Handel targowy jako faux pas

44
kultura popularna 2012 nr 4 (34)
!"#$%&!' "!()*
!"#$%&
&'!()*+,&
-!.*&
faux pas&
Karolina Krause
H a n de l ta r g ow y ja k o fau x pa s
W historycznych miastach handel targowy stanowił istotny element zarówno
przestrzeni publicznej miasta, jak i jego funkcjonowania. Rozwój takich form
handlu jak sklepy, galerie handlowe, hipermarkety i tym podobne spowodował odejście handlu targowego na dalszy plan, jednakże tylko pozornie,
gdyż jego istnienie w mieście wciąż stanowi istotny element budzący nieraz
w mieszkańcach odmienne spostrzeżenia 1. Zatem ważne jest przestudiowanie
znaczenia, ale także roli handlu targowego we współczesnych przestrzeniach
publicznych.
45
<!(*%6"!&<(!41$'+',-"'
%&./'!"01/2'3#45#"!&54!'
6738%!9(':"01%5*45("7'
;#$%5*01&%4%'<3!=)4%*>2'
8!>,(>?0!')%@'A')A#%01'
B!3!&%!01'"#$?'%'8&!08*&%*,'1!&3$('5!"-#A*-#'
w przestrzeni publicznej
,%!)5'A'(>@0%('1%)5#"708&7,'%'A)CD908*)&7,/'
/(0$1'(0$2&345%670"!&&
!&8!"#$%&'!()*+,
Mechanizm powstawania handlu targowego związany był z głównymi szlakami
komunikacyjnymi osad, później miast. Z czasem, gdy pojawiały się różnego
rodzaju funkcje, zaczęto grupować go tematycznie, lokując w dogodnych
logistycznie miejscach. Jednakże ze względu na niewielkie rozmiary dawnych
miast, miejsca, w których odbywał się handel targowy, nierzadko pełniły rolę
wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych. Współcześnie również zaobserwować można podobny mechanizm funkcjonowania targowisk, występujących
w dogodnych komunikacyjnie miejscach, lecz aspekt wielofunkcyjności jest
już elementem znikomym, mającym jedynie zastosowanie w przypadku
organizacji jarmarków. Ponadto współcześnie handel targowy wchodzi
w pseudo przestrzenie publiczne galerii handlowych – nowoczesne sklepy,
a w środkowej przestrzeni drewniane stragany niczym wyciągnięte prosto
z targowiska, często dodatkowo przerysowane dekoracyjnymi atrybutami.
9,+6*:*+,&$%$;$"'&;6!1'!
Współcześnie do odnowienia wielu przestrzeni publicznych zatrudnia się fachowców, między innymi takich jak artystów,
architektów czy urbanistów, lecz wyjątek
stanowią tu wciąż przestrzenie poza ścisłymi centrami miast z funkcją targowisk.
Często związane jest to z aspektem finansowym, jednak również nie bez znaczenia
są rozbieżne wypowiedzi na temat wyglądu
targowisk – z jednej strony zachowanie
rozdrobnionej, chaotycznej formy opisywanego handlu, z drugiej – uporządkowane podejście. Targowiska, jakie znane są
z krajobrazu miast polskich, głównie charakteryzują się wygrodzonymi (lub
ściśle określonymi w przestrzeni) parcelami (il. 1), na terenie których w dość
żywiołowy sposób (choć tylko pozornie) zorganizowane są miejsca sprzedaży.
A do tego, gdy przypadają dni targowe, miejsca handlu niemalże rozlewają
1 Informacja oparta o artykuły prasowe, a także wstępnie opracowaną przez autorkę ankietę
dotyczącą handlu targowego na terenie Trójmiasta.
E$/F/'G!"-#A%)4#'H!&!01!'
A'6!")8!A%*2'I#5/
K. "!()*2'JKFK/
46
kultura popularna 2012 nr 4 (34)
E$/J/'LM%*$#&7'N7&*4O'
A'<3!=)4('+'1!&3*$'C#8!'-"!&%0?'
5!"-#A%)4!2'I#5/
K. "!()*2'JKFK
się, często na kilkadziesiąt metrów, dookoła właściwego targowiska, czego
żadne restrykcje prawne nie są w stanie ograniczyć (il. 2).
Zaskakujące jest potwierdzenie istoty wyglądu ożywionego miejsca handlu
targowego, wynikające z odpowiedzi na ankietę – sytuacja przedstawiona na
Il.3 ma większe znaczenie niż ta widoczna na Il.4. Mimo że oba obiekty co
do formy są bardzo zbliżone, najistotniejszą rolę pełni detal dekoracyjny, jaki
występuje na straganie na Il.3 Można takie zachowanie odnieść do codzienności
targowisk, gdzie najważniejszym elementem jest tylko i wyłącznie towar.
