Forum dyskusyjne w 150 rocznicę powstania styczniowego 1863

Forum dyskusyjne w 150 rocznicę powstania styczniowego 1863

Forum dyskusyjne w 150 rocznicę powstania styczniowego 1863-1864
w Muzeum Zamojskim w Zamościu
„Powstanie Styczniowe 1863-1864. Pamięć. Dziedzictwo. Edukacja” - pod takim
tytułem 25.02.2013 r. w Sali Koncertowej Muzeum Zamojskiego w Zamościu miało miejsce
forum dyskusyjne, obejmujące szereg zagadnień związanych z najdłuższym polskim
powstaniem narodowym w XIX wieku. Licznie przybyłych gości, nauczycieli, uczniów z III
LO w Zamościu, studentów Wyższej Szkoły Humanistyczno Ekonomicznej w Zamościu,
przewodników zamojskich i pasjonatów historii, powitał Dyrektor Muzeum Zamojskiego mgr
Andrzej Urbański, który również poprowadził całość forum dyskusyjnego. Wprowadzenie do
ożywionej dyskusji stanowiły dziesięciominutowe wystąpienia i prezentacje historyków,
historyków sztuki i muzealników zamojskich, określające ramy tematyczne forum.
Pierwszy z referentów mgr Mirosław Bańkowski (Muzeum „Arsenał” w Zamościu)
przedstawił obszerny obraz społeczno – gospodarczy, polityczny i statystyczny epoki
poprzedzającej wybuch powstania styczniowego. Odniósł się także w swojej wypowiedzi do
szerokiego obrazu przemian społecznych w Europie i na świecie w latach 50. i 60. XIX
wieku. Scharakteryzował również obraz polityki międzynarodowej mocarstw europejskich,
Francji, Anglii i Rosji oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki w czasie dwóch najważniejszych
wielkich konfliktów tej epoki: wojny krymskiej (1853-1856) i wojny secesyjnej w Stanach
Zjednoczonych (1861-1865). Szczególnie ciekawym elementem wypowiedzi mgr M.
Bańkowskiego były dane statystyczne odnoszące się m.in. do spraw ludnościowych Europy i
świata w epoce powstania, potencjałów militarnych najważniejszych państw europejskich
oraz dynamiki rozwoju gospodarczego Europy i Ameryki w owym czasie.
Kolejny z referentów dr Jacek Krzysztof Danel (PWSZ Zamość), skupił się na
tematyce związanej z recepcją powstania styczniowego w kręgach polskiej emigracji XIX i
XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem roli, jaką pamięć o powstaniu 1863 roku i jej
bohaterach odegrała w okresie II Wielkiej Emigracji w drugiej połowie XX wieku. Referent
szerzej zaprezentował postać księdza Józefa Jarzębowskiego (1897-1964) i jego wielkie
dzieło, jakim było zgromadzenie na emigracji w Wielkiej Brytanii przy Kolegium Bożego
Miłosierdzia w Fawley Court nad Tamizą w muzeum historycznym kolekcji pamiątek
narodowych. Był to największy poza Polską zbiór historyczny poświęcony powstaniu
styczniowemu. Szczególnie cenne w zbiorze były dokumenty, przedmioty osobiste i pamiątki
po ostatnim dyktatorze powstania Romualdzie Trauguttcie. Następny z referentów dr Jacek
Feduszka (Muzeum Zamojskie w Zamościu), zaprezentował wybrane problemy odnoszące się
do roli twierdzy zamojskiej w powstaniu styczniowym. Podkreślił szczególnie charakter i
funkcjonowanie rosyjskiej twierdzy zamojskiej w czasie walk powstańczych w latach 1863 i
1864, oraz zwrócił uwagę na formę, sposób i zakres funkcjonowania i działania narodowych
struktur konspiracyjnych w samej twierdzy i jej najbliższym otoczeniu. Zwrócił także uwagę
na najmniej zbadane zagadnienia odnoszące się do stanu liczebnego wojsk rosyjskich
obsadzających twierdzę zamojską w 1863 roku i na charakter działań podejmowanych przez
rosyjskie władze cywilne i wojskowe w oparciu o twierdzę zamojską i zgromadzone w niej
siły wojskowo-policyjne.
W kolejnej odsłonie forum dr Piotr Kondraciuk, zastępca Dyrektora Muzeum
Zamojskiego w Zamościu, zajął się zagadnieniem obrazu powstania styczniowego w sztuce.
W swoim wystąpieniu, połączonym z prezentacją znanych i mniej znanych dzieł
artystycznych podejmujących tematykę powstańczą, referent skoncentrował się na
charakterystyce form i wątków powstańczych przewijających się w sztuce polskiej i obcej w
drugiej połowie XIX i XX wieku oraz prezentacji najmniej znanych dzieł artystów zarówno
uczestników powstania styczniowego jak i tych, dla których powstanie pozostawało w sferze
pamięci i symboliki narodowej.
