Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu

Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
Andrzej Augustynek
Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:
Podejmując zagadnienie terapeutycznych zastosowań hipnozy już na wstępie stanąłem przed
problemem zdefiniowania, czym jest hipnoza (stanem, cechą czy też sytuacją). Nie jest
oczywiście celem tego referatu rozstrzyganie tej kwestii wokół, której od ponad stu lat toczy się
ożywiona dyskusja. Dla celów tej pracy przyjąłem założenie, że hipnoza to stan wywołany
sugestiami hipnotycznymi, w którym osoba badana jest zdolna do specyficznego
reagowania na te sugestie w swoim zachowaniu, percepcji i pamięci
. Inaczej mówiąc,
hipnoza, będąc formą interakcji międzyludzkiej czy też komunikacji interpersonalnej, jest
efektem sugestii działających w czasie jej trwania
.
Zarówno zahipnotyzowany jak i eksperymentator dostrzegają pewne zmiany w świadomości
osoby badanej podczas hipnozy. Wszelako zmiany świadomości, chociaż odmienne, występują
także na przykład w upojeniu alkoholowym czy chociażby senności. Inny jest jednak
mechanizm ich powstawania. W przypadku hipnozy jest to działanie sugestiami
hipnotycznymi, prowadzącymi do silnego skoncentrowania uwagi badanego na sytuacji
hipnotycznej
(hipnotyzerze i
sugestiach przez niego podawanych). Prowadzi to między innymi do stanu częściowej
deprywacji sensorycznej. Hipnotyzowany przestaje w dużej mierze reagować na inne niż
hipnotyczne bodźce.
Hipnoza bywa stosowana w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu jako samodzielna
technika, albo też element psychoterapii. W pierwszym przypadku służy do eliminacji
niepożądanego objawu, jakim jest patologiczne nadużywanie alkoholu. Wtedy to walor
terapeutyczny posiada treść sugestii, a nie sam fakt wystąpienia hipnozy. Jak pisze J.
Aleksandrowicz (1996 s.158): "Hipnoza pełni, więc funkcję analogiczną do np. strzykawki
zawierającej lek. Tym, co leczy, jest jej zawartość, nie zaś procedura, w którą jest opakowana".
W drugim ze wzmiankowanych powyżej zastosowań wykorzystuje się właściwości samej
hipnozy. Jest to, więc terapia hipnozą, a nie oddziaływaniem w czasie jej trwania. Stosując ją
uzyskać możemy na przykład redukcję niepokoju.
Można wykorzystywać hipnozę także do zmiany nastawienia uzależnionego do leczenia i
swojego nałogu. Także tutaj warto zacytować fragment opracowania J. Aleksandrowicza (1996
s. 158): "Należy jednak pamiętać o tym, że zbudowanie związku terapeutycznego nie jest
jeszcze leczeniem, a jedynie stworzeniem warunków do tego, by mógł zaistnieć proces
1/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
oddziaływania".
Oczywiście zdaję sobie sprawę, że hipnoterapia alkoholizmu w skali społecznej jest metodą
marginalną, chociaż niejednokrotnie skuteczną. Dużo szersze zastosowanie ma psychoterapia
grupowa w różnych jej formach, a także udział w grupach samopomocowych (mityngi AA, kluby
abstynenckie, itp.).
Terapia hipnozą zespołu uzależnienia od alkoholu jest metodą znaną od dawna. Pierwsze
naukowe doniesienia na ten temat przedstawił A. Voisin, psychiatra z Salpetriére, podczas
Kongresu w Grenoble (1884). Natomiast w Polsce temat ten podjęli pod koniec XIX wieku N.
Cybulski (1887) i W. Abramowicz (1889). Porównując skuteczność różnych metod leczenia, B.
Gorsky (1982) podaje, że 23% spośród uzależnionych od alkoholu i leczonych hipnozą oraz
farmakoterapią nie wróciło do nałogu, przez co najmniej 12 miesięcy. Natomiast, gdy
stosowano samą farmakoterapię, tylko 15% pacjentów wytrzymało bez picia ponad rok. Brak
efektów terapii (powrót do nałogu przed upływem miesiąca od zakończenia leczenia) wystąpił u
15% pacjentów leczonych hipnozą, gdy u leczonych farmakologicznie liczba ta sięgnęła 4,5%.
