Trening pamięci – HIPNOZA

TRENING PAMIĘCI ĆW.5 Zajęcia w ramach Uniwersytetu Trzeciego Wieku
Beata Świątek­Brzezińska (Instytut Psychologii UJ)
PLAN KURSU
1. Poznajmy się. Moja pamięć. (Wzajemne poznanie, wypowiedzi na temat swoich problemów z pamięcią oraz sposobów na zapamiętywanie). 2. Jak działa pamięć? Co robić, żeby jak najdłużej cieszyć się dobrą pamięcią – przykładowe ćwiczenia.
3. Jak wyobraźnia wspomaga pamięć. (Podwójne kodowanie – werbalne i obrazowe).
4. Jak skojarzenia wspomagają pamięć. (Skojarzenia werbalne i rysunkowe– ćwiczenia ).
PLAN KURSU – CD.
5. Fałszywe wspomnienia – czy można pamiętać coś, czego nie było?
6. Temat zaproponowany przez uczestników zajęć – wybrane zagadnienie z zakresu psychologii pamięci ­> Hipnoza
7. Mnemotechniki – prezentacja i ćwiczenia.
8. Prezentacja zastosowania wybranej znanej lub samodzielnie opracowanej mnemotechniki (praca w grupach – zadanie zaliczeniowe).
PLAN ZAJĘĆ
1. Sprawy organizacyjne  2. Hipnoza a pamięć
 3. Zadanie domowe ­ odpowiedzi

HISTORIA BADAŃ NAD HIPNOZĄ
Zachodni badacze zwrócili po raz pierwszy uwagę na zjawisko hipnozy na przełomie XVIII i XIX wieku za sprawą stworzonej przez niemieckiego lekarza Franza Antona Mesmera teorii „magnetyzmu zwierzęcego”, czy też „uniwersalnego fluidu”, nazywanego także mesmeryzmem.  Jego teoria zakładała istnienie fluidu magnetycznego rozumianego jako forma oddziaływania na siebie ludzi i zwierząt. Według Mesmera, fluid magnetyczny może przenosić się z jednej osoby na drugą, a terapeuta może wywołać przypływy lub odpływy fluidu i wykorzystywać owe zmiany do leczenia chorych, w czym teorie jego przypominają bioenergoterapię.  W konsekwencji odrzucenia teorii Mesmera jako nienaukowych, kojarzona z jego osobą hipnoza również została uznana za szarlatanerię. Część badaczy próbowała dowieść, że wszelkie działania terapeutyczne Mesmera były w istocie rodzajem oddziaływania czysto psychologicznego. Wykazywano, że pacjenci niewidzący, że Mesmer zbliża do ich ciała dłoń lub magnes, nie odczuwali w żaden sposób jego oddziaływania, natomiast odczuwali je wówczas, gdy widzieli zabiegi Mesmera lub byli przekonani o tym, że ów już je rozpoczął.  Czysto psychologiczne znaczenie samego magnesu w zabiegach przeprowadzanych przez Mesmera wykazano podmieniając go na zwykły kawałek żelaza. Pomimo owych licznych argumentów za uznaniem psychologicznych aspektów terapii, Mesmer do końca swojego życia oficjalnie podtrzymywał swoje koncepcje magnetycznych fluidów, jednocześnie odcinając się od wyjaśniania obserwowanych efektów jego terapii oddziaływaniami psychologicznymi takimi, jak sugestia czy hipnoza.  Léon Chertok w swojej pracy z 1989, pomimo przekonań samego Mesmera, nazwał go prekursorem badań nad hipnozą, jakkolwiek ograniczającym się przy tym do prób wyjaśnień czysto fizjologicznych, przy pominięciu aspektów psychologicznych.

JEAN­MARTIN CHARCOT PRZEPROWADZAJĄCY POKAZ HIPNOZY NA PACJENTCE CIERPIĄCEJ NA HISTERIĘ PODTRZYMYWANEJ PRZEZ JÓZEFA BABIŃSKIEGO, LECZONEJ W SZPITALU SALPÊTRIÈRE – OBRAZ „UNE LEÇON CLINIQUE À LA SALPÊTRIÈRE”, AUTOR: PIERRE ARISTIDE ANDRÉ BROUILLET, ROK 1887
HISTORIA BADAŃ NAD HIPNOZĄ
Termin „hipnoza” został wprowadzony około 1841 roku przez szkockiego lekarza Jamesa Braida posługującego się mesmeryzmem, po czym został ogólnie przyjęty.  W odróżnieniu od Mesmera, Braid uważał jednak stosowane przez siebie zabiegi hipnotyczne za rodzaj oddziaływań psychologicznych
 Dla późniejszych poglądów dotyczących hipnozy znamienny był także spór pomiędzy dwoma badaczami: Jean­Martinem Charcotem uznającym hipnozę za stan psychopatologiczny występujący wyłącznie w związku z zaburzeniami psychicznymi oraz Hippolytem Bernheim'em uważającym hipnozę za zjawisko psychologiczne mogące wystąpić u każdego, także zdrowego człowieka.  Dalsze badania potwierdziły słuszność poglądów Bernheima.