Przedostatnie wystąpienie mgr Andrzeja Maziarza (Muzeum „Arsenał” w Zamościu),
dotyczyło szerokiego zagadnienia sposobu prowadzenia walki powstańczej w roku 1863, tak
z punktu widzenia działań wojskowych, jak prób działań dyplomatycznych realizowanych w
1863 i 1864 roku. Szczególną uwagę poświęcił referent skrótowej analizie idei powstania
ogólnonarodowego oraz porównaniu sposobów realizacji walki z zaborcą rosyjskim przez
ugrupowania tzw. „czerwonych” i „białych” w czasie powstania.
Wystąpienie mgr Michała Soroki (Muzeum „Arsenał” w Zamościu), zamykające tą
część forum dotyczyło przede wszystkim upamiętnienia wydarzeń powstania styczniowego na
przestrzeni XX i XXI wieku. Referent przybliżył słuchaczom formę i kształt obchodów
rocznicowych w 100 - lecie powstania w porównaniu z obchodami powstania styczniowego
na przełomie XX i XXI wieku. Podkreślił szczególną rolę, jaką w realizacji obchodów
rocznicowych odgrywa przekazywanie pamięci o wydarzeniach i bohaterach powstania, a
także jak istotną rolę edukacyjną współcześnie odgrywają w wydarzeniach rocznicowych
rekonstrukcje historyczne.
Po cyklu krótkich referatów zaprezentowanych liczni zgromadzonej publiczności
moderator forum Dyrektor Muzeum Zamojskiego w Zamościu zainicjował dyskusję na wyżej
przedstawione tematy. W dyskusji poruszono szereg interesujących zagadnień związanych w
pierwszej kolejności z obrazem powstania w sztuce. Inspiracją do szeregu ciekawych
spostrzeżeń stała się postać Artura Grottgera, utrwalającego w tak przejmujący sposób
powstanie i pamięć o nim, przywołana w dyskusji nad postacią artysty i jego związkami z
regionem przez członkinie Koła Przewodników w Zamościu (p. Maria Puźniak, p. Maria
Jamroż, p. Helena Kasprzak,). Kolejne zagadnienia w dyskusji podjęte przez referentów
obejmowały m.in. sprawy związane z funkcjonowaniem pierwszego w historii Polskiego
Państwa Podziemnego, na czele z konspiracyjnym Rządem Narodowym, przebiegu walk
zbrojnych powstania w regionie (M. Soroka, A. Maziarz), represji rosyjskich wobec
uczestników powstania oraz roli chłopów i ich udział w powstaniu. Kwestia chłopska w
powstaniu (zarówno udział chłopów w walce jak też i zagadnienia związane z uwłaszczeniem
tej warstwy) stanowiła obszerną cześć dyskusji (A Urbański, M. Bańkowski, M. Soroka, J.
Feduszka, J. Danel). Kolejnym zagadnieniem podniesionym w dyskusji przez p. Antoniego
Sydora z Janowa Lubelskiego, było upamiętnienie miejsc związanych z walką powstańców
styczniowych na Lubelszczyźnie. Istotny stał się apel wszystkich dyskutantów, skierowany
szczególnie do młodych uczestników forum, o odwiedzanie miejsc znanych z walk w roku
1863, jak też poszukiwanie nieznanych miejsc spoczynku poległych powstańców. W
podsumowaniu tak dyskusji, jak i całego spotkania dyskusyjnego, podkreślono szczególnie
istotną rolę tego typu formy uczczenia pamięci powstania styczniowego i jego uczestników
sprzed 150 lat. Zwrócono także uwagę, że wobec szeregu cennych inicjatyw i uroczystości
związanych ze 150 rocznicą wybuchu powstania styczniowego początek roku 2013 przyniósł
przede wszystkim szereg ważnych spotkań o charakterze naukowym i popularno - naukowym
w różnych częściach Polski, połączone często z próbami rekonstrukcji historycznej
znaczących epizodów początku powstania styczniowego.
Na zakończenie spotkania, dzięki uprzejmości TVP Historia, uczestnicy forum mogli
obejrzeć dokument fabularyzowany pt. „Rok 1863” (reżyseria i scenariusz Przemysław
Bednarczyk, zdjęcia Waldemar Kolsicki) z 2012 roku, stanowiący zapis dokumentalny
najważniejszych wydarzeń poprzedzających powstanie i prezentujący przez pryzmat
wspomnień uczestników i w oparciu o badania historyków, wydarzenia lat 1863 i 1864.
Oprac. dr Jacek Feduszka.