E$/P/'Q!",!"4'H#.#&!"#38*&%#A7'A'R(B*0*2'I#5/ K. "!()*2'JKFK/
'E$/S/'Q!",!"4'TA/'U#,%&%4!2'I#5/ K. "!()*2'JKFK/
Karolina Krause
H a n de l ta r g ow y ja k o fau x pa s
Podobne tendencje w tworzeniu form architektonicznych można zaobserwować w zagranicznych rozwiązaniach, gdzie trudno odnaleźć nowatorskie przykłady ingerencji w formy obiektów handlu targowego. Jednakże
nie można zanegować, iż wprowadzenie
współczesnych rozwiązań architektonicznych nie jest możliwe w tej najprostszej
formie handlu, przykładem mogą tu być
stoiska na jarmarku Bożonarodzeniowym
w Lubece powstałe w ramach konkursu
czy cotygodniowy targ w Celje w Słowenii.
Niemniej jednak, powyższe przykłady
stanowią jedynie wyjątek w rozwiązaniach
architektonicznych na tle występowania
handlu targowego w miastach. Może w tym
miejscu warto by zadać pytanie, czy istnieje
społeczna potrzeba ingerencji współczesnej
architektury w handel targowy? Może bliższe tego rodzaju handlu są takie
pojęcie jak swojskość 2, które realizuje się poprzez formy architektoniczne
nawiązujące do tych sprzed wieków?
=478&'4(,1',70",&
"!&'!()*+61.4>
Codzienny handel targowy na obszarze naszego kraju wciąż znikomo jest
promowany w strefie turystycznej, pomijając stoiska kwiaciarek na rynku
Krakowskim jak i Wrocławskim. Odnosząc się do innych aspektów, jakie
przyjmujemy korzystając z wzorców zachodnich, stan ten może w niedługim
czasie ulec zmianie. Przykładowo w Niemczech, we Francji czy Anglii na
codziennych bądź cotygodniowych targowiskach spotyka się grupy turystów,
zainteresowanych życiem mieszkańców danego miasta. Dzieje się tak między
innymi poprzez prowadzenie polityki promocji zarówno w internecie, jak i na
łamach przewodników turystycznych.
/(0,3!#$.&16$76&%*"#,21.678&
'!()*+61.
Światowa metropolia, jaką jest Londyn, poza rozbudowaną siecią markowych
butików i centrów handlowych posiada również w swoim krajobrazie licznie
występujące miejsca wykorzystywane pod handel targowy. Główne targowiska
szczegółowo opisane poza internetem można odnaleźć w książce Andrew
Kershmana The London market guide. Londyńskie targowiska występują w różnych dzielnicach miasta, zarówno typowo mieszkaniowych czy artystycznych,
jak i w ścisłym centrum miasta. Większość z nich organizowanych jest 1 – 2
razy w tygodniu, w taki sposób, aby każdego dnia odbywał się jakikolwiek
2 Pojęcie swojskości użyte zostało za Krystyną Pawłowską (2001; s.7) „określające cechy
lub zestaw cech, które sprawiają, że między człowiekiem (lub grupą ludzi) a miejscem
oraz pomiędzy ludźmi wspólnie zamieszkującymi określone miejsce mogą nawiązać się
emocjonalne związki przynależności i przywiązania [ … ]”.
47
E$/V/'Q!",!"4'H#.#&!"#38*&%#A7'A'R(B*0*2'
I#5/ K. "!()*2'JKFK/
48
kultura popularna 2012 nr 4 (34)
targ. Ich tematyka jest różnorodna – od typowo spożywczych po artystyczne
czy z artykułami z „drugiej ręki”. Częste zjawisko w mieście stanowi również
równoległe funkcjonowanie otwartych targowisk przy odrestaurowanych
halach targowych, w których nierzadko działają restauracje. Interesującym
zjawiskiem, które można zaobserwować na londyńskich targowiskach, jest
współistnienie różnych sfer poziomu ekonomicznego, ale także zainteresowań.
Na tym samym targowisku można spotkać pracownika pobliskich biur, turystę,
ale także pobliskiego mieszkańca.
!;54(1.6&?6178;!(.'&
6&378%6&'!()&0"!#&?(!".@4('4&
"!#&A$"$;
Rozwinięty pod względem turystycznym handel targowy spotkać można
również na terenie dużych miast w Niemczech – na przykład w Hamburgu
czy Frankfurcie nad Menem. W Hamburgu poza siecią cotygodniowych
lokalnych targowisk występuje dobrze wypromowany targ rybny nad rzeką
Elbą, przywrócony po rewitalizacji dzielnicy Altona. Na co dzień nabrzeże,
na którym odbywa się cotygodniowy targ, służy za deptak, natomiast w niedziele w godzinach porannych zamienia się w ożywione miejsce przyciągające
ruch turystyczny. Podobne wydarzenie pojawia się w centrum finansowym,
jakim jest Frankfurt nad Menem. Tutaj również pod koniec tygodnia jedna
z nadbrzeżnych ulic zamienia się w kilkusetmetrowy targ staroci, z którego
korzystają zarówno mieszkańcy, jak i turyści.
