Energetyka odnawialna w polityce energetycznej i przepisach

Anna Paczosa
Ministerstwo Œrodowiska
Energetyka odnawialna w polityce energetycznej
i przepis ach och rony œ rodowis ka U E i P ols ki
Za³o¿enia polityki energetycznej Polski do 2020 roku
II polityka ekologiczna pañstwa
D³ugookresowa strategia trwa³ego i zrównowa¿onego rozwoju Polski do 2025 roku
Strategia rozwoju energetyki odnawialnej
Energetyka odnawialna to jeden z zasadniczych elementów rozwoju zrównoważonego. Kraje rozwinię te i pretendujące do miana nowoczesnych dostrzegają konieczność ograniczenia emisji z procesów
spalania paliw energetycznych oraz konieczność poszukiwania alternatywnych źródeł energii wob ec ekonomicznego i f izycznego wyczerpywania się zasob u paliw kopalnych. Sektor odnawialnych źródeł energii
rozwija się , zarówno na świecie jak i w Polsce, b ardzo intensywnie już od kilku lat. Pierwsze regulacje
w tym zakresie pojawiły się w U nii Europejskiej w 19 9 7 r., kiedy została opub likowana B iała Księ ga
„ Energia dla przyszłości – odnawialne źródła energii” . D okument ten wyznaczył cel dla krajów członkowskich, jakim b yło osiągnię cie w 2010 r. – 12% udziału energii ze źródeł odnawialnych w b ilansie energii
pierwotnej. J ednak podstawowym aktem prawnym w U nii Europejskiej jest przyję ta 27 września 2001 r.
D yrektywa 2001/ 7 7 / EC w sprawie promocji energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych na
wewnę trznym rynku energii. D yrektywa ta stawia cel, jakim jest osiągnię cie w 2010 r. 22% udziału energii
elektrycznej ze źródeł odnawialnych w całkowitej konsumpcji energii elektrycznej w U E. Kolejnym czynnikiem stwarzającym szansę dla rozwoju odnawialnych źródeł energii jest konieczność realizacji zob owiązań mię dzynarodowych Polski w zakresie ochrony powietrza, zwłaszcza wynikających z Ramowej Konwencji N arodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu oraz Protokółu z Kioto do tej konwencji, odnośnie redukcji dwutlenku wę gla. D latego też Polska przygotowując się do integracji z U E zob owiązana jest
do przystosowania prawodawstwa polskiego do przepisów unijnych. W naszym kraju istnieje kilka dokumentów politycznych, takich jak „ Polityka Ekologiczna Pań stwa” ( 19 9 1), „ I I Polityka Ekologiczna Pań stwa”
( 2001, przyję ta przez Sejm RP 23.08.2001) oraz „ Strategia rozwoju energetyki odnawialnej” ( 2000, przyję ta przez Sejm RP 23.08.2001), promujących rozwój odnawialnych źródeł energii zwanych dalej OZE.
Podstawowe dokumenty polityczne dotyczące energetyki odnawialnej
W „ Z ał oż eniach polityki energetycznej Polski do 2 0 2 0 roku” mając na uwadze minimalizację negatywnych skutków oddziaływań sektora energii na środowisko naturalne, Rząd Polski wskazał na konieczność , a nawet ob owiązek dokonywania zmian w planach f unkcjonowania i rozwoju sektora energetycznego w celu ochrony tego środowiska i konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju
w harmonii ze środowiskiem naturalnym.
W 19 9 9 roku Sejm RP zob owiązał Rząd do opracowania „ S trategii zró wnoważ onego rozwoju Polski do 2 0 2 5 roku” . D okument taki został przygotowany w 2001 roku. Zrównoważony rozwój to zasada
uję ta w Konstytucji RP ( art. 5 ), jak i traktatach U nii Europejskiej, która w swej istocie jest powiązaniem
szyb kiego rozwoju gospodarczego i wzrostu jakości życia ludności z poprawą stanu środowiska naturalnego. G łówną przesłanką opracowanej przez Rząd „ Strategii...” b yło stworzenie warunków takiego stymulowania procesów rozwoju, ab y w jak najmniejszym stopniu zagrażały środowisku. W
myśl art. 5
„Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swego terytorium, zapewnia wolność
i prawa człowieka i ob ywatela oraz b ezpieczeń stwo ob ywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”.
