architektura przemys¸owa

S K LE P FA B RYC Z N Y S C H E I B LE RÓ W
N A K S I ¢ ˚ Y M M ¸Y N I E
ul. Ksi´˝y M∏yn
Budynek sklepu fabrycznego, wybudowany w 1882 r. Pracownicy zak∏adów Scheiblera
posiadali specjalne ksià˝eczki sklepowe uprawniajàce do dokonywania zakupów
w sklepie, nazywanym zwyczajowo konsumami. Oprócz produktów spo˝ywczych,
w wi´kszoÊci pochodzàcych z folwarku Scheiblera, sprzedawane by∏y tu firmowe
resztki i wybrakowane towary po obni˝onych cenach. Zysk ze sprzeda˝y przeznaczony
by∏ na kas´ zapomogowà dla pracowników fabryki. Obecnie w cz´Êci dawnego sklepu
dzia∏a Dom Wydawniczy Ksi´˝y M∏yn.
B E C Z K I G RO H M A N N A
ul. Targowa 46
ul. Rewolucji 1905 r. 52
IMPE RIUM IZRAELA K. POZNA¡SKIEGO
16
Kompleks przemys∏owy tworzony od 1872 r. Pierwszym budynkiem by∏a tkalnia
z szedowym dachem, zastosowanym tutaj pierwszy raz w ¸odzi. Najbardziej okaza∏ym
gmachem jest stojàca wzd∏u˝ ul. Ogrodowej prz´dzalnia, powsta∏a w latach 18761878, prawdopodobnie projektu Juliusza Junga. Symbolem ca∏ego kompleksu jest
monumentalna brama przy ul. Ogrodowej prowadzàca na teren dawnej fabryki.
Oprócz budynków przemys∏owych w sk∏ad kompleksu wchodzi rezydencja rodziny
Poznaƒskich, kantor fabryczny, domy dla robotników, a tak˝e szko∏a i szpital. Dawny
kompleks przemys∏owy zosta∏ zrewitalizowany i obecnie jest wykorzystywany przez
centrum handlowo-rozrywkowo-kulturalne Manufaktura. Histori´ tego miejsca
mo˝na poznaç w Muzeum Fabryki. Warto równie˝ odwiedziç Muzeum Sztuki ms2
z imponujàcà kolekcjà sztuki nowoczesnej.
ul. Ogrodowa 17
D O MY RO B OT N I C Z E
IZRAELA K. POZNA¡SKIEGO
17
Budynek fabryki wyrobów dzierzganych (poƒczoszniczych) Winklera i Gaertnera
wzniesiony na prze∏omie XIX i XX w. W 1919 r. fabryk´ przej´li bracia Naum i Borys
Eitingonowie, utrzymujàc ten sam rodzaj produkcji. Równie˝ po II wojnie Êwiatowej
w tym miejscu dzia∏a∏y zak∏ady poƒczosznicze „Zenit”. Dawna fabryka obecnie
zamieniona zosta∏a na centrum biznesowe. Do przesz∏oÊci nawiàzuje utrzymana
nazwa „Zenit”.
ul. Ogrodowa 24, 26, 28
22
ms2 Oddzia∏ Muzeum Sztuki w ¸odzi
ul. Ogrodowa 19, 91-065 ¸ódê
tel. +48 42 634 39 48, fax +48 42 634 39 62
www.msl.org.pl
czynne: wt. - ndz.
Centralne Muzeum W∏ókiennictwa
ul. Piotrkowska 282, 93-034 ¸ódê
tel. +48 42 683 26 84, fax. +48 42 684 33 55
www.muzeumwlokiennictwa.pl
czynne: wt. - ndz.
Skansen ¸ódzkiej Architektury Drewnianej
ul. Piotrkowska 282, 93-034 ¸ódê
tel. +48 42 683 26 84, fax. +48 42 684 33 55
www.muzeumwlokiennictwa.pl
czynne: wt.- ndz.
23
Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne
Plac WolnoÊci 14, 91-415 ¸ódê
tel. +48 42 632 84 40, fax +48 42 632 97 14
www.maie.art.pl
czynne: wt. - ndz.
Muzeum Kinematografii
Plac Zwyci´stwa 1, 90-312 ¸ódê
tel. +48 42 674 09 57, fax +48 42 674 90 06
www.kinomuzeum.pl
czynne: wt. - ndz.