Ustosunkowując się do tych rezultatów T. Waden także w roku 1982 zwrócił uwagę, że w terapii
hipnozą uzależnienia od alkoholu sukces terapeutyczny zależy przede wszystkim od wielu
czynników niehipnotycznych. Należą do nich: motywacja do leczenia, oddziaływanie
środowiskowe na pacjenta, stopień uzależnienia, wiara w skuteczność hipnozy, predyspozycje
osobowościowe. Warunkiem powodzenia tej metody jest dostosowanie technik hipnotycznych
do cech pacjenta oraz relacja interpersonalna hipnotyzera z leczonym.
Wśród innych doniesień warto zacytować pracę W. Schoena (1985), w której autor twierdzi, że
podczas hipnoterapii osób uzależnionych obok powodowania awersji do alkoholu najważniejsza
jest redukcja poczucia przymusu picia, a także nabycie umiejętności odmawiania. Dotyczy to
szczególnie wstępnej fazy leczenia.
Współcześnie stosuje się kilka technik hipnoterapii choroby alkoholowej. Popularna jest
technika awersyjna (tworzenie odruchu unikania niepożądanego zachowania poprzez
skojarzenia np. odruchu obrzydzenia z zapachem czy smakiem alkoholu). Hipnoza może
posłużyć również do redukcji nerwicowego lęku odczuwanego przez pacjenta, który wcześniej
przy pomocy alkoholu starał się od niego uwolnić. Do diagnostyki przyczyn nałogu wykorzystać
można tzw. regresję wieku - czyli zasugerowany powrót do minionych, często zapomnianych
przeżyć, będących podstawą później ukształtowanego nałogu.
Badania własne
Grupa badanych
Grupę badanych wyselekcjonowano spośród 530 mężczyzn uzależnionych od alkoholu,
dobrowolnie zgłaszających się na leczenie do prowadzonego przeze mnie Ośrodka
Psychologiczno - Psychiatrycznego w Krakowie Al. Jana Pawła II 82 (wcześniej ul. Jasińskiego
34) od 1.X.1982 r. do 30.XII.1998 r.
W analizie wyników ująłem 280 osób, które:
2/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
- przeszły założony cykl terapeutyczny;
- informacje o abstynencji zdobyłem z przynajmniej dwóch źródeł (pacjenta i jego
najbliższych).
Pacjenci rekrutowali się ze wszystkich grup społecznych, wykształcenia i zawodów. 82
osoby miały wyższe wykształcenie, 189 średnie, 101 zawodowe, 58 podstawowe. 74
uzależnionych pracowało na stanowiskach kierowniczych lub było właścicielami firm. Byli wśród
nich także miedzy innymi lekarze (5), weterynarze (2), aktorzy (4), plastycy (7), rolnicy(27) i
nigdzie nie pracujący (38) - żyjący z zasiłku, zapomogi lub będący na utrzymaniu rodziny. 210
osób pochodziło z Krakowa, 45 z innych dużych miast, 86 z małych miast i 99 ze wsi.
Spośród nich 12 było w tak ciężkim stanie (zatrucie alkoholem, atak padaczkowy, lub stan
deliryjny), że zostali od razu skierowani na leczenie szpitalne. 270 z nich wcześniej
podejmowało już próby leczenia przeciwalkoholowego, a 211 wśród nich miało co najmniej raz
wszyty Esperal. 11 uzależnionych wcześniej przechodziło leczenie hipnozą u innych
specjalistów.
Pacjenci objęci badaniami byli w różnym stopniu uzależnieni od alkoholu. Począwszy od
sporadycznie nadużywających, poprzez pijących okresowo, aż po tych pijących prawie
codziennie. Byli wśród nich pijący aż do całkowitego upojenia, byli też "drinkujący", utrzymujący
się przez długie okresy czasu na "rauszu". Część z badanych prowadziła aktywne życie
zawodowe, społeczne i towarzyskie. Inni wykoleili się życiowo. Nie pracowali, znęcali się nad
rodzinami.