B0CD76&+13E%"$
Z przedstawionych powyżej przykładów zagranicznych targowisk można
wyciągnąć kilka wspólnych wniosków. Pierwszy z nich dotyczy miejsca
występowania – głównie organizowane są one w wielofunkcyjnej przestrzeni
publicznej, która na czas (zazwyczaj cotygodniowego) wydarzenia targowego
wykorzystuje istniejące miejsca publiczne. Na co dzień są to ruchliwe ulice,
parkingi czy przestrzenie rekreacyjne przeznaczone dla okolicznych mieszkańców. Kolejny element to bogata wewnętrzna sieć miejsc nastawionych stricte
na konsumpcję, jak bary czy restauracje. Również wiele wspólnego można
odnaleźć w formie występujących w różnych miejscach obiektów handlu
targowego. Podobnie, jak w przypadku polskich targowisk, są to brezentowe
namioty, rozkładane stoły, ławy, ale także (rzadziej u nas występujące) pojazdy
wyposażone w lady chłodnicze, półki wystawiennicze i tym podobne.
F!(;!(.&G&70,&'*&"!;&
16C&3*#*5!>&
Historyczny jarmark występujący w dawnych miastach obecnie został zastąpiony
współczesnymi targami – na terenie Polski na przykład Międzynarodowymi
Targami Poznańskimi czy Międzynarodowymi Targami Gdańskimi – jednakże
w przeciwieństwie do historycznego jarmarku organizowane tutaj wydarzenia
Karolina Krause
H a n de l ta r g ow y ja k o fau x pa s
targowe nie ingerują w przestrzeń publiczną miasta. Współczesne jarmarki,
które pojawiają się w przestrzeniach publicznych, nie posiadają już takiego
znaczenia ekonomicznego jak w przeszłości, jednakże mimo etnograficznego charakteru stanowią istotny element promocji miasta, a w tym miejsc,
w których są bezpośrednio organizowane. W Polsce istnieje wiele jarmarków,
między innymi Jarmark Jagielloński w Lublinie, Jarmark Hetmański w Zamościu, Jarmark Świętojański w Poznaniu czy największy w Europie Jarmark
św. Dominika w Gdańsku. Coraz większe uznanie zyskują także na nowo
jarmarki świąteczne – jak chociażby Bożonarodzeniowy czy Wielkanocny.
Są to wydarzenia angażujące cyklicznie przestrzenie miejskie od kilku dni
do nawet 3 tygodni, stąd znacząco wpływają na krajobraz danego miasta.
Jak w przypadku innych wydarzeń w mieście również jarmarki posiadają
zarówno przeciwników, jak i zwolenników. Z lektury wypowiedzi internautów
i artykułów prasowych wynika, że najwięcej niechęci budzi jarmarczność tego
wielkiego wydarzenia, ujawniająca się w braku spójności oraz różnorodności
form obiektów i sprzedawanych towarów. Tymczasem równolegle władze
miast wkładają coraz więcej wysiłku w ogólny wygląd elementów związanych
z jarmarkiem, nierzadko korzystając z pomocy powołanych w tym celu spółek.
Najczęściej jarmarki lokowane są w historycznych centrach miast, z wykorzystaniem wąskich uliczek i placów – niekiedy są to miejsca o handlowym
rodowodzie. Forma stoisk handlowych przyjmuje coraz częściej konstrukcję
drewnianych bud (il. 3 i 4), które porządkują dane przestrzenie.
Handel targowy występujący dzisiaj w przestrzeni publicznej posiada dwoisty
charakter, polegający na tym, że nie daje on jednoznacznej odpowiedzi na
pytanie, czy współczesna architektura powinna ingerować w organizację
targowisk i jarmarków. Może tego rodzaju wydarzenia świadczą o pewnego
rodzaju nostalgii za tą pierwotną, żywiołową formą handlu, której już się
nie odnajdzie w galeriach handlowych czy hipermarketach, gdzie rzesze
ludzi pracują nad ich sukcesem? Patrząc na powyżej przytoczone przykłady,
gdzie na styku najbardziej prestiżowych obiektów w dzielnicach nie tylko
istotnych dla danego miasta, lecz także o światowym znaczeniu, pojawia się
ta najprostsza forma handlu – targowiska, autorka pozostawia w tej kwestii
otwartą odpowiedź.
BIBLIOGRAFIA
Kershman A., 2008, The London market guide, London.
Omilanowska M., 2004, Świątynie handlu, warszawska architektura doby
wielkomiejskiej, Warszawa.
Pawłowska K., 2001, Idea swojskości miasta, Kraków.
49