24
Fabryka sk∏ada si´ z dwóch po∏àczonych budynków: starszego z 1880 r. stojàcego
wzd∏u˝ ul. Kopernika oraz nowszego z 1903 r. na rogu ulic Wólczaƒskiej i Kopernika,
prawdopodobnie projektu Fryderyka Miksa. Poczàtkowo w fabryce produkowane
by∏y guziki, a nast´pnie wyroby pasmanteryjne. Nowszy budynek posiada bardzo
rzadko spotykanà architektur´, ∏àczàcà neogotyk i modernizm. Po zakoƒczeniu
dzia∏alnoÊci produkcyjnej przez wiele lat w budynku dzia∏a∏o centrum kultury alternatywnej Forum Fabricum. Obecnie w dawnej fabryce dzia∏a m.in. centrum designu.
18
Budynek wzniesiony ok. 1892 r. wg projektu Stefana Lemené, rozbudowany
o cz´Êç po∏udniowà w 1898 r. wg projektu Lwa Lubotynowicza. MieÊci∏a si´ tutaj
fabryka taÊm gumowych Józefa Balle, a od 1909 r. fabryka tkanin technicznych
Micha∏a Nutkiewicza. Obiekt wybudowany z charakterystycznej czerwonej ceg∏y
posiada bardzo skromne dekoracje w postaci fryzu i zdobieƒ nad oknami.
Wspó∏czeÊnie odnowiony budynek stanowi siedzib´ ∏ódzkiego oddzia∏u Gazety
Wyborczej oraz stacji radiowych Z∏ote Przeboje i TOK FM.
Muzeum Miasta ¸odzi
ul. Ogrodowa 15, 91-065 ¸ódê
tel. +48 42 254 90 00, tel./fax. +48 42 654 03 23
www.muzeum-lodz.pl
czynne: pon. - czw., sb.- ndz.
Muzeum Kana∏u „D´tka”
– Oddzia∏ Muzeum Miasta ¸odzi
Pl. WolnoÊci 2, 91-415 ¸ódê
tel. +48 42 254 90 11, tel./fax +48 42 654 03 23
www.muzeum-lodz.pl
czynne: IV - X
ul. Kopernika 1/3
FA B RY K A J U L I U S Z A K I N D E R M A N N A
ul. Sienkiewicza 72
D O M RO B OT N I KÓ W J U L I U S Z A H E I N Z L A
Pa∏ac Herbsta - Oddzia∏ Muzeum Sztuki w ¸odzi
ul. Prz´dzalniana 72, 90-338 ¸ódê
tel. +48 42 674 96 98, +48 42 674 99 11,
fax +48 42 674 99 82
www.msl.org.pl
czynne: wt. - ndz.
Domy dla robotników pracujàcych w fabryce Izraela K. Poznaƒskiego, budowane
w latach 1879-1913, prawdopodobnie projektu Juliusza Junga i Dawida
Rosenthala. Ich architektura nawiàzuje do ca∏ego kompleksu fabrycznego. Ze
wzgl´du na brak rozleg∏ego terenu przy fabryce by∏y to najwy˝sze domy robotnicze
w ¸odzi. Najstarszy z domów zosta∏ otynkowany. Kolejne, ze wzgl´dów
oszcz´dnoÊciowych, nadal posiadajà elewacje z czerwonej ceg∏y. Wszystkie do
dziÊ pe∏nià funkcj´ mieszkalnà.
FA B RY K A E R N S TA W E V E R A
ul. Sienkiewicza 82/84
FA B RY K A J Ó Z E FA B A L LE
Muzeum Sztuki w ¸odzi
ul. Wi´ckowskiego 36, 90-734 ¸ódê
tel. +48 42 633 97 90, fax +48 42 632 99 41
www.msl.org.pl
czynne: wt. - ndz.
czynne:
kompleks handlowy: pon.-sob. 10.00-22.00, ndz. 10.00-21.00,
Muzeum Fabryki: wt.-pt. 9.00-19.00, sob.-ndz. 11.00-19.00
Muzeum Sztuki ms 2: wt. 10.00-18.00, Êr.-ndz. 12.00-20.00
Na terenie parku miejskiego w 1854 r. wydzier˝awiona zosta∏a dzia∏ka Karolowi
W. Scheiblerowi. W tym miejscu rozpocz´∏a si´ niesamowita kariera tego przemys∏owca.
Pierwszà fabrykà by∏a prz´dzalnia bawe∏ny, wybudowana w latach 1855-1856. NowoÊcià
by∏y nieotynkowane i niemal pozbawione dekoracji elewacje. W kolejnych latach
kompleks zosta∏ powi´kszony o tkalni´ i wykaƒczalni´. Ze wzgl´du na po∏o˝enie fabryki
przy g∏ównej siedzibie rodziny Scheiblerów, ca∏y teren okreÊlany by∏ nazwà „Centrala”.