Z samej tylko def inicji ustawowej i z zasady Konstytucji wynika, że wszelkie procesy i działania społeczno- gopodarcze, a także stymulujące je strategie, programy oraz plany rozwoju ( gospodarczego, społecznego), czy też plany ochrony środowiska i jego zasob ów – powinny b yć ze sob ą zintegrowane w myśl
zasady zrównoważonego rozwoju. W celu zintegrowania kierunków rozwoju społecznego, gospodarczego
i ekologicznego „ Strategia...” powinna określić korelacje i współzależności pomię dzy nimi oraz wyznaczyć
ich kierunki i ograniczenia. Polityki sektorowe zaś powinny stanowić rozwinię cie i uszczegółowienie zasad,
kierunków i celów określonych w „ Strategii...” . G łówną przesłanką opracowanego dokumentu b yło stworzenie takiego systemu stymulowania procesów rozwoju, ab y w jak najmniejszym stopniu zagrażały śro-
7
dowisku. „Strategia...” określa kierunki rozwoju kraju w okresie do 2025 roku, uwzględniając obecny stan
polskiej gospodarki, wymagania wynikające z polskiego prawa, jak i oczekiwania społeczne co do kierunków rozwoju kraju. W yznacza ramy dla rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki i musi być wspierana przez odpowiednio skonstruowane polityki sektorowe, w tym m.in. politykę ekologiczną Państwa, politykę rozwoju gospodarczego, politykę sektora paliwowo-energetycznego, politykę surowcową.
„II Polityka ekologiczna państwa” przyjęta przez Sejm R P 23.08 .2001 r. jest kontynuacją „I Polityki
ekologicznej” z 1991 r., która dała podstawy do zamiany podejścia do ochrony środowiska w Polsce.
J ednym z podstawowych celów „I I Polityki ekologicznej państwa” jest zmniejszanie energochłonności
gospodarki, zarówno procesów wytwórczych, jak i świadczenia usług oraz konsumpcji. D ziałaniom w zakresie zmniejszania energochłonności musi towarzyszyć kontynuowanie przedsięwzięć zmieniających
sposób zaspokajania istniejących potrzeb energetycznych, przede wszystkim strukturę wykorzystania nośników energii, w kierunku dalszego zwiększania udziału energii elektrycznej w ogólnym zużyciu energii
f inalnej, poprawy jakości węgla i innych paliw, a także wzrostu udziału w produkcji energii elektrycznej
i cieplnej energetycznych nośników odnawialnych oraz pochodzących z odpadów.
W zrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii ułatwi przede wszystkim osiągnięcie założonych
w polityce ekologicznej państwa celów w zakresie obniżenia emisji zanieczyszczeń odpowiedzialnych
za zmiany klimatyczne oraz substancji zakwaszających. Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii
w bilansie paliwowo-energetycznym kraju będzie także istotnym elementem realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. W ykorzystanie istniejących zasobów energii odnawialnej i zwiększanie ich potencjału
będzie sprzyjać oszczędzaniu zasobów nieodnawialnych oraz wspomagać działania na rzecz poprawy
warunków życia obywateli i rozwoju wielu sektorów gospodarki w sposób łączący ef ekty ekonomiczne
z poszanowaniem środowiska.
Zakłada się trzy etapy osiągania celów polityki ekologicznej:
−
−
−
etap realizacji celów krótkookresowych w czasie ubiegania się o członkostwo w UE (2000-2003),
etap realizacji celów średniookresowych w pierwszym okresie członkostwa w Unii (2003-2010),
etap realizacji celów długookresowych w ramach „strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku”.
C ele średniookresowe to m.in. co najmniej podwojenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
w stosunku do roku 2000; wprowadzenie wykorzystania OZE do wojewódzkich i powiatowych programów
zrównoważonego rozwoju, a także do wojewódzkich, powiatowych i gminnych planów zagospodarowania
przestrzennego; osiągnięcie dominującej roli odnawialnych źródeł energii w bilansach paliwowoenergetycznych niektórych powiatów i społeczności lokalnych, na terenach, na których występują najkorzystniejsze warunki do rozwoju OZE.
C ele długookresowe to m.in. uzyskanie przez odnawialne źródła energii znaczącej pozycji w bilansach zużycia energii pierwotnej niektórych regionów kraju; uzyskanie poziomu wykorzystania energii odnawialnej porównywalnego ze średnimi wskaźnikami w państwach UE.
I stnieje pełna zbieżność celów zawartych w „I I Polityce ekologicznej państwa” z określonymi
„Strategią rozwoju energetyki odnawialnej”.