Jak wynika z przedstawionej charakterystyki, grupa badanych była pod względem swojego
składu reprezentatywna dla populacji uzależnionych od alkoholu w Polsce. Natomiast z punktu
widzenia procedury eksperymentalnej była bardzo niejednolita, nie tylko pod względem statusu
społecznego czy wieku. Przede wszystkim pod względem stopnia uzależnienia i stanu zdrowia.
Różne były też doświadczenia badanych z wcześniejszych prób leczenia (od kilkunastu
pobytów w szpitalach aż po osoby podejmujące leczenie po raz pierwszy). Część z
uzależnionych przyjmowała w czasie terapii postawę "samo obwiniającą się". Inni natomiast
niedostrzegali swojego problemu.
Trudna też do określenia była wiarygodność informacji o długości okresu całkowitej
abstynencji (starałem się je każdorazowo weryfikować u członków rodzin, ale także i ich
informacje nie zawsze były miarodajne i prawdziwe). Ponadto osoby badane w różnych grupach
miały różną ilość posiedzeń terapeutycznych. Wszystko to mogło mieć wpływ na rezultat
badania. Jednak należy wyraźnie zaznaczyć, że prezentowane wyniki nie są uzyskane podczas
eksperymentu a tylko na drodze analizy wyników prowadzonej przez kilkanaście lat terapii
kilkuset osób uzależnionych od alkoholu. Dlatego też do uzyskanych rezultatów należy
podchodzić bardzo ostrożnie i traktować je tylko jako wstępną eksplorację problemu.
Zespół terapeutyczny
Zespół terapeutyczny składał się z: psychiatry dr med. Ireny Doliwy - Góreckiej; autora tej
publikacji - psychologa klinicznego, oraz z pielęgniarki zabiegowej Ewy Augustynek
3/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
wykonującej zlecone jej iniekcje i kroplówki. Współpracowaliśmy także z pracownią analityczną
wykonującą badania biochemiczne krwi pacjentów.
Przebieg terapii
Postępowanie terapeutyczne składało się z czterech etapów:
I. Diagnoza
Na pierwszym posiedzeniu przeprowadzono wywiad kliniczny na temat przyczyn i historii
uzależnienia w kontekście całokształtu życia pacjenta. Proszono także pacjenta o wykonanie
badań biochemicznych krwi i moczu: morfologia, próby wątrobowe (Alat, Aspat, Ggtp, bilirubina)
i nerkowe (mocznik, kreatynina, kwas moczowy), cholesterol, elektrolity (potas, magnez, żelazo)
oraz w miarę potrzeb inne badania diagnostyczne (EEG, EKG, USG).
II. Terapia farmakologiczna
Podczas drugiej wizyty u psychiatry ordynowano odpowiednie leki. Przeważnie były to
preparaty wzmacniająco-odtruwające (wlewy dożylne z glukozy, płynu wieloelektrolitowego, vit.
C; iniekcje domięśniowe - Cocarboxylasum, vit. B1,2,6, ewent. B12 oraz preparaty doustne: (np.
Nootropil, Geriavit, Supradyn, Hepatil, Silimarol); leki uspokajające, np. Hemineurinum.
Ewentualnie, gdy pozwalał na to stan zdrowia pacjenta zlecano 1 tabletkę Anticolu dziennie.
Na kolejnym, trzecim posiedzeniu, pacjent wypełniał testy psychologiczne indywidualnie
dobieranych z zestawu: MMPI - WISKAD, Inwentarz Osobowości, TUZ, testy organiczne i
inteligencji (na bazie tych wyników współpracująca z Ośrodkiem psycholog Ewa Matłosz
opracowała i obroniła pracę doktorską).
III. Zasadnicza terapia
Początek zasadniczej terapii dla wszystkich objętych badaniem był jednakowy. Podczas
czwartej wizyty omawiano uzyskane podczas badań wyniki. Informowano też pacjenta, że
celem leczenia jest uzyskanie całkowitej abstynencji jako jedynej, rozsądnej życiowo
alternatywy, gdyż nawet po kilku latach przerwy w piciu, pierwsze upicie się może spowodować
powrót do nałogu W końcowej części posiedzenia podejmowano decyzję odnośnie sposobu
dalszego leczenia zróżnicowanego w zależności od decyzji pacjenta.