Obecnie kompleks nie pe∏ni funkcji produkcyjnych. Dzia∏a tu wiele podmiotów gospodarczych.
FA B RY K A W I N K LE R A I G A E RT N E R A
MUZEA
21
Od 1883 r. dzia∏a∏a niewielka prz´dzalnia wigonii wytwarzajàca surowiec do
produkcji poƒczoch i trykota˝y. W kolejnych latach budynek ten zosta∏
powi´kszony, wybudowana zosta∏a równie˝ tkalnia wyrobów gumowych.
Trzypi´trowa prz´dzalnia posiada wyjàtkowà elewacj´ od strony ul. Rewolucji
1905 r. – przypomina ona budynek mieszkalny. Wspó∏czeÊnie obydwa gmachy
fabryczne po∏àczone sà obszernym patio. Obecnie dawna fabryka s∏u˝y
Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej. W jej wn´trzach dzia∏a tak˝e Centrum
Sztuki „Patio”, promujàce sztuk´ wspó∏czesnà.
15
Monumentalna brama wzniesiona w latach 1894-1896, prawdopodobnie wed∏ug
projektu Franciszka Che∏miƒskiego. Prowadzi∏a do dawnej tkalni Ludwika Grohmanna.
Wyglàdem nawiàzuje do surowej Êredniowiecznej architektury obronnej. U podstawy
bramy znajdujà si´ dwie szerokie kolumny, zwane „Beczkami Grohmanna”.
Przypominajà one szpule nici wykorzystywane w fabryce. Plotki na temat bogactwa
rodziny Grohmannów doprowadzi∏y do powstania legendy na temat olbrzymiego
skarbu ukrytego w Beczkach. W rzeczywistoÊci brama mia∏a symbolizowaç si∏´
fabryki, a równoczeÊnie wywo∏aç wra˝enie na przekraczajàcych jà robotnikach.
„ C E N T R A L A ” Z E S P Ó ¸ FA B RYC Z N Y
K A RO L A W. S C H E I B LE R A
Pl. Zwyci´stwa 2
FA B RY K A F E R DY N A N DA G Ö L D N E R A
14
Budynek prz´dzalni bawe∏ny wzniesiony w 1897 r. Masywnà trzypi´trowà budowl´
flankujà wysokie wie˝e zwieƒczone krenela˝ami. Ca∏oÊç nawiàzuje do Êredniowiecznej architektury obronnej. Szczyt centralnej cz´Êci budynku zdobi informacja
z datà wybudowania fabryki. W g∏´bi posesji w póêniejszych latach dobudowany
zosta∏ niski budynek tkalni z ciekawà secesyjnà elewacjà frontowà. Obecnie w dawnej
prz´dzalni dzia∏a hotel Focus, a w dawnej tkalni planowane jest stworzenie centrum
konferencyjnego.
19
Dom mieszkalny wzniesiony w 1879 r., prawdopodobnie projektu Otto Gehliga,
dla robotników pracujàcych w fabryce Juliusza Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104.
Ze wzgl´du na brak miejsca przy fabryce dom wybudowano w pewnym oddaleniu.
Architektura budynku nawiàzuje do renesansu oraz Êredniowiecznej architektury
obronnej. Godne uwagi jest równie˝ podwórze, gdzie oprócz bogatej zieleni
zachowane zosta∏y stare pi´trowe komórki.
25
Muzeum Tradycji Niepodleg∏oÊciowych
ul. Gdaƒska 13, 90-706 ¸ódê
tel. +48 42 632 20 44 , fax +48 42 636 44 04
www.muzeumtradycji.pl
czynne: pon. - czw., sb. - ndz.
ul. ¸àkowa 23/25
Oddzia∏ Martyrologii Radogoszcz
ul. Zgierska 147, 91-490 ¸ódê
tel. +48 42 655 36 66, 657 93 34
www.muzeumtradycji.pl
czynne: wt. - ndz.
ul. Tuwima 23/25
Pierwsza miejska elektrownia w ¸odzi uruchomiona w 1907 r. Najstarsza maszynownia
z lat 1906-1907 posiada strop ˝elbetowy, by∏ to pierwszy budynek na ziemiach polskich
z takà konstrukcjà. W latach 1929-1930 elektrownia zosta∏a powi´kszona poprzez
budow´ w zachodniej cz´Êci kompleksu tzw. Nowej Centrali. Obecnie trwajà prace
zwiàzane z projektem Nowe Centrum ¸odzi, w ramach którego teren dawnej elektrowni
zostanie przekszta∏cony na stref´ zwiàzanà z kulturà. Ju˝ dzia∏a w tym miejscu studio
filmowe Se-ma-for, przy którym zorganizowane zosta∏o Muzeum Bajki.
