Profesorowi Davidowi Shugarowi na Stulecie Urodzin

Profesorowi Davidowi Shugarowi na Stulecie Urodzin
Prof. David Shugar (zdjęcie Andrzej Gorzym)
Profesor David Shugar obchodzi w tym roku nie tylko
swoje Stulecie, ale także 75-lecie doktoratu i pracy naukowej. W dobrym zdrowiu i w pełni sił twórczych. Z tej okazji grono byłych i obecnych współpracowników Profesora
przedstawia drogę naukową Jubilata oraz najważniejsze
osiągnięcia badawcze Jego i Jego Szkoły.
Prof. David Shugar jest twórcą szkoły badań w dziedzinie biofizyki i biologii molekularnej zajmującej się podstawami mutagenezy wywoływanej fotochemicznymi i chemicznymi uszkodzeniami pirymidynowych i purynowych
elementów budowy DNA i RNA oraz tautomerycznymi
przemianami zasad nukleinowych, współzależnością między chemiczną budową i właściwościami konformacyjnymi
kwasów nukleinowych, strukturą i biologiczną aktywnością zmodyfikowanych chemicznie nukleozydów i nukleotydów jako inhibitorów enzymów zaangażowanych w
biosyntezę i biodegradację kwasów nukleinowych oraz wykorzystania ich jako potencjalnych chemoterapeutyków w
terapiach przeciwwirusowych i przeciwnowotworowych.
W ostatnich latach przedmiotem intensywnych badań Profesora Shugara stały się inhibitory kinaz białkowych — enzymów uczestniczących w procesach fosforylacji białek.
David Shugar jest autorem i współautorem ponad 400 publikacji w czasopismach naukowych: oryginalnych prac, monografii i podręczników, których całkowita liczba cytowań
przekracza 10 000. Wychował bardzo liczne grono uczniów:
biofizyków i biologów molekularnych, z pośród których
wielu się habilitowało i otrzymało tytuły profesorskie. Wczoraj i dzisiaj we współpracy z Profesorem, bądź samodzielnie, rozwijają zainicjowane przez Niego oraz nowe kierunki
badawcze w światowej biofizyce i biologii molekularnej.
Urodził się 10 września 1915 r w Józefowie na Kielecczyźnie.
Rodzice wyemigrowali wraz z nim do Kanady w 1919 r.
David ukończył studia fizyczne na McGill University w
Montrealu (B.Sc. w 1936 r, Ph.D w 1940 r). Pracę doktorską pod tytułem „Starck effect in copper and nickel”, której przedmiotem jest wpływ pola elektrycznego na widma
elektronowe tych metali, wykonał w MacDonald Physics
Laboratory pod opieką prof. J. S. Fostera. Za radą swojego mentora zainteresował się biologią medyczną i podjął
pracę w Departamencie Fizjologii Uniwersyteckiej Szkoły
Medycznej, gdzie zbudował ultrawirówkę dla frakcjonowania materiałów biologicznych. W latach II Wojny Światowej
służył w Kanadyjskiej Marynarce w stopniu podporucznika
— elektryka (1944–1946), pracując nad rozwojem radarowych systemów wykrywania łodzi podwodnych. Potem,
w rządowym Department of National Health and Welfare,
zajmował się problematyką badań medycznych. W atmosferze narastającej „zimnej wojny”, ze względu na swoje lewicowe poglądy, został zmuszony do opuszczenia Kanady.
Przeniósł się wtedy do Francji (1948 r), gdzie najpierw pracował naukowo jako stypendysta rządu francuskiego w Instytucie Pasteura w Paryżu, a potem na Sorbonie i w Institut
de Biologie Physico-Chimique (Fundacja Rothschieldów) w
laboratorium prof. Rene Wurmsera. W latach 1950–1952
pracował w laboratorium Fizjologii Zwierząt prof. Jean Brachet’a oraz w Centrum Fizyki Jądrowej na Wolnym Uniwersytecie w Brukseli. Do Polski przyjechał w 1952 r na zaproszenie prof. Leopolda Infelda, wybitnego fizyka-teoretyka
z Uniwersytetu Warszawskiego, którego poznał jeszcze w
Kanadzie. Dzięki pokaźnemu już wówczas dorobkowi naukowemu i zainteresowaniom badawczym otrzymał stanowisko kierownika Zakładu Biochemii Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie (1952–1966), utworzonego przez
prof. Józefa Hellera jako zalążek planowanej placówki Polskiej Akademii Nauk. Gdy prof. Heller organizował w 1954
r. Zakład Biochemii Polskiej Akademii Nauk, powierzył
wówczas Davidowi Shugarowi utworzenie w nim pracowni Fizykochemii Biologicznej, w ramach Zakładu Biochemii
PZH. Z chwilą przekształcenia Zakładu Biochemii PAN w
Instytut Biochemii i Biofizyki PAN (1957 r.), pracownia ta
została podniesiona do rangi Zakładu. W 1973 r. został on
podzielony na Zakład Biofizyki i Zakład Biologii Molekularnej pod kierownictwem prof. Shugara. Profesor kierował
nim do przejścia na emeryturę w 1985 r. (O historii i dniu
dzisiejszym Zakładu pisze w tym zeszycie Postępów Biochemii obecny jego kierownik, prof. Jarosław Kuśmierek.)