„Strategia rozwoju energetyki odnawialnej” wyznacza cele ilościowe udziału energii ze źródeł odnawialnych w latach 2010 oraz 2020, odpowiednio 7 ,5 % i 14 % w bilansie energii pierwotnej. W ielkości te
zostały określone biorąc pod uwagę tzw. potencjał techniczny odnawialnych źródeł energii w Polsce, dotychczasowy stopień wykorzystania tej energii w kraju, istniejące prognozy i trendy na świecie oraz wymagania obowiązujące w Unii Europejskiej. Przyjęte cele są ambitne, blisko 3-krotny wzrost w perspektywie
2010r., ale realne do wykonania. N ależy podkreślić , że wyznaczony w strategii cel na 2010r. jest nadal
znacznie niższy niż określony w Unii Europejskiej [12%].
Posługując się stosowanym w UE modelem SA F I R E w „Strategii...” dokonano optymalizacji sposobu
osiągnięcia założonego celu pod kątem rodzajów wykorzystywanych źródeł energii odnawialnej i stosowanych technologii. I tak do 2010 r. dominującym źródłem energii odnawialnej będzie biomasa [92 – 95%
w zależności od scenariusza].
W Strategii zostały przygotowane trzy scenariusze rozwoju zakładające stosowne przyrosty mocy
zainstalowanej w poszczególnych grupach technologii OZE, różniące się udziałem energii elektrycznej
produkowanej z OZE.
Scenariusz 7 , 5 % - przyjęty udział energii elektrycznej w tym scenariuszu odpowiada założeniom
projektu rozporządzenia M inistra G ospodarki w sprawie zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych.
8
Scenariusz 9% - pośredni pomiędzy założeniami projektu rozporządzenia Ministra Gospodarki,
a projektem dyrektywy.
Scenariusz 1 2 , 5 %, - przyjęty udział energii elektrycznej jest zgodny z wymogami U nii E uropejskiej
zawartymi w projekcie dyrektywy z dnia 30 czerwca 2000 r. o promocji wykorzystania energii elektrycznej
ze źródeł odnawialnych.
W e wszystkich trzech scenariuszach został założony taki sam udział energii geotermalnej i biopaliw ciekłych. K ryterium doboru technologii była minimalizacja dopłat do inwestycji oraz ulg podatkowych,
przy jednoczesnym zapewnieniu warunków do konsekwentnego i racjonalnego rozwoju poszczególnych
technologii. D okonano też porównania, zaproponowanych w poszczególnych grupach technologii, przyrostów mocy zainstalowanej i produkcji energii z danymi zawartymi w oficjalnych dokumentach U nii E uropejskiej (B iała K sięga).
W zaproponowanej konfiguracji technologii, wymagane nakłady inwestycyjne do roku 2010 wyniosą
dla każdego ze scenariuszy odpowiednio (ceny roku 1999 r.):
−
−
−
scenariusz 7,5%
scenariusz 9%
scenariusz 12,5%
14 508 mln zł,
15 263 mln zł,
19 103 mln zł.
U zyskanie całkowitej zdolności produkcyjnej technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii
w wysokości ok. 340 P J w roku 2010, wymagać będzie wzrostu łącznej mocy zainstalowanej (cieplnej i elektrycznej) w ilości 19,6 GW (scenariusz 7,5%), 18,3 GW (scenariusz 9%) oraz 15,7 GW (scenariusz 12,5%),
przy dodatkowych zdolnościach produkcyjnych sięgających ok. 235 P J (identyczne we wszystkich trzech wariantach, aby uzyskać 7,5 % udziału energii odnawialnej w bilansie energii pierwotnej w roku 2010).
R óżnice w wymaganych mocach zainstalowanych dla różnych wariantów przy tej samej ogólnej produkcji energii wynikają z różnej wydajności technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii liczonej
z jednostki mocy zainstalowanej.
N a podstawie wysokości nakładów inwestycyjnych na jednostkę mocy zainstalowanej, określono całkowitą wartość nowych inwestycji w sektorze energetyki odnawialnej w latach 2000-2010. N a podstawie
znanych (na rok 1999) wysokości niezbędnych dopłat do inwestycji, czyniących je atrakcyjnymi dla inwestorów oraz przewidywanego spadku jednostkowych kosztów inwestycyjnych i poprawy konkurencyjności
technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii do roku 2010, określono całkowitą i średnioroczną
(w okresie dziesięciu lat) wysokość niezbędnych dopłat do inwestycji ze środków publicznych w postaci
dotacji, kredytów preferencyjnych, wliczając w to ewentualne zwolnienia i ulgi podatkowe.