HIPNOZA ­ PESPEKTYWA PSYCHOLOGA

Psychologowie ogólni i poznawczy skupiają się przede wszystkim na chęci poznania samej natury hipnozy oraz jej wpływu na myślenie, postrzeganie, zapamiętywanie czy uczenie się (Siuta, 2000). Badacze pracujący na polu psychologii społecznej koncentrują się na relacji, jaka tworzy się pomiędzy osobą hipnotyzująca a hipnotyzowaną.
RELACJA HIPNOTYCZNA 
Szczególnie interesujące jest zagadnienie oczekiwań pacjenta, jakie przypisuje on swojemu hipnotyzerowi oraz samemu zjawisku hipnozy, a następnie czy oczekiwania te wpływają na przebieg transu. Psychologia sądowa wskazuje na możliwe zastosowanie hipnozy odnośnie ofiar i świadków przestępstw. Psychologowie kliniczni szukają w hipnozie narzędzia terapeutycznego, które pozwoliłoby na skuteczną pracę z pacjentami. W istocie hipnoterapia wykorzystywana jest w terapii analitycznej, gestaltowskiej, krótkoterminowej czy eriksonowskiej, a także w medycynie w aspekcie analgetycznym.
HIPNOZA ­ DEFINICJE

Hýpnos (gr.) znaczy sen; hypnōtikós (gr.) znaczy usypiający, nasenny. „Słownik Wyrazów Obcych” pod red. J. Tokarskiego zawiera także definicję tego słowa jako: „stan podobny do snu, wywołany sugestią, w którym wola usypianego jest podporządkowana woli usypiającego”. (1980, s. 280)

Hipnoza (grec. ύπνος = ýpnos, dosłownie sen) – definiowana jest jako stan prawidłowo funkcjonującego umysłu, w którym uwaga danej osoby jest mocno zogniskowana na określonych bodźcach, świadomość bodźców pochodzących spoza obszaru zogniskowania uwagi jest znacznie ograniczona, oraz podczas którego krytyczny osąd danej osoby zostaje częściowo zawieszony (Wikipedia)
HIPNOZA ­ DEFINICJE
Przejściowy stan zmienionej uwagi u danej osoby, stan, który może być wywołany przez inną osobę i w którym różne zjawiska mogą pojawiać się spontaniczne, albo też jako odpowiedzi na bodźce słowne lub bodźce innego rodzaju. Te zjawiska obejmują zmianę w świadomości i w pamięci, zwiększenie podatności na sugestie oraz pojawienie się u danej osoby odpowiedzi i myśli, które w zwykłym stanie umysłu nie są jej znane.
Brytyjskie Stowarzyszenie Medyczne (British Medical Association)
HIPNOZA ­ STANOWISKA
Współcześnie wyróżnia się dwa dominujące podejścia do hipnozy :
Transowe (interpretuje hipnozę jako stan zmienionej świadomości, różny od stanu czuwania i stanu snu)
Nietransowe (społeczno­psychologiczne ) według którego do wyjaśnienia zjawiska hipnozy wystarczą pojęcia z zakresu psychologii ogólnej i społecznej (rola motywacji, postaw, oczekiwań)
SEKWENCJA
1. Indukcja hipnotyczna.
2. Sugestie.
3. Wyprowadzenie ze stanu hipnozy.