Wkrótce po przyjeździe do Polski, w 1955 roku, David
Shugar ogłosił na łamach KOSMOSU artykuł „O potrzebie rozwinięcia prac biofizycznych w Polsce” [Kosmos,
Seria A (Biologia) 4, 195–207], w którym postulował konieczność interdyscyplinarnego podejścia w badaniach
biologicznych. Konsekwentnie potem wcielał z życie swoje
idee. Dzięki swoim kontaktom z fizykami z Uniwersytetu
Warszawskiego i powstającego wówczas Instytutu Badań
Jądrowych, zorganizował przy ich pomocy jesienią 1955
r. pierwszy w Polsce kurs „Zastosowań izotopów w biologii”. Jego pokłosiem był skrypt [Zastosowanie izotopów w
234www.postepybiochemii.pl
biologii (1956), red. Shugar D, Wierzchowski K, Meduski J.
PAN, Warszawa], który przez szereg lat pozostawał jedynym polskim źródłem i bodźcem dla badań w tej dziedzinie. Z jego inicjatywy i według jego projektu w 1959 roku
została uruchomiona w podziemiach PZH instalacja t.zw.
„bomby kobaltowej”, silnego źródła promieniowania gamma 60Co dla badań radiochemicznych w Polsce. Środowisko
fizyków z Uniwersytetu Warszawskiego podzielało opinię
Davida Shugara o potrzebie kształcenia fizyków dla interdyscyplinarnych badań biologicznych. Gdy Wydział Fizyki
i Matematyki otrzymał dodatkowe pomieszczenia laboratoryjne w gmachu Wydziału Geologii przy ulicy Banacha,
prof. Jerzy Pniewski, ówczesny dyrektor wydziałowego
Instytutu Fizyki Doświadczalnej, powierzył prof. Shugarowi w 1965 r. zorganizowanie Katedry Biofizyki i podjęcie
kształcenia fizyków o tej specjalności. Katedra, obecnie Zakład Biofizyki Instytutu Fizyki Doświadczalnej na Wydziale
Fizyki UW, stała się jedyną w Polsce po dzień dzisiejszy placówką kształcącą fizyków-biofizyków i ważnym ośrodkiem
badań w zakresie molekularnej biofizyki. (O powstaniu,
osiągnięciach badawczych i dydaktycznych Zakładu pisze
w tym zeszycie Postępów Biochemii prof. Ryszard Stolarski, obecny jego kierownik).
Przez wiele lat prof. Shugar opiekował się naukowo Zakładem Radiochemii Instytutu Onkologii w Warszawie.
Współpracował i nadal współpracuje z wieloma laboratoriami w kraju i za granicą, czego wyrazem są liczne zespołowe publikacje.
Profesor Shugar obejmował kierownicze stanowiska
i organizował od początku laboratoria zawsze z myślą o
tworzeniu lepszych warunków do realizacji swoich dalekosiężnych zamierzeń badawczych. Umiał do nich przyciągać
młodych adeptów nauki, zarażać ich swoim entuzjazmem,
uczyć i wprowadzać w arkana pracy badawczej, właściwie
wykorzystywać ich predyspozycje i umiejętności. Dbał o ich
rozwój naukowy i wysyłał w świat do najlepszych laboratoriów na staże po-doktorskie i naukowe. Przyjaźnie interesował się ich osobistymi sprawami.
