Geografia
Transkrypt
Geografia
Wymagania edukacyjne z geografii Wymagania edukacyjne (przedmiot geografia) Oceny bieżące, na pierwszy okres i końcoworoczne wyrażane są w stopniach wg następującej skali: a) niedostateczny (1, ndst), b) dopuszczający (2, dop), c) dostateczny (3, dst), d) dobry (4, db), e) bardzo dobry (5, bdb), f) celujący (6, cel). W ocenianiu bieżącym dopuszcza się stosowanie znaków: „+”, „-„ „0”. Przy wpisie oceny cząstkowej z odpowiedzi do dziennika, obok oceny dopisywana jest data jej otrzymania. W przypadku sprawdzianów data umieszczana jest nad wszystkimi ocenami w dzienniku. Ustala się następujące wymagania i kryteria stopni: a) celujący - posiadanie wiedzy i umiejętności znacznie wykraczających poza program nauczania, będących efektem samodzielnej pracy, wynikających z indywidualnych zainteresowań, - biegłe posługiwanie się zdobytymi wiadomościami, - rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych z zakresu programu nauczania, - proponowanie rozwiązań nietypowych, - rozwiązywanie zadań wykraczających poza program nauczania, - osiągnięcie sukcesów w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, - twórcze rozwijanie własnych zainteresowań z zakresu geografii i dzielenie się wiedzą z innymi, - rozwiązywanie nietypowych zadań geograficznych, wysoka aktywność na zajęciach lekcyjnych, b) bardzo dobry - opanowanie pełnego zakresu wiedzy i umiejętności określonego programem nauczania oraz sprawne posługiwanie się zdobytymi wiadomościami, - umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, łączenia wiedzy z różnych przedmiotów i dziedzin oraz stosowania jej w nowych sytuacjach, - zachowywanie dokładności i staranności w rozwiązywaniu zadań, - bezbłędne posługiwanie się pojęciami geograficznymi, - właściwa analiza map, - samodzielne zdobywanie wiedzy i wyjaśnianie złożonych procesów i zjawisk geograficznych, - wysoka aktywność w trakcie zajęć lekcyjnych. c) dobry - opanowanie wiadomości i umiejętności określonych programem nauczania, w tym opanowanie treści złożonych oraz samodzielne rozwiązywanie problemów typowych, użytecznych w życiu pozaszkolnym, - prawidłowe stosowanie większości pojęć geograficznych, - samodzielne posługiwanie się mapą w sytuacjach tego wymagających, - poprawne analizowanie i wyciąganie wniosków na podstawie danych statystycznych, - sporządzanie graficznej prezentacji tych zjawisk, - wyczerpujące, samodzielne wyjaśnianie większości zjawisk i procesów geograficznych. d) dostateczny - opanowanie podstawowych wiadomości i umiejętności ujętych w programie nauczania, - posiadanie prostych umiejętności pozwalających rozwiązywać samodzielnie problemy typowe, - zachowywanie dokładności i staranności, - systematyczne uczenie się i bieżące poprawianie ocen niedostatecznych, - samodzielne posługiwanie się mapą przy odpowiedzi, - wykonywanie prostych obliczeń geograficznych, - umiejętność analizy związków przyczynowo-skutkowych zachodzących między elementami środowiska przyrodniczego. e) dopuszczający - braki w wiadomościach i umiejętnościach objętych programem nauczania, które jednak nie uniemożliwiają dalszego kształcenia, Strona 1 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii - rozwiązywanie z pomocą nauczyciela typowych zadań o niewielkim stopniu trudności, często powtarzających się w procesie nauczania, - rozumienie najprostszych pojęć i terminów i prawidłowe ich stosowanie, - posługiwanie się mapą z pomocą nauczyciela. f) niedostateczny - brak opanowania koniecznych wiadomości i umiejętności objętych programem nauczania i najważniejszych w uczeniu danego przedmiotu, - brak umiejętności rozwiązywania zadań o elementarnym stopniu trudności, - brak chęci współpracy z nauczycielem w celu uzupełnienia braków, - nieprawidłowe stosowanie terminów geograficznych, - brak umiejętności posługiwania się mapą. Na lekcji geografii ocenianiu podlegają: - osiągnięcia edukacyjne ucznia; - zachowanie ucznia. Osiągnięcia ucznia są sprawdzane się w następujących formach: - sprawdziany z większej części materiału; - kartkówki (z trzech ostatnich tematów); - odpowiedzi ustne; - prace domowe; - ćwiczenia praktyczne z mapą; - zeszyty przedmiotowe i zeszyty ćwiczeń (jako dowód pracy ucznia); - aktywność na lekcji (współpraca z nauczycielem); - udział w konkursach i olimpiadach; - różne inne działania praktyczne. Sposób ustalania oceny śródrocznej i rocznej: Przy wystawianiu oceny śródrocznej i rocznej nauczyciel bierze pod uwagę oceny uzyskane za: - napisanie sprawdzianu wiadomości, - odpowiedź ustną, w tym - posługiwanie się i analizowanie danych z roczników statystycznych, zestawień tabelarycznych, przekrojów, - wnioskowanie i prognozowanie zmian zachodzących w środowisku, - umiejętność dokonywania obserwacji, pomiarów i obliczeń - czytanie mapy - napisanie kartkówki, - wykonanie poleconych ćwiczeń, - aktywność, - zadane prace domowe (ustne i pisemne, w tym zeszyty ćwiczeń) oraz wykonanie referatu, pomocy dydaktycznych, - inne działania praktyczne. Klasyfikacja śródroczna i roczna polega na okresowym podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia z zajęć edukacyjnych, określonych w szkolnym planie nauczania i ustaleniu oceny zgodnie ze skalą podaną powyżej. Ocenę roczną stanowi 50 % wartości oceny śródrocznej i 50 % średniej arytmetycznej ocen bieżących uzyskanych w II okresie nauki. Nauczyciel informuje uczniów i wprowadza do dziennika w osobnej rubryce przewidywane roczne oceny klasyfikacyjne w terminie określonym w statucie szkoły. Rodzice lub opiekunowie prawni są informowani o ocenach przewidywanych przez wychowawcę danej klasy w sposób przez niego ustalony. W przypadku prac domowych ocena cząstkowa składa się z oceny jakości wykonania pracy i/lub odpowiedzi ustnej na pytania dotyczące pracy. Ilość ocen będących podstawą do wystawienia oceny śródrocznej lub rocznej jest zależna od ilości godzin geografii tygodniowo w danej klasie, ale nie powinna być mniejsza niż dwie. W przypadku uczniów z orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, przy opracowaniu pytań, poleceń i zadań do egzaminu uwzględnione zostaną stosowne zalecenia z ww orzeczenia. Wszyscy uczniowie mają obowiązek przystąpienia do sprawdzianu pisemnego w terminie wyznaczonym przez nauczyciela. Strona 2 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Uczeń, który nie uczestniczył w sprawdzianie pisemnym lub w którejś z innych obowiązujących procedur oceniania, bez względu na przyczyny nieobecności, powinien poddać się sprawdzaniu jego osiągnięć w ciągu dwóch tygodni od momentu powrotu do szkoły. Sprawdzenie to może być przeprowadzone w formie pisemnej lub ustnej z tego samego zakresu materiału. W sytuacji nieprzystąpienia przez ucznia do ustalonej procedury oceniania, nauczyciel ma prawo w trybie dowolnym sprawdzić, czy uczeń opanował dane treści nauczania i umiejętności. Sprawdzanie i ocenianie prac pisemnych dotyczących większej części materiału, nie powinno trwać dłużej niż 14 dni. O sprawdzianie dotyczącym większej części materiału, uczniowie będą poinformowani na tydzień przed jego przeprowadzeniem, a odpowiednia adnotacja zostanie umieszczona w dzienniku. Na prośbę ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne oraz inna dokumentacja dotycząca oceniania ucznia jest udostępniana uczniowi lub jego rodzicom (prawnym opiekunom) w szkole. Nauczyciel zobowiązany jest przechowywać prace do końca półrocza, w którym zostały napisane. W tym czasie stanowią one dokument pracy ucznia i nauczyciela. Wgląd do nich mają: uczeń, jego rodzice (prawni opiekunowie) i organy nadzorujące. Oceny zdobywane przez uczniów są odnotowywane na bieżąco w dzienniku lekcyjnym oraz na prośbę uczniów mogą być wpisane do zeszytu przedmiotowego. Strona 3 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii, zakres podstawowy Poziom wymagań Nr lekcji Temat lekcji konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający MAPA ŚWIATA 1. Lekcja organizacyjna. Przedstawienie przedmiotowego systemu oceniania oraz wstępna diagnoza wiedzy i umiejętności uczniów 2. Zmiany na mapie Uczeń poprawnie: politycznej świata wyjaśnia znaczenie terminów: państwo, integracja, dezintegracja wskazuje na mapie politycznej świata wybrane państwa i ich stolice wymienia przykłady największych i najmniejszych państw pod względem powierzchni i liczby ludności wymienia nazwy państw powstałych w Europie po 1989 r. wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską wymienia nazwy województw Polski Uczeń poprawnie: wymienia elementy państwa wyjaśnia różnicę między enklawą a eksklawą wskazuje na mapie politycznej świata przykłady enklaw i eksklaw porównuje powierzchnię państw na podstawie danych statystycznych wymienia nazwy kontynentów objętych procesem dekolonizacji podaje przyczyny dekolonizacji wymienia przykłady terytoriów zależnych podaje przyczyny procesów integracji i dezintegracji państw wymienia regiony świata, w których zachodzą procesy integracji i dezintegracji opisuje położenie i granice Polski opisuje podział administracyjny Polski Uczeń poprawnie: opisuje zmiany na mapie politycznej świata w różnych okresach historycznych opisuje skutki dekolonizacji analizuje mapę polityczną świata opisuje zmiany na mapie politycznej świata po 1989 r. oraz następstwa tych zmian opisuje na podstawie mapy Polski i danych statystycznych zmiany granic Polski po 1945 r. Uczeń poprawnie: wyjaśnia kształtowanie się aktualnego podziału politycznego od okresu wielkich odkryć geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji opisuje ustroje polityczne na świecie wyjaśnia gospodarcze, społeczne oraz polityczne skutki integracji i dezintegracji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej wykazuje korzyści wynikające z położenia geograficznego Polski Uczeń poprawnie: analizuje przyczyny integracji i dezintegracji państw uzasadnia, dlaczego niektóre kraje ulegają rozpadowi politycznemu ocenia znaczenie położenia geopolitycznego Polski w Europie i na świecie LUDNOŚĆ I URBANIZACJA Strona 4 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 3. Liczba ludności świata i jej zmiany Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: demografia, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna wymienia czynniki wzrostu liczby ludności na świecie wymienia nazwy najludniejszych kontynentów i wskazuje te kontynenty na mapie świata wymienia nazwy krajów o wysokim i niskim przyroście naturalnym odczytuje z wykresu wartość współczynników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w Polsce Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: opisuje na podstawie danych oblicza współczynnik przyrostu wyjaśnia przyczyny prognozuje zmiany liczby statystycznych zmiany liczby naturalnego dysproporcji między wartością ludności na świecie ludności na poszczególnych współczynnika przyrostu wykazuje przyczyny zmian przewiduje skutki wzrostu kontynentach naturalnego w krajach wysoko współczynnika przyrostu liczby ludności na świecie i słabo rozwiniętych opisuje czynniki wpływające na naturalnego na świecie formułuje wnioski na gospodarczo zmiany liczby ludności na porównuje na podstawie podstawie analizy diagramu świecie danych statystycznych wartość analizuje skutki eksplozji ilustrującego zmiany demograficznej odczytuje z mapy tematycznej współczynnika przyrostu współczynnika przyrostu zróżnicowanie współczynnika naturalnego w krajach słabo analizuje skutki ujemnego naturalnego w Polsce w przyrostu naturalnego na i wysoko rozwiniętych przyrostu naturalnego wybranych latach świecie w krajach wysoko rozwiniętych charakteryzuje fazy przejścia wymienia czynniki wpływające demograficznego opisuje cechy społeczeństw na eksplozję demograficzną i epidemiologicznego na w różnych fazach przejścia przykładach z całego świata demograficznego na analizuje wykres wybranych przykładach przedstawiający model wymienia czynniki wpływające przejścia demograficznego na niską wartość przyrostu analizuje model przejścia naturalnego w Polsce epidemiologicznego na opisuje na podstawie wykresu wybranych przykładach i danych statystycznych zmiany liczby ludności w Polsce po ukazuje zmiany liczby ludności 1946 r. w Polsce Strona 5 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 4. Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw 5. Rozmieszczenie ludności na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: struktura demograficzna, struktura zatrudnienia wymienia cechy struktury demograficznej wymienia państwa o różnej średniej długości trwania życia na świecie oraz wskazuje je na mapie odczytuje dane z piramidy wieku i płci definiuje bezrobocie opisuje strukturę wieku i płci na podstawie danych statystycznych oraz piramidy wieku i płci na wybranych przykładach odczytuje z mapy średnią długość trwania życia na świecie omawia przyczyny wzrostu średniej długości trwania życia w Europie omawia przyczyny starzenia się społeczeństw charakteryzuje na podstawie piramidy wieku cechy społeczeństwa młodego i starego charakteryzuje strukturę zatrudnienia ludności w wybranych krajach omawia przyczyny bezrobocia na wybranych przykładach wyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia na świecie i wskazuje te obszary na mapie wymienia na podstawie mapy bariery osadnicze na świecie odczytuje z danych statystycznych gęstość zaludnienia na kontynentach omawia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na wybranych przykładach omawia na podstawie mapy gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie ludności w Polsce wymienia skutki starzenia się społeczeństw wyjaśnia przyczyny zróżnicowania współczynnika feminizacji i maskulinizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo analizuje piramidę wieku i płci ludności Polsku porównuje strukturę zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych i wykresu wyjaśnia przyczyny różnych rodzajów bezrobocia interpretuje piramidę wieku i płci społeczeństwa młodego (rozwojowego), zastojowego i starego (regresywnego) wykazuje zależność pomiędzy strukturą płci a wiekiem społeczeństwa porównuje strukturę demograficzną Polski ze strukturą demograficzną wybranych krajów świata wykazuje zależność struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego państw wymienia społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia na świecie wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnokomunikacyjnych porównuje gęstość zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia porównuje wartość gęstości zaludnienia w wybranych krajach opisuje geograficzne czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce analizuje konsekwencje struktury wieku w społeczeństwach odznaczających się wysokim i niskim odsetkiem dzieci i młodzieży wymienia sposoby przeciwdziałania bezrobociu na świecie uzasadnia konieczność dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniających się potrzeb gospodarki w Europie i w Polsce wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie wykazuje zależność pomiędzy liczbą ludności a poziomem rozwoju gospodarczego na danym obszarze formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie analizuje skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo Strona 6 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 6. Migracje na świecie 7. Zróżnicowanie ludności świata. Kręgi kulturowe 8. Osadnictwo klasyfikuje migracje i podaje ich przyczyny odczytuje z wykresu saldo migracji w wybranych krajach świata wyjaśnia przyczyny ujemnego salda migracji ludności w wybranych krajach opisuje główne kierunki migracji na świecie wymienia główne i mieszane wyjaśnia przyczyny odmiany ludzkie i wskazuje kulturowego zróżnicowania rozmieszczenie ich ludności na świecie przedstawicieli na mapie opisuje na podstawie danych wymienia główne rodziny statystycznych strukturę i grupy językowe na świecie wyznaniową na świecie wymienia główne religie na opisuje na podstawie mapy świecie zróżnicowanie językowe ludności świata wyjaśnia znaczenie terminu mniejszość narodowa opisuje na podstawie mapy kręgi cywilizacyjne na świecie wymienia mniejszości narodowe żyjące w Polsce wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe w Polsce i wskazuje te regiony na mapie wymienia rodzaje jednostek wyjaśnia różnicę między osadniczych miastem a wsią wyjaśnia znaczenie terminów: podaje przykłady typowych miasto, wieś form osadnictwa wiejskiego wymienia funkcje miast na opisuje czynniki miastotwórcze świecie i funkcje miast wskazuje na mapie świata opisuje na podstawie fotografii i Polski największe miasta typy fizjonomiczne przykładowych miast świata wymienia kryteria wyróżniania miast w Polsce wymienia na podstawie mapy miasta w Polsce liczące powyżej 200 tysięcy mieszkańców wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, emigracja, imigracja, reemigracja, saldo migracji wymienia czynniki migracji na świecie wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy, i wskazuje te kraje na mapie porównuje saldo migracji w wybranych krajach oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności na świecie charakteryzuje współczesne analizuje główne kierunki kierunki emigracji Polaków migracji we współczesnym świecie charakteryzuje czynniki wpływające na atrakcyjność ocenia skutki migracji niektórych państw dla zagranicznych imigrantów opisuje pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych charakteryzuje na podstawie mapy zróżnicowanie odmian ludzkich charakteryzuje różnice między poszczególnymi kręgami kulturowymi na świecie analizuje zróżnicowanie kulturowe ludności Polski podaje konsekwencje występowania wielu odmian ludzkich oraz dużego zróżnicowania etnicznego na świecie wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo-Wschodniej opisuje typy form osadnictwa wiejskiego opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych, w państwach rozwijających się) porównuje miasta typowe dla poszczególnych regionów świata wymienia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia miast w Polsce ocenia pozytywne i negatywne skutki życia w mieście podaje przykłady typów miast odznaczających się podobnymi elementami architektonicznym i układem przestrzennym opisuje kryteria wyróżniania miast w Polsce podaje przykłady działań, które mogłyby ograniczyć negatywne przejawy zróżnicowania rasowego, językowego i religijnego na świecie wyjaśnia szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich Strona 7 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 9. Urbanizacja na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, zespoły miejskie wymienia płaszczyzny urbanizacji wymienia czynniki mające wpływ na intensywność urbanizacji odczytuje na podstawie danych statystycznych wskaźniki urbanizacji w wybranych krajach świata wymienia nazwy najlepiej i najsłabiej zurbanizowanych województw w Polsce opisuje przyczyny urbanizacji na świecie wymienia typy aglomeracji miejskich wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie wyjaśnia proces dezurbanizacji wskazuje na mapie świata obszary najsilniej i najsłabiej zurbanizowane oraz największe zespoły miejskie wymienia fazy urbanizacji 10. Lekcja powtórzeniowa 11. Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Mapa świata oraz Ludność i urbanizacja opisuje fazy urbanizacji porównuje i opisuje wskaźniki urbanizacji na świecie i w wybranych regionach opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a policentryczną opisuje przyczyny powstawania dzielnic nędzy w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo wykazuje przyczyny i skutki ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata charakteryzuje proces suburbanizacji i reurbanizacji w Polsce wyjaśnia przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego i problemów komunikacyjnych w dużych miastach identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata proponuje działania, które mogą poprawić jakość życia mieszkańców w dzielnicach nędzy (slumsach, fawelach) GLOBALNA GOSPODARKA 12. Czynniki rozwoju rolnictwa Uczeń poprawnie: wymienia nazwy obszarów o korzystnych czynnikach rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie świata wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa wyjaśnia znaczenie terminów: struktura użytkowania ziemi, monokultura, rolnictwo towarowe, rolnictwo samozaopatrzeniowe 13. Główne obszary upraw wymienia nazwy głównych roślin uprawnych na świecie wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie rolnictwa opisuje na podstawie map warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa na świecie wymienia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa wyróżnia na podstawie danych statystycznych i wykresu główne cechy struktury użytkowania ziemi opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji rolnictwa w wybranych krajach świata wymienia cechy rolnictwa ekstensywnego i intensywnego klasyfikuje rośliny uprawne podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu obszarów upraw wybranych roślin Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: wyjaśnia przyczyny ocenia wpływ wybranych przestrzennego zróżnicowania czynników przyrodniczych rolnictwa na świecie i społeczno-gospodarczych na zmiany struktury użytkowania porównuje cechy rolnictwa ziemi intensywnego i ekstensywnego na wybranych przykładach wykazuje pozytywne i negatywne skutki rolnictwa oblicza wielkość plonów na uprzemysłowionego wybranych przykładach analizuje przestrzenne rozmieszczenie sposobów gospodarowania na świecie i w wybranych regionach Uczeń poprawnie: wykazuje na wybranych przykładach zależność poziomu produkcji rolnej od warunków pozaprzyrodniczych porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce z warunkami rozwoju rolnictwa w krajach Unii Europejskiej i formułuje wnioski opisuje główne obszary upraw na świecie wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia uzasadnia przyczyny zróżnicowania upraw roślin w wybranych regionach ocenia zmiany w strukturze porównuje na podstawie danych statystycznych plony i zbiory roślin uprawnych w wybranych krajach świata Strona 8 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii upraw na świecie wymienia główne uprawy w Polsce 14. Chów zwierząt na świecie wymienia cele hodowli zwierząt wymienia główne gatunki zwierząt hodowlanych w różnych regionach świata wymienia przeznaczenie wybranych zwierząt hodowlanych wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i wskazuje te obszary na mapie świata wymienia największych producentów wybranych roślin wyjaśnia znaczenie roślin zbożowych i przemysłowych w Polsce przedstawia czynniki wpływające na hodowlę zwierząt na świecie omawia na podstawie wykresów pogłowie zwierząt hodowlanych na wybranych przykładach wymienia nazwy regionów hodowli zwierząt i wskazuje te regiony na mapie świata opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce obszarów wybranych upraw na świecie porównuje wielkość produkcji rolniczej w wybranych krajach świata i w Polsce opisuje główne obszary chowu zwierząt na świecie wymienia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia chowu na świecie porównuje intensywny i ekstensywny chów zwierząt omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie rozmieszczenia hodowli bydła w różnych regionach wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce zasiewów w Polsce ocenia strukturę hodowli zwierząt na świecie ocenia znaczenie chowu zwierząt dla polskiej gospodarki i w Polsce oraz formułuje wnioski wykazuje zależność w rozmieszczeniu chowu niektórych gatunków zwierząt hodowlanych od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i pozaprzyrodniczych) Strona 9 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 15. Leśnictwo i gospodarka morska wyjaśnia znaczenie terminów: monokultura leśna, lesistość, rybołówstwo, rybactwo, akwakultura, marikultura wymienia największe kompleksy leśne na Ziemi wymienia funkcje lasów wymienia na podstawie mapy województwa o największym i najmniejszym zalesieniu w Polsce wymienia na podstawie danych statystycznych nazwy państw o największych połowach morskich wymienia nazwy portów rybackich w Polsce przedstawia gospodarcze wykorzystanie lasów wymienia różnice między rabunkową a racjonalną gospodarką leśną wymienia kraje na świecie o zróżnicowanej lesistości opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w Polsce przedstawia podział obszarów morskich na świecie wymienia przykłady wykorzystania oceanu światowego opisuje na podstawie mapy obszary połowów morskich porównuje na podstawie danych statystycznych wielkość połowów morskich w Polsce z innymi krajami charakteryzuje racjonalną gospodarkę leśną na wybranych przykładach charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku wylesiania i zalesiania) omawia problemy gospodarki leśnej w Polsce charakteryzuje cechy gospodarki morskiej porównuje udział oceanów w światowych połowach omawia problemy gospodarki morskiej w Polsce analizuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej na świecie i w Polsce podaje przykłady pozytywnego i negatywnego gospodarowania zasobami leśnymi wykazuje przyczyny rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach analizuje zagrożenia wynikające ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich uzasadnia potrzebę ochrony zasobów leśnych oraz formułuje wnioski uzasadnia potrzebę współdziałania państw w zakresie ochrony zasobów morskich Strona 10 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 16. Rozwój i znaczenie przemysłu wymienia sekcje i działy przemysłu wymienia funkcje przemysłu wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu wymienia najlepiej rozwijające się działy produkcji przemysłowej w Polsce wyjaśnia znaczenie terminów: okręg przemysłowy, ośrodek przemysłowy wymienia na podstawie mapy nazwy okręgów przemysłowych na świecie 17. Przemysł wysokiej technologii na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: restrukturyzacja przemysłu, modernizacja przemysłu, deglomeracja przemysłu wymienia branże przemysłu high-tech wymienia na podstawie mapy regiony, w których rozwija się przemysł high-tech przedstawia znaczenie przemysłu omawia na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu wymienia na podstawie danych statystycznych i wskazuje na mapie świata kraje o największej produkcji przemysłowej w wybranych dziedzinach charakteryzuje na podstawie wykresu udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach przedstawia na podstawie danych statystycznych i wykresu strukturę produkcji przemysłowej w Polsce charakteryzuje cechy okręgu przemysłowego wymienia rodzaje okręgów przemysłowych na świecie i lokalizuje je na mapie wymienia cechy restrukturyzacji i modernizacji przemysłu przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech opisuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie omawia różnice między przymusową, związaną i swobodną lokalizacją przemysłu podaje przykłady lokalizacji przymusowej, związanej i swobodnej charakteryzuje rewolucje przemysłowe wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w polskim przemyśle w ostatnim 30-leciu charakteryzuje na podstawie mapy czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych omawia strukturę gałęziową przemysłu w wybranych okręgach charakteryzuje formy przestrzenne przemysłu high-tech (technopolie, klastry, dystrykty przemysłowe) charakteryzuje wybrany ośrodek high-tech wymienia przykłady najszybciej rozwijających się gałęzi nowoczesnego przemysłu wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim analizuje przyczyny prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce wyjaśnia udział i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce wymienia pozytywne i negatywne skutki koncentracji przemysłu analizuje na podstawie mapy udział produktów wysokiej technologii w eksporcie artykułów przemysłowych w wybranych krajach opisuje wpływ przemysłu wysokich technologii na rozwój gospodarczy państw ocenia skutki procesu restrukturyzacji i modernizacji przemysłu na świecie i w Polsce ocenia politykę państw wysoko rozwiniętych gospodarczo dotyczącą restrukturyzacji okręgów przemysłowych uzasadnia korzyści wynikające z rozwijania nowoczesnych gałęzi przemysłu Strona 11 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 18. Energetyka na świecie wymienia źródła energii na świecie wymienia surowce energetyczne wymienia największych producentów surowców energetycznych wymienia główne surowce energetyczne w Polsce wymienia typy elektrowni wymienia odnawialne źródła energii wymienia nazwy różnych typów elektrowni w Polsce przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie surowców energetycznych na świecie opisuje znaczenie surowców energetycznych wymienia nazwę organizacji skupiającej największych eksporterów ropy naftowej odczytuje z wykresu zmiany w bilansie energetycznym świata odczytuje na podstawie wykresów udział wybranych krajów w światowej produkcji energii elektrycznej lokalizuje na mapie surowce energetyczne w Polsce wymienia zalety i wady różnych rodzajów elektrowni wymienia i lokalizuje na mapie obszary występowania różnych typów elektrowni wyjaśnia znaczenie odnawialnych źródeł energii elektrycznej dla gospodarki lokalizuje na mapie Polski elektrownie cieplne i wodne wymienia czynniki wpływające na strukturę energii w danym kraju analizuje bilans energetyczny świata wyjaśnia twierdzenie, że ropa naftowa rządzi światem analizuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii wymienia skutki eksploatacji prognozuje zmiany w bilansie i wykorzystywania energetycznym świata do 2050 r. tradycyjnych surowców uzasadnia konieczność energetycznych racjonalnej gospodarki charakteryzuje i ocenia surowcami energetycznymi zróżnicowanie i zmiany i energią struktury wykorzystania ocenia możliwości surowców energetycznych na wykorzystania w Polsce źródeł świecie energii odnawialnej ocenia zjawisko uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych ocenia pozytywne i negatywne skutki rozwoju energetyki atomowej przedstawia problemy przemysłu energetycznego w Polsce Strona 12 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 19. 20. Komunikacja Rozwój turystyki na świecie wyjaśnia znaczenie usług wymienia rodzaje usług wymienia działy komunikacji klasyfikuje rodzaje transportu wyjaśnia znaczenie terminu infrastruktura transportowa wymienia czynniki rozwoju transportu wymienia na podstawie mapy nazwy głównych portów morskich oraz wskazuje główne szlaki transportu morskiego wymienia na podstawie mapy nazwy regionów o największej gęstości dróg kołowych na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: turystyka, walory turystyczne infrastruktura turystyczna wymienia rodzaje turystyki wymienia przyczyny rozwoju turystyki 21. 22. wyjaśnia znaczenie usług we współczesnej gospodarce wykazuje znaczenie transportu opisuje zróżnicowanie sieci transportowej na świecie opisuje działy łączności opisuje znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego na świecie opisuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci dróg kołowych i sieci kolejowej na świecie opisuje znaczenie transportu wodnego i lotniczego wyjaśnia znaczenie turystyki w gospodarce państw świata klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów charakteryzuje rodzaje turystyki wymienia nazwy regionów o wysokich walorach turystycznych i wskazuje te regiony na mapie ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym opisuje na podstawie wykresu dostęp do internetu w wybranych krajach świata wyjaśnia przyczyny, które zadecydowały o stanie sieci transportowej w poszczególnych państwach, charakteryzuje wady i zalety różnych rodzajów transportu omawia znaczenie nowoczesnych terminali w rozwoju regionów charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowane turystycznie identyfikuje pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla gospodarki i środowiska przyrodniczego wyjaśnia przyczyny zróżnicowania udziału sektora usług w tworzeniu dochodu narodowego na świecie omawia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów na świecie i w wybranych regionach opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów świata wyjaśnia przyczyny zmian kierunków wyjazdów turystycznych Polaków ocenia atrakcyjność turystyczną Polski uzasadnia, że zatrudnienie w usługach jest jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarczego wyjaśnia znaczenie łączności w funkcjonowaniu polskiej gospodarki charakteryzuje główne problemy transportu w Polsce wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych opisuje turystykę jako źródło dochodu ludności Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Globalna gospodarka GLOBALNE PROBLEMY Strona 13 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 23. Dysproporcje w rozwoju ekonomicznym państw Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto (PKB) wymienia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym świata odczytuje z tabeli wybrane wskaźniki społeczno-gospodarcze na danym obszarze wymienia i wskazuje na mapie politycznej świata przykłady państw wysoko, średnio i słabo rozwiniętych gospodarczo wyróżnia na podstawie mapy regiony bogate i biedne 24. Wyżywienie na świecie 25. Globalizacja. Przyczyny i skutki wymienia czynniki wpływające na nierównomierny dostęp do żywności wymienia na podstawie mapy kraje o niedoborze i nadprodukcji żywności wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja wymienia przyczyny globalizacji wymienia płaszczyzny globalizacji Uczeń poprawnie: opisuje wskaźniki społeczno-gospodarcze na danym obszarze porównuje na podstawie mapy i danych statystycznych produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach charakteryzuje wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) odczytuje z mapy zróżnicowanie wskaźnika HDI w wybranych krajach opisuje cechy krajów o różnym poziomie rozwoju na wybranych przykładach określa na podstawie mapy i danych statystycznych, które regiony zalicza się do bogatej Północy, a które – do biednego Południa opisuje przyczyny głodu i niedożywienia odczytuje z wykresu strukturę niedożywienia w wybranych regionach świata wskazuje na mapie regiony głodu i niedożywienia na świecie wymienia nazwy organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów, w których występuje zjawisko głodu wymienia przykłady procesów globalizacji wymienia korzyści wynikające z rozwoju procesu globalizacji wymienia nazwy największych korporacji na świecie Uczeń poprawnie: klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników społeczno-gospodarczych opisuje skutki nierównomiernego rozwoju państw Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: porównuje wybrane kraje wyjaśnia przyczyny świata pod względem wartości dysproporcji w poziomie PKB na 1 mieszkańca (tys. USD) rozwoju społecznooraz wskaźnika HDI -gospodarczego regionów świata dostrzega zależności między wartością wskaźnika PKB i HDI proponuje sposoby zmniejszenia nierówności analizuje działania bogatych w rozwoju społecznopaństw i organizacji -gospodarczym świata międzynarodowych mające na celu zniwelowanie różnic pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami wykazuje zależność poziomu wyżywienia ludności od warunków produkcji rolnej analizuje skutki głodu i niedożywienia na świecie wyjaśnia skutki zielonej rewolucji wyjaśnia skutki otyłości jako choroby cywilizacyjnej opisuje procesy globalizacji na omawia pozytywne świecie i ich wpływ na rozwój i negatywne skutki procesu regionalny i lokalny globalizacji charakteryzuje wielkie podaje i analizuje przyczyny korporacje i ich rolę w procesie sprzeciwu wobec globalizacji globalizacji opisuje poziomy wyżywienia na świecie wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie wyjaśnia przyczyny otyłości na świecie wyjaśnia, na czym polegała zielona rewolucja ocenia i projektuje różne formy pomocy krajów i organizacji pozarządowych państwom oraz regionom dotkniętym głodem ocenia skuteczność działań organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów dotkniętych głodem analizuje korzyści, jakie osiągają kraje średnio i słabo rozwinięte gospodarczo z lokalizacji filii międzynarodowych koncernów na ich terenie uzasadnia na dowolnych Strona 14 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii przykładach, że Polska jest objęta procesem globalizacji 26. Współpraca międzynarodowa. Organizacje międzynarodowe wyjaśnia znaczenie terminów: integracja międzynarodowa, handel zagraniczny, import, eksport, bilans handlu zagranicznego wymienia płaszczyzny integracji międzynarodowej wymienia na podstawie mapy nazwy organizacji międzynarodowych 27. Konflikty zbrojne. Terroryzm 28. 29. wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm wymienia źródła konfliktów na świecie podaje przykłady wybranych konfliktów zbrojnych opisuje cele integracji w skali globalnej i regionalnej wyjaśnia znaczenie handlu międzynarodowego wyjaśnia, co składa się na bilans handlu zagranicznego wymienia na podstawie diagramów głównych światowych eksporterów i importerów wymienia na podstawie mapy nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski opisuje przyczyny konfliktów zbrojnych wskazuje na mapie świata najważniejsze obszary konfliktów zbrojnych i zamachów terrorystycznych przedstawia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej analizuje znaczenie ONZ charakteryzuje organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska wymienia nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na szczeblu krajowym i regionalnym wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne analizuje pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej opisuje miejsce i charakter wybranych zamachów terrorystycznych w XXI w. wyjaśnia skutki terroryzmu wymienia skutki konfliktów zbrojnych opisuje wybrany konflikt zbrojny, podając strony konfliktu, jego przebieg i przyczyny wyjaśnia, w jaki sposób społeczność międzynarodowa może zapobiec istniejącym lub potencjalnym konfliktom zbrojnym uzasadnia, że integracja polityczna i gospodarcza jest korzystna dla krajów zrzeszonych w poszczególnych organizacjach Uczeń poprawnie: ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym konfliktami zbrojnymi Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Globalne problemy RELACJE CZŁOWIEK – ŚRODOWISKO 30. Oddziaływanie człowieka na środowisko Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja wymienia przyczyny antropopresji wymienia nazwy obszarów o dużej antropopresji Uczeń poprawnie: wymienia przejawy antropopresji związanej z rozwojem rolnictwa opisuje wpływ przemysłu i transportu na środowisko przyrodnicze wymienia czynniki wpływające na niedobór wody na świecie Uczeń poprawnie: opisuje efekt cieplarniany i mechanizm powstawania dziury ozonowej opisuje przyczyny zachodzących współcześnie globalnych zmian klimatu (globalnego ocieplenia) charakteryzuje obszary Uczeń poprawnie: wymienia skutki wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające ocieplaniu się klimatu Uczeń poprawnie: formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne Strona 15 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii niedoboru i nadmiaru wody na projektuje działania stosowane świecie i określa przyczyny tego w sytuacjach braku lub zróżnicowania niedoborów wody w różnych wymienia działania człowieka strefach klimatycznych przyczyniające się do deficytu zasobów wody na świecie 31. Działania na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej wyjaśnia znaczenie terminów: ekorozwój, recykling, rekultywacja rozróżnia formy ochrony przyrody w Polsce wymienia nazwy parków narodowych w Polsce przedstawia koncepcję zrównoważonego rozwoju charakteryzuje filary zrównoważonego rozwoju omawia na podstawie wykresu działania związane z recyklingiem opisuje działania podejmowane na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej wymienia nazwy międzynarodowych form ochrony przyrody powodują w wielu częściach świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata – do głodu i ubóstwa analizuje etapy relacji człowiek – środowisko proponuje sposoby ochrony przyrody przewiduje globalne przyrodnicze i pozaprzyrodnicze skutki zakłóceń równowagi ekologicznej proponuje sposoby działań na rzecz zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek – środowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska) Strona 16 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 1 – zakres rozszerzony Poziom wymagań Nr lekcji Temat Lekcji konieczny podstawowy rozszerzający I. 1. Lekcja organizacyjna 2. Geografia jako nauka 3. Kształt i rozmiary przedstawia poglądy na kształt Ziemi Ziemi w starożytnej Grecji i Babilonii podaje ważniejsze wymiary Ziemi posługuje się definicjami szerokości geograficznej i długości geograficznej 4. Mapa jako obraz Ziemi Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, środowisko geograficzne, epigeosfera wymienia cele badań geograficznych wymienia źródła informacji geograficznej wyjaśnia znaczenie terminów: kartografia, mapa, skala mapy wymienia rodzaje skal Uczeń poprawnie: określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi klasyfikuje nauki geograficzne wymienia sfery Ziemi oraz określa ich wzajemne oddziaływanie wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej wymienia dowody na kulistość Ziemi wyjaśnia znaczenie terminu elipsoida obrotowa wyjaśnia różnicę między długością promienia równikowego a długością promienia biegunowego odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów podaje różnice między mapą a planem wymienia funkcje mapy klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria przelicza skalę liczbową na mianowaną oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy dopełniający wykraczający Uczeń poprawnie: wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych odróżnia przedmiot badań geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej podaje przykłady związków geografii z innymi naukami wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej opisuje dawne i współczesne metody pomiarowe stosowane do określania wymiarów Ziemi odróżnia elipsoidę od geoidy oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową obiektów w stopniach i kilometrach Uczeń poprawnie: podaje przykłady praktycznego zastosowania wiedzy geograficznej ocenia wiarygodność i przydatność źródeł wiedzy geograficznej Uczeń poprawnie: omawia rolę systemu informacji geograficznej (GIS) w gromadzeniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych wyjaśnia zasady generalizacji mapy rozpoznaje poszczególne rodzaje map porównuje i szereguje różne rodzaje skal oblicza skalę mapy, znając wymiary obiektów geograficznych na mapie i w rzeczywistości posługuje się skalą polową do wykorzystuje skalę obliczania powierzchni do rozwiązywania zadań matematyczno-geograficznych wymienia przykłady zastosowania map o różnej kreśli plan najbliższej okolicy treści, szczegółowości i skali analizuje mapy w różnej skali pod kątem stopnia generalizacji OBRAZ ZIEMI oblicza obwód Ziemi metodą wyjaśnia i opisuje metody Eratostenesa pomiarów geodezyjnych wymienia przykłady zastosowań współrzędnych geograficznych praktyce Strona 17 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 8. 