak myśli lekarz”
Dale Carnegie, „Jak zdobyć przyjaciół i zjednać sobie ludzi”
Robert Cialdini, „Wywieranie wpływu na ludzi”
Wykład/prezentacja
Przykłady
Ćwiczenia w grupach
Wykład/prezentacja
Studium przypadku
Ćwiczenia w grupach
Test indywidualny
Wykład/prezentacja
Ćwiczenia w parach
Wykład/prezentacja
Studium przypadku
Dyskusja
Ćwiczenia w parach
Dyskusja
Kwestionariusze
oceny