Oddany niemal bez reszty doświadczalnym badaniom,
ograniczał swoją działalność organizacyjno-naukową do
udziału w pracach rad i towarzystw naukowych, redakcjach fachowych czasopism, planowaniu i organizacji międzynarodowych sympozjów.
Był współzałożycielem i pierwszym Prezesem Polskiego Towarzystwa Fizyki Medycznej (1965–1969), członkiem
(1964–1968) Rady Międzynarodowego Komitetu Fotobiologii (CIP, organizator światowych Kongresów Fotobiologii),
koordynatorem sympozjów Europejskiej Federacji Towarzystw Biochemicznych (FEBS), udzielał się w pracach Komisji Edukacji Międzynarodowej Unii Biofizyki Czystej i
Stosowanej (IUPAB).
Jest członkiem kilku towarzystw naukowych: American
Chemical Society, The Royal Society of Canada, American
Association for Antiviral Research, członkiem honorowym
Polskiego Towarzystwa Biochemicznego.
Postępy Biochemii 61 (3) 2015
W 1962 r. znalazł się w gronie redaktorów-założycieli
(1962–1966) nowego czasopisma Photochemistry and Photobiology (Pergamon Press). Pracował, lub nadal pracuje,
w redakcjach prestiżowych czasopism takich jak European Journal of Biochemistry, Journal de Microscopie et
de Biologie Cellulaire (Francja), Cancer Biochemistry and
Biophysics (USA), Pharmacology and Therapeutics (USA),
Antiviral Pharmacology and Therapeutics, Anticancer Drug
Design. Redaguje dla czasopisma Biochimica et Biophysica
Acta materiały sympozjalne, zainicjowanego przez siebie
międzynarodowego sympozjum „Inhibitory Kinaz Białkowych”, organizowanego co dwa lata w Polsce od 1998 r,
ostatnio w 2014 r.
Za swoje osiągnięcia badawcze i organizacyjne profesor
David Shugar został uhonorowany licznymi prestiżowymi
wyróżnieniami naukowymi w kraju i zagranicą. Otrzymał
doktoraty honoris causa Uniwersytetów w Gandawie (1969)
i w Warszawie (1995). Został wybrany członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk (1980; zagranicznym,
ponieważ zachował swoje kanadyjskie obywatelstwo) i wyróżniony najwyższym odznaczeniem PAN — Medalem im.
Mikołaja Kopernika (2006). Międzynarodowy Komitet Fotobiologii odznaczył go Złotym Medalem im. Nielsa Finsena
(1976), Europejskie Towarzystwo Biofizyczne swoim Srebrnym Medalem, Polskie Towarzystwo Fizyczne medalem
im. Mariana Smoluchowskiego, a Komitet Biochemii i Biofizyk i PAN Medalem im. Leona Marchlewskiego (1991). Od
Prezydenta Polski na swoje 80. urodziny otrzymał Krzyż
Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1995).
Z pośród nagród naukowych trzeba w tym miejscu przypomnieć Nagrodę I stopnia Państwowej Rady ds. Wykorzystania Energii Jądrowej (1961), Państwową Nagrodę II stopnia (1966), Nagrodę Zespołową Ministra Nauki i Szkolnictwa (1969, za organizację Katedry Biofizyki UW), Nagrodę
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego I Stopnia (1987) i
Prezesa Rady Ministrów (2006). W 1984 r otrzymał nagrodę Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego. Poza tym wraz ze
współpracownikami otrzymał liczne nagrody naukowe m.
in. Polskiego Towarzystwa Biochemicznego im. J. Parnasa,
Sekretarza Naukowego PAN i Wydziału II PAN. Profesor
Shugar był pomysłodawcą i członkiem Rady Naukowej Festiwalu Nauki w Warszawie, za co został wyróżniony (wraz
z jego organizatorami) prestiżową Nagrodą im. Hugona
Steinhausa (1998).
Szanowny, Drogi Profesorze, współpraca z Tobą przynosiła nam i przynosi wiele naukowej i osobistej satysfakcji oraz radości. Dziękujemy Ci za Twoją mądrość, pomoc i
przyjaźń.
Kazimierz Lech Wierzchowski
i autorzy artykułów: Maria Bretner, Agnieszka Bzowska, Borys Kierdaszuk, Jarosław Kuśmierek, Bohdan Lesyng, Mirosława Piechowska,
Jarosław Poznański, Anna Psoda, Wojciech Rode, Halina Sierakowska
i Ryszard Stolarski
235