Szacunkowy całkowity średnioroczny udział środków publicznych wynosi:
−
−
−
scenariusz 7,5%
scenariusz 9%
scenariusz 12,5%
228 mln zł,
245 mln zł,
312 mln zł.
Ś rednie zmniejszenie dochodów budżetu pań stwa z tytułu stosowania mniejszej stawki podatku akcyzowego na mieszanki biopaliw z paliwami ropopochodnymi wynoszą dodatkowe 30 mln. zł/ rok dla każdego z wariantów.
U dział środków publicznych w całkowitych nakładach inwestycyjnych na przestrzeni dziesięciu lat wynosi od 15,7% (wariant 7,5%), poprzez 16,1% (wariant 9%) do 16,4% (wariant 12,5%) i w miarę tworzenia
rynku na technologie wykorzystujące odnawialne źródła energii będzie malał. W yniki symulacji i analiz
pokazały, że wzrost udziału energii elektrycznej w podaży energii ze źródeł odnawialnych w roku 2010
zwiększa kwotę wymaganej dopłaty ze środków publicznych oraz wymaga szerszego wykorzystania
energii wiatru i biomasy do wytwarzania ciepła i elektryczności. P lanowy rozwój energetyki odnawialnej
w latach 2000-2010 pozwoliłby na znaczne obniżenie kosztów.
W analogicznym okresie dziewięciu lat (1990– 1999) systemowego wsparcia energetyki odnawialnej
w W ielkiej B rytanii zaobserwowano średni spadek kosztów produkcji energii z technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii o 45% i uczynienie energetyki odnawialnej w pełni konkurencyjną opcją
energetyczną. Z atem dalszy jej rozwój według założeń i celów zawartych w Strategii wymagałby jednie
selektywnego wsparcia dla nowych technologii systematycznie wchodzących na rynek.
P lanuje się przygotowywanie programu rozwoju poszczególnych źródeł energii odnawialnej. W ramach programu wyznaczone zostaną cele ilościowe wraz z określeniem kosztów i harmonogramu wdrożenia programu. Z ostanie wykonana analiza oraz ocena aktualnego stanu sektora energetyki odnawialnej
w P olsce. Z ostaną zidentyfikowane problemy i bariery utrudniające rozwój energetyki. P rogram wyznaczy
warunki prac badawczo-rozwojowych, wdrożeniowych, promocyjnych i edukacyjnych.
9
Podstawowe, krajowe akty prawne dotyczące energetyki odnawialnej
Ustawa Prawo energetyczne
Prawo energetyczne, zwane dalej ustawą PE , z późniejszymi zmianami ( z dnia 10 kwietnia 19 9 7 r., D z.
U . Nr 5 4 , poz. 34 8 ) , to podstawowy akt prawny, który obejmuje regulacje dotyczące wykorzystania energii ze
źródeł odnawialnych. J ej celem jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienie
bezpieczeń stwa energetycznego oraz oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii.
Najważniejsze elementy tej ustawy z punktu widzenia energetyki odnawialnej to:
−
−
Z ałożenia polityki energetycznej pań stwa – to najważniejszy dokument polityczny w zakresie energetyki. Z ałożenia powinny być opracowane zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju i okreś lać między innymi rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii [ art.15 ustawy PE ] . O znacza to, że problematyka energetyki odnawialnej stanowi ważny element tego dokumentu i jej rozwój musi być odpowiednio w nim uwzględniony.
Planowanie energetyczne - przedsiębiorstwa energetyczne sporządzają dla obszaru swojego działania plany rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe, energię elektryczną lub ciepło, uwzględniając miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
albo kierunki rozwoju gminy okreś lone w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy. Plany te muszą obejmować zagadnienia energetyki odnawialnej [ art.16 ustawy PE ] . B ardzo ważne zadania spoczywają na samorządzie terytorialnym, a szczególnie na organach
gminy, które mają obowiązek sporządzania założeń lub planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe [ art.19 i 20 ustawy PE ] . D okumenty te mają uwzględniać wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Należy podkreś lić, że właś nie od „jakoś ci” planowania na szczeblu lokalnym zależeć będzie powodzenie wdrażania w skali kraju „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej”.
O bowiązująca ustawa Prawo energetyczne ( art. 9 ust. 3) zobligowała M inistra G ospodarki do nałożenia na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem lub przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej lub ciepła obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz okreś lenia zakresu tego obowiązku, uwzględniając technologie wytwarzania energii, wielkoś ć
źródła energii oraz sposobu uwzględniania w taryf ach kosztów jej zakupu. Na podstawie tej delegacji zostało wydane rozporządzenie M inistra G ospodarki w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze
źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz zakresu tego obowiązku ( D z. U . Nr 122
z dnia 15 grudnia 2000 r., poz. 1336 ) . R ozporządzenie to zostało znowelizowane rozporządzeniem z dnia
30 maja 2003 r., które wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2003 r.