Pacjentów podzielono na trzy grupy:
1. Leczonych farmakologicznie - nie wyrażających zgody na leczenie hipnozą - 70 osób.
2. Niepodatnych na hipnozę - leczenie farmakologicznie, oraz wykonanie trzech nieudanych
prób zahipnotyzowania - 50 osób.
3. Podatnych na hipnozę (w różnym stopniu) - leczonych farmakologicznie oraz
hipnotycznie na 10 sesjach hipnozy odbywanych 2 razy w tygodniu - 160 osób.
Podczas pierwszego seansu hipnozy sugerowano pacjentowi wizualizację, że uczestniczy
w pijackiej libacji, której uczestnicy wymiotują, zachowują się ordynarnie i w końcu zasypiają. W
trakcie drugiego seansu hipnozy sugerowano, że pacjent odpoczywa w parku. Jest odprężony i
zadowolony. Obok niego siada jakiś alkoholik, który pije wódkę prosto z butelki i namawia
4/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
pacjenta do współuczestnictwa. Leczony, czując wstręt do alkoholu, odmawia mu.
W czasie trzeciego seansu hipnozy sugerowano rozpacz po porażce życiowej polegającej
na powrocie do picia, które spowodowało utratę zdrowia, pozycji społecznej i pracy.
Sugestie podczas czwartego seansu hipnozy polegały na tym, że pacjent w przyszłości
zdrowy, od lat nie pijący, widzi kogoś podobnego do siebie w stanie krańcowego wyniszczenia
przez alkohol. Czuje lęk przed alkoholem, a zarazem nadzieję na uniknięcie takiego losu.
I wreszcie podczas kolejnych sześciu hipnoz sugerowano umiejętność odmawiania
alkoholu w każdej sytuacji, każdej osobie, ale przede wszystkim sobie samemu.
IV. Kontrola
Po zakończeniu trzeciego etapu leczenia utrzymywano kontakt z pacjentem, który co 4 10 tygodni miał się zgłaszać do Ośrodka na wizytę kontrolną.
Wyniki
Istotnym problemem w omawianych badaniach było przyjęcie kryteriów oceny
skuteczności leczenia. Niewątpliwie najbardziej obiektywnym wskaźnikiem jest okres
bezwzględnej abstynencji. Okres ten jest jednak czasami trudny do obliczenia. Pacjenci często
tracą kontakt z poradnią. Nie oznacza to jednak natychmiastowego powrotu do picia. Do
obliczeń statystycznych wykorzystałem zdobyte informacje od pacjentów (niekoniecznie
prawdziwe) o ich abstynencji, potwierdzone przez kogoś z członków rodziny uzależnionego.
Z kolei wskaźnikiem (pośrednim) motywacji do leczenia było to, przez ile dni pacjent miał
kontakt z poradnią.
W analizie statystycznej korzystałem z następujących metod statystycznych:
1. Średnia arytmetyczna.
2. Współczynnik korelacji według wzoru Pearsona.
3. Analizę wariacji testem F oraz test Duncana.
Wśród zgłaszających się na leczenie pod hipnozą wystąpiło duże zróżnicowanie
podatności na hipnozę (mierzono ją przy pomocy Skali podatności na hipnozę A. Augustynka
zamieszczonej w aneksie). Przedstawiono to w tabeli nr 1 i na wykresie.
Tabela 1
Podatność na hipnozę osób objętych badaniami
Stopień podatności na hipnozę
% badanych
Niepodatni
24
5/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
Nisko podatni
11
Umiarkowanie podatni
34
Wysoko podatni
21
Bardzo wysoko podatni
10
Następie obliczono średnią długość okresu abstynencji i czasu trwania kontaktu z
Ośrodkiem. Przedstawiono to w tabeli nr 2.