5. Odwzorowania kartograficzne wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych 6. Przedstawianie zjawisk na mapach wymienia metody przedstawienia rzeźby terenu na mapach wyjaśnia znaczenie terminów: poziomica, izolinia, sygnatura dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach na jakościowe i ilościowe 7. Inne sposoby prezentacji danych o przestrzeni geograficznej wymienia sposoby prezentacji geograficznej odczytuje informacje ze szkicu terenu wymienia różnice między wykresem a diagramem Interpretacja mapy samochodowej wymienia cechy mapy samochodowej czyta legendę mapy samochodowej wymienia zalety i wady globusa opisuje różne rodzaje siatek z punktu widzenia jego kartograficznych i zna kryteria zastosowania ich podziału wymienia na podstawie mapy rozpoznaje najczęściej i schematów rodzaje siatek stosowane siatki kartograficzne kartograficznych na podstawie układu równoleżników i południków wymienia rodzaje zniekształceń wymienia różne typy rzutów kartograficznych opisuje ilościowe i jakościowe podaje przykłady zastosowania metody prezentacji zjawisk na ilościowych i jakościowych mapach metod prezentacji na mapach wyszukuje w atlasie przykłady dobiera właściwą metodę do różnych graficznych metod zaprezentowania zjawiska na prezentacji zjawisk mapie geograficznych na mapach wyjaśnia różnicę między kartogramem a kartodiagramem wymienia rodzaje diagramów wyjaśnia specyfikę diagramu słupkowych złożonego odczytuje dane statystyczne interpretuje zjawiska z wykresów słupkowych, geograficzne przedstawione liniowych oraz diagramów na wykresach i diagramach kołowych podaje przykłady wykorzystania odczytuje dane z tabel diagramów strukturalnych statystycznych posługuje się kierunkami na mapie samochodowej posługuje się numerami dróg na mapie samochodowej oblicza czas przejazdu między wybranymi obiektami na podstawie mapy samochodowej wyznacza i opisuje trasę przejazdu między wybranymi miejscowościami na podstawie mapy samochodowej oblicza odległość wzdłuż dróg na podstawie kilometrażu wymienia zastosowanie wyjaśnia, w jakim celu stosuje poszczególnych siatek się różne odwzorowania kartograficznych w praktyce kartograficzne wyjaśnia sposób tworzenia różnych odwzorowań kartograficznych wyjaśnia, dlaczego na siatkach kartograficznych występują zniekształcenia porównuje ilościowe wykonuje prostą interpolację i jakościowe metody prezentacji podaje przykłady praktycznego zjawisk na mapach zastosowania cyfrowej metody wyjaśnia, na czym polega prezentacji zjawisk GIS metoda interpolacji polowej dobiera typ wykresu przedstawia dane liczbowe do prezentacji elementów za pomocą różnych rodzajów środowiska przyrodniczego wykresów i diagramów i pozaprzyrodniczego formułuje prawidłowości dotyczące rożnych zjawisk i procesów na podstawie danych z tabeli statystycznej analizuje dane statystyczne przedstawione w tabelach, na wykresach i diagramach omawia sposób funkcjonowania odczytuje i interpretuje treść systemu nawigacji satelitarnej mapy samochodowej GPS odczytuje i interpretuje informacje o infrastrukturze drogowej Strona 18 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii posługuje się numerami dróg na mapie topograficznej rozpoznaje na mapie topograficznej obiekty na podstawie legendy i opisu odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy topograficznej oblicza wysokość względną odczytuje wysokość bezwzględną 10. Interpretacja wymienia informacje przedstawia różnice pomiędzy treści prezentowane na mapach mapą topograficzną i wykorzystanie turystycznych a turystyczną map wymienia cechy mapy wyjaśnia, że mapa turystyczna turystycznoturystycznej jest ważnym źródłem wiedzy -topograficznych czyta legendę mapy o danym regionie turystycznej odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy turystycznej 11./12. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Obraz Ziemi 9. Odczytywanie treści mapy turystyczno-topograficznej potrafi wyznaczyć kierunki na mapie topograficznej wymienia cechy mapy topograficznej czyta legendę mapy topograficznej II. 13. Wszechświat 14. Układ Słoneczny Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: wszechświat, kosmos, galaktyka, ciało niebieskie, gwiazda, planeta wymienia jednostki odległości: jednostkę astronomiczną, rok świetlny, parsek omawia założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej wymienia ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny podaje różnice między planetą a gwiazdą wymienia planety wg kolejności w Układzie Słonecznym wymienia nazwy planet grupy ziemskiej i planet olbrzymów oblicza odległość na podstawie skali mapy kreśli profil hipsometryczny oblicza średnie nachylenie terenu charakteryzuje układ sieci hydrograficznej na podstawie mapy wykorzystuje w praktyce znajomość metod prezentacji informacji geograficznej oblicza powierzchnię na podstawie skali mapy topograficznej przygotowuje projekt zagospodarowania obszaru podaje przykłady wykorzystania mapy topograficznej oblicza odległość na podstawie skali mapy oblicza czas pieszej wędrówki między wybranymi obiektami na podstawie mapy turystyczno-topograficznej potrafi orientować mapę w terenie wykorzystuje system nawigacji satelitarnej GPS do określania położenia ocenia trudność szlaków turystycznych, uwzględniając rzeźbę powierzchni planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej wyciąga wnioski na podstawie analizy treści mapy turystycznej ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE Uczeń poprawnie: przedstawia teorie powstania wszechświata porównuje odległości we wszechświecie wymienia typy galaktyk we wszechświecie Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: opisuje na podstawie schematu opisuje cechy budowy położenie Ziemi wszechświata oraz określa położenie różnych ciał we wszechświecie niebieskich we wszechświecie opisuje budowę Drogi Mlecznej wyjaśnia etapy ewolucji gwiazd Uczeń poprawnie: określa wpływ badań kosmosu na kształtowanie się poglądów dotyczących Ziemi i innych ciał niebieskich opisuje budowę Układu Słonecznego charakteryzuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny porównuje planety grupy ziemskiej z planetami olbrzymami charakteryzuje mniejsze ciała porównuje na podstawie danych cechy planet Układu Słonecznego wskazuje zależność między oddaleniem planet od Słońca a ich prędkością na orbicie opisuje cechy Ziemi na tle innych planet Układu formułuje zależności zachodzące między Słońcem a planetami Układu Słonecznego prezentuje współczesne poglądy na rozwój Układu Słonecznego opisuje etapy powstawania Ziemi Strona 19 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii niebieskie Układu Słonecznego 15. Ruch obiegowy Ziemi wymienia podstawowe cechy ruchu obiegowego Ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: ekliptyka, peryhelium, aphelium, górowanie Słońca 16. Strefy oświetlenia Ziemi wymienia nazwy astronomicznych pór roku na półkuli północnej i południowej oraz dni, w których się rozpoczynają wymienia granice stref oświetlenia Ziemi 17. Ruch obrotowy Ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: ruch obrotowy, doba podaje kierunek i czas obrotu Ziemi wokół własnej osi 18. Rachuba czasu na Ziemi – czas wyjaśnia znaczenie terminu czas słoneczny omawia na podstawie schematu układ horyzontalny omawia na podstawie schematu obieg Ziemi dookoła Słońca podaje czas obiegu Ziemi wokół Słońca wymienia różnice między rokiem przestępnym a zwykłym podaje, w jakich dniach Słońce góruje w zenicie na równiku, zwrotniku Raka i zwrotniku Koziorożca wymienia strefy oświetlenia Ziemi i wskazuje na mapie wyjaśnia kryteria wydzielania stref oświetlenia Ziemi wymienia konsekwencje przyrodnicze występowania stref oświetlenia Ziemi przedstawia cechy ruchu obrotowego Ziemi omawia różnicę między dobą gwiazdową a dobą słoneczną rozróżnia prędkość kątową i liniową objaśnia zjawisko wschodu i zachodu Słońca wyjaśnia przyczyny zróżnicowania czasu na Ziemi Słonecznego opisuje na podstawie schematu zróżnicowanie oświetlenia Ziemi w różnych porach roku wyjaśnia przyczyny występowania dnia polarnego i nocy polarnej podaje czas trwania dnia i nocy na różnych szerokościach geograficznych w dniach równonocny i przesileń omawia na podstawie schematu zaćmienie Słońca i zaćmienie Księżyca opisuje różnice między astronomicznymi, kalendarzowymi i klimatycznymi porami roku wykazuje zależność między ilością energii docierającej do powierzchni Ziemi a wysokością Słońca nad horyzontem porównuje pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem w ciągu doby w różnych porach roku oblicza wysokość górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach geograficznych wymienia konsekwencje ruchu obrotowego Ziemi wymienia dowody ruchu obrotowego wymienia przyczyny występowania pór roku na Ziemi wskazuje konsekwencje ruchu obiegowego Ziemi wyjaśnia przyczynę zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca wykazuje zależność między widomym ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów a ruchem obiegowym Ziemi opisuje zjawisko precesji osi Ziemi oblicza szerokość geograficzną dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocny i przesileń opisuje przykłady wpływu zmian oświetlenia Ziemi w ciągu roku na życie i działalność człowieka opisuje działanie siły odśrodkowej i siły Coriolisa wyjaśnia zjawisko faz Księżyca wskazuje skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego wyjaśnia zależność czasu słonecznego od długości wyjaśnia zależność pomiędzy kierunkiem obrotu Ziemi opisuje przykłady wpływu różnic czasu słonecznego Strona 20 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 19. słoneczny omawia dawny i współczesny podział jednostek czasu oblicza czas słoneczny Czas strefowy i urzędowy wyjaśnia znaczenie terminów: czas uniwersalny, czas strefowy, czas urzędowy wskazuje na mapie międzynarodową linię zmiany daty omawia czas strefowy określa znaczenie czasu uniwersalnego (UTC) podaje nazwy europejskich stref czasu wymienia różnicę między kalendarzem juliańskim a gregoriańskim geograficznej oblicza długość geograficzną danego miejsca na podstawie czasu słonecznego określa czas lokalny za pomocą mapy stref czasowych wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stref czasowych i czasu urzędowego na Ziemi oraz granicy zmiany daty posługuje się mapą stref czasowych do określenia różnicy czasu strefowego w ruchu dookoła własnej osi a zmianą czasu na życie i działalność człowieka przelicza czas słoneczny na czas opisuje przykłady wpływu uniwersalny i strefowy różnic czasu strefowego na życie i działalność człowieka wyjaśnia różnicę między czasem letnim a zimowym wyjaśnia skutki wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego na Ziemi 20./21. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ziemia we wszechświecie III. ATMOSFERA 22. Skład i budowa atmosfery 23. Obieg ciepła 24. Czynniki kształtujące rozkład Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: atmosfera, aerozole atmosferyczne, magnetosfera określa skład chemiczny atmosfery odróżnia składniki stałe od składników zmiennych atmosfery wymienia nazwy poszczególnych warstw atmosfery wymienia rodzaje promieniowania wymienia źródła ciepła na Ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: temperatura powietrza, izoterma Uczeń poprawnie: wyjaśnia pochodzenie aerozoli atmosferycznych podaje najważniejsze cechy poszczególnych warstw atmosfery Uczeń poprawnie: wyjaśnia pochodzenie atmosfery Ziemi porównuje cechy poszczególnych warstw atmosfery omawia zmiany temperatury powietrza w profilu pionowym atmosfery omawia cechy pola magnetycznego Ziemi Uczeń poprawnie: ocenia ochronne znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi wyjaśnia znaczenie magnetosfery wyjaśnia przyczyny powstawania zorzy polarnej Uczeń poprawnie: opisuje i podaje przykłady oddziaływania promieniowania kosmicznego na środowisko geograficzne Ziemi wyjaśnia znaczenie wymienia sposoby wymiany omawia bilans promieniowania wyjaśnia, w jaki sposób promieniowania całkowitego ciepła w atmosferze Ziemi aerozole znajdujące się w atmosferze wpływają na omawia bilans promieniowania wykazuje zależność między omawia wpływ zachmurzenia wielkość promieniowania na podstawie schematu ilością energii docierającej do na temperaturę powietrza bezpośredniego powierzchni Ziemi a wysokością omawia zmiany wartości wymienia i wskazuje na mapie i rozproszonego Słońca nad horyzontem obszary o dodatnim i ujemnym ciśnienia i zawartości ozonu saldzie bilansu promieniowania w profilu pionowym atmosfery wyjaśnia znaczenie terminów: albedo, turbulencja, konwekcja, radiacja, adwekcja opisuje na podstawie wykresów porównuje rozkład temperatury wykazuje związek między wyjaśnia zjawisko inwersji strefami termicznymi a strefami i map zróżnicowanie powietrza w poszczególnych termicznej oświetlenia Ziemi temperatury powietrza porach roku na półkuli opisuje przykłady wpływu Strona 21 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii temperatury 25. wymienia rodzaje skal, w których dokonuje się pomiarów temperatury powietrza porównuje temperaturę powietrza w różnych skalach wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza Ruchy powietrza atmosferycznego 26. 27. w troposferze opisuje czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza oblicza średnią dobową temperaturę powietrza północnej i południowej wyjaśnia wpływ rzeźby terenu na nasłonecznienie i temperaturę powietrza charakteryzuje na podstawie mapy roczne amplitudy temperatury powietrza na Ziemi oblicza średnią roczną i roczną amplitudę temperatury powietrza wykazuje przyczyny zróżnicowania średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi wymienia jednostki ciśnienia wyjaśnia na podstawie wykazuje zależność ciśnienia atmosferycznego i przyrządy do schematu przyczyny atmosferycznego od jego pomiaru powstawania ośrodków temperatury powietrza barycznych wyróżnia podstawowe układy omawia krążenie powietrza baryczne wskazuje strefy podwyższonego w ośrodkach barycznych na i obniżonego ciśnienia na kuli półkuli północnej i południowej odczytuje z mapy izobar ziemskiej wartość ciśnienia atmosferycznego wyjaśnia znaczenie terminów: wyjaśnia rozmieszczenie stałych opisuje cyrkulację powietrza w pasat, antypasat, monsun ośrodków ciśnienia strefie międzyzwrotnikowej, umiarkowanej wymienia obszary omawia na podstawie i okołobiegunowej występowania pasatów schematu cyrkulację powietrza i monsunów oraz wskazuje je w strefie międzyzwrotnikowej wymienia cechy pasatów na mapie wyjaśnia mechanizm podaje przyczyny cykliczności powstawania pasatów zmian cyrkulacji monsunowej wyjaśnia mechanizm powstawania monsunów Globalna cyrkulacja atmosfery. Pasaty i monsuny Rodzaje wiatrów lokalnych wyjaśnia znaczenie terminów: wyjaśnia mechanizm bryza, fen, wiatr górski, dolinny, powstawania bryzy bora wskazuje na mapie obszary wymienia wiatry lokalne występowania wiatrów lokalnych wymienia cechy wiatrów lokalnych wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru fenowego, górskiego, dolinnego i bory podaje lokalne nazwy wiatru fenowego wskazuje na podstawie mapy przyczyny nierównomiernego rozkładu temperatury powietrza na Ziemi oblicza temperaturę powietrza na różnych wysokościach na podstawie gradientu termicznego temperatury powietrza na życie i działalność człowieka omawia przyczyny ruchu powietrza atmosferycznego omawia na podstawie mapy rozmieszczenie stałych oraz sezonowych wyżów i niżów atmosferycznych na Ziemi dostrzega znaczenie ruchu powietrza atmosferycznego dla działalności gospodarczej człowieka wyjaśnia na podstawie schematu globalną cyrkulację powietrza w troposferze wymienia nazwy komórek cyrkulacyjnych, w których obrębie odbywa się ruch mas powietrza wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów jako skutek cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej wyjaśnia genezę wiatrów lokalnych: bryzy, fenu, bory, wiatru górskiego i dolinnego wyjaśnia na przykładach znaczenie pasatów i monsunów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka wyjaśnia wpływ wiatrów lokalnych na środowisko geograficzne Strona 22 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 28. Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne wyjaśnia znaczenie terminów: wilgotność względna, wilgotność bezwzględna wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych odczytuje z mapy roczne sumy opadów atmosferycznych przedstawia miary wilgotności powietrza opisuje proces kondensacji pary wodnej wyjaśnia proces resublimacji opisuje typy genetyczne opadów atmosferycznych wymienia obszary o najmniejszych i największych rocznych sumach opadów i wskazuje je na mapie 29. Masy powietrza i fronty atmosferyczne wyjaśnia znaczenie terminów: masy powietrza, front atmosferyczny, front zokludowany, strefa frontalna wymienia rodzaje mas powietrza i rodzaje frontów atmosferycznych 30. Prognozowanie pogody wymienia elementy meteorologiczne pogody wymienia kryteria podziału i podaje cechy mas powietrza omawia rozmieszczenie mas powietrza i frontów atmosferycznych na kuli ziemskiej oraz wskazuje je na mapie odróżnia na podstawie schematu front chłodny od ciepłego wymienia metody badań meteorologicznych odczytuje informacje z mapy synoptycznej wyjaśnia mechanizm powstawania chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych wyjaśnia różnicę między mgłą radiacyjną a mgłą adwekcyjną rozróżnia typy genetyczne chmur wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozkładu opadów atmosferycznych na Ziemi analizuje przebieg zjawisk atmosferycznych w strefie frontu ciepłego i zimnego opisuje zjawisko okluzji wyjaśnia etapy powstawania wyjaśnia powstawanie cienia opadu atmosferycznego opadowego i podaje przykłady jego występowania podaje i omawia różnice między poszczególnymi typami genetycznymi opadów uzasadnia konieczność prognozowania pogody dostrzega potrzebę dokonywania pomiarów i obserwacji elementów meteorologicznych z wykorzystaniem nowoczesnych technik przewiduje pogodę na wykazuje na przykładach wpływ podstawie danych pogody na życie i działalność synoptycznych gospodarczą człowieka przygotowuje krótkoterminową prognozę pogody na podstawie mapy synoptycznej oraz obserwacji i pomiarów meteorologicznych przewiduje skutki przemieszczania się różnych frontów atmosferycznych przewiduje nadejście frontu atmosferycznego na podstawie obserwacji zjawisk meteorologicznych do prognozowania pogody 31./32 Klimaty kuli . ziemskiej odróżnia klimat od pogody wymienia składniki klimatu wymienia czynniki klimatotwórcze wymienia strefy klimatyczne wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania zjawisk pogodowych na Ziemi charakteryzuje czynniki analizuje wpływ czynników klimatyczne na procesy klimatotwórcze wskazuje na mapie główne rozpoznaje typ klimatu strefy klimatyczne świata na podstawie jego opisu odczytuje z klimatogramów wyjaśnia strefowość wartość temperatury powietrza klimatyczną na Ziemi opisuje typy klimatów porównuje klimatogramy na podstawie klimatogramów charakterystyczne dla różnych i mapy klimatycznej typów klimatu uzasadnia zasięg występowania wykazuje związek między stref klimatycznych i typów działalnością człowieka klimatu na Ziemi a klimatem lokalnym Strona 23 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wyróżnia klimaty astrefowe i podaje ich przykłady opisuje cechy klimatów lokalnych (miejska wyspa ciepła) 33. Zmiany wymienia efekty zmian omawia na podstawie wyjaśnia przyczyny zmian atmosfery zachodzących w atmosferze schematu mechanizm efektu klimatu na Ziemi i klimatu cieplarnianego wymienia nazwy gazów wymienia skutki powstawania przyczyniających się analizuje na podstawie wykresu dziury ozonowej do powstawania efektu zmiany średniej rocznej cieplarnianego temperatury powietrza na świecie wyjaśnia znaczenie gazów cieplarnianych 34. Ekstremalne wymienia niebezpieczne klasyfikuje na podstawie tabeli wyjaśnia przyczyny zjawiska zjawiska meteorologiczne tornada ze względu na poziom powstawania ekstremalnych atmosferyczne ich intensywności zjawisk i anomalii pogodowych wskazuje na mapie obszary i ich skutki na Ziemi występowania ekstremalnych podaje przyczyny zjawisk atmosferycznych występowania susz omawia budowę cyklonu tropikalnego wymienia obszary zagrożone pustynnieniem wymienia lokalne nazwy cyklonów tropikalnych 35./36. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Atmosfera i opadów wykazuje różnice między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym opisuje piętrowość klimatyczną w górach (miejscowym) wyjaśnia znaczenie ozonosfery proponuje działania dla życia ludzi na Ziemi ograniczające wpływ człowieka na zmiany atmosfery i klimatu opisuje skutki globalnych zmian klimatu podaje przykłady skutków ekstremalnych zjawisk atmosferycznych podaje skutki występowania susz podaje działania podejmowane przez człowieka w celu zmniejszenia ekstremalnych zjawisk i anomalii pogodowych IV. HYDROSFERA 37. Cykl hydrologiczny Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: hydrosfera, mały obieg wody, duży obieg wody, retencja analizuje dane liczbowe dotyczące zasobów wodnych kuli ziemskiej wymienia składniki bilansu wodnego 38. Oceany i morza wyjaśnia znaczenie terminów: morze, zlewisko mórz, zatoka, cieśnina wymienia zasoby wodne wszechoceanu Uczeń poprawnie: analizuje zasoby wodne w przyrodzie na podstawie wykresu wymienia elementy składowe cyklu hydrologicznego omawia fizyczne i chemiczne właściwości wody opisuje na podstawie mapy regionalne zróżnicowanie bilansu wodnego wymienia typy mórz i wskazuje ich przykłady na mapie opisuje na podstawie schematu skład chemiczny wody morskiej omawia na podstawie mapy Uczeń poprawnie: omawia teorię powstania hydrosfery wyjaśnia wpływ energii słonecznej i siły ciężkości na obieg wody w przyrodzie analizuje schemat cyklu hydrologicznego Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: omawia cechy cyklu analizuje przyczyny hydrologicznego w różnych zróżnicowania elementów warunkach klimatycznych bilansu wodnego w poszczególnych strefach omawia rolę retencji w cyklu klimatycznych hydrologicznym przedstawia bilans wodny i jego wykazuje znaczenie wody dla funkcjonowania systemu zróżnicowanie przyrodniczego Ziemi w poszczególnych strefach klimatycznych wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wody morskiej opisuje zróżnicowanie termiki przypowierzchniowych wód porównuje pionowy rozkład temperatury i zasolenia wybranych mórz wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości wody uzasadnia konieczność ochrony wód morskich ocenia wpływ człowieka na ekosystemy mórz i oceanów Strona 24 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 39. 40 41. 42. 43. zasolenie powierzchniowej przedstawia podział warstwy wód oceanicznych wszechoceanu na mapie świata Dynamika wymienia rodzaje ruchów wody wymienia źródła energii oceanów – prądy morskiej powodujące ruch wód morskich morskie, wymienia rodzaje prądów wyjaśnia przyczyny falowanie morskich i podaje ich przykłady powstawania prądów morskich wskazuje na mapie obszary opisuje na podstawie mapy występowania tsunami rozkład prądów morskich na świecie omawia przyczyny falowania wód morskich Dynamika wymienia rodzaje pływów wymienia przyczyny i skutki oceanów – morskich pływów morskich pływy morskie, wymienia obszary sejsze, upwelling o największych pływach podaje rozmiary przypływów w otwartych oceanach i zatokach morskich Zróżnicowanie wyjaśnia znaczenie terminów: charakteryzuje na podstawie sieci rzecznej system rzeczny, dorzecze, dział schematu system rzeczny wraz na Ziemi wodny z dorzeczem wymienia rodzaje rzek odróżnia rzekę stałą od rzeki okresowej i epizodycznej wskazuje na mapie wybrane rzeki świata wymienia czynniki wpływające na poziom wody w rzece wskazuje na mapie świata obszary bezodpływowe oraz wyjaśnia różnicę między pozbawione rzek wezbraniem a powodzią Ustroje rzeczne wyjaśnia znaczenie terminu wymienia rodzaje zasilania rzek ustrój rzeczny (reżim) opisuje ustroje złożone i podaje wymienia rodzaje ustrojów przykłady rzek o tych ustrojach rzecznych Jeziora wyjaśnia znaczenie terminów: jezioro, misa jeziorna wymienia kryteria klasyfikacji jezior wymienia najgłębsze i największe jeziora na świecie oceanicznych objaśnia wpływ prądów morskich na warunki klimatyczne objaśnia mechanizm powstawania falowania wiatrowego wymienia przyczyny powstawania sejszy omawia na podstawie schematu mechanizm powstawania sejszy morskiej objaśnia mechanizm powstawania i układu powierzchniowych prądów morskich omawia mechanizm powstania i skutki tsunami podaje przykłady niszczącej działalności fal morskich – sztormowych i tsunami objaśnia mechanizm powstawania upwellingu i downwellingu analizuje związki między wyjaśnia przyczyny i skutki warunkami klimatycznymi powodzi a występowaniem rzek na Ziemi wyjaśnia krajobrazowe opisuje na podstawie mapy i gospodarcze funkcje rzek rozmieszczenie wód powierzchniowych na Ziemi opisuje cechy ustrojów rzecznych rozpoznaje cechy ustrojów rzecznych klasyfikuje rzeki do odpowiedniego typu ustroju na podstawie wielkości przepływów wymienia czynniki warunkujące charakteryzuje typy genetyczne powstawanie jezior jezior oraz wskazuje ich przykłady na mapie klasyfikuje jeziora wg pochodzenia misy jeziornej opisuje etapy zarastania jezior i żyzności oraz wskazuje (sukcesji) je na mapie opisuje warunki powstawania wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów charakteryzuje wpływ poszczególnych ruchów wody morskiej na warunki klimatyczne i gospodarkę podaje przyczyny i skutki zjawiska EL Niño przedstawia wpływ upwellingu i downwellingu na środowisko życia wybrzeży opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach analizuje wykresy stanów wód i przepływów wybranych rzek podaje przyczyny najwyższych przepływów wybranych rzek analizuje związki między warunkami klimatycznymi a typami ustrojów rzecznych ocenia wpływ różnych czynników na reżim rzeczny analizuje związki między warunkami klimatycznymi a występowaniem jezior na Ziemi czyta plany batymetryczne wybranych jezior wyjaśnia krajobrazowe i gospodarcze funkcje jezior Strona 25 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 44. Lodowce górskie 45. Lądolody i wieloletnia zmarzlina oraz wskazuje je na mapie wskazuje na mapie główne typy jezior wyjaśnia znaczenie terminów: lodowiec górski, firn, pole firnowe, granica wiecznego śniegu, jęzor lodowcowy, wieloletnia zmarzlina wymienia typy lodowców górskich wskazuje na mapie przykłady obszarów występowania lodowców górskich wyjaśnia znaczenie terminów: lądolód, wieloletnia zmarzlina, pak lodowy, soliflukcja wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów wymienia funkcje sztucznych zbiorników wymienia czynniki warunkujące powstawanie lodowców górskich omawia na podstawie schematu przebieg granicy wiecznego śniegu na kuli ziemskiej na różnych szerokościach geograficznych omawia na podstawie schematu budowę lodowca górskiego omawia warunki powstawania lądolodów wymienia obszary występowania wieloletniej zmarzliny opisuje powstawanie barier lodowych wyjaśnia zjawisko cielenia się lodowca i występowania bagien i torfowisk wyjaśnia przyczyny klasyfikuje typy lodowców ocenia wpływ zmian występowania granicy górskich ze względu na wielkość klimatycznych na zmiany wiecznego śniegu na różnej i warunki orograficzne ich zasięgu obszarów współcześnie wysokości powstawania zlodzonych charakteryzuje wybrane typy lodowców górskich opisuje ruch lodu lodowcowego analizuje uwarunkowania rozwoju pokryw lodowych na Ziemi opisuje cechy lądolodu antarktycznego i lądolodu grenlandzkiego omawia warunki powstawania wieloletniej zmarzliny wyjaśnia znaczenie terminów: opisuje poszczególne poziomy wyjaśnia pochodzenie wód warstwa wodonośna, wód podziemnych podziemnych zwierciadło wód podziemnych, wyjaśnia na podstawie wykazuje zależność cech wód strefa aeracji, strefa saturacji, schematu powstawanie wód podziemnych od budowy infiltracja artezyjskich i subartezyjskich geologicznej klasyfikuje wody podziemne wskazuje na mapie obszary omawia warunki powstawania według różnych kryteriów występowania wód artezyjskich gejzerów wymienia na podstawie i subartezyjskich, wód schematu poszczególne termalnych i gejzerów poziomy wód podziemnych wymienia rodzaje źródeł wymienia kryteria podziału źródeł 47./48. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Hydrosfera 46. Wody podziemne wskazuje na mapach zasięg obszarów współcześnie zlodzonych i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu tych obszarów omawia proces powstawania bariery lodowej i góry lodowej analizuje przekrój przez strefę wieloletniej zmarzliny wskazuje na mapie świata obszary występowania wieloletniej zmarzliny wyjaśnia wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalność człowieka i zagospodarowanie obszarów wyjaśnia warunki powstania wykazuje znaczenie wód podziemnych w życiu wybranych typów źródeł i gospodarce człowieka omawia zastosowanie wód artezyjskich w gospodarce wymienia przykłady zastosowań źródeł mineralnych (cieplic) w lecznictwie Strona 26 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii V. WNĘTRZE ZIEMI. PROCESY ENDOGENICZNE 49. Budowa wnętrza Uczeń poprawnie: Ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: litosfera, astenosfera wymienia główne pierwiastki i minerały budujące skorupę ziemską wymienia na podstawie schematu warstwy wnętrza Ziemi 50. Minerały i skały wyjaśnia znaczenie terminów: minerał, skała, magma, metamorfizm, konkrecja wymienia główne minerały skałotwórcze podaje różnice między minerałem a skałą rozpoznaje najpospolitsze skały występujące na Ziemi 51. Odtwarzanie i datowanie dziejów Ziemi 52. Kronika dziejów Ziemi Uczeń poprawnie: opisuje zmiany temperatury, ciśnienia i gęstości wraz ze wzrostem głębokości opisuje na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi wyróżnia powierzchnie nieciągłości Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: opisuje wybrane metody badań oblicza temperaturę wnętrza wnętrza Ziemi Ziemi, znając stopień geotermiczny wymienia przykłady zróżnicowania wielkości stopnia opisuje właściwości fizyczne geotermicznego na Ziemi wnętrza Ziemi wskazuje różnicę między opisuje skład mineralogiczny budową skorupy skorupy ziemskiej kontynentalnej a budową skorupy oceanicznej opisuje warunki powstawania przedstawia gospodarcze minerałów wykorzystanie skał i minerałów na konkretnych przykładach opisuje właściwości wybranych skał charakteryzuje typy złóż charakteryzuje rodzaje surowców mineralnych ze względu na pochodzenie Uczeń poprawnie: opisuje współczesny rozwój poglądów na budowę wnętrza Ziemi wyjaśnia zasady odtwarzania i określania chronologii dziejów Ziemi wyjaśnia, na czym polega zasada aktualizmu geologicznego przedstawia na podstawie profilu geologicznego historię geologiczną regionu wyjaśnia, dlaczego metodę radiowęglową stosuje się do datowania młodych utworów analizuje przekrój geologiczny opisuje zmiany położenia kontynentów w dziejach Ziemi opisuje na podstawie mapy maksymalne zasięgi plejstoceńskich pokryw opisuje hipotezy tłumaczące przyczyny wielkiego wymierania świata organicznego pod koniec mezozoiku wymienia cechy różniące minerały opisuje skały o różnej genezie i podaje ich przykłady wymienia przykłady minerałów i skał będących surowcami mineralnymi wymienia na podstawie schematu formy skupienia złóż mineralnych wymienia obszary występowania skał magmowych, osadowych i metamorficznych wyjaśnia znaczenie terminów: wymienia cele badań geologii opisuje metody określania geologia historyczna, historycznej wieku względnego skamieniałość przewodnia, wiek odróżnia wiek względny i bezwzględnego względny, wiek bezwzględny od wieku bezwzględnego opisuje tabelę stratygraficzną wymienia nauki geologii wymienia główne jednostki wymienia eony, ery, okresy historycznej podziału dziejów Ziemi i epoki w dziejach Ziemi wymienia przykłady porównuje długość trwania skamieniałości przewodnich poszczególnych er wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie skamieniałości odczytuje z tabeli rozpoznaje okres geologiczny omawia rozwój fauny i flory stratygraficznej najważniejsze na podstawie opisu w dziejach Ziemi wydarzenia w dziejach Ziemi opisuje zmiany klimatu rozpoznaje okres geologiczny w dziejach Ziemi na podstawie na podstawie skamieniałości tabeli przewodnich ocenia zmiany środowiska przyrodniczego związane z eksploatacją surowców mineralnych Strona 27 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 53. Tektonika płyt litosfery wyjaśnia znaczenie terminów: tektonika, strefa spredingu strefa subdukcji, prądy konwekcyjne rozróżnia na schemacie strefy spredingu i subdukcji wskazuje na mapie świata przebieg granic płyt litosfery wymienia założenia teorii dryfu kontynentów A. Wegenera przedstawia założenia teorii tektoniki płyt litosfery wymienia i wskazuje na mapie tektonicznej płyty litosfery i grzbiety śródoceaniczne 54. Ruchy górotwórcze wyjaśnia znaczenie terminu procesy endogeniczne wymienia przejawy procesów endogenicznych wymienia nazwy najważniejszych orogenez w dziejach Ziemi 55. Deformacje tektoniczne i typy genetyczne gór wyjaśnia znaczenie terminów: deformacja tektoniczna, uskok, zrąb wymienia typy genetyczne gór 56. Plutonizm i wulkanizm wyjaśnia znaczenie terminów: plutonizm, wulkanizm wymienia na podstawie schematu typy intruzji magmatycznych wskazuje na mapie największe wulkany na świecie wymienia obszary fałdowań kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie porównuje na podstawie fotografii cechy gór powstałych w orogenezie kaledońskiej i alpejskiej wymienia elementy fałdu i uskoku charakteryzuje na podstawie schematu typy genetyczne gór podaje przykłady gór fałdowych, zrębowych i wulkanicznych charakteryzuje przebieg i występowanie zjawisk plutonicznych wyjaśnia przyczyny zjawisk wulkanicznych wymienia na podstawie schematu elementy wulkanu wymienia produkty erupcji wulkanicznych podaje przykłady obszarów omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi wyjaśnia przyczyny wzajemnego przemieszczania się płyt litosfery i określa kierunek ich ruchu omawia budowę strefy spredingu i strefy subdukcji oraz wymienia procesy w nich zachodzące wskazuje na mapie strefy ryftowe oraz strefy subdukcji i kolizji płyt litosfery wymienia przykłady zbieżnych i rozbieżnych granic płyt litosfery analizuje na podstawie mapy tematycznej budowę podstawowych struktur tektonicznych wyjaśnia proces powstawania gór podaje różnice między górami fałdowymi a górami zrębowymi wskazuje na mapie obszary występowania różnych typów gór lodowych na Ziemi wymienia dowody dryfu kontynentów wyjaśnia mechanizm działania prądów konwekcyjnych omawia na podstawie schematu etapy rozwoju ryftu wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery a rozmieszczeniem pasm górskich oraz grzbietów śródoceanicznych omawia zależność między wiekiem orogenezy a wysokością gór wykazuje różnicę w procesach powstawania gór, np. Himalajów i Andów opisuje na podstawie schematu opisuje etapy powstawania gór powstawanie podstawowych fałdowych i zrębowych struktur tektonicznych (intruzji, deformacji ciągłych i nieciągłych) podaje skutki procesów wykazuje zależność między wykazuje związek występowania plutonicznych budową wulkanu a przebiegiem zjawisk wulkanicznych jego erupcji z przebiegiem granic płyt charakteryzuje przebieg zjawisk litosfery wulkanicznych opisuje negatywne i pozytywne skutki zjawisk wulkanicznych podaje przykłady wykorzystania klasyfikuje typy wulkanów energii wnętrza Ziemi według różnych kryteriów opisuje katastrofy wywołane w gospodarce wybuchami wulkanów Strona 28 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wulkanicznych na świecie omawia schemat rozchodzenia się fal sejsmicznych odróżnia hipocentrum od epicentrum dokonuje podziału trzęsień ziemi ze względu na genezę wskazuje na mapie obszary sejsmiczne, pensejsmiczne i asejsmiczne 58. Ruchy wyjaśnia znaczenie terminów: podaje podobieństwa i różnice epejrogeniczne transgresja morza, regresja między ruchami oraz izostatyczne morza, ruchy talasogeniczne epejrogenicznymi a izostatycznymi wskazuje na mapie przykłady obszarów objętych ruchami wymienia i wskazuje na mapie obniżającymi i ruchami świata obszary poddawane wznoszącymi współcześnie ruchom epejrogenicznym i izostatycznym 59. Wielkie formy rozróżnia formy ukształtowania charakteryzuje i podaje ukształtowania pionowego i poziomego lądów przykłady wielkich form lądów ukształtowania powierzchni wyjaśnia znaczenie terminów: Ziemi depresja, kryptodepresja porównuje na podstawie wskazuje na mapie danych statystycznych hipsometrycznej niziny, wyżyny ukształtowanie powierzchni i wybrane pasma górskie oraz kontynentów depresje 60. Wielkie formy wyróżnia formy dna charakteryzuje wielkie formy ukształtowania oceanicznego dna oceanicznego oceanów odróżnia szelfy od stoków porównuje na podstawie kontynentalnych danych statystycznych ukształtowanie głębokościowe oceanów 61./62. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Wnętrze Ziemi. Procesy endogeniczne 57. Trzęsienia ziemi wyjaśnia znaczenie terminów: trzęsienie ziemi, sejsmograf wymienia rodzaje trzęsień ziemi wymienia skale opisujące trzęsienia ziemi wskazuje na mapie obszary występowania trzęsień ziemi wyjaśnia przyczyny trzęsień ziemi wyjaśnia przyczyny rozmieszczenia stref sejsmicznych na Ziemi wskazuje na mapie obszary występowania podstawowych typów trzęsień ziemi wykazuje zależność między ruchami płyt litosfery i trzęsieniami Ziemi opisuje katastrofy wywołane trzęsieniami ziemi wymienia sposoby ochrony przed skutkami trzęsień ziemi ocenia warunki życia i działalności człowieka na obszarach aktywnych sejsmicznie opisuje przyczyny procesów epejrogenicznych i izostatycznych podaje dowody na istnienie ruchów epejrogenicznych omawia na podstawie mapy omawia znaczenie gospodarcze ruchy izostatyczne na Półwyspie ruchów epejrogenicznych Skandynawskim i izostatycznych opisuje skutki procesów epejrogenicznych i izostatycznych opisuje ukształtowanie powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów endogenicznych kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru wykazuje na przykładach zależność wielkich form rzeźby od budowy skorupy ziemskiej omawia wpływ procesów endogenicznych na budowę geologiczną i ukształtowanie powierzchni Ziemi wskazuje na mapie wielkie formy ukształtowania den morskich i oceanicznych wskazuje na mapie rowy oceaniczne wyjaśnia przyczyny powstawania rowów oceanicznych oblicza największą deniwelację na Ziemi kreśli krzywą batymetryczną Uczeń poprawnie: wykazuje zależność między klimatem a typem wietrzenia podaje przykłady form powstałych wskutek wietrzenia Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu przygotowującego do przekształcenia rzeźby powierzchni Ziemi VI. PROCESY EGZOGENICZNE 63. Wietrzenie skał Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: wietrzenie, zwietrzelina wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia Uczeń poprawnie: klasyfikuje procesy egzogeniczne kształtujące powierzchnię Ziemi opisuje typy wietrzenia Uczeń poprawnie: opisuje czynniki odpowiedzialne za przebieg wietrzenia chemicznego i biologicznego Strona 29 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wymienia produkty wietrzenia wymienia rodzaje wietrzenia fizycznego 64. 65. 66. wyjaśnia znaczenie terminów: denudacja, ruchy masowe, erozja wymienia podstawowe rodzaje ruchów masowych podaje różnicę między odpadaniem a obrywaniem, osuwaniem a spełzywaniem Procesy krasowe wymienia skały rozpuszczalne przez wodę wyjaśnia znaczenie terminu krasowienie wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego Ruchy masowe Rzeźbotwórcza działalność rzek 67. Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich opisuje etapy wietrzenia mrozowego podaje przykłady skał podlegających intensywnemu wietrzeniu chemicznemu wskazuje na mapie obszary, na których zachodzą intensywne procesy wietrzenia wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych omawia na podstawie schematów rodzaje ruchów masowych odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego wymienia i rozpoznaje formy szaty naciekowej w jaskini wskazuje na mapie świata i Europy obszary krasowe omawia przebieg procesu opisuje skutki procesów wietrzenia wietrzenia charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku wietrzenia fizycznego wskazuje dominujący typ wietrzenia w określonej strefie klimatycznej wykazuje wpływ budowy podaje konsekwencje ruchów geologicznej danego obszaru masowych na grawitacyjne ruchy masowe wykazuje na przykładach wyjaśnia przyczyny zależność ruchów masowych powstawania spływów błotnych od rzeźby terenu, klimatu i ziemnych i warunków wodnych opisuje czynniki, które wpływają na przebieg zjawisk krasowych wymienia etapy rozwoju form krasu powierzchniowego odróżnia wywierzysko od ponoru wyjaśnia proces powstawania jaskiń wyjaśnia znaczenie terminów: porównuje cechy rzeki w biegu wyjaśnia przyczyny erozja wgłębna, erozja górnym, środkowym i dolnym zróżnicowania procesów wsteczna, erozja boczna, rzeźbotwórczych na wymienia przykłady form akumulacja poszczególnych odcinkach rzeki powstałych w wyniku erozji wymienia czynniki wpływające i akumulacji wyjaśnia na podstawie schematu na tempo erozji rzecznej proces erozji wstecznej opisuje na podstawie schematu wymienia rodzaje erozji elementy doliny rzecznej omawia na podstawie rzecznej schematów fazy rozwoju odróżnia terasę zalewową meandrów i starorzeczy wymienia elementy doliny od nadzalewowej rzecznej wyjaśnia proces powstawania wymienia rodzaje ujść delty podaje przykłady rzek o różnych rzecznych i wskazuje ich typach ujść wyjaśnia, w jakich warunkach przykłady na mapie zachodzi erozja wąwozowa wymienia podstawowe formy wyróżnia rodzaje opisuje przebieg niszczącej powstałe w wyniku działalności rzeźbotwórczej działalności działalności lodowca górskiego lodowca górskiego lodowców opisuje na podstawie schematu charakteryzuje wpływ procesów krasowych na rzeźbę obszarów zbudowanych ze skał węglanowych wykazuje wpływ działalności człowieka na intensywność ruchów masowych opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością człowieka opisuje przebieg oraz efekty wskazuje możliwości erozyjnej i akumulacyjnej zagospodarowania teras działalności wód płynących zalewowych i nadzalewowych oblicza przeciętny spadek rzeki opisuje na podstawie schematu powstawanie teras rzecznych opisuje rzeźbotwórczą działalność wód opadowych (erozja wąwozowa) opisuje skutki działalności lodowców górskich opisuje przebieg erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców i wymienia formy Strona 30 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 68. Rzeźbotwórcza działalność lądolodów i wód polodowcowych 69. Rzeźbotwórcza działalność wiatru wyjaśnia znaczenie terminów: egzaracja, muton, dolina U-kształtna, cyrk lodowcowy, detrakcja, detersja, dolina zawieszona, wygłady lodowcowe, kem, oz, drumlin wymienia rodzaje moren podaje przykłady lodowców górskich na świecie wymienia podstawowe formy powstałe w wyniku działalności lądolodu wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej 70. Rzeźbotwórcza działalność morza 71. Typy wybrzeży morskich dokonuje podziału form rzeźby polodowcowej na formy erozyjne i akumulacyjne rozróżnia formy powstałe w wyniku działalności lodowców górskich wyjaśnia powstawanie różnych typów moren powstawanie doliny U-kształtnej rozróżnia formy powstałe w odróżnia rzeźbę staroglacjalną wyniku działalności lądolodów od młodoglacjalnej wymienia formy fluwioglacjalne wyjaśnia na podstawie schematu powstawanie wymienia przykłady niszczącej sandrów i pradolin i budującej działalności wód polodowcowych opisuje na podstawie schematu proces powstawania kemów wyjaśnia, na czym polega erozja wymienia czynniki wpływające opisuje warunki sprzyjające eoliczna na siłę transportową wiatru rzeźbotwórczej działalności wiatru wymienia formy powstałe charakteryzuje niszczącą w wyniku niszczącej i budującej wykazuje zależność kształtu i budującą działalność wiatru działalności wiatru wydm od klimatu omawia budowę wydmy wymienia rodzaje pustyń opisuje proces powstawania parabolicznej i barchanu i wskazuje ich przykłady grzybów skalnych charakteryzuje typy pustyń na mapie opisuje powstawanie pokryw i wskazuje ich rozmieszczenie lessowych i wymienia nazwy obszarów, na których one występują wyjaśnia znaczenie terminów: wymienia przykłady niszczącej wyjaśnia na podstawie abrazja, platforma abrazyjna, i budującej działalności fal schematu proces powstawania nisza abrazyjna i prądów morskich klifu wymienia czynniki wpływające wymienia elementy klifu wyjaśnia proces powstawania na intensywność niszczącej mierzei działalności morza wymienia na podstawie mapy rozpoznaje podstawowe typy opisuje powstawanie atolu podstawowe typy wybrzeży wybrzeży na mapie i fotografii porównuje typy wybrzeży opisuje typy genetyczne wybrzeży powstałe w jej wyniku opisuje skutki działalności lądolodów odróżnia skutki działalności lądolodów od skutków działalności lodowców górskich omawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Ziemi opisuje przebieg oraz efekty erozji i akumulacji eolicznej wymienia zagrożenia dla działalności człowieka spowodowane deflacją oraz niszczeniem skał przez piasek niesiony wiatrem wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceńskimi lądolodami opisuje przebieg oraz efekty niszczącej i budującej działalności morza porównuje rzeźbotwórczą działalność morza na wybrzeżu wysokim i płaskim charakteryzuje wybrzeża powstałe przy udziale organizmów żywych podaje przykłady zagrożeń dla rozwoju raf koralowych na świecie podaje przykłady skutków oddziaływania wody morskiej w strefie wybrzeża opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności człowieka 72./73. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Procesy egzogeniczne Strona 31 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii VII. GLEBY. BIOSFERA 74. Powstawanie gleb Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: gleba, proces glebotwórczy, poziom glebowy, profil glebowy wymienia czynniki rozwoju gleb wymienia na podstawie schematu poziomy glebowe 75. Typy genetyczne wymienia podstawowe typy gleb gleb rozróżnia gleby strefowe i astrefowe 76. Świat roślin podaje nazwy formacji roślinnych na świecie wymienia czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na Ziemi wymienia dominujące gatunki roślin w każdej ze stref roślinnych 77. Świat zwierząt wyjaśnia znaczenie terminów: fauna, endemit wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne wymienia charakterystyczne zwierzęta żyjące w poszczególnych krainach zoogeograficznych Uczeń poprawnie: charakteryzuje procesy glebotwórcze charakteryzuje na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe podaje różnice między żyznością a urodzajnością wymienia przykłady gleb o różnym odczynie pH omawia cechy gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy analizuje wybrane profile glebowe charakteryzuje poszczególne formacje roślinne na Ziemi wskazuje na mapie zasięg występowania głównych stref roślinnych Uczeń poprawnie: omawia czynniki glebotwórcze z uwzględnieniem czynników abiotycznych i biotycznych rozróżnia główne procesy glebotwórcze opisuje cechy poszczególnych poziomów profilu glebowego opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb omawia genezę wybranych typów gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych przyporządkowuje gleby strefowe do stref klimatycznych i roślinnych przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża i warunków wodnych wyjaśnia związek między strefami klimatu a formacjami roślinnymi opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia stref roślinnych na Ziemi charakteryzuje piętrowość roślinną obszarów górskich na Ziemi Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: wyjaśnia wpływ procesu wykazuje ciąg zależności glebotwórczego na żyzność gleb występujących między procesami glebotwórczymi, podaje przykłady negatywnego poziomem glebowym, profilem oddziaływania człowieka na glebowym a typem gleb urodzajność gleb ocenia przydatność rolniczą gleb strefowych, astrefowych i pozastrefowych rozpoznaje typy gleb na podstawie opisu i schematu profilu glebowego podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego omawia piętra klimatyczno-roślinne na przykładach wybranych gór położonych na różnych szerokościach geograficznych wyjaśnia zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych na świecie wyróżnia krainy i królestwa wyjaśnia geograficzne podaje przykłady zoogeograficzne przyczyny zróżnicowania świata przystosowania się zwierząt do zwierzęcego warunków środowiska charakteryzuje wybrane krainy przyrodniczego zoogeograficzne wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt opisuje i ocenia warunki życia wymienia strefy życia w wodach na Ziemi w poszczególnych strefach oraz charakteryzuje jedną z nich mórz i oceanów przyporządkowuje typowe gatunki fauny do charakteryzuje faunę poszczególnych krain w strefach mórz i oceanów wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb porównuje i opisuje formacje roślinne na różnych kontynentach oraz w określonej części świata wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności a warunkami danego środowiska wykazuje na przykładach zależność świata zwierzęcego od budowy geologicznej, klimatu, warunków wodnych i gleby wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na Ziemi Strona 32 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii zoogeograficznych 78. Strefy wymienia czynniki przyrodnicze opisuje komponenty krajobrazowe na i antropogeniczne wpływające środowiska przyrodniczego Ziemi na kształtowanie się krajobrazu w strefie krajobrazowej na Ziemi wymienia wybrane parki wymienia strefy krajobrazowe narodowe w poszczególnych na Ziemi i wskazuje je na mapie strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie wymienia sfery Ziemi i wskazuje wymienia przykłady po jednym przykładzie oddziaływania i wpływu ruchów oddziaływań pomiędzy Ziemi na hydrosferę wybranymi sferami wyjaśnia powstawanie podaje przykłady sfer Ziemi wiatrołomów w wyniku kształtowanych przez procesy czynników atmosferycznymi endogeniczne omawia wpływ organizmów żywych na hydrosferę omawia i podaje przykłady wpływu obszarów leśnych na klimat lokalny opisuje na przykładach wpływ litosfery na procesy glebotwórcze podaje przykłady wpływu rodzaju podłoża na rzeźbę terenu 80./81. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Gleby. Biosfera 79. Interakcje między poszczególnymi sferami Ziemi porównuje cechy środowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w poszczególnych strefach krajobrazowych na Ziemi wyjaśnia zależność między środowiskiem przyrodniczym a życiem człowieka charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe ocenia na przykładach wpływ różnych typów klimatu na litosferę wykazuje związek sieci hydrograficznej danego obszaru z budową geologiczną analizuje związki między litosferą a czynnikami klimatotwórczymi podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na człowieka w poszczególnych strefach krajobrazowych wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi omawia efekty działania siły wykazuje wpływ oddziaływania odśrodkowej Ziemi i jej wpływ ciał niebieskich na poszczególne na litosferę sfery Ziemi wyjaśnia wpływ ruchów ocenia skutki działania endogenicznych na zmiany linii atmosfery na rzeźbę terenu brzegowej mórz i jezior oraz wyjaśnia zależność zmiany biegu rzeki występowania lodowców od omawia czynniki warunkujące warunków klimatycznych strefowość klimatycznoi ukształtowania powierzchni -roślinno-glebową podaje przykłady wpływu omawia wpływ biosfery wielkości opadów i pedosfery na rozwój procesów atmosferycznych na reżim rzek stokowych oraz tempo denudacji WARSZTATY TERENOWE 82./84 Warsztaty . terenowe – pomiar przepływu cieku wodnego Uczeń poprawnie: przygotowuje materiał niezbędny do pomiarów przepływu cieku wodnego ustala miejsce startu i mety odcinka pomiarowego powtarza pomiar czasu, np. pięciokrotnie Uczeń poprawnie: zapisuje dane pomiarowe w tabeli oblicza średni czas pokonania odcinka pomiarowego przez pływak Uczeń poprawnie: dokonuje pomiarów szerokości potoku, a następnie głębokości cieku z wykorzystaniem taśmy mierniczej Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: rysuje przekrój mokry potoku oblicza powierzchnię przekroju w skali 1:10 na papierze mokrego milimetrowym oblicza przepływ cieku rysuje profil dna potoku wodnego w m3/s, uwzględniając prędkość wody w oblicza prędkość wody w nurcie nurcie i powierzchni przekroju w m/s, uwzględniając długość mokrego odcinka i czas przepływu Strona 33 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii pływaka 85./87 Warsztaty . terenowe – analiza profilu glebowego opisuje miejsce odkrywki pod względem użytkowania terenu opisuje miejsce odkrywki z wykorzystaniem GPS, podając współrzędne geograficzne, wysokość n.p.m, a także ekspozycję odsłonięcia 88./90 Warsztaty . terenowe – krajobraz najbliższej okolicy wyznacza kierunki świata w terenie posługuje się busolą lub kompasem wyznacza azymut w terenie dokonuje pomiaru wysokości Słońca nad horyzontem, wykorzystując gnomon posługuje się tablicami matematyczno-fizycznymi opisuje profil glebowy z uwzględnieniem liczby poziomów glebowych nazywa poziomy glebowe (np. 0, A ,B), podaje barwę, określa miąższość poszczególnych warstw oraz głębokość występowania wykonuje zadania z kart pracy wykonuje dokumentację fotograficzną posługuje się mapą topograficzną wykonuje za pomocą kwasomierza glebowego pomiary pH gleby i ustala jej odczyn określa rodzaj gleby na podstawie obserwacji i pomocy dydaktycznych przeprowadza obserwację i analizę więcej niż jednego typu gleby porównuje profile glebowe i ustala poprawność przygotowanych opisów opisuje elementy ukształtowania powierzchni, roślinność, obiekty hydrologiczne i antropogeniczne przygotowuje na podstawie zebranych materiałów prezentacje multimedialną dotyczącą wpływu działalności człowieka na krajobraz najbliższej okolicy Strona 34 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony Poziom wymagań Nr lekcji I. Temat lekcji konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający Uczeń poprawnie: wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby państw na świecie wskazuje na mapie świata przykłady krajów, których granice nawiązują do warunków przyrodniczych lub zostały wyznaczone w sposób sztuczny Uczeń poprawnie: analizuje zmiany liczby państw w Europie i na świecie przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów analizuje podział wpływów na Antarktydzie Uczeń poprawnie: wyjaśnia, dlaczego Antarktyda zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi stanowi obszar międzynarodowy, objęty całkowitym zakazem eksploatacji surowców mineralnych Uczeń poprawnie: prognozuje zmiany liczby państw na podstawie wiedzy o problemach współczesnego świata wymienia czynniki wpływające analizuje kształtowanie się mapy ukazuje na przykładach procesy na współczesny podział polityczny politycznej świata do 1989 r. integracji i dezintegracji świata w Europie po 1989 r. analizuje następstwa przemian odczytuje na mapach aktualny społeczno-ustrojowych po 1989 r. opisuje wybrane ustroje podział polityczny świata polityczne na świecie wskazuje przykłady państw będących niegdyś kolonią podaje przykłady nowo utworzonych państw na świecie wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których wyniku powstały nowe państwa pozaeuropejskie wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA 32. Lekcja organizacyjna 33. Klasyfikacja państw świata 34. Zmiany na mapie politycznej świata Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: morskie wody wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa ekonomiczna wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane podczas formułowania definicji państwa wymienia kryteria podziału ustrojów politycznych państw świata wymienia państwa mające dwie stolice i wskazuje je na mapie wymienia okresy w historii powszechnej, które wpłynęły na obecny układ państw na mapie politycznej świata wymienia państwa powstałe w Europie po 1989 r. Strona 35 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 35. 36. Mierniki poziomu rozwoju krajów wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju społeczno-gospodarczego wymienia przykłady państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego definiuje wybrane ekonomiczne charakteryzuje HDI mierniki wzrostu gospodarczego porównuje składowe HDI porównuje strukturę PKB państw w wybranych państwach znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego opisuje przestrzenne uzasadnia potrzebę zróżnicowanie wartości PKB i HDI konstruowania syntetycznych na świecie mierników rozwoju społeczno-gospodarczego, np. HDI omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjaśnia wpływ rozwoju społeczno-gospodarczego świata na inne elementy przestrzeni geograficznej (Interakcje) Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemiany polityczne i gospodarcze świata II. LUDNOŚĆ I URBANIZACJA 37. Liczba ludności świata i jej zmiany Uczeń poprawnie: wymienia i wskazuje na mapie świata najludniejsze państwa podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów wymienia przykłady państw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego Uczeń poprawnie: omawia etapy zaludniania Ziemi podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie oblicza współczynnik przyrostu naturalnego 38. Teoria rozwoju demograficznego wymienia teorie rozwoju charakteryzuje etapy rozwoju społeczeństw demograficznego ludności na postawie wykresu wymienia fazy przejścia demograficznego wymienia fazy przejścia demograficznego, w których wymienia przykłady państw następuje eksplozja znajdujących się w poszczególnych fazach przejścia demograficzna demograficznego wymienia przyczyny eksplozji demograficznej oraz implozji wyjaśnia znaczenie terminów: demograficznej eksplozja demograficzna, implozja demograficzna Uczeń poprawnie: analizuje liczbę ludności świata i jej zmiany oblicza tempo zmian liczby ludności na danym obszarze za pomocą wskaźnika dynamiki analizuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie analizuje model przejścia demograficznego na wybranych przykładach analizuje fazy przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach wybranych państw świata opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji demograficznej i implozji demograficznej Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: wyjaśnia przyczyny oraz skutki prognozuje zmiany liczby tempa wzrostu liczby ludności ludności świata i poszczególnych w skali globalnej i regionalnej kontynentów ukazuje na przykładach konsekwencje wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego wyjaśnia wpływ zmian ludnościowych na środowisko przyrodnicze i inne elementy przestrzeni społeczno-gospodarczej i kulturowej (Interakcje) analizuje przyczyny i skutki ukazuje przyczyny zmian eksplozji demograficznej i implozji demograficznych demograficznego i epidemiologicznych w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo Strona 36 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 39. 40. 41. 42. analizuje strukturę wieku i płci omawia problemy społecznoludności na przykładach -gospodarcze związane ze wybranych państw świata starzeniem się społeczeństw (na podstawie danych wybranych krajów Europy statystycznych) Zachodniej wyjaśnia konsekwencje starzenia analizuje i ocenia zróżnicowanie się społeczeństwa ludności pod względem przeciętnej długości trwania oblicza współczynnik feminizacji życia, dzietności oraz i współczynnik maskulinizacji umieralności niemowląt Rozmieszczenie wymienia typy obszarów wg omawia czynniki przyrodnicze analizuje rozmieszczenie ukazuje przyrodnicze ludności na podziału ze względu na aktualny i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na świecie na podstawie i społeczno-gospodarcze skutki świecie stopień zaludnienia ludności na świecie mapy tematycznej nierównomiernego rozmieszczenia ludności podaje główne cechy wskazuje obszary największej wykazuje wpływ barier na świecie rozmieszczenia ludności i najmniejszej koncentracji osadniczych na rozmieszczenie na świecie ludności na świecie na podstawie ludności na świecie analizuje wskaźniki gęstości zaludnienia w wybranych wymienia obszary o dużej i małej mapy tematycznej porównuje czynniki wpływające państwach gęstości zaludnienia na świecie przedstawia przyczyny dużej na rozmieszczenie ludności koncentracji ludności na w krajach wysoko i słabo określa gęstość zaludnienia na wybranym obszarze rozwiniętych gospodarczo poszczególnych kontynentach oblicza wskaźnik gęstości analizuje wpływ czynników zaludnienia dla wybranych przyrodniczych państw i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności na świecie Przyczyny wyjaśnia znaczenie terminów: klasyfikuje migracje charakteryzuje przyczyny wymienia rodzaje i przyczyny i konsekwencje migracja, imigracja, emigracja, i konsekwencje migracji ludności uchodźstwa oraz podaje wyjaśnia przyczyny migracji migracji ludności reemigracja, saldo migracji, w różnych państwach przykłady tego rodzaju migracji podaje kierunki współczesnych przyrost rzeczywisty migracji zagranicznych na świecie analizuje kierunki współczesnych podaje przykłady państw migracji zewnętrznych oblicza współczynnik przyrostu o dodatnim i ujemnym saldzie i wewnętrznych rzeczywistego ludności migracji zagranicznych podaje pozytywne i negatywne na podstawie mapy tematycznej skutki ruchów migracyjnych Zróżnicowanie wymienia główne i mieszane opisuje rozmieszczenie odmian charakteryzuje strukturę przedstawia skutki rasowe odmiany ludzkie ludzkich na świecie na podstawie etniczną i narodowościową zróżnicowania i narodowościowe wyjaśnia znaczenie terminu mapy tematycznej ludności świata narodowościowego i etnicznego ludności ludności na przykładach rasizm klasyfikuje języki świata wskazuje przyczyny ze szczególnym uwzględnieniem upowszechniania się wybranych wskazuje konsekwencje wymienia przykłady krajów grup językowych rodziny języków na świecie upowszechniania się wybranych jednolitych oraz zróżnicowanych indoeuropejskiej języków na świecie pod względem narodowościowym wymienia najbardziej rozpowszechnione języki świata Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw podaje przykłady społeczeństwa młodego i starego odczytuje z wykresów średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności wymienia typy demograficzne społeczeństw charakteryzuje społeczeństwa młode, zastojowe i stare na przykładach wybranych państw świata prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł wyjaśnia, dlaczego w analizach demograficznych stosuje się wskaźnik gęstości zaludnienia i wskaźnik fizjologicznej gęstości zaludnienia opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach uzasadnia konieczność walki z rasizmem omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata Strona 37 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wyjaśnia znaczenie terminu religia wymienia nazwy religii uniwersalnych wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym wymienia kategorie ludności na rynku pracy wymienia czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności 43. Zróżnicowanie religijne i kulturowe ludności 44. Struktura zawodowa ludności świata 45. Bezrobocie na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: stopa bezrobocia, bezrobocie ukryte wymienia rodzaje bezrobocia 46. Geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności 47. Osadnictwo wiejskie i miejskie omawia czynniki wpływające na stan zdrowia ludzi na świecie wyjaśnia przyczyny i skutki występowania chorób na świecie wymienia typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wymienia rodzaje jednostek osadniczych podaje charakterystyczne cechy wsi wymienia funkcje miast podaje przykłady miast o różnych funkcjach na podstawie danych statystycznych charakteryzuje zróżnicowanie religijne i kulturowe świata przedstawia strukturę wyznaniową na świecie na podstawie danych statystycznych charakteryzuje kręgi kulturowe (cywilizacyjne) na świecie oraz wskazuje ich zasięg na mapie charakteryzuje czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności opisuje współczynnik aktywności zawodowej wg płci w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych omawia strukturę zatrudnienia w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego wskazuje przyczyny bezrobocia na świecie oblicza współczynnik (stopę) bezrobocia charakteryzuje choroby cywilizacyjne, w tym otyłość wymienia przyczyny zgonów w najbogatszych państwach i krajach słabo rozwiniętych przedstawia konsekwencje zróżnicowania religijnego i kulturowego ludności omawia znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju gospodarczym wybranych regionów świata ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę państw analizuje strukturę zawodową wyjaśnia zróżnicowanie struktury omawia zmiany w strukturze ludności wybranych państw zatrudnienia w wybranych zatrudnienia wraz z rozwojem gospodarczym, a także ich oblicza współczynnik aktywności państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa konsekwencje na świecie oraz zawodowej w wybranych krajach omawia przyczyny zmian zachodzących na rynku pracy charakteryzuje współczesne w krajach o różnym poziomie formy zatrudnienia rozwoju gospodarczego porównuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych charakteryzuje rodzaje bezrobocia analizuje społeczne i gospodarcze skutki występowania chorób na świecie analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności świata analizuje pozytywne i negatywne omawia działania państw skutki bezrobocia podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia opisuje problem pracy dzieci – przyczyny, konsekwencje przedstawia psychospołeczne i obszary występowania skutki bezrobocia na podstawie materiałów źródłowych omawia zróżnicowanie dostępu proponuje globalne i regionalne do usług medycznych w różnych działania, które można podjąć krajach świata na podstawie w celu zwalczania chorób mapy tematycznej cywilizacyjnych i zakaźnych wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób charakteryzuje czynniki rozpoznaje typy genetyczne wyjaśnia przyczyny przemian lokalizacji i rozwoju jednostek kształtów wsi zachodzących współcześnie osadniczych w osadnictwie wiejskim opisuje wpływ czynników charakteryzuje nowe funkcje wsi przyrodniczych określa strukturę funkcjonalnoi antropogenicznych -przestrzenną różnych miast opisuje wybrane funkcje miast na kształtowanie się sieci ocenia zmiany struktury osadniczej funkcjonalno-przestrzennej rozpoznaje typy miast i zespołów miast wraz z rozwojem państw miejskich na świecie przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla różnych regionów świata oraz ich zmiany wraz z rozwojem gospodarczym Strona 38 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 48. Urbanizacja na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: charakteryzuje płaszczyzny urbanizacja, wskaźnik urbanizacji urbanizacji wymienia płaszczyzny i fazy opisuje fazy urbanizacji urbanizacji opisuje typy zespołów miejskich wskazuje na mapie najludniejsze i wskazuje je na mapie zespoły miejskie świata wymienia przykłady megalopolis na świecie przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie analizuje przyczyny urbanizacji w wybranych regionach porównuje zmiany liczby ludności w wybranych miastach świata na podstawie danych statystycznych opisuje zmiany w krajobrazie wielkich miast w różnych regionach świata wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu urbanizacji w różnych częściach świata analizuje skutki urbanizacji w wybranych regionach świata porównuje układ przestrzenny głównych typów zespołów miejskich opisuje zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i o różnej wielkości porównuje problemy mieszkańców wielkich miast w państwach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo Uczeń poprawnie: wyjaśnia wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa na wybranych przykładach analizuje mierniki wielkości gospodarstw rolnych w wybranych państwach Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: ocenia środowisko przyrodnicze przedstawia korzyści ze względu na możliwości rozwoju dla rolnictwa wynikające rolnictwa na wybranych ze zwiększenia mechanizacji przykładach i chemizacji rolnictwa ocenia poziom kultury rolnej oraz strukturę wielkościową i własnościową gospodarstw rolnych w wybranych krajach świata analizuje przyczyny i skutki zmian proponuje sposoby wielkości powierzchni gruntów wykorzystania nieużytków ornych, użytków zielonych, do celów rolniczych nieużytków oraz lasów na przykładach państw leżących na różnych kontynentach 18./19. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność i urbanizacja III. ROLNICTWO 20. 21. 22. Czynniki rozwoju rolnictwa Uczeń poprawnie: wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa określa funkcje rolnictwa Uczeń poprawnie: charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe do produkcji rolnej na świecie na podstawie mapy tematycznej ocenia poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych Użytkowanie ziemi wymienia formy użytkowania charakteryzuje elementy na świecie ziemi struktury użytkowania ziemi wymienia państwa o największym na podstawie wykresu udziale gruntów ornych wskazuje przyczyny dużego w strukturze użytkowania ziemi zróżnicowania udziału gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi w wybranych państwach Rolnictwo wymienia cechy rolnictwa wyjaśnia przyczyny rozwoju uprzemysłowione uprzemysłowionego i rolnictwa rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwo ekologicznego i rolnictwa ekologicznego ekologiczne wskazuje na mapie regiony, wskazuje rejony upraw roślin w których przeważa rolnictwo zmodyfikowanych genetycznie uprzemysłowione na mapie świata wyjaśnia znaczenie GMO przedstawia wpływ czynników społeczno-gospodarczych na strukturę użytkowania ziemi przedstawia zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie na podstawie danych statystycznych analizuje wybrane wskaźniki rolnictwa uprzemysłowionego analizuje skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie Strona 39 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 23. Typy rolnictwa wymienia kryteria podziału i główne regiony rolnictwa rolnicze na świecie wskazuje na mapie obszary występowania rolnictwa intensywnego i rolnictwa ekstensywnego 24. Produkcja roślinna przedstawia podział roślin na świecie uprawnych ze względu na cechy biologiczne i produkcyjne wymienia rośliny należące do poszczególnych grup wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych Produkcja wymienia czynniki wpływające wskazuje kierunki chowu zwierzęca na na produkcję zwierzęcą zwierząt świecie wymienia produkty pochodzenia przedstawia typy chowu zwierząt zwierzęcego gospodarskich przedstawia państwa charakteryzuje rozmieszczenie o największym pogłowiu i wielkość pogłowia wybranych wybranych zwierząt zwierząt gospodarskich gospodarskich na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wymienia czołowych importerów i eksporterów wołowiny i wieprzowiny na podstawie danych statystycznych Rybactwo wyjaśnia znaczenie terminów: wskazuje na mapie kraje rybactwo, rybołówstwo, o największych światowych akwakultura, marikultura połowach morskich przedstawia główne łowiska omawia gospodarcze na świecie na podstawie mapy wykorzystanie wybranych tematycznej gatunków ryb wymienia kraje o najniższym wskazuje przyczyny spożyciu ryb w przeliczeniu nadmiernego odławiania na 1 mieszkańca na podstawie organizmów morskich danych statystycznych 25. 26. wymienia typy rolnictwa i omawia ich rozmieszczenie na świecie omawia różnice między rolnictwem intensywnym a ekstensywnym charakteryzuje główne regiony rolnicze na świecie na podstawie mapy tematycznej przedstawia zastosowanie roślin uprawnych opisuje rozmieszczenie upraw głównych ziemiopłodów na podstawie map tematycznych opisuje cechy rolnictwa pierwotnego, tradycyjnego i rynkowego porównuje gospodarkę rolną w wybranych regionach rolniczych wykazuje różnice w intensywności rolnictwa w wybranych krajach świata przedstawia argumenty za i przeciw wybranym sposobom intensyfikacji produkcji rolnej analizuje rozmieszczenie wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, wyjaśnia wpływ czynników i wielkość produkcji roślinnej roślin przemysłowych oraz przyrodniczych i społecznow wybranych regionach świata używek na świecie -ekonomicznych rozwoju rolnictwa na wielkość, omawia czynniki wpływające rozmieszczenie i specjalizację na zróżnicowanie wysokości produkcji rolnej w różnych plonów zbóż w wybranych krajach regionach świata oblicza wielkość plonów omawia zróżnicowanie hodowli wyjaśnia zależność chowu na świece wybranych zwierząt wyjaśnia różnicę miedzy chowem gospodarskich na świecie od czynników przyrodniczych intensywnym a chowem i społeczno-ekonomicznych ekstensywnym analizuje produkcję zwierzęcą w wybranych regionach świata wykazuje zależność pomiędzy pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów podaje różnice między analizuje przestrzenne akwakulturą a rybołówstwem zróżnicowanie wielkości spożycia ryb na świecie wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości połowów podaje przykłady zagrożeń ryb w wybranych państwach wywołanych nadmierną świata eksploatacją mórz i oceanów wskazuje możliwości rozwoju analizuje zagrożenia wykorzystania zasobów produktywności mórz i oceanów oceanów i mórz przedstawia sposoby zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód morskich i śródlądowych Strona 40 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 27. Wyżywienie ludności świata 28. Leśnictwo wyjaśnia znaczenie terminów: wyjaśnia przyczyny oraz skutki głód, niedożywienie, głód utajony głodu i niedożywienia ludności na świecie podaje normy żywieniowe analizuje rozmieszczenie na świecie wg FAO obszarów niedoboru i nadwyżek wskazuje liczbę głodujących żywności na podstawie mapy na świecie na podstawie danych tematycznej statystycznych wskazuje największych eksporterów żywności na świecie na podstawie danych statystycznych wymienia funkcje lasów przedstawia rozmieszczenie największych kompleksów wskazuje kraje o największej leśnych na Ziemi lesistości przedstawia zróżnicowanie wymienia kraje o największym lesistości na świecie na podstawie udziale w światowej produkcji mapy tematycznej drewna wymienia sposoby prowadzenia wyjaśnia znaczenie terminu racjonalnej gospodarki leśnej deforestacja w różnych regionach opisuje problemy wyżywienia ludności świata na podstawie różnych źródeł wyjaśnia, dlaczego w niektórych krajach świata o sprzyjających warunkach rozwoju rolnictwa występuje problem niedożywienia ludności porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wyjaśnia wpływ działalności rolniczej na inne elementy przestrzeni społeczno-gospodarczej i kulturowej proponuje działania, które można podjąć w celu zwiększenia produkcji rolnej na świecie, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji żywności proponuje sposoby walki z głodem opisuje zasoby leśne świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych wskazuje przyczyny oraz skutki wycinania i niszczenia lasów równikowych wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej w wybranych regionach świata uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie podaje przykłady działań zapobiegających zmniejszaniu się powierzchni lasów na świecie Uczeń poprawnie: charakteryzuje strukturę i rolę przemysłu w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego omawia rolę przemysłu w gospodarce państw przedstawia zróżnicowanie poziomu rozwoju przemysłu na świecie wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozmieszczenie i rozwój wybranych branż wyjaśnia znaczenie behawioralnych czynników lokalizacji przemysłu Uczeń poprawnie: uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej państw o różnym poziomie rozwoju omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakość życia ludności świata Uczeń poprawnie: wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podstawie dostępnych źródeł porównuje zróżnicowanie zasobów pracy w przemyśle tradycyjnym i przemyśle zaawansowanej technologii omawia zmianę roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie 29./30. Lekcja powtórzeniowa i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo IV. PRZEMYSŁ 31. Zmieniająca się rola przemysłu we współczesnym świecie Uczeń poprawnie: wymienia funkcje przemysłu wymienia etapy procesu industrializacji wskazuje na mapie kraje nowo uprzemysłowione przedstawia kryteria podziału przemysłu i funkcje przemysłu 32. Czynniki lokalizacji wymienia przyrodnicze przemysłu i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu wymienia przykłady zakładów przemysłowych uzależnionych od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych Uczeń poprawnie: omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu charakteryzuje kraje nowo uprzemysłowione opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej przedstawia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu na wybranych przykładach omawia przymusową, związaną oraz swobodną lokalizację przemysłu Strona 41 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 33. Zasoby naturalne Ziemi. Podział i rola surowców mineralnych 34. Bilans energetyczny świata 35. Produkcja energii elektrycznej 36. Typy elektrowni 37. Obszary koncentracji przemysłu i procesy jego restrukturyzacji przedstawia podział zasobów naturalnych podaje przykłady zastosowania wybranych surowców wyjaśnia znaczenie terminu recykling charakteryzuje surowce metaliczne, chemiczne i skalne przedstawia znaczenie poszczególnych zasobów naturalnych opisuje rozmieszczenie wybranych surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej omawia recykling jako nowe źródło surowców przedstawia podział źródeł opisuje wykorzystanie energii odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii podaje przykłady zastosowań surowców energetycznych charakteryzuje zmiany w bilansie energetycznym świata wymienia największych producentów wybranych wskazuje ośrodki wydobycia surowców energetycznych surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej wskazuje głównych producentów opisuje znaczenie energii elektrycznej dla gospodarki energii elektrycznej na świecie i życia codziennego na podstawie danych charakteryzuje zmiany statystycznych w strukturze zużycia energii następujące wraz z rozwojem gospodarczym państw świata wymienia typy elektrowni charakteryzuje różne typy elektrowni wskazuje największe hydroelektrownie oraz przedstawia udział energii elektrownie atomowe na mapie elektrycznej pochodzącej świata z różnych elektrowni w wybranych krajach na podstawie danych statystycznych wymienia rodzaje okręgów przemysłowych wskazuje na mapie przykłady okręgów przemysłowych na świecie wyjaśnia czynniki przestrzennej koncentracji przemysłu charakteryzuje rozmieszczenie i rozwój obszarów koncentracji przemysłu na wybranych przykładach wyjaśnia rolę surowców mineralnych w rozwoju przemysłu przedstawia głównych producentów surowców mineralnych uzasadnia potrzebę racjonalnego wyjaśnia przyczyny wzrostu roli gospodarowania surowcami metali ziem rzadkich mineralnymi w gospodarce światowej charakteryzuje światowe zasoby na podstawie dostępnych źródeł i wydobycie wybranych surowców mineralnych na podstawie danych statystycznych opisuje rozmieszczenie i wielkość wyjaśnia znaczenie ropy wykazuje dysproporcje wydobycia wybranych surowców naftowej dla gospodarki w rozmieszczeniu rejonów energetycznych na świecie energetycznej państw oraz produkcji i konsumpcji surowców na podstawie mapy tematycznej dla handlu międzynarodowego energetycznych oraz i danych statystycznych konsekwencje tych dysproporcji charakteryzuje kierunki eksportu i importu surowców energetycznych na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przyczyny wykazuje związek pomiędzy ocenia skutki rosnącego zużycia zróżnicowania źródeł produkcji warunkami przyrodniczymi energii elektrycznej oraz energii elektrycznej a strukturą produkcji energii uzasadnia konieczność elektrycznej w danym państwie pozyskiwania jej nowych źródeł omawia zmiany wielkości produkcji energii elektrycznej opisuje aktualne tendencje na świecie i kierunki w energetyce światowej przedstawia wady i zalety różnych typów elektrowni wyjaśnia rolę i znaczenie energetyki alternatywnej wyjaśnia, dlaczego energetyka alternatywna rozwija się w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo charakteryzuje etapy rozwoju okręgu przemysłowego wykazuje skutki restrukturyzacji przemysłu wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a lokalizacją różnych typów elektrowni podaje przyczyny i skutki rozwoju energetyki atomowej opisuje możliwości wykorzystywania wykorzystania alternatywnych źródeł energii w wybranych krajach świata wyjaśnia zależność między restrukturyzacją przemysłu a rozwojem okręgów przemysłowych wyjaśnia tendencje zmian w rozwoju i rozmieszczeniu okręgów przemysłowych na świecie Strona 42 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 38. Przemysł zaawansowanej technologii wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech wskazuje największe ośrodki przemysłu high-tech na podstawie mapy opisuje cechy przemysłu zakładów przemysłu zaawansowanej technologii zaawansowanej technologii omawia formy organizacji przedstawia znaczenie przemysłu przestrzennej przemysłu high-tech high-tech omawia rozmieszczenie wybranych technopolii na świecie charakteryzuje wybrane technopolie opisuje czynniki lokalizacji podaje korzyści związane z tworzeniem i funkcjonowaniem parków technologicznych analizuje znaczenie przemysłu high-tech ocenia wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na rozwój gospodarczy i jakość życia 39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł V. USŁUGI 41. Znaczenie usług we współczesnym świecie Uczeń poprawnie: klasyfikuje usługi podaje przykłady usług podstawowych i wyspecjalizowanych przedstawia podział komunikacji wyjaśnia znaczenie terminów: transport, łączność, terminal Uczeń poprawnie: charakteryzuje znaczenie usług materialnych i niematerialnych wymienia sekcje usługowe wg PKD przedstawia uwarunkowania rozwoju komunikacji przedstawia rolę komunikacji w gospodarce 42. Podział i rola komunikacji 43. Transport lądowy na świecie 44. Żegluga i transport wskazuje na mapie największe lotniczy na świecie porty morskie na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: tania bandera, żegluga kabotażowa wymienia największe porty lotnicze pod względem liczby odprawianych pasażerów na świecie i wskazuje je na mapie Uczeń poprawnie: opisuje etapy rozwoju usług wykazuje znaczenie usług dla gospodarki państw przedstawia kryteria podziału transportu wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne warunkujące rozwój sieci transportowej wskazuje na mapie kraje o dużej gęstości sieci drogowej i kolejowej opisuje czynniki warunkujące rozwój sieci transportowej omawia gęstość sieci dróg na świecie na podstawie mapy tematycznej charakteryzuje gęstość sieci kolejowej na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia najdłuższe rurociągi i gazociągi na świecie opisuje wielkość przeładunku podaje przyczyny, dla których i strukturę towarów armatorzy rejestrują statki przeładowywanych w krajach taniej bandery wskazuje na mapie najważniejsze w największych portach świata na podstawie mapy tematycznej i szlaki żeglugi śródlądowej danych statystycznych na poszczególnych kontynentach charakteryzuje uwarunkowania opisuje sieć transportu śródlądowego na świecie na rozwoju transportu lotniczego podstawie mapy tematycznej analizuje dynamikę wzrostu zapotrzebowania na usługi transportowe i łącznościowe na poszczególnych etapach rozwoju analizuje wielkość i rodzaje ładunków przewożonych różnymi rodzajami transportu lądowego w wybranych krajach określa rolę transportu przesyłowego Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: analizuje udział usług wykazuje znaczenie usług w strukturze zatrudnienia wyspecjalizowanych dla rozwoju w wybranych krajach świata na społeczno-gospodarczego państw podstawie danych statystycznych omawia wpływ postępu ocenia rolę nowoczesnych usług cywilizacyjnego na wzrost popytu komunikacyjnych w działalności na usługi komunikacyjne na gospodarczej państw podstawie dostępnych źródeł omawia wady i zalety transportu omawia zmiany znaczenia samochodowego kolejowego transportu kolejowego na świecie i przesyłowego omawia wady i zalety transportu wyjaśnia zmiany znaczenia wodnego i lotniczego poszczególnych rodzajów transportu wraz z rozwojem przedstawia rolę kanałów społeczno-gospodarczym w skracaniu dróg morskich określa wpływ światowego wyjaśnia, dlaczego rola żeglugi kryzysu ekonomicznego śródlądowej w wielu krajach jest na natężenie oraz kierunki ruchu coraz mniejsza pasażerów i towarów na podstawie dostępnych źródeł Strona 43 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 45. Rola i znaczenie łączności na świecie podaje przykłady wykorzystania nowoczesnych usług telekomunikacyjnych w życiu codziennym wymienia przyczyny spadku znaczenia usług pocztowych 46. Rozwój turystyki na świecie klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów wyjaśnia, co składa się na atrakcyjność turystyczną 47. Regiony wymienia regiony atrakcyjne turystyczne świata turystycznie wskazuje kraje najczęściej odwiedzane przez turystów wymienia nowe siedem cudów świata 48. Nowoczesne usługi omawia znaczenie transportu lotniczego podaje przykłady dużego wpływu opisuje rolę telekomunikacji łączności na współczesną komputerowej w światowej gospodarkę gospodarce opisuje rozwój wybranych omawia rolę postępu współczesnych środków łączności technologicznego w rozwoju wykazuje spadek znaczenia usług telekomunikacji pocztowych na podstawie danych statystycznych przedstawia przyczyny rozwoju analizuje cele ruchu turystyki na świecie turystycznego we współczesnym świecie omawia zróżnicowanie ruchu turystycznego na świecie opisuje cechy i uwarunkowania wg regionów na podstawie ruchu turystycznego na świecie danych statystycznych wyjaśnia, czym jest monokultura wskazuje korzyści wynikające turystyczna z rozwoju turystyki charakteryzuje najważniejsze opisuje walory turystyczne regiony turystyczne świata wybranych ośrodków i regionów na podstawie różnych źródeł turystycznych na świecie na podstawie różnych źródeł opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów Europy wymienia nowoczesne usługi podaje przyczyny rozwoju nowoczesnych usług bankowych, podaje nazwy największych banków na świecie pod względem ubezpieczeniowych oraz inwestycyjnych przychodów wykazuje dysproporcje w dostępie do nowoczesnych usług finansowych, edukacyjnych i zdrowotnych uzasadnia duży wpływ banków i giełd na funkcjonowanie gospodarki i życie człowieka przedstawia na podstawie danych statystycznych poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wykazuje zróżnicowanie dostępu wykazuje zagrożenia związane do telefonii komórkowej oraz z nowoczesną technologią internetu w państwach o różnym informacyjną poziomie rozwoju gospodarczego na podstawie danych statystycznych przedstawia ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na wybranych przykładach wykazuje znaczenie turystyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów i regionów świata wyjaśnia przyczyny dużego udziału Europy w międzynarodowym rozwoju turystycznym porównuje regiony o różnym stopniu zagospodarowania turystycznego analizuje przestrzenne zróżnicowanie dostępu do usług bankowych na świecie omawia współzależność procesu rozwoju społecznogospodarczego oraz poziomu edukacji i nauki omawia wpływ nowoczesnych usług na życie i działalność człowieka (Interakcje) wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki analizuje niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym związane z rozwojem różnych form turystyki wyjaśnia znaczenie nowoczesnych usług dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów świata ze szczególnym uwzględnieniem usług finansowych 49./50. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Usługi VI. PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA Strona 44 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 51. 52. 53. 54. 55. Dysproporcje w rozwoju krajów świata Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: wymienia czynniki wpływające wskazuje przyczyny dysproporcji analizuje wybrane mierniki poziomu rozwoju społecznona dysproporcje w rozwoju w rozwoju społecznospołeczno-gospodarczym krajów -gospodarczym państw i regionów gospodarczego i jakości życia mieszkańców na podstawie świata świata danych statystycznych wskazuje na mapie kraje bogatej wymienia państwa należące do wskazuje cechy demograficzne, Północy i biednego Południa grupy BRICS społeczne i gospodarcze państw bogatej Północy i biednego Południa Proces globalizacji wskazuje płaszczyzny globalizacji wskazuje przyczyny globalizacji wskazuje przyczyny wzrostu na świecie znaczenia korporacji wymienia największe korporacje na świecie międzynarodowych dla na świecie na podstawie danych definiuje indeks globalizacji gospodarki światowej statystycznych i wskazuje kraje o najwyższym przedstawia przejawy indeksie globalizacji globalizacji na płaszczyznach: politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturowej Współpraca wskazuje płaszczyzny integracji przedstawia formy współpracy omawia działalność wybranych międzynarodowa międzynarodowej międzynarodowej organizacji międzynarodowych o charakterze gospodarczym, wymienia główne organy ONZ omawia rozmieszczenie społecznym, politycznym wybranych organizacji podaje przykłady krajów i militarnym międzynarodowych na świecie członkowskich Unii Europejskiej na podstawie mapy tematycznej podaje przykłady krajów członkowskich wybranych organizacji międzynarodowych Znaczenie handlu przedstawia przedmioty obrotu przedstawia czynniki rozwoju analizuje współczesne problemy międzynarodowego międzynarodowego handlu międzynarodowego międzynarodowej wymiany handlowej wyjaśnia znaczenie terminów: przedstawia rodzaje obrotów eksport, import, reeksport, bilans w handlu międzynarodowym analizuje strukturę towarową handlowy i geograficzną obrotów handlu opisuje bilans handlowy i bilans światowego podaje przykłady państw płatniczy o dodatnim lub ujemnym bilansie handlowym na podstawie danych statystycznych Konflikty wymienia źródła konfliktów przedstawia przyczyny omawia przyczyny wybranych międzynarodowe na świecie konfliktów na świecie zamachów terrorystycznych na wyjaśnia, czym różni się przedstawia zagrożenia związane świecie terroryzm od konfliktu zbrojnego z terroryzmem Uczeń poprawnie: wyjaśnia przyczyny i konsekwencje podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe Uczeń poprawnie: proponuje działania mające na celu zmniejszenie dysproporcji rozwoju w społeczno-gospodarczym krajów oraz regionów wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji wyjaśnia, dlaczego globalizacja na płaszczyźnie ekonomicznej ma największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy świata wskazuje przyczyny i skutki integracji europejskiej omawia rolę i znaczenie organizacji naukowych, sportowych oraz kulturalnych na świecie na podstawie dostępnych źródeł ocenia uwarunkowania rozwoju handlu międzynarodowego wyjaśnia wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na rozwój społeczno-gospodarczy państw przedstawia skutki konfliktów zbrojnych i terroryzmu omawia działania organizacji międzynarodowych i rządów państw podejmowane w celu ograniczenia terroryzmu i konfliktów zbrojnych Strona 45 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 56. Rejony konfliktów podaje przykłady państw, międzynarodowych. w których toczą się konflikty Izolacjonizm etniczne wskazuje na mapie państwa objęte arabską wiosną przedstawia przyczyny omawia przebieg konfliktów rozprzestrzeniania się konfliktów w Europie, Azji i w Afryce oraz w wybranym regionie świata wskazuje na mapie świata przedstawia przebieg wybranego obszary objęte tymi konfliktami konfliktu zbrojnego na podstawie omawia przyczyny izolacji dostępnych źródeł państwowej na świecie podaje przykłady izolacji państwowej na świecie omawia konsekwencje izolacjonizmu państw na płaszczyznach: politycznej, społecznej i gospodarczej omawia rolę ONZ w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych ocenia wpływ konfliktów zbrojnych na pogłębienie się różnic między bogatymi a biednymi krajami świata omawia konflikty toczące się aktualnie na świecie na podstawie źródeł 57./58. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Problemy współczesnego świata VII. CZŁOWIEK W PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ 59. Relacje człowiek – środowisko 60. Wpływ działalności człowieka na atmosferę 61. 62. Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja wymienia poglądy na temat relacji człowiek – środowisko Uczeń poprawnie: przedstawia przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju wymienia przyczyny globalnego ocieplenia klimatu podaje przyczyny powstawania smogu i kwaśnych opadów analizuje przestrzenne zróżnicowanie zanieczyszczeń powietrza na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń do atmosfery Uczeń poprawnie: przedstawia poglądy filozoficzne dotyczące relacji człowiek – środowisko przyrodnicze omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na zmniejszanie się warstwy ozonowej opisuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na atmosferę ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatycznych Wpływ wymienia źródła zanieczyszczeń omawia gospodarowanie wyjaśnia przyczyny niedoboru działalności hydrosfery zasobami wodnymi wody w wybranych regionach człowieka świata wskazuje obszary niedoboru podaje przykłady katastrof na hydrosferę wody na świecie na podstawie ekologicznych wyjaśnia sposoby walki i litosferę mapy tematycznej z odpadami przemysłowymi omawia przykłady wpływu i komunalnymi wyjaśnia znaczenie terminów: lej działalności gospodarczej depresyjny, recykling człowieka na litosferę proponuje działania człowieka wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą Wpływ działalności wyjaśnia znaczenie terminów: podaje przyczyny degradacji gleb podaje sposoby ograniczenia człowieka erozja, degradacja gleb erozji gleb wskazuje przykłady wpływu na pedosferę podaje cechy gleb działalności człowieka analizuje przyczyny i skutki Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: analizuje relację człowiek – ocenia skutki zmian środowiska środowisko przyrodnicze w holocenie związane na różnych etapach rozwoju z działalnością człowieka społeczno-gospodarczego ocenia możliwości realizacji podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej wyjaśnia, dlaczego wzrost efektu przedstawia przykłady działań cieplarnianego jest uważany organizacji międzynarodowych za problem globalny i rządów państw podejmowanych w celu redukcji zanieczyszczeń ocenia skutki zmian atmosfery w środowisku wywołanych kwaśnymi opadami przedstawia skutki nadmiernego poboru wody w wyniku działalności gospodarczej człowieka opisuje kierunki oddziaływania człowieka na litosferę wymienia sposoby ograniczania ilości odpadów przemysłowych i komunalnych omawia wpływ człowieka na biosferę dowodzi na przykładach, proponuje działania zapobiegające morskim katastrofom ekologicznym uzasadnia konieczność ochrony gleb przed degradacją i przedstawia sposoby Strona 46 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii i biosferę 63. 64. Działania na rzecz ochrony środowiska zdegradowanych podaje przyczyny pustynnienia wskazuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem wymienia strategie ochrony środowiska podaje nazwy organizacji zajmujących się ochroną środowiska na degradację i dewastację gleb wskazuje sposoby ratowania środowiska geograficznego podaje przykłady działań wybranych organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną środowiska podaje przykłady rezerwatów biosfery wylesiania omawia międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska że naruszenie stabilności zapobiegania niszczeniu gleby ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym wyróżnia i charakteryzuje siedem przedstawia przykłady działań kategorii obszarów chronionych podejmowanych przez rządy krajów, organizacje międzynarodowe i regionalne w celu rozwiązywania problemów globalnych i lokalnych w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Człowiek w przestrzeni przyrodniczej 65. Warsztaty wybiera obszar badań zbiera informacje o podmiotach terenowe – gospodarczych świadczących zaznacza na mapie najbliższej badanie okolicy wybrane przedsiębiorstwa usługi na badanym terenie dostępności do usługowe określa znaczenie wybranych usług w najbliższej przedsiębiorstw usługowych dla okolicy społeczności lokalnej 66. Warsztaty zbiera ogólne dane na temat terenowe – wpływ lokalnego przedsiębiorstwa funkcjonowania produkcyjnego (nazwa, adres, przedsiębiorstwa profil działalności, położenie, rok przemysłowego na założenia, ważniejsze etapy otoczenie lokalne rozwoju, wielkość i struktura zatrudnienia) przeprowadza badania w przedsiębiorstwie przemysłowym w zakresie profilu i wielkości produkcji, a także rynków zaopatrzenia i zbytu dobiera narzędzia badawcze w celu określenia dostępności usług w najbliższej okolicy prowadzi dokumentację badawczą analizuje informacje uzyskane w czasie badania i wyciąga wnioski dobiera pytania badawcze w celu uzyskania informacji na temat przedsiębiorstwa przemysłowego dokumentuje wyniki badań omawia funkcjonowanie przedsiębiorstwa przemysłowego w środowisku lokalnym prezentuje wyniki badań ocenia wpływ usług na poziom życia ludności w najbliższej okolicy prognozuje zmiany w dostępności do usług w najbliższej okolicy w czasie prezentuje wyniki badań ocenia wpływ przedsiębiorstwa przemysłowego na przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne elementy przestrzeni geograficznej ukazuje perspektywy rozwoju przedsiębiorstwa z uwzględnieniem zmian w wielkości produkcji i zatrudnienia Strona 47 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 3, zakres rozszerzony Poziom wymagań Nr Temat lekcji konieczny I. podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający Położenie oraz środowisko przyrodnicze Polski 1. Lekcja organizacyjna 2. Położenie i granice Polski 3. Dzieje geologiczne obszaru Polski 4. Zlodowacenia w Polsce. Formy i utwory czwartorzędowe 5. Cechy rzeźby powierzchni Polski Uczeń poprawnie: wymienia i wskazuje na mapie sąsiadów Polski podaje długość granic Polski z poszczególnymi krajami podaje długość linii brzegowej podaje całkowitą długość granic oraz powierzchnię kraju wymienia jednostki tektoniczne Europy wskazuje jednostki tektoniczne Polski na mapie tematycznej podaje przykłady surowców mineralnych występujących w Polsce Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: przedstawia charakterystyczne opisuje główne cechy terytorium ocenia konsekwencje położenia cechy położenia matematycznego, i granic Polski na podstawie matematycznego, fizycznogeograficznego map: tematycznej fizycznogeograficznego i geopolitycznego Polski i ogólnogeograficznej i geopolitycznego Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej przedstawia budowę geologiczną Polski na tle struktur geologicznych Europy na podstawie mapy geologicznej Europy przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy tematycznej omawia występowanie surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej wymienia nazwy zlodowaceń, omawia przebieg i zasięg które wystąpiły na obszarze zlodowaceń w Polsce Polski na podstawie mapy tematycznej wskazuje krainy geograficzne opisuje formy rzeźby objęte zlodowaceniami na mapie młodoglacjalnej ogólnogeograficznej Polski podaje przykłady górskich form polodowcowych wymienia pasy rzeźby terenu charakterystyczne dla powierzchni Polski wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu Polski omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej obszaru Polski omawia budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego umieszczonego w podręczniku omawia zlodowacenia, które wystąpiły na obszarze Polski przedstawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Polski na podstawie mapy w podręczniku wyjaśnia różnicę między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym przedstawia czynniki kształtujące przedstawia charakterystyczne rzeźbę powierzchni Polski cechy ukształtowania powierzchni Polski i ich wpływ charakteryzuje pasy rzeźby na inne komponenty środowiska terenu przyrodniczego na podstawie Uczeń poprawnie: analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów analizuje tabelę stratygraficzną wykazuje, że położenie geologiczne Polski porządkuje chronologicznie na kontynencie europejskim wydarzenia z przeszłości jest szczególne geologicznej Polski wyjaśnia, w jakich warunkach geologicznych powstały wybrane surowce mineralne charakteryzuje działalność wyjaśnia, na czym polega rzeźbotwórczą lądolodu strefowość form i lodowców górskich na obszarze polodowcowych w północnej Polski na przykładzie Tatr i środkowej Polsce wykazuje wpływ klimatu peryglacjalnego na rzeźbę Polski analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej wykazuje wpływ głównych porównuje ukształtowanie powierzchni Polski z ukształtowaniem innych krajów europejskich Strona 48 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii mapy ogólnogeograficznej 6. Klimat Polski 7. Bilans wodny Polski. Sieć rzeczna 8. Jeziora. Wody podziemne 9. Morze Bałtyckie 10. Gleby w Polsce orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju wyróżnia astronomiczne, podaje cechy klimatu Polski wykazuje regionalne wykazuje wpływ poszczególnych kalendarzowe i termiczne pory na podstawie map tematycznych zróżnicowanie temperatury geograficznych czynników roku powietrza i opadów klimatotwórczych na klimat wyróżnia masy kształtujące atmosferycznych w Polsce w Polsce wymienia czynniki kształtujące pogodę w Polsce na podstawie danych liczbowych charakteryzuje rodzaje wiatrów klimat Polski i map klimatycznych występujących w Polsce odczytuje dane z klimatogramów charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych wymienia elementy bilansu przedstawia cechy sieci rzecznej charakteryzuje składowe bilansu wyjaśnia przyczyny niedoboru wodnego na podstawie schematu Polski i wyjaśnia jej wodnego Polski w roku wody w wybranych regionach zróżnicowanie na podstawie hydrologicznym i gospodarcze skutki tego wymienia najważniejsze map tematycznych zjawiska elementy systemu rzecznego opisuje rozmieszczenie zlewisk Polski charakteryzuje największe rzeki i dorzeczy na obszarze Polski wyjaśnia zmiany stanów wody Polski na podstawie dostępnych na podstawie mapy oraz analizuje przyczyny i typy wymienia regiony narażone źródeł ogólnogeograficznej powodzi w Polsce na częste powodzie wskazuje największe rzeki Polski omawia znaczenie gospodarcze omawia cechy reżimu polskich polskich rzek rzek na mapie ogólnogeograficznej wymienia obszary o największej przedstawia znaczenie charakteryzuje główne typy analizuje rozmieszczenie i zasoby koncentracji jezior na podstawie przyrodnicze i gospodarcze jezior genetyczne jezior Polski jezior w Polsce na podstawie mapy ogólnogeograficznej na wybranych przykładach map tematycznych i danych wymienia sztuczne zbiorniki statystycznych wymienia typy genetyczne jezior znajdujące się w Polsce porównuje batymetrię jezior i podaje przykłady różnego typu analizuje przekrój przez basen i wskazuje na mapie artezyjski na przykładzie niecki wymienia rodzaje wód przedstawia znaczenie charakteryzuje wody podziemne warszawskiej podziemnych (w tym sztucznych zbiorników wodnych w Polsce mineralnych) omawia rozmieszczenie wód wskazuje miejsca występowania mineralnych i termalnych wód mineralnych na mapie na podstawie map tematycznych tematycznej Polski wymienia największe wyspy przedstawia cechy przedstawia genezę Morza analizuje bilans wodny Morza Bałtyku i podaje ich fizycznogeograficzne Morza Bałtyckiego Bałtyckiego przynależność państwową Bałtyckiego charakteryzuje typy wybrzeży analizuje zasolenie wód Morza wymienia nazwy państw podaje przyczyny niskiego Morza Bałtyckiego Bałtyckiego leżących nad Bałtykiem zasolenia wód Bałtyku i wskazuje je na mapie charakteryzuje florę i faunę wymienia przykłady flory i fauny Morza Bałtyckiego Bałtyku wymienia główne typy rozróżnia główne typy wyjaśnia uwarunkowania wyjaśnia wpływ czynników wykazuje gospodarcze skutki ekstremalnych zjawisk atmosferycznych podaje przyczyny regionalnego zróżnicowania klimatu w Polsce ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce uzasadnia relacje pomiędzy siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi ocenia stopień wykorzystania wód termalnych w gospodarce kraju ocenia stan czystości wód Bałtyku oraz wyjaśnia przyczyny ich zanieczyszczenia ocenia przydatność rolniczą gleb Strona 49 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii genetyczne gleb występujących w Polsce wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb 11. Świat roślin i zwierząt w Polsce wymienia typy lasów w Polsce charakteryzuje rozmieszczenie lasów w Polsce wymienia przykłady gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce genetyczne gleb występujących w Polsce analizuje rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb wymienia gleby strefowe i niestrefowe występujące w Polsce przedstawia granice zasięgów występowania wybranych gatunków drzew na podstawie mapy tematycznej podaje skład gatunkowy lasów w Polsce na podstawie wykresu charakteryzuje cechy świata roślinnego i zwierzęcego w Polsce powstawania gleb w Polsce charakteryzuje wybrane profile glebowe wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce omawia strukturę bonitacyjną gleb w Polsce charakteryzuje główne zbiorowiska roślinne na obszarze Polski i wyjaśnia uwarunkowania ich występowania opisuje funkcje i znaczenie lasów w Polsce przyrodniczych na proces w Polsce powstawania gleb na obszarze wskazuje sposoby zapobiegania Polski erozji gleb w Polsce porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski przedstawia stopień degradacji gleb w Polsce i sposoby ich ochrony wyjaśnia przyczyny regionalnego wyjaśnia zależności pomiędzy zróżnicowania lesistości w Polsce rozmieszczeniem określonych typów lasów a warunkami przedstawia wpływ naturalnymi i działalnością przejściowości klimatycznej na człowieka zasięg występowania wybranych gatunków drzew oraz strukturę gatunkową lasów w Polsce Uczeń poprawnie: przedstawia cechy podziału administracyjnego Polski na podstawie mapy administracyjnej oblicza wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności Polski oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranego województwa omawia zmiany tempa wzrostu liczby ludności Polski wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w rozmieszczeniu ludności Polski analizuje wartość przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych okresach na podstawie danych statystycznych omawia przyczyny zmian Uczeń poprawnie: omawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej Uczeń poprawnie: omawia podział i kompetencje władz administracyjnych omawia regionalne zróżnicowanie zmian liczby ludności omawia przyczyny i konsekwencje zmian liczby ludności na podstawie danych statystycznych prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych określa przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności wyjaśnia przyczyny wyżu demograficznego w Polsce w latach 50. XX w. i jego skutki wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności Polski następujące wraz przewiduje społecznogospodarcze skutki starzenia się polskiego społeczeństwa 12./13. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Środowisko przyrodnicze Polski II. Ludność. Urbanizacja 14. Podział administracyjny Polski 15. Liczba i rozmieszczenie ludności Polski 16. Struktura demograficzna ludności Polski Uczeń poprawnie: wskazuje na mapie województwa i podaje ich nazwy wymienia stolice poszczególnych województw podaje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności po zakończeniu II wojny światowej wymienia województwa o największym przyroście i największym spadku liczby ludności w ostatnich latach na podstawie mapy tematycznej Uczeń poprawnie: charakteryzuje podział administracyjny własnego województwa charakteryzuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności Polski przedstawia zmiany liczby ludności Polski po II wojnie światowej wymienia województwa omawia przestrzenne charakteryzujące się najwyższym zróżnicowanie przyrostu i najniższym współczynnikiem naturalnego na podstawie przyrostu naturalnego kartogramu oraz najwyższym i najniższym wyjaśnia przyczyny niskiego współczynnikiem feminizacji współczynnika przyrostu Strona 50 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 17. Migracje wewnętrzne i zagraniczne Polaków 18. Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce. Grupy etniczne 19. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce 20. Stan zdrowia ludności Polski na podstawie danych naturalnego w miastach statystycznych charakteryzuje strukturę wymienia przyczyny starzenia się ludności Polski wg wieku i płci polskiego społeczeństwa na podstawie danych statystycznych podaje przyczyny migracji charakteryzuje regionalne wewnętrznych i zagranicznych zróżnicowanie salda migracji Polaków wewnętrznych w ostatnich latach na podstawie mapy wymienia kraje, do których emigruje obecnie największa określa kierunki współczesnych liczba Polaków migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków podaje przykłady obszarów o dodatnim i ujemnym saldzie migracji wewnętrznych na podstawie map zamieszczonych w podręczniku wymienia mniejszości narodowe dostrzega różnice między i etniczne w Polsce mniejszością narodową, mniejszością etniczną i grupą wskazuje rozmieszczenie etniczną mniejszości narodowych i etnicznych na mapie charakteryzuje wybraną grupę etniczną w Polsce na podstawie wymienia religie wyznawane dostępnych źródeł w Polsce omawia rozmieszczenie grup etnicznych w Polsce na podstawie mapy tematycznej omawia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia przedstawicieli poszczególnych wyznań na terenie Polski wymienia czynniki wpływające omawia aktywność zawodową na aktywność zawodową ludności Polski na podstawie ludności w Polsce danych statystycznych wymienia grupy ekonomiczne charakteryzuje strukturę ludności w Polsce bezrobocia w Polsce wymienia najczęstsze schorzenia przedstawia przyczyny przewlekłe dotykające Polaków zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski wymienia czynniki wpływające przyrostu naturalnego w Polsce w ostatnich latach oblicza wartość współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika feminizacji charakteryzuje cechy i kierunki współczesnych migracji wewnętrznych Polaków oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego opisuje rozmieszczenie i liczebność Polonii na świecie na podstawie danych statystycznych z rozwojem gospodarczym porównuje piramidę wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami wieku i płci ludności innych państw przedstawia uwarunkowania formułuje prognozy dotyczące oraz konsekwencje zmian migracji Polaków wewnętrznych i zagranicznych (wielkości i kierunków) migracji Polaków ocenia zagrożenia związane analizuje okresowe zmiany salda z ruchami migracyjnymi migracji zagranicznych ocenia falę migracji i wewnętrznych zagranicznych Polaków wyjaśnia przyczyny zmian salda po wejściu do UE migracji wewnętrznych i zagranicznych charakteryzuje strukturę narodowościową i wyznaniową ludności Polski na podstawie danych statystycznych omawia najważniejsze cechy kulturowe grup etnicznych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł opisuje główne grupy wyznaniowe w Polsce wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego przewiduje korzyści lub problemy wynikające z zamieszkania kraju jednolitego narodowościowo wyjaśnia zmiany w strukturze przedstawia uwarunkowania wykazuje zależność struktury zatrudnienia ludności Polski i konsekwencje zróżnicowania zatrudnienia Polski od 1990 r. struktury zatrudnienia w Polsce lub wybranych państw UE od poziomu rozwoju oblicza współczynnik aktywności przedstawia przyczyny gospodarczego zawodowej i współczynnik i konsekwencje bezrobocia bezrobocia w Polsce w Polsce wykazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce omawia czynniki różnicujące przedstawia najczęstsze ocenia dostępność i poziom długość życia kobiet i mężczyzn schorzenia przewlekłe i wykazuje usług medycznych w Polsce w Polsce ich zróżnicowanie regionalne Strona 51 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii na stan zdrowia ludności Polski 21. Sieć osadnicza w Polsce wymienia elementy sieci osadniczej wymienia funkcje miast wskazuje największe miasta Polski na mapie wymienia główne typy genetyczne kształtów wsi 22. Urbanizacja w Polsce przedstawia zmiany liczby ludności miast wg województw na podstawie mapy tematycznej przedstawia typy aglomeracji w Polsce i podaje ich przykłady 23. Preferencje wyborcze Polaków. Organizacje pozarządowe wymienia główne opcje polityczne w kraju wymienia organizacje pozarządowe w Polsce 24. Bogactwo kulturowe Polski wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce przedstawia główne przyczyny zgonów w Polsce charakteryzuje największe miasta w Polsce i ich rozmieszczenie charakteryzuje strukturę funkcjonalną miast omawia czynniki wpływające na rozwój osadnictwa wiejskiego w Polsce charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce wyjaśnia przyczyny deglomeracji podaje przykłady obszarów o najwyższym poparciu dla głównych opcji politycznych w Polsce na podstawie mapy podaje cechy organizacji pozarządowych w Polsce charakteryzuje pomniki historii Polski opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO określa cechy sieci osadniczej i jej rozwój w Polsce omawia układy przestrzenne polskich miast na podstawie fotografii omawia główne typy genetyczne kształtów wsi w Polsce wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce i jego przyczyny wyjaśnia uwarunkowania współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski omawia tendencje zmian układu sieci osadniczej w Polsce omawia hierarchię jednostek osadniczych w Polsce ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej wyjaśnia, na czym polega proces reurbanizacji i podaje jego przykłady w Polsce ocenia skutki procesów urbanizacyjnych w Polsce wyjaśnia przyczyny zmian procesów urbanizacyjnych przedstawia zróżnicowanie omawia czynniki wpływające frekwencji wyborczej w Polsce na preferencje wyborcze Polaków omawia zasady działalności organizacji pozarządowych analizuje regionalne w Polsce zróżnicowanie preferencji wyborczych w Polsce omawia znaczenie obiektów omawia dziedzictwo kulturowe kultury materialnej w przeszłości różnych grup i w czasach współczesnych narodowościowych, etnicznych w wybranym województwie i religijnych w Polsce omawia najciekawsze obiekty przedstawia potencjał kulturowy kultury materialnej w swoim i naukowy Polski województwie wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a strukturą osadniczą prognozuje kierunek zmian związanych z urbanizacją interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i krajach UE ocenia stałe i zmienne czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków oraz regionalne zróżnicowanie tych preferencji ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata 25./26. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność. Urbanizacja III. Rolnictwo 27. Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce Uczeń poprawnie: wymienia czynniki rozwoju rolnictwa wymienia typy rolnictwa wymienia regiony rolnicze Uczeń poprawnie: charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa w wybranych regionach kraju charakteryzuje główne regiony Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: wyjaśnia przyczyny ocenia wpływ wybranych ocenia politykę rolną państwa zróżnicowania poziomu rolnictwa czynników przyrodniczych polskiego w Polsce i jego konsekwencje i pozaprzyrodniczych na rozwój ocenia wybrane obszary rolnictwa w Polsce na podstawie w Polsce pod względem ich Strona 52 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii w Polsce i wskazuje je na mapie rolnicze w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wymienia główne obszary charakteryzuje strukturę upraw przedstawia wielkość produkcji uprawy roślin w Polsce w Polsce rolnej Polski na tle wybranych na podstawie map tematycznych charakteryzuje rozmieszczenie krajów świata na podstawie danych statystycznych przedstawia produkcję zbóż upraw oraz wielkość produkcji w Polsce na podstawie wykresu głównych ziemiopłodów w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wymienia główne zwierzęta omawia rozmieszczenie przedstawia uwarunkowania gospodarskie w Polsce i określa i wielkość pogłowia głównych chowu zwierząt w Polsce kierunki ich chowu zwierząt gospodarskich w kraju przedstawia przyczyny zmian na podstawie map tematycznych wymienia czynniki lokalizacji w pogłowiu wybranych zwierząt chowu wybranych zwierząt gospodarskich w Polsce gospodarskich w ostatnich latach 28. Produkcja roślinna w Polsce 29. Chów zwierząt w Polsce 30. Integracja polskiego rolnictwa z rolnictwem UE wymienia główne problemy polskiego rolnictwa 31. Rybactwo wymienia akweny będące łowiskami dla polskiego rybactwa morskiego wymienia porty morskie i rybackie polskiego wybrzeża na podstawie mapy tematycznej omawia bariery ograniczające rozwój polskiego rolnictwa wymienia korzyści, które daje polskiemu rolnictwu członkostwo naszego kraju w UE przedstawia stan floty rybackiej w Polsce opisuje zmiany w wielkości połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie wykresu map tematycznych przydatności do produkcji rolnej analizuje przestrzenną strukturę określa tendencje zmian upraw w Polsce i jej zmiany w produkcji roślinnej w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych porównuje wielkość produkcji określa tendencje zmian zwierzęcej w Polsce na tle innych w pogłowiu zwierząt krajów świata na podstawie gospodarskich w Polsce danych statystycznych określa zależność między pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów przedstawia zmiany strukturalne ocenia stan polskiego rolnictwa formułuje wnioski dotyczące w polskim rolnictwie, które na tle pozostałych krajów UE korzyści, które może przynieść zaszły po wstąpieniu naszego polskiemu rolnictwu kraju do UE uczestnictwo we wspólnej polityce rolnej UE przedstawia stan i perspektywy analizuje wielkość i strukturę prognozuje zmiany w polskim rozwoju polskiego rybactwa połowów w Polsce w ostatnich rybactwie związane omawia znaczenie rybactwa latach na podstawie danych z uczestnictwem we wspólnej śródlądowego dla gospodarki statystycznych polityce rolnej UE wybranego regionu 32./33. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo IV. 34. Przemysł Sytuacja polskiego przemysłu Uczeń poprawnie: dokonuje podziału polskiego przemysłu wymienia przyczyny restrukturyzacji polskiego przemysłu wymienia przykłady specjalnych Uczeń poprawnie: przedstawia rozwój i znaczenie przemysłu na obszarze Polski omawia znaczenie specjalnych stref ekonomicznych dla gospodarki kraju Uczeń poprawnie: prezentuje przykłady przekształceń własnościowych w polskim przemyśle mających wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych Uczeń poprawnie: określa zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r. określa miejsce Polski w światowej produkcji Uczeń poprawnie: ukazuje perspektywy rozwoju przemysłu w Polsce Strona 53 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 35. Górnictwo w Polsce 36. Przemysł energetyczny w Polsce 37. Przemysł przetwórczy w Polsce 38. Obszary koncentracji przemysłu w Polsce stref ekonomicznych w Polsce na podstawie mapy wskazuje rozmieszczenie najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce na podstawie mapy tematycznej wymienia surowce energetyczne eksploatowane w kraju i wskazuje ich rozmieszczenie na mapie charakteryzuje rodzaje elektrowni funkcjonujących w Polsce wymienia alternatywne źródła energii wykorzystywane w polskiej energetyce dokonuje podziału elektrowni funkcjonujących w Polsce wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce wskazuje obszary rozmieszczenia przemysłu spożywczego, samochodowego, elektronicznego i meblarskiego wyjaśnia różnicę między ośrodkiem przemysłowym a okręgiem przemysłowym wskazuje na mapie nieistniejące już i współczesne okręgi przemysłowe w Polsce przemysłowej wskazuje na mapie Polski obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych analizuje zmiany wielkości ocenia wielkość wydobycia wydobycia wybranych surowców surowców w Polsce na tle mineralnych w Polsce na światowej produkcji podstawie danych na podstawie danych statystycznych statystycznych przedstawia rozmieszczenie omawia współczesne przemiany największych elektrowni w polskiej energetyce cieplnych, wodnych i innych porównuje wielkość i strukturę niekonwencjonalnych produkcji energii elektrycznej na podstawie map tematycznych w Polsce i w innych państwach świata na podstawie danych statystycznych wskazuje dynamicznie omawia rolę poszczególnych rozwijające się dziedziny działów przetwórstwa produkcji przemysłowej w Polsce przemysłowego w gospodarce Polski wskazuje na mapie Polski siedziby najbardziej porównuje strukturę przemysłu dochodowych firm przetwórstwa przetwórczego Polski z krajami przemysłowego UE omawia rozmieszczenie okręgów określa rozmieszczenie przemysłowych w Polsce i znaczenie okręgów w latach 80. i 90. XX w. przemysłowych w Polsce oraz współczesnych opisuje przyczyny na podstawie map tematycznych restrukturyzacji w wybranych omawia czynniki lokalizacji okręgach przemysłowych wybranych okręgów w Polsce przemysłowych w Polsce ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego przemysłu wydobywczego omawia warunki występowania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego wyjaśnia przyczyny uzasadnia aktualną lokalizację i konsekwencje zmian różnego typu elektrowni w gospodarowaniu różnymi w Polsce źródłami energii w Polsce formułuje problemy energetyki wskazuje możliwość na przykładach wybranych wykorzystania alternatywnych regionów Polski źródeł energii w Polsce opisuje uwarunkowania ocenia perspektywy rozwoju rozmieszczenia przemysłu przemysłu zaawansowanej przetwórczego w Polsce technologii w Polsce na podstawie map tematycznych opisuje zmiany zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce porównuje procesy restrukturyzacyjne zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce, biorąc pod uwagę dawną i obecną strukturę gałęziową przemysłu 39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł V. Usługi 41. Transport w Polsce Uczeń poprawnie: wymienia przykłady działalności usługowej w Polsce wymienia przykłady firm usługowych mających siedziby w wybranym powiecie Uczeń poprawnie: omawia rolę i znaczenie usług w Polsce wymienia problemy transportu kolejowego i samochodowego w Polsce Uczeń poprawnie: przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach UE przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: wymienia przykłady uzasadnia konieczność przekształceń własnościowych inwestowania w rozwijanie sieci w polskiej gospodarce mających transportowej we własnym wpływ na zmiany struktury usług regionie i w Polsce analizuje sieć transportu w Polsce i Strona 54 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wskazuje na mapie najważniejsze szlaki transportowe w Polsce charakteryzuje sieć transportową wybranego regionu kraju wymienia elementy infrastruktury transportu przesyłowego wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność 42. Łączność w Polsce 43. Atrakcyjność wyjaśnia znaczenie terminu turystyczna Polski atrakcyjność turystyczna wymienia walory krajoznawcze Polski odróżnia walory przyrodnicze od antropogenicznych Turystyka wymienia czynniki warunkujące krajowa rozwój turystyki i zagraniczna podaje kierunki wyjazdów zagranicznych polskich turystów 44. 