ul. Targowa 1/3
20
Budynek tkalni wzniesiony ok. 1910 r. by∏ cz´Êcià fabryki wyrobów we∏nianych
Adolfa Daubego. Architektura budynku nawiàzuje do historyzmu, równoczeÊnie
zawiera ju˝ elementy modernistyczne. Jest to widoczne m.in. poprzez zastosowanie
bardzo du˝ych otworów okiennych. Wspó∏czeÊnie obiekt zosta∏ starannie odnowiony
i pe∏ni funkcj´ centrum biznesowego.
ul. Wólczaƒska 128/130
26
fot. Pawe∏ Wojtyczka
FA B RY K A A D O L FA DA U B E
E LE K T RO W N I A E C 1
Oddzia∏ Stacja Radegast
Aleja Pami´ci Ofiar Litzmannstadt Getto 12
91-859 ¸ódê
tel. +48 42 291 36 27
www.muzeumtradycji.pl
czynne: pon. - czw., sb. - ndz.
NOCLEGI
Muzeum Historii Farmacji
Pl. WolnoÊci 2, 91-415 ¸ódê
tel./fax +48 42 632 17 15
czynne: wt., czw.
grupy – przez ca∏y tydzieƒ po ustaleniu telefonicznym
Muzeum Fabryki
ul. Drewnowska 58 (Manufaktura), 91-002 ¸ódê
tel. +48 42 664 92 93
www.muzeum.manufaktura.com
czynne: wt. - ndz.
Discovery Center „Experymentarium”
ul. Karskiego 5 (Manufaktura), 91-071 ¸ódê
tel. +48 42 633 52 62
www.experymentarium.pl
czynne: pon. - ndz.
Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu ¸ódzkiego
ul. Kiliƒskiego 101, 90-011 ¸ódê
tel. +48 42 665 54 89
www.biol.uni.lodz.pl/muzeum
czynne: wt . - ndz.
Muzeum Bajki Se-Ma-For
ul. Targowa 1/3 B. 24, 90-022 ¸ódê
tel. +48 42 681 54 74
www.se-ma-for.com
czynne: wt. - ndz.
Muzeum Komunikacji Miejskiej MPK-¸ódê
ul. Wierzbowa 51, 90-133 ¸ódê
tel. +48 42 672 12 07, fax +48 42 672 13 19
www.muzeum.mpk.lodz.pl
czynne: pon. - czw., 2 soboty w miesiàcu 10.00 – 14.00
Muzeum Ksià˝ki Artystycznej
ul. Tymienieckiego 24, 90-349 ¸ódê
tel. +48 502 62 64 66
www.book.art.pl
czynne: po wczeÊniejszym kontakcie telefonicznym
Muzeum Papieru i Druku P¸
ul. Wólczaƒska 223, B. 17, 90-924 ¸ódê
tel. +48 42 631 28 58, + 48 516 10 53 15
www.papiernictwohistoryczne.pl
czynne: wt - pt
Muzeum Uniwersytetu Medycznego
ul. ˚eligowskiego 7/9, 90-752 ¸ódê
tel. + 48 42 639 32 70
czynne: sb.
Muzeum Geologiczne
ul. Kopciƒskiego 31, 90-142 ¸ódê
tel. +48 42 635 45 93
www.muzgeol.uni.lodz.pl
czynne: pon. - pt.
Muzeum Sportu i Turystyki
Oddzia∏ Muzeum Miasta ¸odzi
ul. Ks. Skorupki 21, 90-532 ¸ódê
tel. +48 42 636 83 58,
www.muzeum-lodz.pl
czynne: pon. - pt.
Muzeum OÊwiaty Ziemi ¸ódzkiej
ul. Wólczaƒska 202, 90-531 ¸ódê
tel. +48 42 678 55 46
www.pbw.lodz.pl/muzeum_oswiaty.htm
czynne: pon. - pt.