Podstawową przyczyną dokonanych w prawie zmian była podyktowana wymogami K onstytucji R P
koniecznoś ć przeniesienia zapisów nakładających obowiązek na przedsiębiorców z rozporządzenia wprost
do regulacji ustawowych.
Z godnie z zapisami ustawy rozporządzenie dotyczy wyłącznie energii ze źródeł odnawialnych, a nie
niekonwencjonalnych, dlatego usunięto f ragmenty dotyczące źródeł niekonwencjonalnych ( w tym paliw
rozszczepialnych) .
Ponadto w związku z przewidywaną integracją Polski ze strukturami europejskimi oraz trwającym
procesem dostosowywania krajowych aktów prawnych do prawa obowiązującego kraje członkowskie U nii
E uropejskiej, przyjęto w rozporządzeniu def inicję biomasy zgodną z D yrektywą U E Nr 2001/ 7 7 / E C z dnia
27 wrześ nia 2001 roku w sprawie promocji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej produkowanej
z odnawialnych ź ró deł energii. Z tego samego powodu usunięto zapis wyłączający z obowiązku zakupu
energię ze spalania odpadów, których wyłącznie biodegradowalna częś ć została zaliczona do odnawialnych źródeł energii, jako jeden z rodzajów biomasy.
Ponieważ przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem energią i dokonujące sprzedaży
detalicznej tj. do odbiorców dokonujących zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby, muszą mieć
pokryty udział energią elektryczną f izycznie wprowadzoną do sieci przez źródła odnawialne, nie powodując
dodatkowych obciążeń w obrocie hurtowym energią elektryczną – jest to rozwiązanie wspierające rynek
hurtowy. D otychczasowe rozwiązania umożliwiały realizację obowiązku na rynku hurtowym poprzez wielokrotny obrót tą samą energią, a więc nie promowały produkcji, powodując podwyższenie kosztów obrotu
na skutek marż nakładanych przez przedsiębiorstwa dokonujące obrotu tą energią.
W prowadzono w § 8 ust. 2 i 3 zapis okreś lający koszty uzasadnione pozyskania energii ze źródeł odnawialnych, mający na celu zwiększenie przejrzystoś ci ustalania kosztów uzasadnionych zakupu obowiązkowego, będącego f ormą wsparcia ( na skutek uwzględnienia ich w taryf ach dla odbiorców) rozwoju
energetyki odnawialnej.
10
Przewidziano wzrost progu wymaganej sprawności przemiany energii chemicznej paliwa brutto w energię elektryczną i ciepło łącznie z dotychczasowych 6 5 % do 7 0 % . M a to na celu objęcie promocją energii elektrycznej wytwarzanej w pełnym skojarzeniu z ciepłem, z najwyż szą ef ektywnością energetyczną.
Wprowadzone regulacje powinny zachęcić wytwórców do zwiększania sprawności wytwarzania energii
elektrycznej i ciepła w układach skojarzonych.
Wprowadzono limit udziału energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu, objętej obowiązkiem zakupu.
Z mieniony sposób nałoż enia obowiązku zakupu energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu
z wytwarzaniem ciepła w nowym stanie prawnym sprawił, ż e zaproponowane w § 10 i § 11 regulacje określają równomierne rozłoż enie obowiązku na wszystkich operatorów systemów dystrybucyjnych elektroenergetycznych, niezależ nie od tego, jaki jest f aktyczny udział energii elektrycznej ze skojarzenia w całkowitym zapotrzebowaniu na energię elektryczną danego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego.
D la zapewnienia wzrostu udziału energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem
ciepła w produkcji energii elektrycznej przewidziano stopniowy wzrost w/ w limitu z początkowych 12 , 4 %
w latach 2 003 i 2 004 do 16 , 0 % w roku 2 010. Z e względu na wspomniany wzrost wymaganej sprawności
wytwarzania energii elektrycznej w układach skojarzonych, w roku 2 004 nie przewidziano wzrostu tego
limitu. Również ze względu na planowaną likwidację kontraktów długoterminowych zawartych przez PSE
S.A. z wytwórcami energii wytwarzanej w skojarzeniu w 2 005 r. przewidziano wzrost w/ w limitu do 15 % .