45. Handel podaje przyczyny ujemnego zagraniczny Polski salda bilansu handlowego Polski wskazuje głównych partnerów handlowych Polski w Polsce jej zmiany na podstawie danych przedstawia znaczenie statystycznych i map transportu intermodalnego, jego określa stopień rozwoju sieci tematycznych wady i zalety transportowej w Polsce na tle krajów UE wyjaśnia zróżnicowanie udziału wymienia przyczyny budowy poszczególnych rodzajów autostrad i dróg ekspresowych określa zmiany w zakresie transportu w przewozach i pracy w Polsce środków transportu w Polsce przewozowej w Polsce określa skutki budowy autostrad na podstawie danych i dróg ekspresowych w Polsce statystycznych omawia rolę łączności podaje przyczyny nierówno wyjaśnia przyczyny niższego ocenia uwarunkowania w gospodarce Polski miernego dostępu do środków poziomu rozwoju łączności oraz współczesne tendencje łączności na terenie kraju w Polsce w stosunku do wysoko rozwoju różnych środków opisuje rozwój łączności rozwiniętych krajów UE łączności w Polsce w Polsce po II wojnie światowej określa poziom rozwoju łączności w Polsce na tle krajów przedstawia charakterystykę poszczególnych działów łączności UE wymienia regiony turystyczne analizuje czynniki warunkujące ocenia walory przyrodnicze dowodzi atrakcyjności w Polsce i wskazuje je na mapie rozwój turystyki w Polsce i pozaprzyrodnicze Polski turystycznej Polski przedstawia atrakcje turystyczne porównuje i walory turystyczne ocenia regionalne zróżnicowanie wybranych regionów Polski wybranych regionów w Polsce infrastruktury turystycznej na podstawie dostępnych źródeł w Polsce omawia rolę turystyki w gospodarce krajowej charakteryzuje turystykę krajową i zagraniczną w Polsce na podstawie danych statystycznych i map tematycznych omawia znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki Polski przedstawia bilans handlu zagranicznego Polski i wyjaśnia jego zmiany przedstawia współczesne analizuje cechy ruchu tendencje rozwoju różnych turystycznego w Polsce rodzajów turystyki w Polsce na podstawie danych statystycznych porównuje strukturę wykorzystania środków przedstawia konsekwencje transportu w turystyce krajowej rozwoju turystyki w Polsce i zagranicznej porównuje strukturę towarową wyjaśnia przyczyny zmian handlu zagranicznego Polski kierunków eksportu i importu i wybranych państw Europy Polski po 1990 r. wykazuje zmiany znaczenia handlu zagranicznego dla gospodarki Polski wskazuje kierunki geograficzne i strukturę handlu zagranicznego na podstawie danych statystycznych ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski Uczeń poprawnie: podaje przykłady działań Uczeń poprawnie: przedstawia udział Polski Uczeń poprawnie: ocenia społeczne i gospodarcze określa miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym przewiduje, w jakich kierunkach będzie rozwijał się handel zagraniczny naszego kraju VI. Polska w świecie 46. Polska w organizacjach Uczeń poprawnie: wymienia organizacje Uczeń poprawnie: omawia działalność Polski Strona 55 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii międzynarodowych 47. 48./49. Inwestycje zagraniczne w Polsce międzynarodowe, których podejmowanych przez Polskę w procesach integracyjnych członkiem jest Polska w ramach organizacji i głównych organizacjach międzynarodowych międzynarodowych wymienia euroregiony na podstawie dostępnych źródeł wskazuje korzyści wynikające funkcjonujące przy polskich granicach i wskazuje je na mapie charakteryzuje międzynarodową z funkcjonowania euroregionów współpracę w ramach w Polsce euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych wymienia czynniki wpływające wskazuje polskie bezpośrednie omawia strukturę przestrzenną na atrakcyjność inwestycyjną inwestycje zagraniczne i podaje BIZ w Polsce na podstawie Polski ich wartość na podstawie danych statystycznych danych statystycznych analizuje wartość BIZ podaje przykłady bezpośrednich napływających do inwestycji zagranicznych poszczególnych regionów prowadzonych w wybranym naszego kraju na podstawie województwie na podstawie mapy dostępnych źródeł w organizacjach, które zapobiegają zagrożeniom społeczno-ekonomicznym oraz konfliktom zbrojnym lub je niwelują przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski konsekwencje przystąpienia Polski do UE ocenia znaczenie BIZ dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju wskazuje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Usługi i Polska w świecie VII. Zróżnicowanie regionalne Polski 50. 51. 52. 53. Regiony fizycznogeografic zne Polski Uczeń poprawnie: wymienia kryteria podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne wskazuje na mapie prowincje i podprowincje Polski Cechy środowiska wymienia walory środowiska przyrodniczego przyrodniczego wybranej krainy wybranego geograficznej regionu Polski Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Potencjał gospodarczy wybranego wymienia regiony o najwyższym i najniższym stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego wskazuje na mapie regiony różniące się poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego danego regionu Uczeń poprawnie: przedstawia regionalizację fizycznogeograficzną Polski wskazuje na mapie makroregiony Polski Uczeń poprawnie: wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego w Polsce Uczeń poprawnie: określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie wybranych krain geograficznych Polski na podstawie dostępnych źródeł charakteryzuje elementy wyjaśnia uwarunkowania przestawia dominanty środowiska przyrodniczego zróżnicowania środowiska środowiska wybranej krainy wybranej krainy geograficznej na przyrodniczego wybranego geograficznej Polski na postawie podstawie map, danych regionu map tematycznych, danych statystycznych i innych źródeł statystycznych i obserwacji bezpośrednich przedstawia przyczyny przedstawia czynniki wpływające przedstawia przykłady działań dysproporcji w rozwoju na rozwój społeczno-gospodarczy zmniejszających dysproporcje społeczno-gospodarczym Polski wybranych regionów Polski w rozwoju poszczególnych regionów Polski ocenia poziom rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych regionów Polski omawia wartości mierników przedstawia rolę i zadania ocenia potencjał gospodarczy rozwoju społecznosamorządu terytorialnego regionu na podstawie danych -gospodarczego wybranego w regionie na podstawie statystycznych i dostępnych Uczeń poprawnie: porównuje podział Polski na pasy ukształtowania powierzchni z podziałem na regiony fizycznogeograficzne wykazuje związki i zależności zachodzące między poszczególnymi elementami środowiska przyrodniczego w wybranym makroregionie ocenia skutki dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju Strona 56 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii regionu Polski regionu na podstawie danych statystycznych dostępnych źródeł omawia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym w wybranym regionie Polski źródeł na podstawie dostępnych źródeł VIII. Degradacja i ochrona środowiska 54. Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego w Polsce Uczeń poprawnie: wymienia źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery wymienia regiony w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska Uczeń poprawnie: charakteryzuje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery, wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia oraz klęski ekologicznej i wskazuje te obszary na mapie przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: omawia wybrane wskaźniki charakteryzuje wpływ zanieczyszczenia powietrza poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska omawia skutki nadmiernej emisji w Polsce zanieczyszczeń atmosferycznych Uczeń poprawnie: ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych 55. Ochrona środowiska przyrodniczego Polski podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery wymienia gatunki roślin i zwierząt objętych ochroną w Polsce omawia uwarunkowania rozmieszczenia obszarów chronionych w Polsce wyjaśnia, na czym polega restytucja gatunków podaje przykłady restytucji gatunków zwierząt w Polsce opisuje przykłady form ochrony przyrody i krajobrazu we własnym regionie charakteryzuje walory przyrodnicze parku narodowego we własnym regionie przedstawia charakterystyczne opisuje unikalne obiekty walory przyrodnicze podlegające przyrodnicze objęte ochroną szczególnej ochronie w parkach na terenie polskich parków narodowych w Polsce narodowych na podstawie dostępnych źródeł, np. map i danych statystycznych ocenia kierunki i skuteczność działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanych w Polsce uzasadnia konieczność prowadzenia działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce projektuje utworzenie nowego obszaru chronionego we własnym regionie 56. Walory parków narodowych w Polsce wymienia parki narodowe w Polsce wskazuje parki narodowe na mapie ogólnogeograficznej Polski 57. Sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Zróżnicowanie regionalne Polski i Degradacja i ochrona środowiska przedstawia działania polskich i międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody prowadzone na terytorium naszego kraju Powtórzenie materiału przed egzaminem maturalnym (15 godz.) 58.–60. Środowisko przyrodnicze Polski Mapa jako obraz Ziemi Sfery Ziemi Procesy endogeniczne i egzogeniczne wymienia cechy położenia geograficznego Polski zaznacza na mapie sąsiadów Polski zaznacza na mapie główne obszary występowania surowców mineralnych w Polsce i na świecie wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu podaje cechy położenia Polski opisuje charakterystyczne cechy na podstawie mapy granic Polski przedstawia jednostki porównuje budowę geologiczną tektoniczne Polski na podstawie Karpat Zewnętrznych i Karpat mapy Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego zaznacza na mapie zasięg zlodowaceń w Polsce podaje różnice między działalnością rzeźbotwórczą opisuje pasy rzeźby terenu Polski lądolodu i lodowca górskiego podaje cechy klimatu Polski ocenia konsekwencje położenia geopolitycznego Polski analizuje tabelę stratygraficzną analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej wykazuje skutki gospodarcze ekstremalnych zjawisk analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów porównuje cechy ukształtowania powierzchni Polski z ukształtowaniem powierzchni innych krajów wykazuje związek między siecią hydrograficzną a innymi Strona 57 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii odczytuje dane z klimatogramów wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu rozpoznaje typy jezior wymienia państwa nadbałtyckie wymienia typy gleb i lasów występujących w Polsce i na świecie wymienia elementy mapy wymienia metody przedstawiania rzeźby terenu na mapie czyta legendę mapy topograficznej wymienia źródła ciepła na Ziemi wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza na Ziemi odczytuje z mapy symbole synoptyczne zaznacza na mapie miejsca, w których odnotowano ekstremalne zjawiska atmosferyczne rozpoznaje podstawowe (najpospolitsze) rodzaje skał występujących na Ziemi wymienia procesy endogeniczne i egzogeniczne 61.–63. Przemiany polityczne i gospodarcze świata Ludność i urbanizacja odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata zaznacza na mapie aktualny podział administracyjny Polski wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby ludności w Polsce i na świecie wymienia fazy przejścia demograficznego wyjaśnia różnice między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym charakteryzuje klimat Polski na podstawie map klimatycznych i danych statystycznych omawia cechy reżimu polskich rzek porównuje batymetrię jezior różnego typu charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego odróżnia gleby strefowe od niestrefowych charakteryzuje profile glebowe opisuje wykorzystanie gospodarcze lasów porównuje i szereguje różne rodzaje skał porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku klasyfikuje jeziora wg typów genetycznych wyjaśnia przyczyny ruchu płyt tektonicznych wymienia różnicę między ruchami epejrogenicznymi a ruchami izostatycznymi opisuje czynniki wpływające na przebieg procesów krasowych charakteryzuje wybrane ustroje podaje kryteria podziału państw polityczne na świecie wg PKB na 1 mieszkańca oraz HDI opisuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności oblicza: wskaźniki dynamiki w Polsce i na świecie zmian liczby ludności, współczynnik przyrostu omawia przestrzenne naturalnego i współczynnik zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce i na świecie feminizacji, współczynnik przyrostu rzeczywistego, przedstawia zmiany liczby na podstawie map tematycznych opisuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze rzek i jezior Polski podaje przyczyny niewielkiego zasolenia wód Bałtyku przedstawia granice zasięgów wybranych gatunków drzew w Polsce klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria charakteryzuje metody prezentacji zjawisk ilościowych i jakościowych na mapie przedstawia mechanizm powstawania monsunów opisuje właściwości chemiczne wód morskich opisuje typy ustrojów rzecznych wskazuje na mapie obszary głównych fałdowań górskich wymienia przykłady form erozyjnych i akumulacyjnych powstałych w wyniku działalności rzek i lądolodów podaje cechy gór zrębowych i fałdowych omawia rozmieszczenie wulkanów i trzęsień ziemi na świecie na podstawie mapy tematycznej atmosferycznych w Polsce i na świecie wyjaśnia przyczyny niedoboru wody oraz przyczyny powodzi w Polsce i na świecie analizuje przekrój przez basen artezyjski porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce posługuje się skalą polową do obliczenia powierzchni wyjaśnia skutki globalnych zmian klimatu omawia genezę oraz skutki tsunami czyta plany batymetryczne jezior wykazuje zależność między ruchami płyt skorupy ziemskiej a trzęsieniami ziemi podaje konsekwencje ruchów masowych elementami systemu przyrodniczego Ziemi ocenia stan czystości wód Bałtyku wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce odczytuje i interpretuje treść mapy topograficznej i samochodowej porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w różnych strefach klimatycznych ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współczesnych zlodzeń wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu rzeźbotwórczego powierzchni Ziemi omawia na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r. przedstawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej porównuje kształt piramidy wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami opisuje zmiany na mapie politycznej Europy i świata po 1989 r. oraz jego następstwa prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych przewiduje społeczno-gospodarcze skutki starzenia się społeczeństwa Strona 58 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 64./65. Rolnictwo wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce i na świecie wymienia kraje o wysokim i niskim przyroście naturalnym wymienia grupy ekonomiczne ludności na podstawie piramidy wieku i płci wymienia przyczyny migracji zewnętrznych i wewnętrznych w Polsce i na świecie wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce wymienia główne odmiany ludzkie na świecie wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce i na świecie wymienia główne choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych wymienia funkcje miast i typy aglomeracji w Polsce i na świecie wymienia główne opcje polityczne i organizacje pozarządowe w Polsce wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce wymienia czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce i na świecie wymienia regiony rolnicze w Polsce i na świecie wymienia główne obszary upraw roślin i chowu zwierząt w Polsce i na świecie ludności w Polsce po II wojnie światowej porównuje piramidę wieku i płci Polski z piramidami wieku i płci innych państw podaje przyczyny starzenia się społeczeństwa określa kierunki migracji zewnętrznych Polaków na podstawie mapy wyjaśnia rozmieszczenie przedstawicieli poszczególnych wyznań na świecie charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce podaje najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i na świecie charakteryzuje największe miasta w Polsce i na świecie oraz omawia ich rozmieszczenie charakteryzuje funkcje wybranych miast na świecie charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce i na świecie charakteryzuje wybrane pomniki historii Polski oraz polskie obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO współczynnik aktywności wieku i płci innych państw zawodowej i wskaźnik bezrobocia wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego opisuje cechy społeczeństwa w różnych fazach przejścia omawia przyczyny demograficznego i konsekwencje bezrobocia w Polsce i na świecie opisuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ocenia wpływ procesów ludności na świecie urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej w Polsce i na świecie wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika przedstawia uwarunkowania urbanizacji w Polsce preferencji wyborczych Polaków rozróżnia fazy urbanizacji omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie w Polsce charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa wybranego regionu Polski oraz wybranych państw na świecie charakteryzuje rozmieszczenie upraw i wielkość produkcji głównych ziemiopłodów oraz zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych omawia zróżnicowanie poziomu rolnictwa w Polsce i na świecie oraz podaje jego konsekwencje porównuje produkcję rolniczą Polski z produkcją rolniczą wybranych krajów świata przestawia zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu do UE przestawia stan i perspektywy rozwoju światowego oraz polskiego rybactwa ocenia najnowszą falę migracji Polaków po wejściu do UE ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski i innych krajów świata interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i Europie ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata ocenia wpływ poszczególnych ocenia politykę rolną państwa czynników na rozwój rolnictwa polskiego i wybranych państw Polsce i na świecie świata analizuje strukturę przestrzenną określa tendencje zmian upraw w Polsce i na świecie oraz w pogłowiu zwierząt jej zmiany na podstawie danych gospodarskich w Polsce statystycznych i na świecie porównuje wielkość produkcji prognozuje zmiany w polskim zwierzęcej w Polsce na tle rybactwie związane innych krajów świata z uczestnictwem we wspólnej na podstawie danych polityce rolnej UE Strona 59 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii charakteryzuje stan floty rybackiej oraz wielkość połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych 66./67. Przemysł 68./69. Usługi dokonuje podziału przemysłu wg wybranych kryteriów wymienia funkcje przemysłu wymienia czynniki lokalizacji przemysłu wskazuje lokalizację najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych wymienia rodzaje elektrowni w Polsce i na świecie wymienia alternatywne źródła energii wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce i na świecie wskazuje na mapie największe okręgi przemysłowe świata i Polski dokonuje podziału usług omawia sieć transportową wybranego państwa oraz Polski wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna wymienia walory krajoznawcze Polski i wybranych państw świata wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki wskazuje głównych partnerów handlowych Polski statystycznych porównuje chów ekstensywny i intensywny analizuje wielkość i strukturę połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych wskazuje na mapie obszary analizuje zmiany wielkości określa miejsce Polski występowania zasobów wydobycia wybranych w światowej produkcji naturalnych w Polsce i na świecie surowców mineralnych w Polsce przemysłowej i na świecie na podstawie przedstawia rozmieszczenie ocenia wielkość wydobycia danych statystycznych elektrowni cieplnych, wodnych surowców w Polsce i na świecie i innych niekonwencjonalnych porównuje wielkość i strukturę wyjaśnia przyczyny w Polsce i na świecie produkcji energii elektrycznej i konsekwencje zmian w Polsce i innych państwach wskazuje dynamicznie w gospodarowaniu różnymi świata na podstawie danych rozwijające się dziedziny źródłami energii w Polsce statystycznych produkcji przemysłowej i na świecie w Polsce i na świecie porównuje strukturę przemysłu omawia procesy modernizacji przetwórczego Polski ze strukturą i restrukturyzacji zachodzące charakteryzuje i wskazuje na innych krajów świata mapie specjalne strefy w okręgach przemysłowych ekonomiczne w Polsce opisuje zmiany zachodzące w okręgach przemysłowych analizuje rozmieszczenie Polski i świata ośrodków high-tech na świecie omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych omawia rolę usług w gospodarce Polski i innych państw świata omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu omawia rolę łączności w gospodarce Polski i świata przedstawia atrakcje turystyczne w wybranym państwie świata i w Polsce omawia rolę turystyki w polskiej i światowej gospodarce omawia bilans handlu zagranicznego wybranych państw świata i Polski przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i innych państwach UE przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce i na świecie podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności w Polsce i na świecie porównuje walory turystyczne wybranych państw i Polski przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego i światowego przemysłu wydobywczego formułuje problemy energetyki w Polsce i na świecie ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce i na świecie wyjaśnia zróżnicowanie udziału ocenia uwarunkowania poszczególnych rodzajów oraz współczesne tendencje transportu w przewozach i pracy rozwoju różnych środków przewozowej w Polsce transportu oraz łączności i na świecie na podstawie w Polsce i na świecie danych statystycznych ocenia wpływ turystyki ocenia zróżnicowanie na środowisko przyrodnicze infrastruktury turystycznej Polski i innych państw świata w Polsce i na świecie ocenia miejsce Polski przedstawia konsekwencje w światowym handlu rozwoju turystyki w Polsce międzynarodowym i przewiduje i na świecie kierunki jego rozwoju wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Strona 60 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii 70./71. Polska w świecie Zróżnicowanie regionalne Polski Problemy współczesnego świata 72. Degradacja i ochrona środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie 73.–80. Zajęcia terenowe (8 godz.) wymienia organizacje międzynarodowe, m.in. te, do których należy Polska wymienia euroregiony na podstawie mapy wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną Polski wymienia kryteria podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne wymienia walory środowiska wybranej krainy geograficznej w Polsce wymienia mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego regionu wymienia źródła zanieczyszczeń w różnych sferach Ziemi wymienia obszary na świecie i w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska na podstawie map podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery rozpoznaje parki narodowe w Polsce i na świecie na podstawie mapy Uczeń poprawnie: określa współrzędne rodzajów turystyki w Polsce i na świecie porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i wybranych państw świata charakteryzuje międzynarodową wskazuje korzyści wynikające współpracę w ramach z funkcjonowania euroregionów euroregionów oraz miast i gmin w Polsce bliźniaczych przedstawia nierównomierny omawia polskie bezpośrednie napływ inwestycji zagranicznych inwestycje zagraniczne i podaje w różnych regionach kraju ich wartość na podstawie na podstawie mapy danych statystycznych wyjaśnia uwarunkowania charakteryzuje elementy rozwoju społecznośrodowiska przyrodniczego -gospodarczego regionów Polski wybranej krainy geograficznej omawia przyczyny i skutki na podstawie mapy globalizacji przedstawia przyczyny podaje przykłady form dysproporcji w rozwoju współpracy międzynarodowej społeczno-gospodarczym Polski na różnych płaszczyznach i świata podaje przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie charakteryzuje źródła omawia przyczyny zanieczyszczeń różnych sfer przestrzennego zróżnicowania Ziemi emisji głównych zanieczyszczeń powietrza na świecie wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia omawia skutki nadmiernej emisji oraz klęski ekologicznej w Polsce zanieczyszczeń atmosferycznych i na świecie oraz wskazuje te podaje przykłady restytucji obszary na mapie różnych gatunków zwierząt przedstawia formy ochrony wyjaśnia zasady przyrody i krajobrazu w Polsce zrównoważonego rozwoju i na świecie przedstawia charakterystyczne charakteryzuje walory walory przyrodnicze podlegające przyrodnicze parków narodowych szczególnej ochronie w parkach w Polsce i na świecie narodowych w Polsce wymienia obszary o różnym i na świecie na podstawie stopniu zależności człowieka danych statystycznych od środowiska przyrodniczego i dostępnych źródeł Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: dokonuje pomiaru azymutu wymienia elementy środowiska Polski po 1990 r. omawia działalność Polski w organizacjach międzynarodowych przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w poziomie rozwoju wybranych regionów Polski przedstawia ekonomiczne skutki konfliktów na świecie ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE ocenia znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł stosuje różne mierniki do oceny poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państw charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce i na świecie przedstawia działania międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody w Polsce i na świecie opisuje unikalne na skalę światową obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie parków narodowych ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych ocenia kierunki i skuteczność działań państw na rzecz ochrony środowiska Uczeń poprawnie: opisuje elementy środowiska Uczeń poprawnie: wyjaśnia związki zachodzące Strona 61 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii geograficzne miejsca obserwacji na pomocą GPS za pomocą busoli wyznacza kierunki świata za pomocą busoli określa wysokość bezwzględną za pomocą GPS przyrodniczego w okolicach szkoły opisuje typy skał występujących w okolicach szkoły na podstawie mapy geologicznej i obserwacji bezpośredniej przyrodniczego w otoczeniu szkoły określa sposoby użytkowania ziemi w pobliżu miejsca obserwacji pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a użytkowaniem ziemi na badanym obszarze Strona 62 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Plan wynikowy Oblicza geografii, zakres podstawowy Materiał nauczania L.g. Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Kat. Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: Kat. I. MAPA ŚWIATA Państwo Elementy państwa Różnice w powierzchni państw Nowe światy – nowe podziały – nowa Europa Dekolonizacja Procesy integracyjne i dezintegracyjne Obszar i granice Polski 1 wyjaśnia znaczenie terminów: państwo, integracja, dezintegracja wskazuje na mapie politycznej świata wybrane państwa i ich stolice wymienia przykłady największych i najmniejszych państw pod względem powierzchni i liczby ludności wymienia nazwy państw powstałych w Europie po 1989 r. wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską wymienia elementy państwa wyjaśnia różnicę między enklawą i eksklawą wskazuje na mapie politycznej świata przykłady enklaw i eksklaw porównuje powierzchnię państw na podstawie danych statystycznych wymienia nazwy kontynentów objętych procesem dekolonizacji podaje przyczyny dekolonizacji wymienia przykłady terytoriów zależnych podaje przyczyny procesów integracji i dezintegracji państw wymienia regiony świata, w których zachodzą procesy integracji i dezintegracji opisuje położenie i granice Polski opisuje podział administracyjny Polski wymienia nazwy województw Polski B C A A A A C C C A B A B A B B A opisuje zmiany na mapie politycznej świata w różnych okresach historycznych opisuje skutki dekolonizacji analizuje mapę polityczną świata opisuje zmiany na mapie politycznej świata po 1989 r. oraz następstwa tych zmian opisuje na podstawie mapy Polski i danych statystycznych zmiany granic Polski po 1945 r. wyjaśnia kształtowanie się aktualnego podziału politycznego od okresu wielkich odkryć geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji opisuje ustroje polityczne na świecie wykazuje gospodarcze, społeczne i polityczne skutki integracji i dezintegracji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej wykazuje korzyści wynikające z położenia geograficznego Polski analizuje przyczyny integracji i dezintegracji państw uzasadnia, dlaczego niektóre kraje ulegają rozpadowi politycznemu ocenia znaczenie położenia geopolitycznego Polski w Europie i na świecie B oblicza współczynnik przyrostu naturalnego wyjaśnia przyczyny zmian współczynnika przyrostu naturalnego na świecie porównuje na podstawie danych statystycznych współczynnik przyrostu naturalnego w krajach słabo i wysoko rozwiniętych charakteryzuje fazy przejścia demograficznego i C B B C B C B B D C C C D II. LUDNOŚĆ I URBANIZACJA Aktualna liczba ludności świata i jej zmiany Udział mieszkańców poszczególnych kontynentów w ogólnej liczbie 8 wyjaśnia znaczenie terminów: demografia, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna wymienia czynniki wzrostu liczby ludności na świecie wymienia nazwy najludniejszych kontynentów i wskazuje te kontynenty na mapie świata wymienia nazwy krajów o wysokim i niskim przyroście naturalnym B A C A C C C Strona 63 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii ludności świata Przyrost naturalny i jego zróżnicowanie na świecie Eksplozja demograficzna – przyczyny i skutki Fazy przejścia demograficznego Zmiany liczby ludności w Polsce Struktura wieku na świecie Średnia długość trwania życia na świecie Starzenie się społeczeństw Struktura płci, współczynnik feminizacji i maskulinizacji Struktura demograficzna ludności Polski Struktura zatrudnienia na świecie, przyczyny i skutki bezrobocia Czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na świecie Bariery osadnicze Terminy: ekumena, anekumena, subekumena Zróżnicowanie wskaźnika gęstości zaludnienia Rozmieszczenie ludności w Polsce Przyczyny i skutki migracji Podział i kierunki odczytuje z wykresu wartość współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w Polsce opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności na poszczególnych kontynentach opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności na świecie odczytuje z mapy tematycznej zróżnicowanie współczynnika przyrostu naturalnego na świecie wymienia czynniki wpływające na eksplozję demograficzną analizuje wykres przedstawiający model przejścia demograficznego opisuje na podstawie wykresu i danych statystycznych zmiany liczby ludności w Polsce po 1946 r. wyjaśnia znaczenie terminów: struktura demograficzna, struktura zatrudnienia wymienia cechy struktury demograficznej wymienia państwa o różnej średniej długości trwania życia na świecie i wskazuje je na mapie odczytuje dane z piramidy wieku i płci definiuje bezrobocie opisuje strukturę wieku i płci na podstawie danych statystycznych oraz piramidy wieku i płci na wybranych przykładach odczytuje z mapy średnią długość trwania życia na świecie omawia przyczyny wzrostu średniej długości trwania życia w Europie omawia przyczyny starzenia się społeczeństw charakteryzuje na podstawie piramidy wieku cechy społeczeństwa młodego i starego charakteryzuje strukturę zatrudnienia ludności w wybranych krajach wyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia na świecie i wskazuje te obszary na mapie wymienia na podstawie mapy bariery osadnicze na świecie odczytuje z danych statystycznych gęstość zaludnienia na kontynentach omawia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na wybranych przykładach C B C A C C B A C C BC C B B C C B C A C B C C C A A A C epidemiologicznego na przykładach z całego świata wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w Polsce wyjaśnia przyczyny dysproporcji między wartością współczynnika przyrostu naturalnego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo analizuje skutki eksplozji demograficznej analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych opisuje cechy społeczeństw w różnych fazach przejścia demograficznego na wybranych przykładach analizuje model przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach ukazuje zmiany liczby ludności w Polsce prognozuje zmiany liczby ludności na świecie przewiduje skutki wzrostu liczby ludności na świecie formułuje wnioski na podstawie analizy diagramu ilustrującego zmiany współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych latach wymienia skutki starzenia się społeczeństw wyjaśnia przyczyny zróżnicowania współczynnika feminizacji i maskulinizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo analizuje piramidę wieku i płci ludności Polski porównuje strukturę zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych i wykresu omawia przyczyny bezrobocia na wybranych przykładach wyjaśnia przyczyny różnych rodzajów bezrobocia interpretuje piramidę wieku i płci społeczeństwa młodego (rozwojowego), zastojowego i starego (regresywnego) wykazuje zależność pomiędzy strukturą płci a wiekiem społeczeństwa porównuje strukturę demograficzną Polski ze strukturą demograficzną w wybranych krajach świata wykazuje zależność struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego państw wymienia społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia na świecie analizuje konsekwencje struktury wieku w społeczeństwach odznaczających się wysokim i niskim odsetkiem dzieci i młodzieży A B C C B C C D D C A B C C B B C D C D B C A B D C Strona 64 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii migracji Współczesne migracje zagraniczne Polaków Pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych Odmiany ludzkie Zróżnicowanie językowe na świecie Religie świata Kręgi cywilizacyjne na świecie Zróżnicowanie kulturowe ludności Polski Kryteria podziału jednostek osadniczych Charakterystyka osadnictwa wiejskiego Obszary wiejskie w krajach wysoko i słabo rozwiniętych Miasta i ich funkcje Fizjonomia miast Kryteria wyróżniania miast w Polsce Typy miast w Polsce Urbanizacja i dezurbanizacja Płaszczyzny urbanizacji Fazy urbanizacji Wskaźnik urbanizacji Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji Typy zespołów miejskich Urbanizacja w Polsce omawia na podstawie mapy gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie ludności w Polsce wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, emigracja, imigracja, reemigracja, saldo migracji wymienia czynniki migracji na świecie wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy, i wskazuje te kraje na mapie klasyfikuje migracje i podaje ich przyczyny odczytuje z wykresu saldo migracji w wybranych krajach świata wyjaśnia przyczyny ujemnego salda migracji ludności w wybranych krajach opisuje główne kierunki migracji na świecie wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie i wskazuje rozmieszczenie ich przedstawicieli na mapie wymienia główne rodziny i grupy językowe na świecie wymienia główne religie na świecie wyjaśnia znaczenie terminu mniejszość narodowa wymienia mniejszości narodowe w Polsce wyjaśnia przyczyny kulturowego zróżnicowania ludności na świecie opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę wyznaniową na świecie opisuje na podstawie mapy zróżnicowanie językowe ludności świata opisuje na podstawie mapy kręgi cywilizacyjne na świecie wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe w Polsce i wskazuje je na mapie wymienia rodzaje jednostek osadniczych wyjaśnia znaczenie terminów: miasto, wieś wymienia funkcje miast na świecie wskazuje na mapie świata i Polski największe miasta wymienia kryteria wyróżniania miast w Polsce wyjaśnia różnicę między miastem a wsią podaje przykłady typowych form osadnictwa wiejskiego opisuje czynniki miastotwórcze i funkcje miast C C B B C A A B A B C C C C A B A C A B B B C C B B A A C A B A B C wymienia sposoby przeciwdziałania bezrobociu na świecie wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjnokomunikacyjnych uzasadnia konieczność dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniających się potrzeb gospodarki w Europie i w Polsce porównuje gęstość zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia porównuje wartość gęstości zaludnienia w wybranych krajach opisuje geograficzne czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie wykazuje zależność pomiędzy liczbą ludności a poziomem rozwoju gospodarczego na danym obszarze formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie analizuje skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo porównuje saldo migracji w wybranych krajach oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności na świecie charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków charakteryzuje czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państw dla imigrantów opisuje pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych analizuje główne kierunki migracji we współczesnym świecie ocenia skutki migracji zagranicznych charakteryzuje na podstawie mapy zróżnicowanie odmian ludzkich charakteryzuje różnice między poszczególnymi kręgami kulturowymi na świecie C C B D D D C C C B C C B C D C C C C B B B B B C A D B Strona 65 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii opisuje na podstawie fotografii typy fizjonomiczne przykładowych miast świata wymienia i wskazuje na mapie miasta w Polsce liczące powyżej 200 tysięcy mieszkańców wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, zespoły miejskie wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie wymienia płaszczyzny urbanizacji wymienia czynniki mające wpływ na intensywność urbanizacji odczytuje na podstawie danych statystycznych wskaźniki urbanizacji w wybranych krajach świata wymienia nazwy najlepiej i najsłabiej zurbanizowanych województw w Polsce opisuje przyczyny urbanizacji na świecie wymienia typy aglomeracji miejskich wyjaśnia proces dezurbanizacji wskazuje na mapie świata obszary najsilniej i najsłabiej zurbanizowane oraz największe zespoły miejskie wymienia fazy urbanizacji A analizuje zróżnicowanie kulturowe ludności Polski podaje konsekwencje występowania wielu odmian ludzkich oraz dużego zróżnicowania etnicznego na świecie wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo-Wschodniej podaje przykłady działań, które mogłyby ograniczyć negatywne przejawy zróżnicowania rasowego, językowego i religijnego na świecie opisuje typy form osadnictwa wiejskiego opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach (np. w Unii Europejskiej, w regionach turystycznych, w państwach rozwijających się) porównuje miasta typowe dla poszczególnych regionów świata wymienia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia miast w Polsce ocenia pozytywne i negatywne skutki życia w mieście podaje przykłady typów miast odznaczających się podobnymi elementami architektonicznymi i układem przestrzennym opisuje kryteria wyróżniania miast w Polsce wyjaśnia szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich opisuje fazy urbanizacji porównuje i opisuje wskaźniki urbanizacji na świecie i w wybranych regionach opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a policentryczną wykazuje przyczyny i skutki ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata charakteryzuje proces suburbanizacji i reurbanizacji w Polsce opisuje przyczyny powstawania dzielnic nędzy w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności B B B C C D D C B C B D Strona 66 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata wyjaśnia przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego i problemów komunikacyjnych w dużych miastach proponuje działania, które mogą poprawić jakość życia mieszkańców w dzielnicach nędzy (slumsach, fawelach) III. GLOBALNA GOSPODARKA 13 Znaczenie rolnictwa Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa Struktura użytkowania ziemi w wybranych państwach Plony i zbiory w różnych częściach świata Obliczanie wielkości plonów Rolnictwo wysokotowarowe i samozaopatrzeniowe Sposoby gospodarowania i typy rolnictwa Skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego Podział roślin uprawnych Rozmieszczenie wybranych upraw Główni producenci wybranych upraw Uprawy w Polsce Wykorzystanie gospodarcze zwierząt hodowlanych Intensywny wymienia nazwy obszarów o korzystnych czynnikach C rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie A wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa B wyjaśnia znaczenie terminów: struktura użytkowania ziemi, monokultura, rolnictwo wysokotowarowe, B rolnictwo samozaopatrzeniowe C wyjaśnia znaczenie rolnictwa opisuje na podstawie map warunki przyrodnicze rozwoju A rolnictwa na świecie C wymienia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa opisuje na podstawie danych statystycznych i wykresu B główne cechy struktury użytkowania ziemi opisuje na podstawie danych statystycznych poziom A mechanizacji rolnictwa w wybranych krajach świata A wymienia cechy rolnictwa ekstensywnego i A intensywnego A wymienia nazwy głównych roślin uprawnych na świecie C wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw B na świecie wymienia główne uprawy w Polsce C klasyfikuje rośliny uprawne podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu A obszarów upraw wybranych roślin B wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i A wskazuje je na mapie świata A wymienia największych producentów wybranych