TYPY SUGESTII:
 Dotyczące zmiany nawyków
 Proste sugestie motoryczne
 Sugestie z wyzwaniem
 Sugestie poznawcze
PODATNOŚĆ HIPNOTYCZNA
„Względnie stała cecha podmiotu wyznaczająca poziom jej reaktywności na sugestie podawane po indukcji hipnotycznej”
(Siuta, 2000).
PODATNOŚĆ HIPNOTYCZNA


Hipnoza może być traktowana jako naturalny aspekt funkcjonowania ludzkiego umysłu i ciała, dlatego można spekulować, że wszyscy ludzie są podatni na stan hipnotyczny.
Różnice indywidualne oscylują wokół podatności na sugestie hipnotyczne. Czy rzeczywiście podczas stanu transowego wywołanego kierowaną sugestią lub też indukcją hipnotyczną pacjent/osoba poddawana hipnozie jest pozbawiona kontroli i woli oraz podległa woli hipnotyzującego?
PODATNOŚĆ HIPNOTYCZNA

W trakcie transu hipnotycznego osoba nie jest nieświadoma, może posiadać swoją inicjatywę i ją realizować, lecz zwykle nie ma na to ochoty.

Podążanie za wskazówkami osoby hipnotyzującej nie jest przymusowe i nie dokonuje się wbrew woli osoby hipnotyzowanej (Gheorghiu, 1985).

Należy też zaznaczyć, że osoba hipnotyzująca nie ma pełnej kontroli nad zachowaniem i reakcjami osoby zahipnotyzowanej, nie jest też w stanie wywołać zachowań sprzecznych z wartościami moralnymi osoby w transie (Nash, 2001). CZY KAŻDEGO MOŻNA ZAHIPNOTYZOWAĆ?

Teoretycznie zdolność do poddania się hipnozie jest cechą normalną każdego człowieka, w praktyce jednak udaje się zahipnotyzować około 90% pacjentów (Wolberg, 1975). 
Najczęstsze przyczyny oporu przed hipnozą lub też niemożności uzyskania stanu hipnotycznego, to według Wolberga (1975, s.98):
niestałość uwagi i rozproszenie, które uniemożliwiają skupienie się na sugestiach czy indukcji hipnotycznej,
 potrzeba przeciwstawienia si ę rozkazom, chęć rzucenia wyzwania hipnotyzującemu i pokonanie go,  obawa przed ujawnieniem własnych tajemnic i skrytych popędów,  strach przed utrat ą własnej woli i niezależności przy silnym pragnieniu zachowania nieustającej kontroli nad sobą,  lęk przed popełnieniem błędu wobec przekonania, że hipnoza jest próbą zdolności do wykonywania zadań. 

Większość badaczy zgadza się z poglądem, że w jakimś stopniu można mówić o pewnych korelacjach cech ludzi z ich podatnością na stany hipnotyczne WŁAŚCIWOŚCI STANU HIPNOTYCZNEGO


Stan hipnotyczny jest indywidualnie zróżnicowany w zależności od hipnotyzowanej osoby. Różnice indywidualne zaznaczają się już w podatności i głębokości stanu hipnotycznego oraz w obserwowanych fenomenach transowych na co jasno wskazują badania.
WŁAŚCIWOŚCI STANU HIPNOTYCZNEGO
Charakterystyczne są: 



osłabienie motywacji – osoba zahipnotyzowana postępuje zgodnie ze wskazówkami hipnotyzującego, nie oznacza to że nie może podjąć działania, jest zdolna do realizacji własnych zamiarów, ale nie odczuwa takiej potrzeby i biernie podąża za wskazówkami osoby prowadzącej; postawa pasywna; redystrybucja uwagi – uwaga osoby zahipnotyzowanej jest wybiórcza i najczęściej zogniskowana wokół osoby prowadzącej, znaczenie bodźców zewnętrznych jest modyfikowane przez osobę hipnotyzującą; osłabienie rozpoznania rzeczywistości – znaczenie bodźcom zewnętrznym przypisuje osoba prowadząca, zatem pewne z nich mogą być przerysowane, inne niezauważone przez osobę w transie, która akceptuje te zniekształcenia bez oporu i zdziwienia, można powiedzieć, że mamy do czynienia z osłabionym krytycyzmem i aprobowaniem sytuacji nielogicznych co M.T. Orne nazwał logiką transu; WŁAŚCIWOŚCI STANU HIPNOTYCZNEGO – CD.
Charakterystyczne są: 
zwiększenie podatności na sugestię – osoby w transie hipnotycznym są podatne na sugestie hipnotyczne (podawane podczas transu) oraz posthipnotyczne (podawane podczas transu, ale obejmujące swoim działaniem czas po zakończeniu transu); odgrywanie roli – zauwa ża się podczas stanu hipnotycznego zwiększoną podatność wyobrażeniową, naśladowczą i uczuciową, którą niektórzy badacze tłumaczą fenomen regresji; 
przeżycie hipnotyczne – stanom hipnotycznym towarzyszy nastawienie na doznania oraz skupienie na świecie wewnętrznym, co można powiązać z redystrybucją uwagi.
ZJAWISKA PSYCHOFIZYCZNE (FENOMENY HIPNOTYCZNE)