Wielkości określone w § 10 określone zostały na podstawie danych Agencji Rynku Energii S.A.
C hociaż rozporządzenie nie rozwiązuje jeszcze wszystkich problemów w tym zakresie, to z pewnością stanowi bodziec dla inwestowania w sektor energetyki odnawialnej. D obrą przesłanką jest również
zwolnienie z podatku akcyzowego producentów wytwarzających energię odnawialną.
O becnie zakłada się, ż e podstawowym narzędziem wspierania energetyki odnawialnej w naszym
kraju będzie mechanizm rynkowy. Wypracowanie trwałych rozwiązań prawnych i przejrzystej polityki podatkowej stanowi postawę do stworzenia stabilnego rynku energii odnawialnej w Polsce oraz wiąż e się
z wypełnieniem zobowiązań wobec Unii Europejskiej.
Ustawa Prawo ochrony środowiska
Ustawa Prawo ochrony środowiska, zwana dalej ustawą PO Ś ( D z.U.01 N r 6 2 poz.6 2 7 ) , stwarza moż liwości i zachęca do rozwoju wykorzystania energii ze ź ródeł odnawialnych. Z najduje to wyraz w wielu zapisach prawnych. Poniż ej omówione są najważ niejsze regulacje w tym zakresie z odpowiednim komentarzem ułatwiającym praktyczne wykorzystywanie tych instrumentów prawnych.
−
−
−
Programy ochrony środowiska - wojewódzkie, powiatowe oraz gminne programy ochrony środowiska są
szczególnie waż nymi dokumentami, gdzie problematyka odnawialnych ź ródeł energii powinna znajdować
właściwe odbicie [ art.17 ustawy PO Ś ] . Programy ochrony środowiska, jako stanowiące realizację polityki ekologicznej państwa, muszą zawierać rozwiązania zapewniające osiągnięcie celów zapisanych w tej polityce. Z atem władze samorządowe mają bardzo czytelną wytyczną do tworzenia programów ochrony środowiska. W tej sytuacji brak uwzględnienia energetyki odnawialnej w danym „ programie” moż e stanowić
podstawę uznania, ż e nie spełnia on wymogów ustawy PO Ś . W tym miejscu warto wskazać na zawarty
w ustawie bardzo waż ny mechanizm stymulujący prawidłową realizację „ programów” . I stnieje obowiązek
odmowy wydania pozwolenia na korzystanie ze środowiska, jeż eli byłoby niezgodne m.in. z programem ochrony środowiska, [ art.18 6 pkt 4 ustawy PO Ś ] . Przykładowo oznacza to, ż e jeż eli w „ programie” założ ono
zastąpienie kotłowni węglowej ciepłownią na paliwa odnawialne, to prowadzący tę instalację nie moż e uzyskać pozwolenia na korzystanie ze środowiska, jeż eli kotłownia ta została przebudowana na olej opałowy.
Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć – ustawa
PO Ś radykalnie zwiększa rangę analizy wariantowej planowanego przedsięwzięcia. Analiza wariantowa
dokonywana jest w ramach sporządzania raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Raport powinien zawierać określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów oraz uzasadnienie wybranego przez wnioskodawcę wariantu [ art.5 2 ust.1 pkt 4 i 5 ustawy PO Ś ] .
Szczególnie waż nym instrumentem w tym postępowaniu jest odmowa zgody na realizację przedsięwzięcia, jeż eli z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko wynika zasadność realizacji przedsięwzięcia w wariancie innym niż proponowany, a wnioskodawca nie wyraż a zgody na wariant dopuszczony do realizacji [ art.5 5 ustawy PO Ś ] . D la przedsięwzięcia polegającego na wytwarzaniu
energii poszczególne warianty mogą charakteryzować się róż nym udziałem energii ze ź ródeł odnawialnych. Z atem mechanizm ten poprzez odmowę rozwiązań nieoptymalnych moż e aktywnie promować
zwiększenie wykorzystania energii ze ź ródeł odnawialnych.