andel’s Hotel ¸ódê ****
ul. Ogrodowa 17, 91-065 ¸ódê
tel. +48 42 279 10 00
fax +48 42 279 10 01
www.andelslodz.com
Flora Motel **
ul. Szczeciƒska 111, 91-222 ¸ódê
tel. +48 42 655 72 45
fax +48 42 652 05 35
www.motelflora.pl
Ambasador Hotel ***
ul. Kosynierów Gdyƒskich 8, 93-320 ¸ódê
tel. +48 42 646 42 68
fax +48 42 646 49 04
www.hotelambasador.pl
Focus Hotel **
ul. ¸àkowa 23/25, 90-554 ¸ódê
tel. +48 42 637 12 00
fax +48 42 636 98 18
www.hotelfocus.com.pl
Borowiecki Hotel ***
ul. Kasprzaka 7/9, 91-078 ¸ódê
tel. +48 42 288 01 00, fax + 48 42 288 01 21
www.hotelborowiecki.com
Ibis Hotel **
Al. Pi∏sudskiego 11, 90-368 ¸ódê
tel. +48 42 638 67 00
fax +48 42 638 67 77
www.ibishotel.com
Centrum Hotel***
ul. Kiliƒskiego 59/63, 90-118 ¸ódê
tel. +48 42 632 86 40
fax +48 42 636 96 50
www.centrumhotele.pl
Grand Hotel ***
ul. Piotrkowska 72, 90-102 ¸ódê
tel. +48 42 632 19 95
fax +48 42 633 78 76
www.grandlodz.pl
Iness Hotel ***
ul. Wróblewskiego 19/23, 93-578 ¸ódê
tel./fax +48 42 684 45 54
www.inesshotel.pl
M Hotel ***
ul. Âw. Teresy 111, 91-222 ¸ódê
tel. +48 42 652 99 90, fax +48 42 655 72 10
www.mhotel.eu
Qubus Hotel ***
Al. Mickiewicza 7, 90-433 ¸ódê
tel. +48 42 275 51 00
fax +48 42 275 52 00
www.qubushotel.com
Reymont Hotel ***
ul. Legionów 81, 91-072 ¸ódê
tel./fax +48 42 633 80 23
www.hotelreymont.com
Âwiatowit Hotel ***
Al. KoÊciuszki 68, 90-432 ¸ódê
tel. +48 42 636 36 37
fax +48 42 636 52 91
www.centrumhotele.pl
Yuca Hotel ***
ul. Z∏otno 83a, 94-221 ¸ódê
tel/fax + 48 42 634 71 15
www.yuca.pl
e
Mazowiecki Hotel **
ul. 28 Pu∏ku Strzelców Kaniowskich 53/57
90-640 ¸ódê
tel. +48 42 637 43 33
fax +48 42 637 56 47
www.centrumhotele.pl
Polonia Hotel **
ul. Narutowicza 38, 90-135 ¸ódê
tel +48 42 632 87 73
fax +48 42 633 18 96
www.centrumhotele.pl
Savoy Hotel **
ul. Traugutta 6, 90-107 ¸ódê
tel. +48 42 632 93 60
fax +48 42 632 93 68
www.centrumhotele.pl
Adria Hotel *
ul. Obywatelska 152, 94-104 ¸ódê
tel. +48 42 686 47 94
fax +48 42 684 04 40
www.adriahotel.pl
Boss Hotel *
ul. Tatrzaƒska 11, 93-115 ¸ódê
tel. +48 42 672 48 89
fax +48 42 676 31 05
www.hotel-boss.pl
Dom Wycieczkowy nr 1, KAT. III
ul. Marysiƒska 92 bl. 42, 91-851 ¸ódê
tel. +48 42 657 38 74
fax +48 42 657 38 74
www.pusbbk.com.pl
Dom Wycieczkowy nr 2, KAT. III
ul. ¸agiewnicka 69 a, 91-855 ¸ódê
tel. +48 42 657 31 92
www.pusbbk.com.pl
Alicja Hotel **
Al. Politechniki 19a, 93-590 ¸ódê
tel./fax +48 42 684 63 70
www.hotel-alicja.pl
Dom Wycieczkowy nr 3, KAT. III
ul. ¸´czycka 70, 93-193 ¸ódê
tel. +48 42 684 76 86
fax +48 42 684 75 07
www.pusbbk.com.pl
Campanile Hotel **
Al. Pi∏sudskiego 27, 90-307 ¸ódê
tel. +48 42 664 26 00
fax +48 42 664 26 01
www.campanile.com.pl
Dom Wycieczkowy Arturówek MOSiR, KAT. II
ul. Skrzydlata 75, 91-503 ¸ódê
tel. +48 42 659 76 22
fax +48 42 659 87 93
www.mosir.lodz.pl
Daria Hotel **
ul. Studencka 2/4, 91-513 ¸ódê
tel. +48 42 659 82 44
fax +48 42 659 90 11
www.hoteldaria.oit.pl
Szkolne Schronisko M∏odzie˝owe, kat. I
ul. Legionów 27, 91-069 ¸ódê
tel. +48 42 630 66 80
fax +48 42 630 66 83
www.yhlodz.pl
Eskulap ICZMP Hotel **
ul. Paradna 46, 93-345 ¸ódê
tel. +48 42 272 33 00
fax +48 42 272 33 68
www.hotel-eskulap.pl