roślin wyjaśnia znaczenie roślin zbożowych i przemysłowych w A Polsce B wymienia cele hodowli zwierząt C wymienia główne gatunki zwierząt hodowlanych w C różnych regionach świata wymienia możliwości gospodarczego wykorzystania B wybranych zwierząt hodowlanych wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania rolnictwa na świecie porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na wybranych przykładach oblicza wielkość plonów na wybranych przykładach ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i społeczno-gospodarczych na zmiany struktury użytkowania ziemi wykazuje pozytywne i negatywne skutki rolnictwa uprzemysłowionego analizuje przestrzenne rozmieszczenie sposobów gospodarowania na świecie i w wybranych regionach wykazuje na wybranych przykładach zależność poziomu produkcji rolnej od warunków pozaprzyrodniczych porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce z warunkami rozwoju rolnictwa w krajach Unii Europejskiej i formułuje wnioski opisuje główne obszary upraw na świecie wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia obszarów wybranych upraw na świecie porównuje wielkość produkcji rolniczej w wybranych krajach świata i w Polsce uzasadnia przyczyny zróżnicowania upraw roślin w wybranych regionach ocenia zmiany w strukturze zasiewów w Polsce opisuje główne obszary chowu zwierząt na świecie wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia chowu zwierząt na świecie porównuje intensywny i ekstensywny chów zwierząt omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie rozmieszczenia hodowli bydła w różnych regionach wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce B C C D D C C D B B C D D B B C B B D D D Strona 67 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii i ekstensywny chów zwierząt Rozmieszczenie hodowli zwierząt na świecie Struktura i wielkość hodowli zwierząt na świecie Chów zwierząt w Polsce Funkcje lasów Rozmieszczenie lasów na świecie Gospodarcze wykorzystanie lasów Skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej Rozmieszczenie kompleksów leśnych w Polsce Różnica między rybołówstwem a rybactwem Pojęcie akwakultury i marikultury Gospodarcze wykorzystanie wód morskich Obszary korzystne dla rybołówstwa Największe łowiska świata Udział w połowach morskich wybranych krajów świata Ochrona zasobów morza Gospodarka morska w Polsce Rozwój przemysłu Rewolucje przemysłowe Kryteria podziału przemysłu przedstawia czynniki wpływające na hodowlę zwierząt na świecie omawia na podstawie wykresów pogłowie zwierząt hodowlanych w wybranych krajach wymienia nazwy regionów hodowli zwierząt i wskazuje je na mapie świata opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce wyjaśnia znaczenie terminów: monokultura leśna, lesistość wymienia największe kompleksy leśne na Ziemi wymienia funkcje lasów wymienia na podstawie mapy województwa o największym i najmniejszym zalesieniu w Polsce przedstawia gospodarcze wykorzystanie lasów wymienia różnice między rabunkową a racjonalną gospodarką leśną wymienia kraje na świecie o zróżnicowanej lesistości opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w Polsce wyjaśnia znaczenie terminów: rybołówstwo, rybactwo, akwakultura i marikultura wymienia na podstawie danych statystycznych nazwy państw o największych połowach morskich wymienia nazwy portów rybackich w Polsce przedstawia podział obszarów morskich na świecie podaje przykłady wykorzystania oceanu światowego opisuje na podstawie mapy obszary połowów morskich porównuje na podstawie danych statystycznych wielkość połowów morskich w Polsce z innymi krajami wymienia sekcje i działy przemysłu wymienia funkcje przemysłu wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu wymienia najlepiej rozwijające się działy produkcji przemysłowej w Polsce przedstawia znaczenie przemysłu omawia na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu wymienia na podstawie danych statystycznych nazwy krajów o największej produkcji przemysłowej w wybranych dziedzinach i wskazuje te kraje na mapie charakteryzuje na podstawie wykresu udział przemysłu B A A C A C B A A C B C A B B C C A A A A B B C C C B C A C ocenia strukturę hodowli zwierząt na świecie ocenia znaczenie chowu zwierząt dla polskiej gospodarki wykazuje zależność w rozmieszczeniu chowu niektórych gatunków zwierząt hodowlanych od warunków produkcji rolnej (przyrodniczych i pozaprzyrodniczych) charakteryzuje racjonalną gospodarkę leśną na wybranych przykładach charakteryzuje zmiany powierzchni lasów na świecie (w wyniku wylesiania i zalesiania) omawia problemy gospodarki leśnej w Polsce analizuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej na świecie i w Polsce podaje przykłady pozytywnego i negatywnego gospodarowania zasobami leśnymi wykazuje przyczyny rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach uzasadnia potrzebę ochrony zasobów leśnych oraz formułuje wnioski charakteryzuje cechy gospodarki morskiej porównuje udział oceanów w światowych połowach omawia problemy gospodarki morskiej w Polsce analizuje zagrożenia wynikające ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich uzasadnia potrzebę współdziałania państw w zakresie ochrony zasobów morskich omawia różnice między przymusową, związaną i swobodną lokalizacją przemysłu podaje przykłady lokalizacji przymusowej, związanej i swobodnej charakteryzuje rewolucje przemysłowe wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w polskim przemyśle w ostatnim 30-leciu wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim analizuje przyczyny prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce wyjaśnia udział i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce ocenia skutki procesu restrukturyzacji i modernizacji przemysłu na świecie i w Polsce C C B C B D D C C B C C B B C B B C B D C B A D C C A C Strona 68 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Funkcje i znaczenie przemysłu Czynniki lokalizacji przemysłu Zmiany w polskim przemyśle w ostatnim 30-leciu Inwestycje zagraniczne w Polsce Rodzaje okręgów przemysłowych i ich lokalizacja na mapie świata Czynniki lokalizacji przemysłu Restrukturyzacja i modernizacja przemysłu Deglomeracja przemysłu Przemysł high-tech i jego występowanie Czynniki lokalizacji przemysłu high-tech Formy organizacji przestrzennej przemysłu high-tech Źródła energii na świecie Zmiany w bilansie energetycznym Nieodnawialne surowce energetyczne Produkcja energii elektrycznej na świecie Przemysł energetyczny w Polsce Typy elektrowni Alternatywne źródła energii w tworzeniu PKB w wybranych krajach przedstawia na podstawie danych statystycznych i wykresu strukturę produkcji przemysłowej w Polsce wyjaśnia znaczenie terminów: okręg przemysłowy, ośrodek przemysłowy wymienia na podstawie mapy nazwy okręgów przemysłowych na świecie wymienia cechy okręgu przemysłowego wymienia rodzaje okręgów przemysłowych na świecie i lokalizuje je na mapie wyjaśnia znaczenie terminów: restrukturyzacja, modernizacja, deglomeracja przemysłu wymienia branże przemysłu high-tech wymienia na podstawie mapy regiony, w których rozwija się przemysł high-tech wymienia cechy restrukturyzacji i modernizacji przemysłu przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech opisuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie wymienia źródła energii na świecie wymienia nazwy surowców energetycznych wymienia największych producentów surowców energetycznych wymienia główne surowce energetyczne w Polsce przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie surowców energetycznych na świecie opisuje znaczenie surowców energetycznych wymienia nazwę organizacji skupiającej największych eksporterów ropy naftowej odczytuje z wykresu zmiany w bilansie energetycznym świata odczytuje na podstawie wykresów udział wybranych krajów w światowej produkcji energii elektrycznej lokalizuje na mapie surowce energetyczne w Polsce wymienia typy elektrowni wymienia odnawialne źródła energii wymienia nazwy różnych typów elektrowni w Polsce wymienia zalety i wady różnych rodzajów elektrowni wymienia i lokalizuje na mapie obszary występowania różnych typów elektrowni wyjaśnia znaczenie odnawialnych źródeł energii elektrycznej dla gospodarki B A C A B A C A A A A C C A B C C A A A A C B C B A A C B C B B B A C charakteryzuje na podstawie mapy czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych omawia strukturę gałęziową przemysłu w wybranych okręgach wymienia pozytywne i negatywne skutki koncentracji przemysłu ocenia politykę państw wysoko rozwiniętych gospodarczo dotyczącą restrukturyzacji okręgów przemysłowych charakteryzuje formy przestrzenne przemysłu high-tech (technopolie, klastry, dystrykty przemysłowe) charakteryzuje wybrany ośrodek high-tech wymienia przykłady najszybciej rozwijających się gałęzi nowoczesnego przemysłu analizuje na podstawie mapy udział produktów wysokiej technologii w eksporcie artykułów przemysłowych w wybranych krajach opisuje wpływ przemysłu wysokich technologii na rozwój gospodarczy państw uzasadnia korzyści wynikające z rozwijania nowoczesnych gałęzi przemysłu wymienia czynniki wpływające na strukturę energii w danym kraju analizuje bilans energetyczny świata charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie ocenia zjawisko uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych wyjaśnia twierdzenie, że ropa naftowa rządzi światem analizuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce wymienia skutki eksploatacji i wykorzystywania tradycyjnych surowców energetycznych prognozuje zmiany w bilansie energetycznym świata do 2050 r. uzasadnia konieczność racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi i energią wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii ocenia pozytywne i negatywne skutki rozwoju energetyki atomowej przedstawia problemy przemysłu energetycznego w B D A C D D B C A D D D C D D C D C B B B C B B C C D B Strona 69 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii na świecie Usługi i jego działy Definicja i podział komunikacji Podział transportu Zróżnicowanie sieci transportowej Rola łączności Transport samochodowy, kolejowy i przesyłowy na świecie Transport morski i śródlądowy na świecie Transport lotniczy na świecie Wady i zalety różnych rodzajów transportu Problemy transportu w Polsce Rodzaje turystyki Czynniki rozwoju turystyki Ruch turystyczny w wybranych państwach Pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki Atrakcyjność turystyczna wybranych regionów na świecie Wyjazdy turystyczne Polaków Klasyfikacja wskaźników 7 lokalizuje na mapie Polski elektrownie cieplne i wodne wyjaśnia znaczenie usług wymienia rodzaje usług wymienia działy komunikacji klasyfikuje różne rodzaje transportu wyjaśnia znaczenie usług we współczesnej gospodarce wykazuje znaczenie transportu opisuje zróżnicowanie sieci transportowej na świecie opisuje działy łączności wyjaśnia znaczenie terminu infrastruktura transportowa wymienia czynniki rozwoju transportu wymienia na podstawie mapy nazwy głównych portów morskich oraz wskazuje główne szlaki transportu morskiego wymienia na podstawie mapy nazwy regionów o największej gęstości dróg kołowych na świecie opisuje znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego na świecie opisuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci dróg kołowych i sieci kolejowej na świecie opisuje znaczenie transportu wodnego i lotniczego wyjaśnia znaczenie terminów: turystyka, walory turystyczne, infrastruktura turystyczna wymienia rodzaje turystyki wymienia przyczyny rozwoju turystyki wyjaśnia znaczenie turystyki w gospodarce państw świata klasyfikuje turystykę wg różnych rodzajów kryteriów charakteryzuje rodzaje turystyki wymienia nazwy regionów o wysokich walorach turystycznych i wskazuje te regiony na mapie C B C B B A A B C C C IV. GLOBALNE PROBLEMY B wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto A (PKB) Polsce ocenia możliwości wykorzystania w Polsce źródeł energii odnawialnej ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym opisuje na podstawie wykresu dostęp do internetu w wybranych krajach świata wyjaśnia przyczyny zróżnicowania udziału sektora usług w tworzeniu dochodu narodowego na świecie uzasadnia, że wielkość zatrudnienia w usługach jest jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarczego wyjaśnia znaczenie łączności w funkcjonowaniu polskiej gospodarki wyjaśnia przyczyny, które zadecydowały o stanie sieci transportowej w poszczególnych państwach, charakteryzuje wady i zalety różnych rodzajów transportu omawia znaczenie nowoczesnych terminali w rozwoju regionów omawia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów na świecie oraz w wybranych regionach charakteryzuje główne problemy transportu w Polsce charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowane turystycznie identyfikuje pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla gospodarki i środowiska przyrodniczego opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów świata wyjaśnia przyczyny zmian kierunków wyjazdów turystycznych Polaków ocenia atrakcyjność turystyczną Polski wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych opisuje turystykę jako źródło dochodu ludności B D D B klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników społeczno- C Strona 70 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii społeczno-gospodarczych Przyczyny dysproporcji w rozwoju społecznogospodarczym świata Porównanie wskaźników społecznogospodarczych Cechy państw wysoko, średnio i słabo rozwiniętych, Bogata Północ i biedne Południe Skutki nierównomiernego rozwoju państw Działania państw i organizacji międzynarodowych na rzecz zmniejszenia nierówności w rozwoju społecznogospodarczym krajów Przyczyny niedożywienia i głodu Obszary głodu i niedożywienia Poziomy wyżywienia Zielona rewolucja Działania państw i instytucji międzynarodowych mających na celu zwalczanie głodu Przyczyny globalizacji Płaszczyzny globalizacji Przejawy globalizacji Otwartość polityczna wymienia przyczyny dysproporcji w rozwoju społecznogospodarczym świata odczytuje z tabeli wybrane wskaźniki społecznogospodarcze na danym obszarze opisuje wskaźniki społeczno-gospodarcze na danym obszarze porównuje na podstawie mapy i danych statystycznych produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach charakteryzuje wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) odczytuje z mapy zróżnicowanie wskaźnika HDI w wybranych krajach wymienia i wskazuje na mapie politycznej świata przykłady państw wysoko, średnio i słabo rozwiniętych gospodarczo wyróżnia na podstawie mapy regiony bogate i biedne opisuje cechy krajów o różnym poziomie rozwoju na wybranych przykładach określa na podstawie mapy i danych statystycznych, które regiony zalicza się do bogatej Północy, a które – do biednego Południa wymienia czynniki wpływające na nierównomierny dostęp do żywności wymienia na podstawie mapy kraje o niedoborze i nadprodukcji żywności opisuje przyczyny głodu i niedożywienia odczytuje z wykresu strukturę niedożywienia w wybranych regionach świata wskazuje na mapie świata regiony głodu i niedożywienia wymienia nazwy organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów, w których występuje zjawisko głodu wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja wymienia przyczyny globalizacji wymienia płaszczyzny globalizacji podaje przykłady procesów globalizacji wymienia korzyści wynikające z rozwoju procesu globalizacji wymienia nazwy największych korporacji na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: integracja międzynarodowa, handel zagraniczny, import, eksport, bilans handlu zagranicznego wymienia płaszczyzny integracji międzynarodowej C B C C C C C B C A C B C C A B A A A A A B A A B B B C C B A B -gospodarczych porównuje wybrane kraje świata pod względem wartości PKB na 1 mieszkańca (tys. USD) oraz wskaźnika HDI dostrzega zależności między wskaźnikami PKB i HDI wyjaśnia przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego regionów świata opisuje skutki nierównomiernego rozwoju państw analizuje działania państw bogatych i organizacji międzynarodowych mających na celu zniwelowanie różnic pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami proponuje sposoby zmniejszenia nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym świata opisuje poziomy wyżywienia na świecie wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie wyjaśnia przyczyny otyłości na świecie wyjaśnia, na czym polegała zielona rewolucja wykazuje zależność poziomu wyżywienia ludności od warunków rozwoju rolnictwa analizuje skutki głodu i niedożywienia na świecie wyjaśnia skutki zielonej rewolucji wyjaśnia skutki otyłości jako choroby cywilizacyjnej ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym głodem ocenia skuteczność działań organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów dotkniętych głodem opisuje procesy globalizacji na świecie oraz ich wpływ na rozwój regionalny i lokalny charakteryzuje wielkie korporacje i ich rolę w procesie globalizacji omawia pozytywne i negatywne skutki procesu globalizacji podaje i analizuje przyczyny sprzeciwu wobec globalizacji analizuje korzyści, jakie osiągają kraje średnio i słabo rozwinięte gospodarczo z lokalizacji filii międzynarodowych koncernów na ich terenie uzasadnia na dowolnych przykładach, że Polska jest objęta procesem globalizacji C D B B C D B B B B D C B B D D B C B C C D C C C A B B Strona 71 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wymienia nazwy wybranych organizacji międzynarodowych opisuje cele integracji w skali globalnej i regionalnej wyjaśnia znaczenie handlu międzynarodowego wyjaśnia, co składa się na bilans handlu zagranicznego wymienia na podstawie diagramów głównych światowych eksporterów i importerów wymienia na podstawie mapy nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm wymienia źródła konfliktów na świecie podaje przykłady wybranych konfliktów zbrojnych opisuje przyczyny konfliktów zbrojnych wskazuje na mapie świata najważniejsze obszary konfliktów zbrojnych i zamachów terrorystycznych i indeks globalizacji Pozytywne i negatywne skutki globalizacji Cele integracji Przykłady integracji politycznej, militarnej i gospodarczej na świecie Handel międzynarodowy Bilans handlowy państwa Wybrane organizacje międzynarodowe Pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej Współpraca międzynarodowa na szczeblu lokalnym i regionalnym Przyczyny konfliktów zbrojnych Skutki konfliktów Przykłady konfliktów zbrojnych po II wojnie światowej Zamachy terrorystyczne w XXI w. Środowisko przyrodnicze a środowisko geograficzne Wpływ rolnictwa na środowisko Wpływ przemysłu na środowisko Wpływ transportu na środowisko Skutki wpływu 2 B C przedstawia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej analizuje znaczenie ONZ charakteryzuje organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska wymienia nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na szczeblu krajowym i regionalnym wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne analizuje pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej uzasadnia, że integracja polityczna i gospodarcza jest korzystna dla krajów zrzeszonych w poszczególnych organizacjach opisuje miejsce i charakter wybranych zamachów terrorystycznych w XXI w. opisuje skutki terroryzmu wymienia skutki konfliktów zbrojnych opisuje wybrany konflikt zbrojny, podając strony konfliktu, jego przebieg i przyczyny wyjaśnia, w jaki sposób społeczność międzynarodowa może zapobiec istniejącym lub potencjalnym konfliktom zbrojnym ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym konfliktami zbrojnymi V. RELACJE CZŁOWIEK – ŚRODOWISKO wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, B opisuje efekt cieplarniany i mechanizm powstawania środowisko geograficzne, antropopresja dziury ozonowej A wymienia przyczyny antropopresji opisuje przyczyny zachodzących współcześnie A globalnych zmian klimatu (ocieplenia globalnego) wymienia nazwy obszarów o dużej antropopresji A charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na wymienia przejawy antropopresji związanej z rozwojem B świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania rolnictwa A wymienia działania człowieka przyczyniające się do opisuje wpływ przemysłu i transportu na środowisko deficytu zasobów wody na świecie B przyrodnicze projektuje działania stosowane w sytuacjach braku lub B wymienia czynniki wpływające na niedobór wody na niedoborów wody w różnych strefach klimatycznych świecie A wymienia skutki wpływu człowieka na środowisko wyjaśnia znaczenie terminów: ekorozwój, recykling, C C D B B A B B D C C C A D A D Strona 72 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii człowieka na środowisko przyrodnicze Zrównoważony rozwój Filary zrównoważonego rozwoju Zmiana relacji człowiek – środowisko Sposoby ochrony przyrody Międzynarodowe formy ochrony przyrody Działania na rzecz ochrony przyrody w Polsce rekultywacja rozróżnia formy ochrony przyrody w Polsce wymienia nazwy parków narodowych w Polsce przedstawia koncepcję zrównoważonego rozwoju charakteryzuje filary zrównoważonego rozwoju omawia na podstawie schematu działania związane z recyklingiem C B przyrodnicze ocenia rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające ocieplaniu się klimatu formułuje problemy wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych i nieodnawialnych opisuje działania podejmowane na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej wymienia nazwy międzynarodowych form ochrony przyrody analizuje zmiany relacji człowiek – środowisko proponuje sposoby ochrony przyrody przewiduje globalne przyrodnicze i pozaprzyrodnicze skutki zakłóceń równowagi ekologicznej proponuje sposoby działań na rzecz zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne wykorzystanie rolnicze gleb oraz nieumiejętne zabiegi agrotechniczne powodują w wielu częściach świata degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku produkcji żywności, a w niektórych regionach świata do ubóstwa i głodu wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek – środowisko przyrodnicze (rozszerzanie udziału technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji, zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska) D B A C D D D D D Strona 73 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Plan wynikowy: Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony Materiał nauczania L.g. podział państw świata analiza mapy politycznej świata podział terytorialny mórz i oceanów podział wpływów na Antarktydzie kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989 r. następstwa przemian ustrojowych po 1989 r. państwa powstałe w Europie po 1989 r. ustroje polityczne na świecie główne mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego cechy państw o wysokim, średnim i niskim stopniu rozwoju zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego państw świata 5 Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Kat. Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: Kat. I. PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA A wymienia kryteria podziału ustrojów analizuje zmiany liczby państw w Europie i na świecie politycznych państw świata przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów A wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane analizuje podział wpływów na Antarktydzie podczas formułowania definicji państwa wyjaśnia, dlaczego Antarktyda zgodnie z postanowieniami C wskazuje na mapie świata przykłady krajów, międzynarodowymi stanowi obszar międzynarodowy, których granice nawiązują do warunków objęty całkowitym zakazem eksploatacji surowców przyrodniczych lub zostały wyznaczone w mineralnych sposób sztuczny C prognozuje zmiany liczby państw na podstawie wiedzy B wymienia państwa mające dwie stolice i o problemach współczesnego świata wskazuje je na mapie analizuje kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989 wyjaśnia znaczenie terminów: morskie wody A r. wewnętrzne, wody terytorialne, wyłączna strefa opisuje wybrane ustroje polityczne na świecie ekonomiczna A analizuje następstwa przemian społeczno-ustrojowych po wymienia czynniki wpływające na zmianę 1989 r. liczby państw na świecie C ukazuje na przykładach procesy integracji i dezintegracji w wymienia okresy w historii powszechnej, które B Europie po 1989 r. wpłynęły na obecny układ państw na mapie C wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których politycznej świata A wyniku powstały nowe państwa pozaeuropejskie wskazuje przykłady państw będących niegdyś wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego kolonią A świata na inne elementy przestrzeni geograficznej podaje przykłady nowo utworzonych państw A charakteryzuje wskaźnik HDI na świecie porównuje składowe HDI w wybranych państwach odczytuje na mapach aktualny podział A opisuje przestrzenne zróżnicowanie wartości PKB i HDI na polityczny świata świecie wymienia czynniki wpływające na współczesny A omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne podział polityczny świata i społeczne państw o różnym poziomie rozwoju wymienia państwa powstałe w Europie po C gospodarczego 1989 r. uzasadnia potrzebę konstruowania syntetycznych mierników wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju rozwoju społeczno-gospodarczego, np. HDI społeczno-gospodarczego definiuje wybrane ekonomiczne mierniki wzrostu gospodarczego wymienia przykłady państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego porównuje strukturę PKB państw znajdujących Strona 74 z 106 D B D B D D C D C B B C C C C D Wymagania edukacyjne z geografii etapy zaludniania Ziemi dynamika zmian liczby ludności zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie współczynnik przyrostu naturalnego prognozy zmian liczby ludności świata teorie rozwoju społeczeństw fazy przejścia demograficznego eksplozja demograficzna i implozja demograficzna przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i implozji demograficznej fazy przejścia epidemiologicznego struktura wieku społeczeństwa starzenie się społeczeństwa i jego skutki średnia długość trwania życia w wybranych krajach struktura płci współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji cechy rozmieszczenia ludności na świecie czynniki rozmieszczenia ludności bariery osadnicze gęstość zaludnienia obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na świecie skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności klasyfikacja migracji przyczyny i konsekwencje migracji ludności współczynnik przyrostu rzeczywistego współczesne migracje zewnętrzne i wewnętrzne problem uchodźstwa odmiany ludzkie i ich rozmieszczenie zróżnicowanie narodowościowe ludności na świecie skutki zróżnicowania narodowościowego rasizm 15 się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego II. LUDNOŚĆ I URBANIZACJA wymienia i wskazuje na mapie świata najludniejsze państwa omawia etapy zaludniania Ziemi podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie oblicza współczynnik przyrostu naturalnego wymienia przykłady państw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego wymienia teorie rozwoju społeczeństwa charakteryzuje etapy rozwoju demograficznego ludności na postawie wykresu wymienia fazy przejścia demograficznego wymienia fazy przejścia demograficznego, w których następuje eksplozja demograficzna wymienia przykłady państw znajdujących się w poszczególnych fazach przejścia demograficznego wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna, implozja demograficzna wymienia przyczyny eksplozji demograficznej i implozji demograficznej podaje przykłady społeczeństwa młodego i starego wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności wymienia typy demograficzne społeczeństw odczytuje z wykresów średnią długość trwania życia w wybranych krajach świata wyjaśnia znaczenie terminów: współczynnik feminizacji, współczynnik maskulinizacji wymienia typy obszarów wg podziału ze względu na aktualny stopień zaludnienia omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na świecie podaje główne cechy rozmieszczenia ludności na świecie A C B B C A A C A A A B A B C A C B A C B A C C B analizuje liczbę ludności świata i jej zmiany wyjaśnia przyczyny oraz skutki wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej oblicza tempo zmian liczby ludności na danym obszarze za pomocą wskaźnika dynamiki analizuje zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie ukazuje na przykładach konsekwencje wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego prognozuje zmiany liczby ludności świata i poszczególnych kontynentów analizuje model przejścia demograficznego na wybranych przykładach analizuje fazy przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach wybranych państw świata opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji demograficznej i implozji demograficznej analizuje przyczyny i skutki eksplozji demograficznej i regresu demograficznego ukazuje przyczyny zmian demograficznych i epidemiologicznych w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo analizuje strukturę wieku i płci ludności na przykładach wybranych państw świata (na podstawie danych statystycznych) wyjaśnia konsekwencje starzenia się społeczeństwa omawia problemy społeczno-gospodarcze starzenia się społeczeństw wybranych krajów Europy Zachodniej analizuje i ocenia zróżnicowanie ludności pod względem przeciętnej długości trwania życia, dzietności oraz umieralności niemowląt oblicza współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł informacji analizuje rozmieszczenie ludności na świecie na podstawie Strona 75 z 106 D B C D C D D D C C C C D B C D C D D C D Wymagania edukacyjne z geografii języki na świecie religie świata struktura wyznaniowa na świecie zróżnicowanie kulturowe ludności na świecie kręgi kulturowe kategorie ludności na rynku pracy struktura zawodowa w wybranych krajach współczynnik aktywności zawodowej czynniki decydujące o aktywności zawodowej ludności struktura zatrudnienia i jej zmiany fazy rozwoju gospodarczego zjawisko bezrobocia przyczyny bezrobocia na świecie rodzaje bezrobocia współczynnik bezrobocia skutki bezrobocia działania podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia problem pracy dzieci czynniki wpływające na stan zdrowia ludności przyczyny i skutki występowania chorób choroby cywilizacyjne typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo przyczyny zgonów na świecie działania na rzecz zwalczania chorób rodzaje jednostek osadniczych czynniki lokalizacji i rozwoju jednostek osadniczych funkcje wsi typy genetyczne kształtów wsi fizjonomia miast miasta i ich funkcje płaszczyzny urbanizacji fazy urbanizacji wskaźnik urbanizacji typy zespołów miejskich przyczyny i skutki urbanizacji zróżnicowanie poziomu urbanizacji na świecie problemy wielkich miast wymienia obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia na świecie wskazuje obszary dużej koncentracji i słabego zaludnienia na podstawie mapy tematycznej określa gęstość zaludnienia na poszczególnych kontynentach przedstawia przyczyny dużej koncentracji ludności na wybranym obszarze oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia dla wybranych państw wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, imigracja, emigracja, reemigracja, saldo migracji, przyrost rzeczywisty klasyfikuje migracje wyjaśnia przyczyny migracji podaje przykłady państw o dodatnim i ujemnym saldzie migracji zagranicznych na podstawie mapy tematycznej podaje kierunki współczesnych migracji zagranicznych na świecie oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie opisuje rozmieszczenie odmian ludzkich na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem narodowościowym wyjaśnia znaczenie terminu rasizm klasyfikuje języki świata ze szczególnym uwzględnieniem grup językowych rodziny indoeuropejskiej wymienia najbardziej rozpowszechnione języki świata na podstawie danych statystycznych wyjaśnia znaczenie terminu religia wymienia nazwy religii uniwersalnych charakteryzuje zróżnicowanie religijne i kulturowe świata przedstawia strukturę wyznaniową na świecie na podstawie danych statystycznych charakteryzuje kręgi kulturowe (cywilizacyjne) B B C B B B C A C A B C A B A C B C A A A C C C B mapy tematycznej ukazuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na świecie wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie porównuje czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wyjaśnia, dlaczego w analizach demograficznych stosuje się wskaźnik gęstości zaludnienia i fizjologicznej gęstości zaludnienia analizuje wskaźniki gęstości zaludnienia w wybranych państwach charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych państwach analizuje kierunki współczesnych migracji zewnętrznych i wewnętrznych podaje pozytywne i negatywne skutki ruchów migracyjnych wymienia rodzaje i przyczyny uchodźstwa oraz podaje przykłady tego rodzaju migracji opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności świata przedstawia skutki zróżnicowania narodowościowego i etnicznego ludności na przykładach wskazuje przyczyny upowszechniania się wybranych języków na świecie wskazuje konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie uzasadnia konieczność walki z rasizmem omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata przedstawia konsekwencje zróżnicowania religijnego i kulturowego ludności omawia znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju gospodarczym wybranych regionów świata ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę państw analizuje strukturę zawodową ludności wybranych państw wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych państwach i jej związek z poziomem rozwoju państwa omawia zmiany w strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem Strona 76 z 106 C B D C D B C C C B C C D C B C D D B C C C C C Wymagania edukacyjne z geografii na świecie oraz wskazuje ich zasięg na mapie wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym wymienia kategorie ludności na rynku pracy wymienia czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności charakteryzuje czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej opisuje współczynnik aktywności zawodowej wg płci w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych omawia strukturę zatrudnienia w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego wyjaśnia znaczenie terminów: stopa bezrobocia, bezrobocie ukryte wymienia rodzaje bezrobocia wskazuje przyczyny bezrobocia na świecie oblicza współczynnik (stopę) bezrobocia omawia czynniki wpływające na stan zdrowia ludzi na świecie wyjaśnia przyczyny i skutki występowania chorób na świecie charakteryzuje choroby cywilizacyjne, w tym otyłość wymienia typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wymienia przyczyny zgonów w najbogatszych państwach i krajach słabo rozwiniętych wymienia rodzaje jednostek osadniczych charakteryzuje czynniki lokalizacji i rozwoju jednostek osadniczych podaje cechy charakterystyczne wsi wymienia funkcje miast opisuje wybrane funkcje miast podaje przykłady miast o różnych funkcjach charakteryzuje nowe funkcje wsi wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji wymienia płaszczyzny i fazy urbanizacji charakteryzuje płaszczyzny urbanizacji A C C C B C A A A C B A C B C B A C C C C A B gospodarczym, a także ich konsekwencje na świecie oraz w wybranych krajach oblicza współczynnik aktywności zawodowej omawia przyczyny zmian zachodzących na rynku pracy w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego charakteryzuje współczesne formy zatrudniania porównuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych państwach na podstawie danych statystycznych charakteryzuje rodzaje bezrobocia analizuje pozytywne i negatywne skutki bezrobocia opisuje problem pracy dzieci – przyczyny, konsekwencje i obszary występowania omawia działania państw podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia przedstawia psychospołeczne skutki bezrobocia na podstawie materiałów źródłowych analizuje społeczne i gospodarcze skutki występowania chorób na świecie analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności świata omawia zróżnicowanie dostępu do usług medycznych w różnych krajach świata na podstawie mapy tematycznej wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób proponuje globalne i regionalne działania podejmowane w celu zwalczania chorób cywilizacyjnych i zakaźnych rozpoznaje typy genetyczne kształtów wsi opisuje wpływ czynników przyrodniczych i antropogenicznych na kształtowanie się sieci osadniczej wyjaśnia przyczyny przemian zachodzących współcześnie w osadnictwie wiejskim rozpoznaje typy miast i zespołów miejskich na świecie określa strukturę funkcjonalno-przestrzenną różnych miast przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla różnych regionów świata oraz ich zmiany wraz z rozwojem gospodarczym wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu urbanizacji w różnych częściach świata analizuje przyczyny urbanizacji w wybranych regionach analizuje skutki urbanizacji w wybranych regionach świata porównuje zmiany liczby ludności w wybranych miastach świata na podstawie danych statystycznych Strona 77 z 106 C D C C B D D C B C C B C C B B D D C C C C C Wymagania edukacyjne z geografii wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie świata opisuje fazy urbanizacji opisuje typy zespołów miejskich i wskazuje je na mapie wymienia przykłady megalopolis na świecie przedstawia procesy urbanizacyjne na świecie funkcje rolnictwa przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa społeczno-ekonomiczne czynniki rozwoju rolnictwa formy użytkowania ziemi zmiany w strukturze użytkowania ziemi i ich skutki cechy rolnictwa uprzemysłowionego przyczyny i skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego przyczyny i skutki rozwoju rolnictwa ekologicznego uprawy GMO kryteria podziału rolnictwa typy rolnictwa rolnictwo intensywne i rolnictwo ekstensywne regiony rolnicze na świecie podział i zastosowanie roślin uprawnych rozmieszczenie oraz wielkość produkcji roślin zbożowych i przemysłowych wielkość produkcji głównych ziemiopłodów kierunki produkcji zwierzęcej typy chowu podział zwierząt i kierunki ich chowu rozmieszczenie i wielkość pogłowia zwierząt gospodarskich eksporterzy i importerzy mięsa rybactwo i akwakultura główne łowiska na świecie wielkość połowów na świecie zróżnicowanie wielkości spożycia ryb na świecie 11 III. ROLNICTWO wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe do produkcji rolnej na świecie na podstawie mapy tematycznej określa funkcje rolnictwa ocenia poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych wymienia formy użytkowania ziemi charakteryzuje elementy struktury użytkowania ziemi na podstawie wykresu wymienia państwa o największym udziale gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi wskazuje przyczyny dużego zróżnicowania udziału gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi w wybranych państwach świata wymienia cechy rolnictwa uprzemysłowionego i ekologicznego wyjaśnia przyczyny rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego wskazuje rejony upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie na mapie świata wyjaśnia znaczenie GMO wymienia kryteria podziału rolnictwa wymienia typy rolnictwa i omawia ich rozmieszczenie na świecie wskazuje na mapie obszary występowania rolnictwa intensywnego i rolnictwa opisuje zmiany w krajobrazie wielkich miast w różnych regionach świata porównuje układ przestrzenny głównych typów zespołów miejskich opisuje zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i o różnej wielkości porównuje problemy mieszkańców wielkich miast w państwach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo A C C D A C A C A B C B A C C C C B wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych na rozwój rolnictwa na wybranych przykładach ocenia środowisko przyrodnicze ze względu na możliwości rozwoju rolnictwa na wybranych przykładach analizuje mierniki wielkości gospodarstw rolnych w wybranych państwach ocenia poziom kultury rolnej oraz strukturę własnościową i wielkościową gospodarstw rolnych w wybranych krajach świata przedstawia korzyści dla rolnictwa wynikające ze zwiększenia mechanizacji i chemizacji rolnictwa przedstawia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-gospodarczych na strukturę użytkowania ziemi przedstawia zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie na podstawie danych statystycznych analizuje przyczyny i skutki zmian wielkości powierzchni gruntów ornych, użytków zielonych, nieużytków oraz lasów na przykładach państw leżących na różnych kontynentach proponuje sposoby wykorzystania nieużytków do celów rolniczych analizuje wybrane wskaźniki rolnictwa uprzemysłowionego analizuje skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie opisuje cechy rolnictwa pierwotnego, tradycyjnego i rynkowego porównuje gospodarkę rolną w wybranych regionach rolniczych wykazuje różnice w intensywności rolnictwa w wybranych krajach świata Strona 78 z 106 B D D D B B B D D D D D C C D B D B Wymagania edukacyjne z geografii działania podejmowane w celu zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód zaspokajanie norm żywieniowych przyczyny głodu i niedożywienia obszary nadwyżek i niedoboru żywności na świecie sposoby zwiększenia produkcji żywności zasoby leśne świata zróżnicowanie lesistości na świecie funkcje lasów i wykorzystanie ich zasobów przyczyny i skutki wylesiania ekstensywnego omawia różnice między rolnictwem intensywnym a ekstensywnym charakteryzuje główne regiony rolnicze na świecie na podstawie mapy tematycznej przedstawia podział roślin uprawnych ze względu na cechy biologiczne i produkcyjne wymienia rośliny należące do poszczególnych grup przedstawia zastosowanie roślin uprawnych opisuje