Tabela 2
Długość okresu abstynencji i utrzymywania kontaktu z ośrodkiem (liczba dni)
Grupa badanych
Okres abstynencji
Okres kontaktu z Ośrodkiem
Pacjenci objęci wyłącznie farmakoterapią
110
67
Pacjenci niepodatni na hipnozę
220
52
Pacjenci podatni na hipnozę
6/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
430
289
Różnice między grupami w większości przypadków były statystycznie istotne (test F, a
także test Duncana wskazuje na istnienie znaczących różnic). Pacjenci leczeni z
zastosowaniem hipnozy mieli znacząco dłuższą abstynencję. Z kolei niepodatni na hipnozę
uzyskali także istotnie wyższy wynik od leczonych tylko farmakologicznie. Ponadto pacjenci
podatni na hipnozę znacząco dłużej mieli kontakt terapeutyczny z Ośrodkiem. Natomiast
niepodatni na hipnozę w porównaniu z leczonymi tylko farmakologicznie krócej przychodzili na
umówione wizyty w Ośrodku. Jednak ta ostatnia różnica była statystycznie nieistotna.
Obliczono też korelację między stopniem zahipnotyzowania w trakcie terapii u
poszczególnych pacjentów a długością ich abstynencji. Jej wartość r = +0,08 wskazuje, że nie
ma związku między badanymi zmiennymi. Oznacza to, że podatność na hipnozę nie warunkuje
wielkości efektu terapii.
Podsumowanie
Uzyskane rezultaty wykazały, że sama farmakoterapia była najmniej skuteczną metodą
leczenia wśród metod zastosowanych w omawianych badaniach. Natomiast najlepsze wyniki
uzyskano w hipnoterapii u osób podatnych na hipnozę. Z kolei jednak nie wykazano istnienia
związku między stopniem zahipnotyzowania, a efektami terapii.
W opracowaniu zebranego materiału należałoby dokonać także analizy wielu
poszczególnych przypadków. Jak okazałoby się, reakcje pacjentów były bardzo zróżnicowane.
Na przykład najkrótszy okres abstynencji u pacjenta poddanego terapii hipnozą wyniósł 10 dni a
najdłuższy (u kilku osób) trwa już kilkanaście lat. Z kolei utrata kontaktu z pacjentem nie
oznacza, że natychmiast powrócił on do nałogu.
Przeprowadzone badania na stosunkowo dużej liczbie uzależnionych od alkoholu
dowiodły, że hipnoterapia zespołu uzależnienia od alkoholu w wielu przypadkach może być
użyteczną metodą leczenia. Jednak ze względu pilotażowy charakter prezentowanych badań,
moim zdaniem, należałoby do nich powrócić w następnym eksperymencie. Należy w nim
maksymalnie ujednolicić procedury tak, by jedyną różnicą pomiędzy grupami była metoda
terapii.
Referat wygłoszony na 9th European Symposium on Somatotherapy and 2nd European
Symposium of Psychosomatic Education - 24 - 26 X 1999 Kraków, opublikowany w: "Sztuka
Leczenia" - 1/2000. 3.
Autor jest doktorem psychologii. Kieruje Pracownią Psychologiczną Wydziału Nauk
Społecznych Stosowanych Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie oraz
Ośrodkiem
Psychologiczno - Psychiatrycznym w Krakowie
.
7/8
Hipnoza w terapii zespołu uzależnienia od alkoholu
Literatura cytowana:
- Abramowicz M. Leczenie alkoholizmu przewlekłego za pomocą hypnotyzmu, Gazeta
Lekarska 1899, nr 49 i 50.
- Aleksandrowicz J. Psychoterapia medyczna. Warszawa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL
1996
-
Augustynek A. Hipnoza - sugestia. Kraków. Eureka 1996
-
Cybulski N. O hipnotyzmie ze stanowiska fizjologicznego. Świt, Kraków 1887
-
Gorsky S. Introduction to Medical Hypnosis, New York. University Press 1982.
-
Schoen W. Hypnotherapy of the alcoholism, Medical Hypnosis 1985, nr 1, s 31-38.
-
Waden T.A. The clonical use of hypnosis, Psychological Biulletin 1982, nr 91, s. 215-243.
8/8