Szkolne Schronisko M∏odzie˝owe, kat. II
ul. Zamenhofa 13, 90-510 ¸ódê
tel. +48 42 636 65 99
www.yhlodz.pl
SZLAK TURYSTYCZNY
ARCHITEKTURA
P R Z E M Y S ¸O W A
ul. Piotrkowska 282/284
FA B RY K A Z YG M U N TA R I C H T E R A
1
Pierwsza w ¸odzi wielowydzia∏owa fabryka z tkalnià i prz´dzalnià bawe∏ny,
wzniesiona w latach 1835-1838. Przy fabryce umieszczony zosta∏ specjalny
budynek przeznaczony na pierwszà w mieÊcie maszyn´ parowà. Mia∏a ona moc
60 KM. Budynek wzniesiony w stylu klasycystycznym posiada otynkowane Êciany,
którym zawdzi´cza swojà nazw´ – Bia∏a Fabryka. Od 1960 r. w fabryce dzia∏a
Centralne Muzeum W∏ókiennictwa gromadzàce przede wszystkim zabytkowe
maszyny w∏ókiennicze, a tak˝e dzie∏a sztuki zwiàzane z tkaninà. Ofert´ muzeum
uatrakcyjnia Skansen ¸ódzkiej Architektury Drewnianej, który prezentuje zabudow´
miasta z poczàtku XIX wieku. Od 1975 r. Muzeum jest organizatorem Triennale
Tkaniny prezentujàcego najnowsze Êwiatowe trendy w takiej sztuce.
ul. Stefanowskiego 17
N O W A T K A L N I A K A RO L A W. S C H E I B LE R A
czynne: wt., Êr., pt. 9.00 - 17.00, czw. 11.00 -19.00, sob., nd. 11.00 - 16.00, tel. +48 42 683 26 84
FABRYKA FRYDERYKA
WILHELMA SCHWEIKERTA
r.
ul. Wólczaƒska 215
M A G A Z Y N Y FA B RYC Z N E S C H E I B LE RÓ W
RODY FABRYKANCKIE
Scheiblerowie
Twórca fortuny, Karol Scheibler, osiedli∏ si´ w ¸odzi w 1854 r., wkrótce stajàc
si´ najbogatszym mieszkaƒcem miasta. Pod koniec XIX w. w r´kach
rodziny pozostawa∏o oko∏o 1/7 terenu ca∏ej ¸odzi. Do dziÊ pozosta∏y po
nich liczne budowle – pa∏ace, fabryki, a przede wszystkim wyjàtkowe
osiedle Ksi´˝y M∏yn.
ul. Tymienieckiego 3/5
S Z P I TA L FA B RYC Z N Y S C H E I B LE RÓ W
N A K S I ¢ ˚ Y M M ¸Y N I E
3
Tereny dawnego kompleksu przemys∏owego Karola W. Scheiblera, powsta∏ego
w latach 80. i 90. XIX w. Magazyny zlokalizowane w sàsiedztwie bielnika
i wykaƒczalni tkanin s∏u˝y∏y do przechowywania wyrobów w∏ókienniczych.
Pomi´dzy budynkami zachowa∏y si´ pozosta∏oÊci torów kolejowych z bocznicy
nale˝àcej do Scheiblerów. Obecnie w dawnych magazynach dzia∏ajà oÊrodki
kultury: ¸ódê Art Center i Fabryka Sztuki, a industrialna atmosfera sprzyja licznym
projektom artystycznym i kulturalnym. Jednym z najwa˝niejszych projektów
zainicjowanych i realizowanych przez ¸ódê Art Center jest „¸ódê - Europejska
Stolica Kultury 2016 ”.
E LE K T RO W N I A FA B RYC Z N A
S C H E I B LE RÓ W
plac
Zwyci´stwa
ul. Milionowa 14
M∏yn
yn ow a
Ksi´˝y
M ag az
ul. Tymienieckiego 3/7
4
Elektrownia wzniesiona w 1910 r., projektu in˝. Alfreda Frischa. By∏a êród∏em
energii dla wszystkich obiektów wchodzàcych w sk∏ad imperium przemys∏owego Scheiblerów. Jest to bardzo rzadki przyk∏ad budynku przemys∏owego
w stylu secesyjnym. Na uwag´ we wn´trzu zas∏ugujà: ceramika z motywami
roÊlinnymi, geometryczne witra˝e czy kasetonowy strop ˝elbetowy. Cz´Êciowo
zachowane jest tak˝e wyposa˝enie, m.in. turbina firmy AEG z 1938 r. Elektrownia
ze wzgl´du na brak spe∏niania norm Êrodowiskowych w 2003 r. zosta∏a wy∏àczona
z eksploatacji. Przez kilka lat znajdowa∏a si´ w niej Êcianka wspinaczkowa, obecnie
obiekt wykorzystywany jest okazjonalnie na ró˝ne wydarzenia kulturalne.