rozmieszczenie upraw głównych ziemiopłodów na podstawie map tematycznych wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych wymienia czołowych producentów roślin zbożowych, przemysłowych i używek wymienia czynniki wpływające na produkcję zwierzęcą wskazuje kierunki chowu zwierząt przedstawia typy chowu zwierząt gospodarskich wymienia produkty pochodzenia zwierzęcego wymienia państwa o największym pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich charakteryzuje rozmieszczenie i wielkość pogłowia wybranych zwierząt gospodarskich na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wymienia czołowych importerów i eksporterów wołowiny i wieprzowiny na podstawie danych statystycznych definiuje rybactwo, rybołówstwo, akwakulturę i marikulturę wskazuje na mapie kraje o największych światowych połowach morskich wymienia główne łowiska na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia kraje o najniższym spożyciu ryb w przeliczeniu na 1 mieszkańca na podstawie danych statystycznych A B C A A A C B A A C A A C A A C C B A A C C C A przedstawia argumenty za i przeciw wybranym sposobom intensyfikacji produkcji rolnej analizuje rozmieszczenie i wielkość produkcji roślinnej w wybranych regionach świata wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, roślin przemysłowych oraz używek na świecie omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie wysokości plonów zbóż w wybranych krajach oblicza wielkość plonów wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych rozwoju rolnictwa na wielkość i rozmieszczenie produkcji rolniczej w różnych regionach świata omawia zróżnicowanie hodowli na świecie wyjaśnia zależność chowu wybranych zwierząt gospodarskich na świecie od czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych wyjaśnia różnicę miedzy chowem intensywnym a chowem ekstensywnym analizuje produkcję zwierzęcą w wybranych regionach świata wykazuje zależność pomiędzy pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów podaje różnice między akwakulturą a rybołówstwem wyjaśnia przyczyny zróżnicowanej wielkości połowów ryb w wybranych państwach świata analizuje przestrzenne zróżnicowanie wielkości spożycia ryb na świecie podaje przykłady zagrożeń wywołanych nadmierną eksploatacją mórz i oceanów analizuje zagrożenia produktywności mórz i oceanów podaje sposoby zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód morskich i śródlądowych opisuje problemy wyżywienia ludności świata na podstawie różnych źródeł informacji porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wyjaśnia, dlaczego w niektórych krajach świata o sprzyjających warunkach rozwoju rolnictwa występuje problem niedożywienia ludności Strona 79 z 106 C C B C B B D D B B D B D B C C B D D C C D Wymagania edukacyjne z geografii kryteria podziału przemysłu funkcje przemysłu rewolucje przemysłowe zróżnicowanie poziomu rozwoju przemysłu na świecie znaczenie przemysłu w gospodarce państw kraje nowo uprzemysłowione zróżnicowanie struktury przemysłu podział czynników lokalizacji przemysłu zróżnicowanie zasobów pracy w przemyśle tradycyjnym i zaawansowanych technologii zmiany roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie 10 omawia gospodarcze wykorzystanie wybranych gatunków ryb wskazuje przyczyny nadmiernego odławiania organizmów morskich wyjaśnia znaczenie terminów: głód, głód utajony, niedożywienie wymienia normy żywieniowe na świecie wskazuje przyczyny oraz skutki głodu i niedożywienia ludności na świecie wskazuje obszary niedoboru i nadwyżek żywności na podstawie mapy tematycznej wskazuje liczbę głodujących na świecie na podstawie danych statystycznych wskazuje największych eksporterów żywności na świecie na podstawie danych statystycznych wymienia funkcje lasów wskazuje kraje o największej lesistości wskazuje rozmieszczenie największych kompleksów leśnych na Ziemi przedstawia zróżnicowanie lesistości na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia kraje o największym udziale drewna w produkcji światowej wyjaśnia znaczenie terminu deforestacja wymienia sposoby prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej w różnych regionach IV. PRZEMYSŁ wymienia funkcje przemysłu przedstawia kryteria podziału przemysłu i funkcje przemysłu omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu wymienia etapy procesu industrializacji opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej wskazuje na mapie kraje nowo uprzemysłowione charakteryzuje kraje nowo uprzemysłowione klasyfikuje czynniki lokalizacji przemysłu wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze C C B A B A A B C A C C C C A A proponuje działania w celu zwiększenia produkcji rolnej na świecie, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji żywności proponuje sposoby walki z głodem opisuje zasoby leśne świata na podstawie mapy tematycznej wskazuje przyczyny i skutki wycinania i niszczenia lasów równikowych wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej w wybranych regionach świata uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie podaje przykłady działań zapobiegających zmniejszaniu się powierzchni lasów na świecie D charakteryzuje strukturę i rolę przemysłu w krajach o różnym C poziomie rozwoju gospodarczego przedstawia zróżnicowanie poziomu rozwoju przemysłu na świecie uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej państw o różnym poziomie rozwoju omawia rolę przemysłu w gospodarce państw omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakość życia ludności świata wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podstawie dostępnych źródeł wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na Strona 80 z 106 B B D C C B C Wymagania edukacyjne z geografii podział zasobów naturalnych Ziemi charakterystyka surowców mineralnych ze względu na ich wykorzystanie zastosowanie wybranych surowców mineralnych recykling – nowe źródło surowców podział źródeł energii na świecie zmiany w bilansie energetycznym rozmieszczenie, zasoby i wydobycie wybranych surowców energetycznych konsekwencje dysproporcji w rozmieszczeniu surowców energetycznych znaczenie energii elektrycznej zróżnicowanie źródeł produkcji energii elektrycznej w różnych krajach struktura produkcji energii elektrycznej na świecie wg typów elektrowni państwa o największej produkcji energii elektrycznej typy elektrowni udział energii elektrycznej pochodzących z różnych elektrowni w wybranych krajach zalety i wady wybranych typów elektrowni przyczyny i skutki rozwoju energetyki atomowej energetyka alternatywna czynniki koncentracji przemysłu rodzaje okręgów przemysłowych charakterystyka wybranych okręgów przemysłowych etapy rozwoju okręgu przemysłowego restrukturyzacja przemysłu i jej skutki zmiany w koncentracji przemysłu geneza przemysłu zaawansowanej technologii czynniki lokalizacji i rozmieszczenia przemysłu high-tech formy organizacji przestrzennej przemysłu high-tech znaczenie przemysłu zaawansowanej technologii charakterystyka wybranych technopolii czynniki lokalizacji przemysłu wymienia przykłady zakładów przemysłowych uzależnionych od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych przedstawia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu na wybranych przykładach omawia przymusową, związaną oraz swobodną lokalizację przemysłu przedstawia podział zasobów naturalnych charakteryzuje surowce metaliczne, chemiczne i skalne podaje przykłady zastosowania poszczególnych surowców przedstawia znaczenie poszczególnych zasobów naturalnych opisuje rozmieszczenie wybranych surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej wyjaśnia znaczenie terminu recykling omawia recykling jako nowe źródło surowców przedstawia podział źródeł energii podaje przykłady zastosowań surowców energetycznych wymienia największych producentów wybranych surowców energetycznych charakteryzuje zmiany w bilansie energetycznym świata wskazuje ośrodki wydobycia surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej opisuje wykorzystanie odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii wskazuje głównych producentów energii elektrycznej na świecie na podstawie danych statystycznych opisuje znaczenie energii elektrycznej dla gospodarki i życia codziennego charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii następujące wraz z rozwojem gospodarczym państw świata B C B C B B C B C B B A C C C C C C A C C B A C B C rozmieszczenie i rozwój wybranych branż porównuje zróżnicowanie zasobów pracy w przemyśle tradycyjnym i zaawansowanej technologii wyjaśnia znaczenie behawioralnych czynników lokalizacji przemysłu omawia zmianę roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie wyjaśnia rolę surowców mineralnych w rozwoju przemysłu przedstawia głównych producentów surowców metalicznych uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania surowcami mineralnymi wyjaśnia przyczyny wzrostu roli metali ziem rzadkich w gospodarce światowej na podstawie dostępnych źródeł charakteryzuje światowe zasoby i wydobycie wybranych surowców mineralnych na podstawie danych statystycznych opisuje rozmieszczenie i wielkość wydobycia wybranych surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych charakteryzuje kierunki eksportu i importu surowców energetycznych na podstawie danych statystycznych wyjaśnia znaczenie ropy naftowej dla gospodarki energetycznej państw oraz dla handlu międzynarodowego wykazuje dysproporcje w rozmieszczeniu rejonów produkcji i konsumpcji surowców energetycznych oraz konsekwencje tych dysproporcji wyjaśnia przyczyny zróżnicowania źródeł produkcji energii elektrycznej omawia zmiany wielkość produkcji energii elektrycznej na świecie opisuje aktualne tendencje i kierunki w energetyce światowej ocenia skutki rosnącego zużycia energii elektrycznej oraz uzasadnia konieczność pozyskiwania jej nowych źródeł przedstawia wady i zalety różnych typów elektrowni wykazuje związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a lokalizacją różnych typów elektrowni podaje przyczyny i skutki rozwoju energetyki atomowej wyjaśnia rolę i znaczenie energetyki alternatywnej wyjaśnia, dlaczego energetyka alternatywna rozwija się w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo opisuje możliwości wykorzystania alternatywnych źródeł energii w wybranych krajach świata Strona 81 z 106 C B C B B D B C C C B D B C C D B D B B B C C C B Wymagania edukacyjne z geografii podział usług etapy rozwoju usług znaczenie usług w gospodarce państw podział i znaczenie komunikacji uwarunkowania rozwoju komunikacji dynamika rozwoju usług komunikacyjnych kryteria podziału transportu transport samochodowy i kolejowy wady i zalety transportu samochodowego i kolejowego znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego transport przesyłowy transport wodny i jego znaczenie 10 wymienia typy elektrowni charakteryzuje różne typy elektrowni wskazuje największe hydroelektrownie oraz elektrownie atomowe na mapie świata przedstawia udział energii elektrycznej pochodzącej z różnych elektrowni w wybranych krajach na podstawie danych statystycznych wymienia rodzaje okręgów przemysłowych wskazuje na mapie przykłady okręgów przemysłowych na świecie wyjaśnia czynniki przestrzennej koncentracji przemysłu charakteryzuje rozmieszczenie i rozwój obszarów koncentracji przemysłu na wybranych przykładach wymienia czynniki lokalizacji przemysłu hightech opisuje czynniki lokalizacji zakładów przemysłu zaawansowanej technologii wskazuje największe ośrodki przemysłu hightech na podstawie mapy omawia rozmieszczenie wybranych technopolii na świecie przedstawia znaczenie przemysłu high-tech charakteryzuje wybrane technopolie V. USŁUGI A C klasyfikuje usługi omawia znaczenie usług materialnych i niematerialnych podaje przykłady usług podstawowych i wyspecjalizowanych wymienia sekcje usługowe wg PKD przedstawia podział komunikacji przedstawia uwarunkowania rozwoju komunikacji wyjaśnia znaczenie terminów: transport, łączność, terminal przedstawia rolę komunikacji w gospodarce przedstawia kryteria podziału transportu wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno- C C B A B B B B B A C C B C C C charakteryzuje etapy rozwoju okręgu przemysłowego wykazuje skutki restrukturyzacji przemysłu wyjaśnia zależność między restrukturyzacją przemysłu a rozwojem okręgów przemysłowych wyjaśnia tendencje zmian w rozwoju i rozmieszczeniu okręgów przemysłowych na świecie opisuje cechy przemysłu zaawansowanej technologii omawia formy organizacji przestrzennej przemysłu high-tech opisuje korzyści związane z tworzeniem i funkcjonowaniem parków technologicznych ocenia wpływ przemysłu zaawansowanej technologii na rozwój gospodarczy i jakość życia opisuje etapy rozwoju usług analizuje udział usług w strukturze zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej wykazuje znaczenie usług dla gospodarki państw wykazuje znaczenie usług wyspecjalizowanych dla rozwoju społeczno-gospodarczego państw analizuje dynamikę wzrostu zapotrzebowania na usługi transportowe i łącznościowe na poszczególnych etapach rozwoju omawia wpływ postępu cywilizacyjnego na wzrost popytu na usługi komunikacyjne na podstawie dostępnych źródeł ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w działalności gospodarczej państw Strona 82 z 106 B C C C D C D D D D C D D Wymagania edukacyjne z geografii główne szlaki transportu morskiego struktura przewozu towarów transportu morskiego drogi wodne transportu śródlądowego znaczenie transportu lotniczego wady i zalety transportu wodnego i lotniczego znaczenie łączności rozwój telefonii rola telekomunikacji w światowej gospodarce zagrożenia związane z nowoczesną technologią informacyjną przyczyny rozwoju turystyki klasyfikacja turystyki skutki rozwoju turystyki rola turystyki w światowej gospodarce atrakcyjność turystyczna monokultura turystyczna regiony i kraje świata najczęściej odwiedzane przez turystów walory turystyczne wybranych regionów świata rola i znaczenie nowoczesnych usług przyczyny rozwoju nowoczesnych usług dysproporcje w dostępie do nowoczesnych usług ekonomiczne warunkujące rozwój sieci transportowej opisuje czynniki warunkujące rozwój sieci transportowej wskazuje na mapie kraje o dużej gęstości sieci drogowej i kolejowej omawia gęstość sieci dróg na świecie na podstawie mapy tematycznej charakteryzuje gęstość sieci kolejowej na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia najdłuższe rurociągi i gazociągi na świecie wskazuje na mapie największe porty morskie na świecie wyjaśnia znaczenie terminów: tania bandera, żegluga kabotażowa podaje przyczyny, dla których armatorzy rejestrują statki w krajach taniej bandery wskazuje na mapie najważniejsze szlaki żeglugi śródlądowej na poszczególnych kontynentach wymienia największe porty lotnicze pod względem liczby odprawianych pasażerów na świecie i wskazuje je na mapie charakteryzuje uwarunkowania rozwoju transportu lotniczego podaje przykłady wykorzystania nowoczesnych usług telekomunikacyjnych w życiu codziennym wymienia przyczyny spadku znaczenia usług pocztowych podaje przykłady dużego wpływu łączności na współczesną gospodarkę opisuje rozwój wybranych współczesnych środków łączności klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów przedstawia przyczyny rozwoju turystyki na świecie wyjaśnia, co składa się na atrakcyjność turystyczną omawia zróżnicowanie ruchu turystycznego na świecie wg regionów na podstawie danych statystycznych C C A C B B C A C B A B C C B B C C A C C A C C B B analizuje przewozy ładunków wg rodzajów transportu lądowego w wybranych krajach omawia wady i zalety transportu: samochodowego, kolejowego i przesyłowego omawia zmiany znaczenia transportu kolejowego na świecie określa rolę transportu przesyłowego opisuje wielkość przeładunku i strukturę towarów przeładowywanych w największych portach świata na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych opisuje sieć transportu śródlądowego na świecie na podstawie mapy tematycznej przedstawia rolę kanałów w skracaniu dróg morskich omawia wady i zalety transportu wodnego i lotniczego wyjaśnia, dlaczego rola żeglugi śródlądowej w wielu krajach jest coraz mniejsza wyjaśnia zmiany znaczenia poszczególnych rodzajów transportu wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym określa wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na natężenie oraz kierunki ruchu pasażerów i towarów na podstawie dostępnych źródeł opisuje rolę telekomunikacji komputerowej w światowej gospodarce omawia rolę postępu technologicznego w rozwoju telekomunikacji wykazuje zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetu w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego na podstawie danych statystycznych wykazuje zagrożenia związane z nowoczesną technologią informacyjną analizuje cele ruchu turystycznego we współczesnym świecie opisuje cechy i uwarunkowania ruchu turystycznego na świecie przedstawia ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na wybranych przykładach wyjaśnia, czym jest monokultura turystyczna wykazuje znaczenie turystyki dla rozwoju społecznogospodarczego wybranych krajów i regionów świata opisuje walory turystyczne wybranych ośrodków i regionów turystycznych na świecie na podstawie różnych źródeł wyjaśnia przyczyny dużego udziału Europy w międzynarodowym ruchu turystycznym Strona 83 z 106 C C C C C B C B B C C C D D D C B B D C B C C Wymagania edukacyjne z geografii wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki wymienia regiony atrakcyjne turystycznie charakteryzuje najważniejsze regiony turystyczne świata na podstawie różnych źródeł wskazuje kraje najczęściej odwiedzane przez turystów wymienia nowe siedem cudów świata opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów Europy wymienia nowoczesne usługi podaje przyczyny rozwoju nowoczesnych usług bankowych, ubezpieczeniowych oraz inwestycyjnych podaje nazwy największych banków na świecie pod względem przychodów czynniki wpływające na dysproporcje w rozwoju krajów ekonomiczny podział świata działania zmniejszające dysproporcje w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego państw przyczyny globalizacji płaszczyzny globalizacji największe korporacje świata i ich rola skutki globalizacji płaszczyzny integracji międzynarodowej formy współpracy międzynarodowej działalność wybranych organizacji międzynarodowych przyczyny i skutki integracji europejskiej czynniki rozwoju handlu międzynarodowego przedmioty obrotu międzynarodowego bilans handlowy i bilans płatniczy struktura handlu międzynarodowego źródła konfliktów 8 VI. PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIAT A wymienia czynniki wpływające na dysproporcje w rozwoju społecznogospodarczym krajów świata wskazuje na mapie kraje bogatej Północy i biednego Południa wskazuje przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym państw i regionów świata wymienia państwa należące do BRICS wskazuje płaszczyzny globalizacji wymienia przyczyny globalizacji na świecie wymienia największe korporacje na świecie na podstawie danych statystycznych definiuje indeks globalizacji i wskazuje kraje, w których jego wartość jest najwyższa wskazuje płaszczyzny integracji międzynarodowej przedstawia formy współpracy międzynarodowej C C A C A A C C B C A B porównuje regiony o różnym stopniu zagospodarowania turystycznego wskazuje korzyści wynikające z rozwoju turystyki analizuje niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym związane z rozwojem różnych form turystyki wykazuje dysproporcje w dostępie do nowoczesnych usług finansowych, edukacyjnych i zdrowotnych analizuje przestrzenne zróżnicowanie dostępu do usług bankowych na świecie uzasadnia duży wpływ banków i giełd na funkcjonowanie gospodarki i życie człowieka omawia współzależność procesu rozwoju społecznogospodarczego oraz poziomu edukacji i nauki przedstawia na podstawie danych statystycznych poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjaśnia znaczenie nowoczesnych usług dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów świata ze szczególnym uwzględnieniem usług finansowych D analizuje wybrane mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości życia mieszkańców na podstawie danych statystycznych wskazuje cechy demograficzne, społeczne i gospodarcze państw bogatej Północy i biednego Południa wyjaśnia przyczyny i konsekwencje podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe proponuje działania mające na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym krajów oraz regionów wskazuje przyczyny wzrostu znaczenia korporacji międzynarodowych dla gospodarki wskazuje oraz uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji wyjaśnia, dlaczego globalizacja na płaszczyźnie ekonomicznej ma największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy świata przedstawia przejawy globalizacji na płaszczyznach: politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturowej D Strona 84 z 106 D D D C B B C B D C C B B C B Wymagania edukacyjne z geografii przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych terroryzm i jego skutki wybrane zamachy terrorystyczne przyczyny konfliktów w Europie, Azji i Afryce oraz obszary ich występowania działania międzynarodowe zapobiegające konfliktom przyczyny i skutki polityki izolacjonizmu zmiana relacji człowiek – środowisko w dziejach człowieka poglądy na relacje człowiek – środowisko zasady zrównoważonego rozwoju przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego 6 B omawia rozmieszczenie wybranych organizacji omawia działalność wybranych organizacji międzynarodowych B międzynarodowych na świecie na podstawie o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym mapy tematycznej i militarnym B wymienia główne organy ONZ podaje przykłady krajów członkowskich wybranych B organizacji międzynarodowych podaje przykłady krajów członkowskich Unii Europejskiej wskazuje przyczyny i skutki integracji europejskiej B przedstawia przedmioty obrotu omawia rolę i znaczenie organizacji naukowych, sportowych C międzynarodowego oraz kulturalnych na świecie na podstawie dostępnych źródeł A wyjaśnia znaczenie terminów: eksport, import, analizuje współczesne problemy międzynarodowej wymiany B reeksport i bilans handlowy handlowej B przedstawia czynniki rozwoju handlu ocenia uwarunkowania rozwoju handlu międzynarodowego B międzynarodowego analizuje strukturę towarową i geograficzną obrotów handlu B podaje przykłady państw o dodatnim lub światowego ujemnym bilansie handlowym na podstawie wyjaśnia wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na danych statystycznych B rozwój społeczno-gospodarczy państw przedstawia rodzaje obrotów w handlu omawia przyczyny wybranych zamachów terrorystycznych B międzynarodowym przedstawia skutki konfliktów zbrojnych i terroryzmu opisuje bilans handlowy i bilans płatniczy omawia działania organizacji międzynarodowych i rządów C wymienia źródła konfliktów na świecie państw podejmowane w celu ograniczenia terroryzmu i B przedstawia przyczyny konfliktów na świecie konfliktów zbrojnych wyjaśnia, czym różni się terroryzm od konfliktu omawia przebieg konfliktów w Europie, Azji i w Afryce oraz zbrojnego wskazuje na mapie świata obszary objęte tymi konfliktami przedstawia zagrożenia związane z omawia przyczyny izolacji państwowej na świecie terroryzmem omawia konsekwencje izolacjonizmu państwowego podaje przykłady państw, w których toczą się na płaszczyznach: politycznej, społecznej i gospodarczej konflikty etniczne ocenia wpływ konfliktów zbrojnych na pogłębianie się różnic przedstawia przyczyny rozprzestrzeniania się między bogatymi a biednymi krajami świata konfliktów w wybranym regionie świata omawia konflikty toczące się aktualnie na świecie na przedstawia przebieg wybranego konfliktu podstawie dostępnych źródeł zbrojnego na podstawie dostępnych źródeł omawia rolę ONZ w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych wskazuje na mapie państwa objęte arabską wiosną podaje przykłady izolacji państwowej na świecie VII. CZŁOWIEK W PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ A wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przedstawia poglądy filozoficzne dotyczące relacji człowiek – przyrodnicze, środowisko geograficzne, środowisko przyrodnicze antropopresja A analizuje relację człowiek – środowisko przyrodnicze na B wymienia poglądy na temat relacji człowiek – różnych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego środowisko ocenia skutki zmian środowiska w holocenie związane C przedstawia przykłady racjonalnego z działalnością człowieka Strona 85 z 106 C C D D D B C B C C C C D C C B D D Wymagania edukacyjne z geografii skutki zmian w środowisku związane z działalnością człowieka przyczyny i skutki globalnego ocieplenia i występowania kwaśnych deszczy przyczyny niszczenia warstwy ozonowej przestrzenne zróżnicowanie zanieczyszczeń powietrza na świecie gospodarowanie zasobami wodnymi skutki nadmiernego poboru wody źródła zanieczyszczeń hydrosfery wpływ człowieka na litosferę erozja i degradacja gleb pustynnienie zagrożenia bioróżnorodności przyczyny i skutki wylesiania naruszanie stabilności ekosystemów przez człowieka międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska strategie ochrony środowiska formy ochrony przyrody gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju wymienia przyczyny globalnych zmian klimatu analizuje przestrzenne zróżnicowanie zanieczyszczeń powietrza na świecie na podstawie mapy tematycznej wymienia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń do atmosfery podaje przyczyny powstawania smogu i kwaśnych opadów wymienia źródła zanieczyszczeń hydrosfery omawia gospodarowanie zasobami wodnymi wskazuje obszary niedoboru wody na podstawie mapy tematycznej wyjaśnia znaczenie terminów: lej depresyjny, recykling podaje przykłady katastrof ekologicznych omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na litosferę wyjaśnia znaczenie terminów: erozja, degradacja gleb podaje przyczyny degradacji gleb podaje cechy gleb zdegradowanych podaje przyczyny pustynnienia wskazuje na mapie obszary zagrożone pustynnieniem wskazuje przykłady wpływu działalności człowieka na degradację i dewastację gleb wymienia strategie ochrony środowiska wskazuje sposoby ratowania środowiska geograficznego podaje nazwy organizacji zajmujących się ochroną środowiska podaje przykłady działań wybranych organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną środowiska podaje przykłady rezerwatów biosfery B D A B A C B B B C B B B B C C C A C B B B ocenia możliwości realizacji podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej opisuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na atmosferę ze szczególnym uwzględnieniem zmian klimatycznych wyjaśnia, dlaczego wzrost efektu cieplarnianego jest uważany za problem globalny przedstawia przykłady działań podejmowanych przez organizacje międzynarodowe i rządy państw w celu redukcji zanieczyszczeń atmosfery omawia przykłady wpływu działalności gospodarczej człowieka na zmniejszanie się warstwy ozonowej ocenia skutki zmian w środowisku wywołane kwaśnymi opadami wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach świata przedstawia skutki nadmiernego poboru wody w wyniku działalności gospodarczej człowieka proponuje działania człowieka wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą proponuje działania zapobiegające morskim katastrofom ekologicznym opisuje kierunki oddziaływania człowieka na litosferę wyjaśnia sposoby walki z odpadami przemysłowymi i komunalnymi podaje sposoby ograniczenia erozji gleb uzasadnia konieczność ochrony gleb przed degradacją i przedstawia sposoby zapobiegania niszczeniu gleby analizuje przyczyny i skutki wylesiania omawia wpływ człowieka na biosferę dowodzi na przykładach, że naruszanie stabilności ekosystemów może powodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym omawia międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska wyróżnia i charakteryzuje siedem kategorii obszarów chronionych przedstawia przykłady działań podejmowanych przez rządy krajów, organizacje międzynarodowe i regionalne w celu rozwiązywania problemów globalnych i lokalnych w zakresie Strona 86 z 106 D C B B C D B B D D C B B D D C D C C B Wymagania edukacyjne z geografii racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody zróżnicowanie strukturalne i przestrzenne usług w najbliższej okolicy funkcjonowanie przedsiębiorstwa przemysłowego i jego wpływ na przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne elementy przestrzeni geograficznej 6 wybiera obszar badań zaznacza na mapie najbliższej okolicy wybrane przedsiębiorstwa usługowe zbiera informacje o podmiotach gospodarczych świadczących usługi na badanym terenie określa znaczenie wybranych przedsiębiorstw usługowych dla społeczności lokalnej zbiera ogólne dane na temat lokalnego przedsiębiorstwa produkcyjnego (nazwa, adres, profil działalności, położenie, rok założenia, ważniejsze etapy rozwoju, wielkość i struktura zatrudnienia) przeprowadza badania w przedsiębiorstwie przemysłowym w zakresie profilu i wielkości produkcji, rynków zaopatrzenia i zbytu C C C C C C dobiera narzędzia badawcze w celu określenia dostępności usług w najbliższej okolicy prowadzi dokumentację badawczą prezentuje wyniki badań ocenia wpływ usług na poziom życia ludności w najbliższej okolicy prognozuje zmiany w dostępności usług najbliższej okolicy w czasie dobiera pytania badawcze w celu uzyskania informacji na temat przedsiębiorstwa przemysłowego dokumentuje wyniki badań omawia funkcjonowania przedsiębiorstwa przemysłowego w środowisku lokalnym prezentuje wyniki badań ocenia wpływ przedsiębiorstwa przemysłowego na przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne elementy przestrzeni geograficznej ukazuje perspektywy rozwoju przedsiębiorstwa z uwzględnieniem zmian wielkości produkcji i zatrudnienia Strona 87 z 106 C C C D D C C C C D D Wymagania edukacyjne z geografii Plan wynikowy Oblicza geografii 3, zakres rozszerzony Poziom wymagań Materiał nauczania Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Kat. Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: Kat. I. Środowisko przyrodnicze Polski wymienia kraje sąsiadujące z Polską i wskazuje je na mapie podaje długość granic Polski z poszczególnymi krajami Polski na tle struktur podaje długość linii brzegowej Polski geologicznych Europy podaje całkowitą długość granic i powierzchnię kraju Zlodowacenia w Polsce. przedstawia charakterystyczne cechy położenia politycznego, matematycznego Formy i utwory i przyrodniczego Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej czwartorzędowe wymienia jednostki tektoniczne Europy Cechy rzeźby powierzchni wskazuje jednostki tektoniczne Polski na mapie tematycznej Polski podaje przykłady surowców mineralnych występujących w Polsce Klimat Polski przedstawia budowę geologiczną Polski na tle struktur geologicznych Europy Bilans wodny. Sieć rzeczna na podstawie mapy geologicznej Europy Jeziora w Polsce. Wody przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy tematycznej podziemne omawia występowanie surowców mineralnych na podstawie mapy tematycznej Morze Bałtyckie wymienia nazwy zlodowaceń, które wystąpiły na obszarze Polski Gleby w Polsce wskazuje krainy geograficzne objęte poszczególnymi zlodowaceniami na mapie Świat roślin i zwierząt ogólnogeograficznej omawia przebieg i zasięg zlodowaceń w Polsce na podstawie mapy tematycznej opisuje formy rzeźby młodoglacjalnej podaje przykłady górskich form polodowcowych wymienia pasy rzeźby terenu charakterystyczne dla powierzchni Polski wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu Polski przedstawia czynniki kształtujące rzeźbę powierzchni Polski charakteryzuje pasy rzeźby terenu wyróżnia astronomiczne, kalendarzowe i termiczne pory roku wymienia czynniki kształtujące klimat Polski odczytuje dane z klimatogramów podaje cechy klimatu Polski na podstawie map tematycznych charakteryzuje masy kształtujące pogodę w Polsce wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu wymienia najważniejsze elementy systemu rzecznego Polski wymienia regiony narażone na częste powodzie wskazuje największe rzeki Polski na mapie ogólnogeograficznej przedstawia cechy sieci rzecznej Polski i wyjaśnia jej zróżnicowanie na podstawie Położenie i granice Polski Budowa geologiczna A A A A B A B A B B B A B C C A A A B C C A C A C A A A C B opisuje główne cechy terytorium i granice Polski na podstawie map: tematycznej i ogólnogeograficznej ocenia konsekwencje położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego Polski analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej obszaru Polski omawia budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego umieszczonego w podręczniku analizuje tabelę stratygraficzną porządkuje chronologicznie wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski wyjaśnia, w jakich warunkach geologicznych powstały wybrane surowce mineralne wykazuje, że położenie Polski na kontynencie europejskim jest szczególne omawia zlodowacenia, które wystąpiły na obszarze Polski charakteryzuje działalność rzeźbotwórczą lądolodu i lodowców górskich na obszarze Polski na przykładzie Tatr przedstawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Polski na podstawie mapy w podręczniku wyjaśnia różnicę między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym wykazuje wpływ klimatu peryglacjalnego na rzeźbę Polski wyjaśnia, na czym polega strefowość form polodowcowych w północnej i środkowej Polsce przedstawia charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni Polski i ich wpływ na inne komponenty C D D C C D C B D C C B B D B C D D C C D Strona 88 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii map tematycznych charakteryzuje największe rzeki Polski na podstawie różnych źródeł omawia znaczenie gospodarcze polskich rzek wymienia obszary o największej koncentracji jezior na podstawie mapy ogólnogeograficznej wymienia typy genetyczne jezior i podaje przykłady wymienia rodzaje wód podziemnych (w tym mineralnych) wskazuje miejsca występowania wód mineralnych na mapie tematycznej przedstawia znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior wymienia sztuczne zbiorniki znajdujące się w Polsce i wskazuje je na mapie charakteryzuje wody podziemne w Polsce wymienia największe wyspy Bałtyku i podaje ich przynależność państwową podaje nazwy państw leżących nad Bałtykiem i wskazuje je na mapie wymienia przykłady flory i fauny Bałtyku podaje cechy fizycznogeograficzne Morza Bałtyckiego podaje przyczyny niskiego zasolenia wód Bałtyku charakteryzuje florę i faunę Morza Bałtyckiego wymienia główne typy genetyczne gleb występujących w Polsce wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb rozróżnia główne typy genetyczne gleb występujących w Polsce omawia rozmieszczenie głównych typów genetycznych gleb wymienia gleby strefowe i niestrefowe występujące w Polsce wymienia typy lasów w Polsce charakteryzuje rozmieszczenie lasów w Polsce wymienia przykłady gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce przedstawia granice zasięgów występowania wybranych drzew na podstawie mapy tematycznej podaje skład gatunkowy lasów w Polsce na podstawie wykresu charakteryzuje cechy świata roślinnego i zwierzęcego w Polsce C C A A A C B A C A A A A A C A C C C A A C A B A C środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej wykazuje wpływ głównych orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju porównuje ukształtowanie powierzchni Polski z ukształtowaniem innych krajów europejskich charakteryzuje klimat Polski na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych wykazuje regionalne zróżnicowanie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Polsce na podstawie danych liczbowych i map klimatycznych wykazuje wpływ poszczególnych czynników klimatotwórczych na klimat w Polsce wykazuje skutki gospodarcze ekstremalnych zjawisk atmosferycznych charakteryzuje rodzaje wiatrów występujących w Polsce podaje przyczyny regionalnego zróżnicowania klimatu w Polsce ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego w Polsce charakteryzuje składowe bilansu wodnego Polski w roku hydrologicznym opisuje rozmieszczenie zlewisk i dorzeczy na obszarze Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej omawia cechy reżimu polskich rzek wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i gospodarcze skutki tego zjawiska wyjaśnia zmiany stanów wody oraz analizuje przyczyny i typy powodzi w Polsce charakteryzuje zależność pomiędzy siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi charakteryzuje główne typy genetyczne jezior Polski na wybranych przykładach porównuje batymetrię jezior różnego typu przedstawia znaczenie sztucznych zbiorników wodnych omawia rozmieszczenie wód mineralnych i termalnych na podstawie map tematycznych Polski D D C A D C C C B B C C C B C D D D B C C D D B C B C B C D B C C Strona 89 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii II. analizuje rozmieszczenie i zasoby jezior w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych analizuje przekrój przez basen artezyjski na przykładzie niecki warszawskiej ocenia stopień wykorzystania wód termalnych w gospodarce kraju przedstawia genezę Bałtyku omawia rozmieszczenie wód mineralnych i termalnych na podstawie map tematycznych charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego analizuje bilans wodny i zasolenie Morza Bałtyckiego ocenia stan czystości wód Bałtyku oraz wyjaśnia przyczyny ich zanieczyszczenia wyjaśnia uwarunkowania powstawania gleb w Polsce charakteryzuje wybrane profile glebowe wyjaśnia występowanie gleb strefowych i niestrefowych w Polsce omawia strukturę bonitacyjną gleb w Polsce wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych na proces powstawania gleb w Polsce porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski ocenia przydatność rolniczą gleb w Polsce przedstawia stopień degradacji gleb w Polsce i sposoby ich ochrony wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce charakteryzuje główne zbiorowiska roślinne na obszarze Polski i wyjaśnia uwarunkowania ich występowania opisuje funkcje i znaczenie lasów w Polsce wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce przedstawia wpływ przejściowości klimatycznej na zasięg występowania wybranych gatunków drzew oraz strukturę gatunkową lasów w Polsce wyjaśnia zależności pomiędzy rozmieszczeniem określonych typów lasów a warunkami naturalnymi i działalnością człowieka C B B przedstawia cechy podziału administracyjnego Polski C B Ludność. Urbanizacja Podział administracyjny wskazuje na mapie województwa i podaje ich nazwy C Strona 90 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Polski Liczba i rozmieszczenie ludności Polski Struktura demograficzna ludności Polski Wewnętrzne i zagraniczne migracje Polaków Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce Grupy etniczne Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce Stan zdrowia ludności Polski Sieć osadnicza w Polsce Urbanizacja w Polsce Preferencje wyborcze Polaków Organizacje pozarządowe Bogactwo kulturowe Polski wymienia stolice poszczególnych województw charakteryzuje podział administracyjny własnego województwa podaje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności po zakończeniu II wojny A C A światowej wymienia województwa o największym przyroście i największym spadku liczby ludności w ostatnich latach na podstawie mapy tematycznej charakteryzuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności Polski przedstawia zmiany ludności Polski po II wojnie światowej wymienia województwa charakteryzujące się najwyższym i najniższym współczynnikiem przyrostu naturalnego oraz najwyższym i najniższym współczynnikiem feminizacji na podstawie danych statystycznych omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego na podstawie kartogramu wyjaśnia przyczyny niskiego współczynnika przyrostu naturalnego w miastach charakteryzuje strukturę ludności Polski wg wieku i płci na podstawie danych statystycznych podaje przyczyny starzenia się polskiego społeczeństwa podaje przyczyny migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków wymienia kraje, do których emigruje obecnie największa liczba Polaków podaje przykłady obszarów o dodatnim i ujemnym saldzie migracji wewnętrznych na podstawie map zamieszczonych w podręczniku charakteryzuje regionalne zróżnicowanie salda migracji wewnętrznych w ostatnich latach na podstawie mapy określa kierunki migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce wskazuje rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych na mapie wymienia religie wyznawane w Polsce dostrzega różnice między mniejszością narodową, mniejszością etniczną i grupą etniczną omawia rozmieszczenie grup etnicznych w Polsce na podstawie mapy tematycznej charakteryzuje wybraną grupę etniczną w Polsce na podstawie dostępnych źródeł omawia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia przedstawicieli poszczególnych wyznań na terenie Polski wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce wymienia grupy ekonomiczne ludności w Polsce omawia aktywność zawodową ludności Polski na podstawie danych statystycznych charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce wymienia najczęstsze schorzenia przewlekłe dotykające Polaków wymienia czynniki wpływające na stan zdrowia ludności Polski przedstawia przyczyny zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski przedstawia główne przyczyny zgonów w Polsce wymienia elementy sieci osadniczej A C B A C B C A A A A C B A C A A C C C A A C C A A B B A na podstawie mapy administracyjnej omawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej omawia podział i kompetencje władz administracyjnych oblicza wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności Polski oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranego województwa