Programy ochrony powietrza - zgodnie z art.9 1 ustawy PO Ś wojewoda dla stref , gdzie występują przekroczenia jakości powietrza, określa, w drodze rozporządzenia, program ochrony powietrza mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. W wielu przypadkach powodem przekroczeń
11
dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu są emisje pochodzenia energetycznego. Jednym ze
sposobów ich wyeliminowania lub ograniczenia jest zastąpienie istniejących elektrociepłowni lub kotłowni
węglowych energetyką opartą na źródłach odnawialnych. T akie podejś cie w wielu konkretnych sytuacjach
moż e okazać się optymalne zarówno z punktu widzenia ekologicznego, jak również ekonomicznego. N ależ y brać pod uwagę fakt, ż e w pewnych warunkach osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji
w powietrzu moż e, z przyczyn technicznych, okazać się niemoż liwe bez wykorzystania energii ze źródeł
odnawialnych. D la programów ochrony powietrza, podobnie jak dla omówionych wyż ej programów ochrony
ś rodowiska, funkcjonuje mechanizm stymulujący prawidłową ich realizację, tj. obowiązek odmowy wydania
pozwolenia na korzystanie ze ś rodowiska, jeż eli byłoby niezgodne z programem ochrony powietrza.
−
−
D ostosowanie do wymogów najlepszej dostępnej techniki - ustawa POŚ wprowadza całkowicie nowy instrument, jakim jest obowiązek posiadania pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie instalacji, których
funkcjonowanie, ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej w nich działalnoś ci, moż e powodować znaczne
zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo ś rodowiska jako całoś ci. W arunkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego jest spełnianie przez daną instalację wymogów najlepszej dostępnej
techniki [ B A T ] . N ależ y podkreś lić , odwołując się do definicji B A T i innych ustawowych wymogów w tym zakresie, ż e osiągnięcie najlepszej dostępnej techniki będzie dla zdecydowanej większoś ci polskich instalacji
przedsięwzięciem bardzo kosztownym i wymagającym poważ nych zmian technologicznych. Jednocześ nie
brak posiadania w wymaganym czasie pozwolenia zintegrowanego skutkuje koniecznoś cią wstrzymania
działalnoś ci. W energetyce wymogowi temu podlegają instalacje do spalania paliw o mocy nominalnej powyż ej 50M W t. W tej grupie znajduje się ponad 100 elektrociepłowni i ciepłowni komunalnych. I ch kondycja
ekologiczna jest nienajlepsza i podobnie jak dla innych instalacji wymagających pozwolenia zintegrowanego spełnienie wymogów B A T wiąż e się z poważ nymi przedsięwzięciami modernizacyjnymi. D la tej grupy
instalacji energetycznych bardzo interesującym sposobem osiągania zgodnoś ci z wymogami B A T moż e
być zastępowanie paliw kopalnych noś nikami energii ze źródeł odnawialnych, które przy spalaniu generalnie charakteryzują się niż szymi wskaźnikami zanieczyszczeń . S kala udziału w danej instalacji paliw ze źródeł odnawialnych zależ y od warunków indywidualnych [ np. dostępnoś ć drewna czy słomy, koszty modernizacji, wiek i stan techniczny instalacji] . M oż na jednak stwierdzić , ż e im wyż szy będzie ten udział, tym dana
instalacja będzie bliż sza wypełnianiu wymogów B A T . W ydaje się również , ż e w wielu przypadkach analiza
ekonomiczna kosztów dostosowania danej instalacji do wymagań B A T będzie wskazywała jako wariant korzystniejszy rozwiązanie z wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych.
Z róż nicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służ ące celom ochrony ś rodowiska - istotą regulacji w tym zakresie [ art.272 pkt 3 ustawy POŚ] jest zagwarantowanie, ż e stawki podatków
i innych danin publicznych będą tak kształtowane, aby zapewnić promowanie rozwiązań proekologicznych. M a to bardzo waż ne odniesienie do całej sfery wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. N iejednokrotnie rozwiązania w zakresie energetyki odnawialnej, mimo ż e w tzw. „ rachunku ciągnionym” są ekonomicznie opłacalne, to jednak w ujęciu wąskim np. w obrębie samego sektora energetycznego są nierentowne i wymagają wsparcia systemowego np. w postaci odpowiednio dostosowanych podatków. Organy administracji ustalając wysokoś ć stawek podatków i innych danin publicznych mają obowiązek kierowania się przesłankami wynikającymi w tym zakresie z ustawy POŚ.
Źródła finansowania inwestycji z zakresu odnawialnych źródeł energii:
1.