B I E L N I K T Y T U S A KO P I S C H A
5
ul. Tymienieckiego 30
Rz
Kindermannowie
Franciszek Kindermann, syn tkacza, rozpoczà∏ swojà karier´ przemys∏owà
w 1859 r. Po ojcu prowadzenie interesów przej´li synowie, których by∏o a˝
siedmiu. Prowadzili interesy ze zmiennym szcz´Êciem, ale do dziÊ w ¸odzi
zachowa∏o si´ po Kindermannach kilka rezydencji i fabryk.
go
ws
ka
SZLAK TU RYSTYCZNY
ARCHITEKTURA
P R Z E M Y S ¸O W A
www.lodz.pl
ul. Piotrkowska 242/250
KUCHNIA ROSYJSKA
HERBACIARNIA ROSYJSKA ANASTAZJA
ul. Piotrkowska 60, tel. +48 42 291 00 69, www.anastazja.lodz.pl
6
ul. Ksi´˝y M∏yn
9
KUCHNIA NIEMIECKA
U SZWAJCARA
ul. Tymienieckiego 22/24, tel. +48 42 674 04 40, www.uszwajcara.com.pl
KUCHNIA ˚YDOWSKA
ANATEWKA
ul. 6. Sierpnia 2/4, tel. +48 42 630 36 35
ul. Karskiego 5, tel. +48 42 633 22 77, www.anatewka.pl
CAFE TUWIM
ul. Pomorska 18, tel. +48 42 631 14 71, www.cafetuwim.com
10
INFORMACJA TURYSTYCZNA
ul. Piotrkowska 87
tel. +48 42 638 59 55, 638 59 56
fax +48 42 638 59 55
www.lodz.pl
Dworzec PKP ¸ódê-Fabryczna (hala g∏ówna)
tel./fax +48 42 205 55 05
11
Stra˝ po˝arna w zak∏adach Karola Scheiblera dzia∏a∏a od 1878 r., obecny budynek
wybudowany zosta∏ w latach 90. XIX w. Nad remizà dominuje wysoka wie˝a
obserwacyjna o cechach architektury gotyckiej. Na ty∏ach dzia∏ki znajdujà si´
dawne budynki mieszkalne dla stra˝aków, a tak˝e ozdobna pompa. Po dok∏adnej
renowacji obiekt przekszta∏cony zosta∏ na centrum biurowe. Do dziÊ zachowany
zosta∏ pierwotny wyglàd budynku, ∏àcznie z oryginalnymi drzwiami dawnych
wozowni i gongiem alarmowym na wie˝y.
D O MY RO B OT N I C Z E S C H E I B LE RÓ W
N A K S I ¢ ˚ Y M M ¸Y N I E
ul. Tymienieckiego 5
FA B RY K A M A R K U S A S I L B E R S T E I N A
KLUB SPADKOBIERCÓW
ul. Piotrkowska 77, tel. +48 42 633 74 01, www.klub-spadkobiercow.com.pl
U FABRYKANTA
pl. Zwyci´stwa 2, tel. +48 42 674 18 75, www.ufabrykanta.pl
Prz´dzalnia bawe∏ny wybudowana w latach 1870-1873 by∏a pierwszym budynkiem
zespo∏u przemys∏owego Karola W. Scheiblera na Ksi´˝ym M∏ynie. Liczàca 207 metrów
d∏ugoÊci, w momencie wybudowania by∏a najwi´kszym budynkiem przemys∏owym
w ¸odzi i potwierdza∏a dominujàcà pozycj´ Scheiblera. Architektura budynku nawiàzuje do Êredniowiecznej architektury obronnej, przede wszystkim dzi´ki umieszczonym
w naro˝nikach masywnym wie˝om. Obecnie obiekt po trwajàcej kilka lat renowacji
zaadaptowany zosta∏ na funkcje mieszkalne.