omawia zmiany tempa wzrostu liczby ludności Polski wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w rozmieszczeniu ludności Polski omawia regionalne zróżnicowanie zmian liczby ludności omawia przyczyny i konsekwencje zmian liczby ludności na podstawie danych statystycznych prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych określa przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności analizuje wartość przyrostu naturalnego w Polsce w wybranych okresach na podstawie danych statystycznych omawia przyczyny zmian przyrostu naturalnego w Polsce w ostatnich latach oblicza wartość współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika feminizacji wyjaśnia przyczyny wyżu demograficznego w Polsce w latach 50. XX w. i jego skutki wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności wraz z rozwojem gospodarczym porównuje piramidę wieku i płci ludności Polski w danym roku z piramidami wieku i płci ludności innych państw przewiduje społeczno-gospodarcze skutki starzenia się polskiego społeczeństwa omawia cechy i kierunki współczesnych migracji wewnętrznych Polaków oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego opisuje rozmieszczenie i liczebność Polonii na świecie na podstawie danych statystycznych przedstawia uwarunkowania oraz konsekwencje C C C C C B C C D C D C C B B C D C C C B D B D C C C C C B Strona 91 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wskazuje największe miasta Polski na mapie wymienia funkcje miast wymienia główne typy genetyczne kształtów wsi charakteryzuje największe miasta w Polsce i ich rozmieszczenie charakteryzuje strukturę funkcjonalną miast omawia czynniki wpływające na rozwój osadnictwa wiejskiego w Polsce przedstawia zmiany liczby ludności miast wg województw na podstawie mapy tematycznej wymienia typy aglomeracji w Polsce i podaje przykłady charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce wyjaśnia przyczyny deglomeracji wymienia główne opcje polityczne w kraju wymienia organizacje pozarządowe funkcjonujące w Polsce podaje przykłady obszarów o najwyższym poparciu dla głównych opcji politycznych w Polsce na podstawie mapy podaje cechy organizacji pozarządowych w Polsce wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce charakteryzuje pomniki historii Polski opisuje polskie obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO C A A C C C B A C B A A A A A C C wewnętrznych i zagranicznych migracji Polaków analizuje okresowe zmiany salda migracji wewnętrznych i zagranicznych wyjaśnia przyczyny zmian salda migracji wewnętrznych i zagranicznych formułuje prognozy dotyczące zmian wielkości i kierunków migracji Polaków ocenia zagrożenia związane z ruchami migracyjnymi ocenia zjawisko nasilenia się migracji zagranicznych Polaków po wejściu do UE omawia najważniejsze cechy kulturowe grup etnicznych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł opisuje główne grupy wyznaniowe w Polsce charakteryzuje strukturę narodowościową i wyznaniową ludności Polski na podstawie danych statystycznych wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego przewiduje korzyści lub problemy wynikające z zamieszkania w kraju jednolitym narodowościowo wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności Polski od 1990 r. oblicza współczynnik aktywności zawodowej i współczynnik bezrobocia w Polsce wykazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce przedstawia uwarunkowania i konsekwencje zróżnicowania struktury zatrudnienia w Polsce przedstawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce wykazuje zależność struktury zatrudnienia Polski lub wybranych państw UE od ich poziomu rozwoju gospodarczego omawia czynniki różnicujące długość życia kobiet i mężczyzn w Polsce przedstawia najczęstsze schorzenia przewlekłe i wykazuje ich zróżnicowanie regionalne ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski ocenia dostępność i poziom usług medycznych w Polsce określa cechy sieci osadniczej i jej rozwój w Polsce D B C D B B D C B D D C C C D B B B D B D B D D B C D C B C C C Strona 92 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii omawia główne typy genetyczne kształtów wsi w Polsce omawia układy przestrzenne polskich miast na podstawie fotografii ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a strukturą osadniczą wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce i jego przyczyny wyjaśnia uwarunkowania współczesnych procesów urbanizacyjnych w Polsce ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej wyjaśnia, na czym polega proces reurbanizacji i podaje jego przykłady w Polsce ocenia skutki procesów urbanizacyjnych w Polsce wyjaśnia przyczyny zmian procesów urbanizacyjnych prognozuje kierunek zmian związanych z urbanizacją interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i krajach UE przedstawia zróżnicowanie frekwencji wyborczej w Polsce omawia zasady działalności organizacji pozarządowych w Polsce analizuje regionalne zróżnicowanie preferencji wyborczych w Polsce omawia czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków ocenia stałe i zmienne czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków oraz regionalne zróżnicowanie tych preferencji omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie omawia najciekawsze obiekty kultury materialnej w swoim województwie omawia dziedzictwo kulturowe różnych grup narodowościowych, etnicznych i religijnych w Polsce ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata D Strona 93 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii III. Rolnictwo Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce Produkcja roślinna w Polsce Chów zwierząt w Polsce Integracja polskiego rolnictwa z rolnictwem UE Rybactwo wymienia czynniki rozwoju rolnictwa wymienia typy rolnictwa w Polsce wymienia regiony rolnicze w Polsce i wskazuje je na mapie charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa w wybranych regionach kraju charakteryzuje główne regiony rolnicze w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wymienia główne obszary uprawy roślin w Polsce na podstawie map tematycznych przedstawia produkcję zbóż w Polsce na podstawie wykresu charakteryzuje strukturę upraw w Polsce charakteryzuje rozmieszczenie upraw oraz wielkość produkcji głównych ziemiopłodów w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wymienia zwierzęta gospodarskie w Polsce i określa kierunki ich chowu wymienia czynniki lokalizacji chowu wybranych zwierząt gospodarskich omawia rozmieszczenie i wielkość pogłowia głównych zwierząt gospodarskich na podstawie map tematycznych wymienia główne problemy polskiego rolnictwa omawia bariery ograniczające rozwój polskiego rolnictwa wymienia korzyści, które daje polskiemu rolnictwu członkostwo naszego kraju w UE wymienia akweny będące łowiskami dla polskiego rybactwa morskiego wymienia porty morskie i rybackie polskiego wybrzeża na podstawie mapy tematycznej charakteryzuje stan floty rybackiej w Polsce opisuje zmiany w wielkości połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie wykresu A A A C C A B C C A A C A C A A A C C wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu rolnictwa w Polsce i jego konsekwencje ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa w Polsce na podstawie map tematycznych ocenia politykę rolną państwa polskiego ocenia wybrane obszary w Polsce pod względem ich przydatności do produkcji rolnej przedstawia wielkość produkcji rolnej Polski na tle wybranych krajów świata na podstawie danych statystycznych analizuje przestrzenną strukturę upraw w Polsce i jej zmiany na podstawie map tematycznych i danych statystycznych określa tendencje zmian w produkcji roślinnej w Polsce przedstawia uwarunkowania chowu zwierząt w Polsce przedstawia przyczyny zmian w pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich w Polsce w ostatnich latach porównuje wielkość produkcji zwierzęcej na tle innych krajów świata na podstawie danych statystycznych określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich w Polsce określa zależność między pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów przedstawia zmiany strukturalne w polskim rolnictwie, które zaszły po wstąpieniu naszego kraju do UE ocenia stan polskiego rolnictwa na tle rolnictwa krajów UE formułuje wnioski dotyczące korzyści, które może przynieść polskiemu rolnictwu uczestnictwo we wspólnej polityce rolnej UE przedstawia stan i perspektywy rozwoju polskiego rybactwa omawia znaczenie rybactwa śródlądowego dla gospodarki wybranego regionu analizuje wielkości i strukturę połowów w Polsce w ostatnich latach na podstawie danych statystycznych B D D D B D C B B C C C B D D B C D D Strona 94 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE IV. Przemysł Sytuacja polskiego przemysłu Górnictwo w Polsce Przemysł energetyczny w Polsce Przemysł przetwórczy w Polsce Obszary koncentracji przemysłu w Polsce dokonuje podziału polskiego przemysłu wymienia przyczyny restrukturyzacji polskiego przemysłu wymienia przykłady specjalnych stref ekonomicznych w Polsce na podstawie mapy przedstawia rozwój i znaczenie przemysłu na obszarze Polski omawia znaczenie specjalnych stref ekonomicznych dla gospodarki kraju wskazuje rozmieszczenie najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce na podstawie mapy tematycznej wymienia surowce energetyczne eksploatowane w kraju i wskazuje ich rozmieszczenie na mapie wskazuje na mapie Polski obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych charakteryzuje rodzaje elektrowni funkcjonujących w Polsce dokonuje podziału elektrowni funkcjonujących w Polsce wymienia alternatywne źródła energii wykorzystywane w polskiej energetyce przedstawia rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych, wodnych oraz innych niekonwencjonalnych na podstawie map tematycznych wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce wskazuje obszary koncentracji przemysłu spożywczego, samochodowego, elektronicznego i meblarskiego wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w Polsce wskazuje na mapie Polski siedziby najbardziej dochodowych firm przetwórstwa przemysłowego wyjaśnia różnicę między ośrodkiem a okręgiem przemysłowym wskazuje na mapie nieistniejące już i współczesne okręgi przemysłowe w Polsce omawia rozmieszczenie okręgów przemysłowych w Polsce w latach 80. i 90. XX w. oraz współczesnych na podstawie map tematycznych omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych w Polsce B A A B C C A C C B A B A C C C B C C C prezentuje przykłady przekształceń własnościowych w polskim przemyśle mających wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych określa zmiany w gospodarce Polski spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r. określa miejsce Polski w światowej produkcji przemysłowej ukazuje perspektywy rozwoju przemysłu w Polsce analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w Polsce na podstawie danych statystycznych ocenia wielkość wydobycia surowców w Polsce na tle światowej produkcji na podstawie danych statystycznych ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego przemysłu wydobywczego omawia warunki występowania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych państwach świata na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii w Polsce wskazuje możliwość wykorzystania alternatywnych źródeł energii w Polsce uzasadnia aktualną lokalizację różnego typu elektrowni w Polsce formułuje problemy energetyki na przykładach wybranych regionów Polski omawia rolę poszczególnych działów przetwórstwa przemysłowego w gospodarce Polski porównuje strukturę przemysłu przetwórczego Polski z ze strukturą przemysłu przetwórczego w krajach UE opisuje uwarunkowania rozmieszczenia przemysłu przetwórczego w Polsce na podstawie map tematycznych D C C C D D D C C B C D D C C C D C C C C Strona 95 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce określa rozmieszczenie i znaczenie okręgów przemysłowych w Polsce opisuje przyczyny restrukturyzacji w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce opisuje zmiany zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce porównuje procesy restrukturyzacyjne zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w Polsce, biorąc pod uwagę dawną i obecną strukturę gałęziową przemysłu V. Usługi Transport w Polsce Łączność w Polsce Atrakcyjność turystyczna wymienia przykłady działalności usługowej w Polsce wymienia przykłady firm związanych ze sferą usług, mające siedziby w wybranym Polski Turystyka krajowa i zagraniczna Handel zagraniczny Polski województwie omawia rolę i znaczenie usług w gospodarce Polski wskazuje na mapie najważniejsze szlaki transportowe w Polsce charakteryzuje sieć transportową wybranego regionu kraju przedstawia znaczenie transportu intermodalnego oraz jego wady i zalety wymienia elementy infrastruktury transportu przesyłowego wymienia problemy transportu kolejowego i samochodowego w Polsce wymienia przyczyny budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność omawia rolę łączności w gospodarce Polski przedstawia charakterystykę poszczególnych działów łączności opisuje rozwój łączności w Polsce po II wojnie światowej wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna wymienia walory krajoznawcze Polski odróżnia walory przyrodnicze od antropogenicznych wymienia regiony turystyczne w Polsce i wskazuje je na mapę przedstawia atrakcje turystyczne wybranych regionów Polski na podstawie dostępnych źródeł wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki podaje kierunki wyjazdów zagranicznych polskich turystów omawia rolę turystyki w gospodarce krajowej charakteryzuje turystykę krajową i zagraniczną w Polsce na podstawie danych statystycznych i map tematycznych podaje przyczyny ujemnego salda bilansu handlowego Polski wskazuje głównych partnerów handlowych Polski omawia znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki Polski A B C C C B A A A A C B C B A B A B A A C C A C C przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i w innych państwach UE przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce wymienia przykłady przekształceń własnościowych w polskiej gospodarce, które wpłynęły na zmiany struktury usług określa stopień rozwoju sieci transportowej w Polsce na tle krajów UE określa zmiany w zakresie środków transportu w Polsce określa skutki budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce analizuje sieć transportu i jej zmiany w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej w Polsce na podstawie danych statystycznych uzasadnia konieczność inwestowania w rozwój sieci transportowej we własnym regionie i w Polsce podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności na terenie kraju określa poziom rozwoju łączności w Polsce na tle krajów UE wyjaśnia przyczyny niższego poziomu rozwoju łączności w Polsce w stosunku do wysoko C C A C C C D B D A C B D D C D D D B C Strona 96 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii przedstawia bilans handlu zagranicznego Polski i wyjaśnia jego zmiany B rozwiniętych krajów UE ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków łączności w Polsce analizuje czynniki warunkujące rozwój turystyki w Polsce porównuje walory turystyczne wybranych regionów w Polsce ocenia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze Polski ocenia regionalne zróżnicowanie infrastruktury turystycznej w Polsce dowodzi atrakcyjności turystycznej Polski przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych rodzajów turystyki w Polsce porównuje strukturę wykorzystania środków transportu w turystyce krajowej i zagranicznej analizuje cechy ruchu turystycznego w Polsce na podstawie danych statystycznych przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i wybranych państw Europy wykazuje zmiany znaczenia handlu zagranicznego dla gospodarki Polski wskazuje kierunki geograficzne i strukturę handlu zagranicznego Polski na podstawie danych statystycznych wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Polski po 1990 r. określa miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym przewiduje, w jakich kierunkach będzie rozwijał się handel zagraniczny naszego kraju D B D C D C B C D VI. Polska w świecie Polska w organizacjach międzynarodowych Inwestycje zagraniczne w Polsce wymienia organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska wymienia euroregiony funkcjonujące przy polskich granicach i wskazuje je na mapie A A A podaje przykłady działań podejmowanych przez Polskę w ramach organizacji międzynarodowych na podstawie dostępnych źródeł charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast C przedstawia udział Polski w procesach integracyjnych i głównych organizacjach międzynarodowych wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów w Polsce omawia działalność Polski w organizacjach, które zapobiegają zagrożeniom społeczno-ekonomicznym B C C D Strona 97 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii i gmin bliźniaczych wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną Polski wskazuje polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na podstawie danych statystycznych A C A podaje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych prowadzonych w wybranym województwie na podstawie dostępnych źródeł oraz konfliktom zbrojnym lub je niwelują ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE omawia strukturę przestrzenną BIZ w Polsce na podstawie danych statystycznych analizuje wartość BIZ napływających do poszczególnych regionów naszego kraju na podstawie mapy przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski ocenia znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju wskazuje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce C D wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego w Polsce określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie wybranych krain geograficznych Polski na podstawie dostępnych źródeł porównuje podział Polski na pasy ukształtowania powierzchni z podziałem na regiony fizycznogeograficzne wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego wybranego regionu przestawia dominanty środowiska wybranych regionów Polski na postawie map tematycznych, danych statystycznych i obserwacji bezpośrednich wykazuje związki i zależności zachodzące między poszczególnymi elementami środowiska przyrodniczego w wybranym makroregionie przedstawia czynniki wpływające na rozwój społeczno-gospodarczy wybranych regionów Polski przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w rozwoju poszczególnych regionów Polski ocenia skutki dysproporcji w rozwoju społecznogospodarczym Polski ocenia poziom rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych regionów Polski B C B C C VII. Zróżnicowanie regionalne Polski Regiony fizycznogeograficzne Polski Cechy środowiska przyrodniczego wybranego regionu Polski Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Potencjał gospodarczy wybranego regionu Polski wymienia kryteria podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne wskazuje na mapie prowincje i podprowincje Polski przedstawia regionalizację fizycznogeograficzną Polski wskazuje na mapie makroregiony Polski wymienia walory środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej na podstawie map, danych statystycznych i innych źródeł wymienia regiony o najwyższym i najniższym stopniu rozwoju społeczno-gospodarczego wskazuje na mapie regiony różniące się poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym Polski wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego danego regionu omawia wartości mierników rozwoju społeczno-gospodarczego wybranego regionu na podstawie danych statystycznych A C B C A C A C B A C C B B D B B D D B C D C Strona 98 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii przedstawia rolę i zadania samorządu terytorialnego w regionie na podstawie dostępnych źródeł omawia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym w wybranym regionie Polski ocenia potencjał gospodarczy regionu na podstawie danych statystycznych i dostępnych źródeł omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł VIII. Degradacja i ochrona środowiska Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego w Polsce Ochrona środowiska przyrodniczego Polski Walory parków narodowych w Polsce wymienia źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery wymienia regiony w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska charakteryzuje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia oraz klęski ekologicznej w Polsce i wskazuje te obszary na mapie podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery wymienia gatunki roślin i zwierząt objęte ochroną w Polsce przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce wymienia parki narodowe w Polsce wskazuje parki narodowe na mapie ogólnogeograficznej w Polsce opisuje przykłady form ochrony przyrody i krajobrazu we własnym regionie charakteryzuje walory przyrodnicze parku narodowego we własnym regionie A A C A A A B A C C C omawia wybrane wskaźniki zanieczyszczenia powietrza omawia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń atmosferycznych charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych omawia uwarunkowania rozmieszczenia obszarów chronionych w Polsce wyjaśnia, na czym polega restytucja gatunków podaje przykłady restytucji gatunków zwierząt w Polsce przedstawia działania polskich i międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody prowadzone na terytorium naszego kraju ocenia kierunki i skuteczność działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanych w Polsce uzasadnia konieczność prowadzenia działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska w Polsce przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające szczególnej ochronie w parkach narodowych w Polsce na podstawie dostępnych źródeł, np. map i danych statystycznych opisuje unikalne obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie parków narodowych projektuje utworzenie nowego obszaru chronionego C C C D C C B A B D D B C D Strona 99 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii we własnym regionie Powtórzenie materiału przed egzaminem maturalnym (15 h) Położenie oraz środowisko przyrodnicze Polski Mapa jako obraz Ziemi Sfery Ziemi Procesy endogeniczne i egzogeniczne wymienia cechy położenia geograficznego Polski zaznacza na mapie kraje będące sąsiadami Polski zaznacza na mapie główne obszary występowania surowców mineralnych w Polsce i na świecie wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu odczytuje dane z klimatogramów wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu rozpoznaje typy jezior wymienia państwa nadbałtyckie wymienia typy gleb i lasów występujących w Polsce i na świecie wymienia elementy mapy wymienia metody przedstawiania rzeźby terenu na mapie czyta legendę mapy topograficznej wymienia źródła ciepła na Ziemi wymienia czynniki wpływające na rozkład temperatury powietrza na Ziemi odczytuje z mapy symbole synoptyczne zaznacza na mapie miejsca, w których odnotowano ekstremalne zjawiska atmosferyczne rozpoznaje podstawowe (najpospolitsze) rodzaje skał występujących na Ziemi wymienia procesy endogeniczne i egzogeniczne podaje cechy położenia Polski na podstawie mapy przedstawia jednostki tektoniczne Polski na podstawie mapy zaznacza na mapie Polski zasięgi zlodowaceń opisuje pasy rzeźby terenu Polski podaje cechy klimatu Polski na podstawie map tematycznych opisuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze rzek i jezior Polski podaje przyczyny niewielkiego zasolenia wód Bałtyku przestawia granice zasięgów wybranych gatunków drzew w Polsce klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria charakteryzuje metody prezentacji zjawisk ilościowych i jakościowych na mapie przedstawia mechanizm powstawania monsunów opisuje właściwości chemiczne wód morskich opisuje typy ustrojów rzecznych wskazuje na mapie obszary głównych fałdowań górskich A C C A C A B A A A A C A A C C C A A B C C A C A B D C B C C C A A C opisuje charakterystyczne cechy granic Polski porównuje budową geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego podaje różnicę między działalnością rzeźbotwórczą lądolodu i lodowca górskiego wyjaśnia różnice między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym charakteryzuje klimat Polski na podstawie map klimatycznych i danych statystycznych omawia cechy reżimu polskich rzek porównuje batymetrię jezior różnego typu charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego odróżnia gleby strefowe od niestrefowych charakteryzuje profile glebowe opisuje wykorzystanie gospodarcze lasów porównuje i szereguje różne rodzaje skał porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku klasyfikuje jeziora według typów genetycznych wyjaśnia przyczyny ruchu płyt tektonicznych podaje różnicę między ruchami epejrogenicznymi a ruchami izostatycznymi opisuje czynniki wpływające na przebieg procesów krasowych ocenia konsekwencje położenia geopolitycznego Polski analizuje tabelę stratygraficzną analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej wykazuje skutki gospodarcze ekstremalnych zjawisk atmosferycznych w Polsce i na świecie wyjaśnia przyczyny niedoboru wody i przyczyny powodzi w Polsce i na świecie analizuje przekrój przez basen artezyjski porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach Polski wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości w Polsce posługuje się skalą polową do obliczenia powierzchni wyjaśnia skutki globalnych zmian klimatu omawia genezę oraz skutki tsunami czyta plany batymetryczne jezior C C C B C C C C B C C C C B B A C D D D D B D C B C B C C D A D C Strona 100 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii wymienia przykłady form erozyjnych i akumulacyjnych powstałych w wyniku działalności rzek i lądolodów podaje cechy gór zrębowych i fałdowych omawia rozmieszczenie wulkanów i trzęsień ziemi na świecie na podstawie mapy tematycznej Przemiany polityczne i gospodarcze świata Ludność i urbanizacja odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata zaznacza na mapie aktualny podział administracyjny Polski wymienia czynniki wpływające na zmianę liczby ludności w Polsce i na świecie wymienia fazy przejścia demograficznego wymienia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce i na świecie wymienia kraje o wysokim i niskim przyroście naturalnym wymienia grupy ekonomiczne ludności na podstawie piramidy wieku i płci wymienia przyczyny migracji zewnętrznych i wewnętrznych w Polsce i na świecie wymienia mniejszości narodowe i etniczne w Polsce wymienia główne odmiany ludzkie na świecie wymienia czynniki wpływające na aktywność zawodową ludności w Polsce i na świecie wymienia główne choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych wymienia funkcje miast i typy aglomeracji w Polsce i na świecie C C A A A A A A A A A A A A A C C wykazuje zależność między ruchami płyt skorupy ziemskiej a trzęsieniami ziemi podaje konsekwencje ruchów masowych analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów porównuje ukształtowanie powierzchni Polski z ukształtowaniem powierzchni innych krajów wykazuje związek między siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi ocenia stan czystości wód Bałtyku wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w Polsce odczytuje i interpretuje treść mapy topograficznej i samochodowej porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w różnych strefach klimatycznych ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współczesnych zlodzeń wykazuje związek występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu rzeźbotwórczego powierzchni Ziemi wyróżnia kryteria podziału państw według PKB na 1 mieszkańca oraz HDI oblicza: wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności, współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik feminizacji, współczynnik przyrostu rzeczywistego, współczynnik aktywności zawodowej, wskaźnik bezrobocia opisuje cechy społeczeństwa w różnych fazach przejścia demograficznego opisuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w Polsce rozróżnia fazy urbanizacji omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie i w Polsce omawia na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r. przedstawia zmiany podziału administracyjnego Polski po II wojnie światowej porównuje kształt piramidy wieku i płci ludności Polski w danym roku D D C C C D D D B C C C C B B C C B C B C D B Strona 101 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Rolnictwo wymienia główne opcje polityczne i organizacje pozarządowe w Polsce wymienia obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO w Polsce charakteryzuje wybrane ustroje polityczne na świecie opisuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności w Polsce i na świecie omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego w Polsce i na świecie przedstawia zmiany liczby ludności w Polsce po II wojnie światowej porównuje piramidę wieku i płci Polski z piramidami wieku i płci innych państw podaje przyczyny starzenia się społeczeństwa określa kierunki migracji zewnętrznych Polaków na podstawie mapy wyjaśnia rozmieszczenie przedstawicieli poszczególnych wyznań na świecie charakteryzuje strukturę bezrobocia w Polsce podaje najczęstsze przyczyny zgonów w Polsce i na świecie charakteryzuje największe miasta w Polsce i na świecie oraz omawia ich rozmieszczenie charakteryzuje funkcje wybranych miast na świecie charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych w Polsce i na świecie charakteryzuje wybrane pomniki historii Polski oraz polskie obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO wymienia czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce i na świecie wymienia regiony rolnicze w Polsce i na świecie wymienia główne obszary upraw roślin i chowu zwierząt w Polsce i na świecie charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa wybranego regionu kraju oraz wybranych państw na świecie charakteryzuje rozmieszczenie upraw i wielkość produkcji głównych ziemiopłodów i zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych charakteryzuje stan floty rybackiej i wielkość połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych C B C A C B C A C C C C A A A C C C z piramidami wieku i płci innych państw wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego ukazuje przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce i na świecie ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej w Polsce i na świecie przedstawia uwarunkowania preferencji wyborczych Polaków opisuje zmiany na mapie politycznej Europy po 1989 r. oraz ich następstwa prognozuje rozwój liczby ludności Polski na podstawie wskaźników demograficznych przewiduje społeczno-gospodarcze skutki starzenia się społeczeństwa ocenia natężenie zjawiska migracji zagranicznych Polaków po wejściu do UE ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności Polski i innych krajów na świecie interpretuje wskaźniki urbanizacji w Polsce i Europie ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata C D omawia zróżnicowanie poziomu rolnictwa w Polsce i na świecie oraz podaje jego konsekwencje porównuje produkcję rolniczą Polski z produkcją rolniczą wybranych krajów świata przedstawia zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu naszego kraju do UE przedstawia stan i perspektywy światowego i polskiego rybactwa ocenia wpływ poszczególnych czynników na rozwój rolnictwa w Polsce i na świecie analizuje strukturę przestrzenną upraw w Polsce i na świecie oraz jej zmiany na podstawie danych statystycznych porównuje wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce na tle innych krajów świata na podstawie danych statystycznych C D D D C D C B B D D C C D Strona 102 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Przemysł Usługi dokonuje podziału przemysłu wg wybranych kryteriów wymienia funkcje przemysłu wymienia czynniki lokalizacji przemysłu wskazuje lokalizację najważniejszych złóż surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie mapy tematycznej oraz danych statystycznych wymienia rodzaje elektrowni w Polsce i na świecie wymienia alternatywne źródła energii wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego w Polsce i na świecie wskazuje na mapie największe okręgi przemysłowe świata i Polski wskazuje na mapie obszary występowania zasobów naturalnych w Polsce i na świecie przedstawia rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych, wodnych oraz innych niekonwencjonalnych w Polsce i na świecie na podstawie map tematycznych wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w Polsce i na świecie charakteryzuje i wskazuje na mapie specjalne strefy ekonomiczne w Polsce analizuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych dokonuje podziału usług omawia sieć transportową wybranego państwa oraz Polski wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna wymienia walory krajoznawcze Polski i wybranych państw świata wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki wskazuje głównych partnerów handlowych Polski omawia rolę usług w gospodarce Polski i innych państw świata omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu omawia rolę łączności w gospodarce Polski i świata przedstawia atrakcje turystyczne w wybranym państwie świata i C A A C A A A C C B C C D C A C B A A C C C C B porównuje chów ekstensywny z intensywnym analizuje wielkość i strukturę połowów w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych ocenia politykę rolną państwa polskiego i wybranych państw świata określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich w Polsce i na świecie prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce i innych państwach świata na podstawie danych statystycznych porównuje strukturę przemysłu przetwórczego Polski ze strukturą innych krajów świata opisuje zmiany zachodzące w okręgach przemysłowych Polski i świata określa miejsce Polski w światowej produkcji przemysłowej ocenia wielkość wydobycia surowców w Polsce i na świecie wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii w Polsce i na świecie omawia procesy modernizacji i restrukturyzacji zachodzące w okręgach przemysłowych ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego i światowego przemysłu wydobywczego formułuje problemy energetyki w Polsce i na świecie ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce i na świecie C C D przedstawia zróżnicowanie sektora usług w Polsce i w innych państwach UE przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu w Polsce i na świecie podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności w Polsce i na świecie porównuje walory turystyczne wybranych państw i Polski przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych rodzajów turystyki w Polsce i na świecie porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego Polski i B B A D C C C C D B C D D D C B C B Strona 103 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii w Polsce omawia rolę turystyki w polskiej i światowej gospodarce omawia bilans handlu zagranicznego w wybranych państwach świata i Polski C C Polska w świecie wymienia organizacje międzynarodowe, m.in. te, do których należy Polska Zróżnicowanie regionalne Polski. wymienia euroregiony na podstawie mapy Problemy współczesnego wymienia czynniki wpływające na atrakcyjność inwestycyjną świata Polski wymienia kryteria podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne wymienia walory środowiska wybranej krainy geograficznej w Polsce wymienia mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego regionu charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych omawia polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na podstawie danych statystycznych charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej na podstawie mapy przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społecznogospodarczym Polski i świata podaje przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie A A A A A Degradacja i ochrona środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie A A wymienia źródła zanieczyszczeń w różnych sferach Ziemi wymienia obszary na świecie i w Polsce o największym zanieczyszczeniu środowiska na podstawie map podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery rozpoznaje parki narodowe w Polsce i na świecie na podstawie C C C B A A B C wybranych państw świata wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych ocenia zróżnicowanie infrastruktury turystycznej w Polsce i na świecie przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki w Polsce i na świecie wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu Polski po 1990 r. ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków transportu oraz łączności w Polsce i na świecie ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Polski i innych państw świata ocenia miejsce Polski w światowym handlu międzynarodowym i przewiduje kierunki jego rozwoju wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów w Polsce przedstawia nierównomierny napływ inwestycji zagranicznych do poszczególnych regionów Polski na podstawie mapy wyjaśnia uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego regionów Polski omawia przyczyny i skutki globalizacji podaje przykłady form współpracy międzynarodowej na różnych płaszczyznach omawia działalność Polski w organizacjach międzynarodowych przedstawia bariery w napływie BIZ do Polski przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w poziomie rozwoju wybranych regionów Polski przedstawia ekonomiczne skutki konfliktów na świecie ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia Polski do UE ocenia znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł stosuje różne mierniki do oceny poziomu rozwoju społecznogospodarczego państw omawia przyczyny przestrzennego zróżnicowania emisji głównych zanieczyszczeń powietrza na świecie omawia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń atmosferycznych podaje przykłady restytucji różnych gatunków zwierząt wyjaśnia zasady zrównoważonego rozwoju przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające D B B D D D C B B C A C B B B D D C C C C A B C Strona 104 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii mapy charakteryzuje źródła zanieczyszczeń różnych sfer Ziemi wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia i klęski ekologicznej w Polsce i na świecie oraz wskazuje te obszary na mapie przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce i na świecie charakteryzuje walory przyrodnicze parków narodowych w Polsce i na świecie wymienia obszary o różnym stopniu zależności człowieka od środowiska przyrodniczego Zajęcia terenowe (8 godz.) określa współrzędne geograficzne miejsca obserwacji na pomocą GPS dokonuje pomiaru azymutu za pomocą busoli wyznacza kierunki świata za pomocą busoli określa wysokość bezwzględną za pomocą GPS C B C A C C C C szczególnej ochronie w parkach narodowych w Polsce i na świecie na podstawie danych statystycznych i dostępnych źródeł charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska w Polsce i na świecie przedstawia działania międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony przyrody w Polsce i na świecie opisuje unikalne na skalę światową obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie parków narodowych ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego w Polsce i na świecie wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych ocenia kierunki i skuteczność działań państw na rzecz ochrony środowiska wymienia elementy środowiska przyrodniczego w okolicach szkoły opisuje typy skał występujących w okolicach szkoły na podstawie mapy geologicznej i obserwacji bezpośredniej opisuje elementy środowiska przyrodniczego w otoczeniu szkoły określa sposoby użytkowania ziemi w pobliżu miejsca obserwacji wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a użytkowaniem ziemi na badanym obszarze C B C D C D A C C C B Strona 105 z 106 Wymagania edukacyjne z geografii Warunki i tryb uzyskania wyższej niż przewidywana końcowo rocznej oceny klasyfikacyjnej W przypadku zgłoszenia się ucznia lub rodzica do nauczyciela, w terminie ustalonym w statucie, o ustalenie wyższej, niż przewidywana śródroczna lub roczna ocena klasyfikacyjna, nauczyciel dokonuje analizy zasadności wniosku i jeśli uzna, że istnieje możliwość zmiany oceny, przekazuje uczniowi informację o terminie przeprowadzenia egzaminu wprowadzając stosowny zapis w dzienniku. Wniosek może być zasadny, jeśli uczeń: - przejawiał zainteresowanie nauką przedmiotu przez okres objęty oceną klasyfikacyjną; - uczęszczał na lekcje, gdzie zrealizowano przynajmniej ½ materiału nauczania zaplanowanego na ten okres, pod warunkiem, że wszystkie nieobecności na lekcjach geografii są usprawiedliwione; - prowadził starannie zeszyt lekcyjny; Egzamin obejmuje pięć pytań, poleceń lub zadań dotyczących materiału nauczania z ostatniego okresu nauki (drugiego półrocza), a jeśli uczeń uzyskał również ocenę niedostateczną w pierwszym okresie (I półroczu) – z całego roku szkolnego. Egzamin może być przygotowany w formie pisemnej lub ustnej w zależności od rodzaju materiału nauczania (np. konieczność prezentacji danych na mapie lub obliczeń, na podstawie danych). Nauczyciel opracowuje do pytań, poleceń lub zadań kryteria oceniania zgodnie z ustalonymi wcześniej szczegółowymi wymaganiami edukacyjnymi, przed mającym się odbyć egzaminem. Jeśli uczeń odpowie na pytania zgodnie z ustalonymi wcześniej kryteriami na ocenę wyższą, nauczyciel może podjąć decyzję o zmianie oceny klasyfikacyjnej. W przypadku uczniów z orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, przy opracowaniu pytań, poleceń i zadań do egzaminu uwzględnione zostaną stosowne zalecenia z ww orzeczenia. Strona 106 z 106