Fundusze dostępne bezpośrednio w Polsce:
−
−
−
−
−
−
12
N arodowy Fundusz O chrony Ś rodowiska i G ospodarki W odnej (adres: 02-673 W arszawa,
ul. K onstruktorska 3a, tel.: (0-22) 84 9-00-79, fax : (0-22) 84 9-72-72, http://www.nfosigw.gov .pl,
e-mail: [email protected] .pl),
W ojewódzkie Fundusze O chrony Ś rodowiska i G ospodarki W odnej; powiatowe i gm inne
fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
Fundacja E kofundusz (adres: 00-502 W arszawa, ul. B racka 4 , tel.: (0-22) 621-27-04 ), fax :
(0-22) 629-51-25, http://www.ekofundusz.org.pl, e-mail: [email protected]),
B ank O chrony Ś rodowiska (adres C entrali B anku: 00-950 W
tel.: (0-22) 850 87 35),
arszawa, A l. Jana Pawła I I 12,
Fundusz na R zecz G lobalnego Ś rodowiska (B iuro Programu w Polsce, adres: A l. N iepodległoś ci 186, 00-608 W arszawa, tel.: (022) 825-924 5, fax : (022) 825-4 9-58) - głównym celem funduszu jest ochrona globalnego ś rodowiska naturalnego w drodze finansowania przedsięwzięć
i programów m.in. z zakresu usuwania przeszkód we wdraż aniu efektywnych technologii wytwarzania i wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych,
Fundacja R ozwoju W si ( Fundacja R olnicza) - jednym z podstawowych celów F undacji jest
odbudowa małej retencji wodnej i uzyskiwanie energii czerpanej z małych elektrowni wodnych.
2.
Fundusze z Unii Europejskiej na energ etykę odnawialną dostę pne dla Polski w chwili ob ecnej
i po wstąpieniu w struktury UE:
−
−
−
−
−
Fundusze Strukturalne
Fundusz Strukturalny powinien przyczynić się do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działalności gospodarczej, rozwoju zatrudnienia i zasobów ludzkich, ochrony i poprawy stanu środowiska.
W ramach UE istnieją 4 fundusze strukturalne, tj:
1) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF),
2) Europejski Fundusz Społeczny (ESF),
3 ) Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF),
4) Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIFG).
Istotne z punktu widzenia wspierania finansowego inwestycji związanych z odnawialnymi ź ródłami energii jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
Z Funduszu Strukturalnego mogą korzystać jednostki niepubliczne zgodnie z zasadami udzielania pomocy publicznej.
Fundusze Strukturalny będą dostępne dla Polski po naszym wstąpieniu do Unii Europejskiej.
Fundusz Spójności (Cohesion Fund)
Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji,
to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy B rutto na
mieszkańca nie przekracza 90 proc. średniej dla wszystkich państw członkowskich.
Phare (fundusz przedakcesyjny)
J edną z dziedzin, w których wykorzystano środki programu Phare, jest ochrona środowiska
(dotychczas realizacja w 8%).
ISPA (fundusz przedakcesyjny)
Program ISPA dofinansowuje wyłącznie duże projekty inwestycyjne o wartości ponad 5 mln euro, a inwestycje realizowane z tego funduszu muszą być zgodne ze standardami i normami Unii
Europejskiej w zakresie ochrony środowiska i transportu.
SAPARD (fundusz przedakcesyjny)
Fundusz SAPARD, wspiera modernizację rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój
infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności
gospodarczej na wsi.
Poza wymienionymi powyżej, Komisja Europejska administruje obecnie kilkoma dużymi zunifikowanymi programami wspierającymi w różnym zakresie energetykę odnawialną. Są to m.in.:
−
−
−
−
−
−
ALTENER II - program wyłącznie na promocję wykorzystania OZE,
SYNERGY - program wspierający rozwój polityki,
LIFE Environment - ochrona przyrody i środowiska,
CRAFT - program wspierający rozwój małych i średnich przedsiębiorstw,
EUREKA - innowacje technologiczne,
Program - obejmujący kilka podprogramów szeroko finansujących rozwój wykorzystania OZE ENERGY and SUSTAINAB LE DEV ELO PM ENT, Q UALITY of LIFE - 5 Program Ramowy
o Współpracy Naukowo Technicznej i Promocji.
Literatura:
1.
2.
3 .
4.
Opracowanie scenariusza ekologicznego rozwoju krajowego sektora energetycznego, ARE, Warszawa, 2001.
P rawne aspekty um ocowania energetyki od nawialnej - d okum enty krajowe, M . Kłokocka, A. Paczosa,
Z. Kamieński – materiały konferencyjne POLEKO 2002.
P olityka energetyczna pań stwa a wykorzystanie od nawialnych ź ró d eł energii, G. Lipiński – materiały
konferencyjne Kudowa Zdrój czerwiec 2002.
Rozporządzenie M inistra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 0 maja 2003 r. w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych ź ródeł energii
oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła.
13