amnezja hipnotyczna – występuje spontanicznie lub pod wpływem sugestii, osoba w transie nie pamięta informacji, które w stanie normalnym są jej dostępne; 
hipermnezja – rozumiana jako polepszenie pamięci w wyniku sugestii hipnotycznych, przypominanie zdarzeń przeszłych, do których osoba nie ma dostępu, także znoszenie amnezji pourazowych, ponarkotycznych np. po wypadku, po narkozie, po traumie; 
regresja – polega na wywołaniu zachowania czy reakcji charakterystycznych dla sugerowanego wieku, nie jest jednak jasne czy przejawy regresji wieku są wynikiem przeżywania siebie w sugerowanym wieku, czy też są formą odgrywania siebie zgodnie z wspomnieniami i wyobrażeniami na ten temat (Gapik, 1990); Regresja hipnotyczna (Richet; 1883)
 nie chodzi o rzeczywiste „cofnięcie się” w czasie np. do wieku 3 lat, ale o wykorzystywanie swej wiedzy na temat zachowań 3­latka.
ZJAWISKA PSYCHOFIZYCZNE (FENOMENY HIPNOTYCZNE)

halucynacje – osobie w transie hipnotycznym sugeruje się stan sprzeczny z rzeczywistością za pomocą rekwizytów, dodatkowych wskazówek wspomagających i prowadzących lub przekonująco nakazując odczucia sprzeczne z realnymi; halucynacje mogą występować jako negatywne (np. widzenie czegoś czego nie ma) lub pozytywne (słyszenie czegoś czego nie słychać) i mijają po ich odwołaniu lub po zakończeniu snu hipnotycznego w przeciwieństwie do halucynacji psychotycznych; 
analgezja – stan hipnotyczny może zmieniać próg wrażliwości (Gheorghiu, 1985) w odczuwaniu bodźców termicznych, bólowych czy dotykowych, które w lekkim stanie hipnotycznym przybierają formę złudzeń, natomiast w głębokiej pozytywnych lub negatywnych halucynacji czuciowych (Gapik, 1990); ZJAWISKA PSYCHOFIZYCZNE (FENOMENY HIPNOTYCZNE)

motoryka w hipnozie – stanom hipnotycznym towarzyszy ciężkość powiek, obniżenie napięcia mięśniowego (wyjąwszy hipnozę aktywną w hipotaksji i somnambulizmie – głębokie stany transowe) oraz specyficzne reakcje mięśniowe jak „automatyczne pisanie” (samoczynne pisanie możliwe do wykorzystania w diagnostyce), „pismo lustrzane” (możliwe do odczytania po przyłożeniu lustra), „most kataleptyczny” (polegający na nienaturalnym usztywnieniu mięśni ciała i utrzymaniu takiej postawy przez dłuższy czas) PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE HIPNOZY: HIPNODIAGNOZA 
Stan hipnotyczny nie jest narzędziem terapeutycznym lub diagnostycznym samym w sobie. Prawdą jest, że stanowi hipnotycznemu można przypisać działanie relaksacyjne ­ jeśli wziąć pod uwagę terapeutyczną siłę odprężenia, to hipnoza w tym rozumieniu oddziałuje leczniczo. 
Zasadniczo hipnoza jest specyficznym stanem psychofizycznym, który umożliwia pełniejsze rozumienie funkcjonowania organizmu i zachodzących w nim procesów oraz ingerowanie w jego działanie. Hipnodiagnoza polega na wykorzystaniu transu hipnotycznego w procesie diagnozowania na przykład poprzez wydobywanie odległych czy ukrytych wspomnień powstałych np. w wyniku traumy, a istotnych dla procesu leczenia na drodze regresji, prowadzenie wywiadu w stanie hipnotycznym (Gapik, 1990). PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE HIPNOZY: HIPNOTERAPIA
Natomiast psychoterapia wykorzystująca zjawisko hipnozy (hipnoterapia) posługuje się tym stanem, by zwiększać dobrostan psychiczny lub fizyczny, zatem pomaga w odzyskaniu zdrowia psychicznego i/lub fizycznego.  Leczące działanie przypisuje się trzem głównym sposobom działania:




1) umożliwienie poprzez stan hipnotyczny odreagowania zalegających lub stłumionych emocji (często wykorzystywana przez psychoanalizę w leczeniu reakcji nerwicowych), 2) wprowadzanie sugestii hipnotycznej lub posthipnotycznej podczas snu hipnotycznego, 3) uczenie odpowiednich reakcji (hipnoterapia behawioralna). PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE HIPNOZY: HIPNOTERAPIA

Hipnoza jest niekiedy nadal stosowana w medycynie, głównie w chirurgii, stomatologii oraz położnictwie. Jej najcenniejszym wkładem jest działanie zmniejszające odczuwanie bólu podczas operacji, zabiegów lub bolesnych badań, a także zwiększanie komfortu psychicznego, przywracanie spokoju oraz odprężenia. 
Do dziś przeprowadzono bardzo wiele operacji i zabiegów chirurgicznych oraz stomatologicznych przy znieczuleniu wywołanym hipnozą, było to jednak w większości w połowie XX wieku. (Chertok, 1989). PRAKTYCZNE WYKORZYSTANIE HIPNOZY: HIPNOTERAPIA

Do hipnoterapii jako metody głównej lub wspierającej (w zależności od problemów pacjenta) kwalifikują się osoby prowadzone przez psychologów klinicznych z takimi zaburzeniami, jak: nerwice, zaburzenia rozwoju osobowości, uzależnienia (od środków psychoaktywnych oraz emocjonalne), problemy przystosowawcze, fobie i lęki (np. przed ekspozycją społeczną lub przed kontaktem seksualnym), problemy osobiste, zaburzenia i choroby psychosomatyczne.

J. Hadley i C. Staudacher sugerują, że najczęstsze problemy, z którymi przychodzą pacjenci do gabinetów psychologicznych i względem których można stosować hipnoterapię to: problemy z nadwagą, chęć rzucenia palenia, chęć redukcji stresu, fobie i lęki społeczne, panowanie nad bólem, chęć łagodniejszego przeżycia porodu naturalnego przy jak najmniejszej ilości przyjętych środków farmakologicznych, umacnianie poczucia własnej wartości, zwiększanie motywacji, zwiększanie efektywności uczenia się, zwiększanie osiągnięć sportowych, pobudzanie kreatywności, zaburzenia snu, urazy z dzieciństwa, problemy zdrowotne oraz problemy ze stratą i żałobą, itp. (Hadley, Staudacher, 1997).
DOPUSZCZALNOŚĆ HIPNOZY (POLSKA)
Dopuszczalna w toku dochodzenia i ekspertyzy psychologicznej, ale nie w toku przesłuchania
art. 171
§ 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.
§ 2. Prawo zadawania pytań mają, prócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli oraz podmiot określony w art. 416. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej.
§ 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.
§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.
§ 5. Niedopuszczalne jest:
1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,
2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.
§ 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.
§ 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.
HIPNOZA A PAMIĘĆ
Problem kryterium reagowania (Klatzky i Erdelyi)
 Hipermnezja hipnotyczna (Dywan i Bowers) i jej konsekwencje

BIBLIOGRAFIA – HIPNOZA
Literatura podstawowa:

Gheorghiu, V.A. (1984). Hipnoza. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Siuta, J. (red.) (1998). Współczesne koncepcje w badaniach nad hipnozą. Warszawa: PWN.

Siuta, J.(1993). Hipnoza i pamięć. Kraków: WUJ.

Siuta, J. (2007). Psychologia zjawisk hipnotycznych. Kraków: WiR Partner. 
Siuta, J., Wójcikiewicz, J. (1999). Hipnoza kryminalna. Kraków: WIES.

Wolberg, L.R. (1975). Hipnoza. Warszawa: PWN.
DLA ZAINTERESOWANYCH 
Augustynek, A. (2008). Sugestia. Manipulacja. Hipnoza. Warszawa: Difin.
 Eysenck, H. J. (1971). Sens i nonsens w psychologii. Warszawa: WN PWN.
 Gheorghiu, V. A. (1985). Hipnoza. Warszawa: Wiedza Powszechna.  Niedźwieńska, A. (1998). Modyfikacja podatności hipnotycznej. Analiza teoretyczna i empiryczna. Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu.
 Polczyk, R. (2005). Pochłonięty umysł. Absorpcja a podatność hipnotyczna. Kraków: WUJ.
 Siuta, J. (2007). Psychologia zjawisk hipnotycznych. Kraków: WiR Partner.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