R E M I Z A S T R A ˚ AC K A S C H E I B LE RÓ W
N A K S I ¢ ˚ Y M M ¸Y N I E
Budynek wzniesiony w latach 1828-1829. Zwyczajowo nazywany Bielnikiem
Kopischa, w rzeczywistoÊci wchodzi∏ w sk∏ad zak∏adu bielnikowego, ale przede
wszystkim s∏u˝y∏ za mieszkanie dla Tytusa Kopischa. Jest to jeden z najstarszych
obiektów zwiàzanych z przemys∏em w ¸odzi, wzniesiony w stylu klasycystycznym,
z centralnie umieszczonym trójkàtnym frontonem. DziÊ obiekt s∏u˝y Urz´dowi
Miasta ¸odzi, a w jego wn´trzach zachowane zosta∏y drewniane elementy dawnej
konstrukcji budynku.
Geyerowie
Ludwik Geyer przyby∏ do miasta w 1828 r. Nie bez przyczyny nazywany
jest ojcem przemys∏owej ¸odzi – za∏o˝y∏ pierwszà w pe∏ni zmechanizowanà
fabryk´, sprowadzi∏ te˝ pierwszà maszyn´ parowà. Dzia∏alnoÊç przemys∏owà
w po∏udniowej cz´Êci miasta kontynuowa∏y a˝ do II wojny Êwiatowej kolejne
pokolenia Geyerów.
8
Pierwszy w ¸odzi szpital przyfabryczny wybudowany w latach 1882-1884 przez Ann´
Scheibler, wdow´ po Karolu W. Scheiblerze. Budowla posiada kszta∏t podkowy i bardzo oszcz´dne detale architektoniczne, przede wszystkim kontrastujàce z czerwonymi
ceg∏ami tynkowane naro˝niki i obramienia okien. Dla upami´tnienia g∏ównej fundatorki
Anny Scheibler, wdowy po Karolu W. Scheiblerze, patronkà szpitala by∏a Êw. Anna.
Obiekt do dzisiaj s∏u˝y jako szpital. Obecnie jego patronem jest dr Karol Jonscher,
zas∏u˝ony dla ¸odzi spo∏ecznik, lekarz domowy Scheiblerów i inicjator budowy szpitala.
P R Z ¢ D Z A L N I A K A RO L A W. S C H E I B LE R A
N A K S I ¢ ˚ Y M M ¸Y N I E
ul. Tymienieckiego 25
Poznaƒscy
Izrael Poznaƒski trafi∏ do ¸odzi z rodzicami w 1834 r. Dzi´ki ci´˝kiej pracy
od najm∏odszych lat budowa∏ swojà pozycj´, poczàtkowo w handlu, a od
1872 r. tworzy∏ przemys∏owe imperium. Wkrótce Poznaƒscy stali si´
milionerami, czego najlepszym dowodem sà okaza∏e rezydencje i wielki
kompleks fabryczny, do dziÊ s∏u˝àce ¸odzi i jej mieszkaƒcom.
KUCHNIA POLSKA
RESTAURACJA POLSKA
ul. Piotrkowska 12, tel. +48 42 633 83 45, www.restauracjapolska.net1.pl
ul. Kiliƒskiego 187
czynne: pon. – pt. 10.00 – 16.30, tel. +48 42 684 20 95
Grohmannowie
¸ódzka kariera rodziny rozpocz´∏a si´ od przybycia do miasta Traugotta
Grohmanna w 1842 r. Wkrótce Grohmannowie zdobyli znaczàcà pozycj´,
o czym Êwiadczy∏ Êlub Karola Scheiblera juniora z Annà Grohmann, wnuczkà
Traugotta. Po I wojnie Êwiatowej obydwie rodziny zdecydowa∏y si´ na
po∏àczenie zak∏adów w celu przezwyci´˝enia powojennej stagnacji.
RESTAURACJE I KAWIARNIE (kuchnia czterech kultur)
KUCHNIA POLSKA, NIEMIECKA, ROSYJSKA, ˚YDOWSKA
RESTAURACJA ANALOGIA
Stary Rynek 2, tel. +48 42 636 56 56, www.analogia.com.pl
Budynek tzw. Nowej Tkalni wybudowany zosta∏ w latach 1898-1899, projektu
Paw∏a Rübensahma. By∏ to ostatni z wielkich gmachów fabrycznych wchodzàcych
w sk∏ad imperium przemys∏owego Scheiblerów. Budynek posiada najciekawszà
elewacj´ od strony ulicy Kiliƒskiego, utrzymanà w stylu nawiàzujàcym do renesansu.
Najbardziej znanym wydarzeniem w jego historii by∏a wizyta Papie˝a Jana Paw∏a
II i spotkanie z ∏ódzkimi w∏ókniarkami w 1987 r.
2
Budynek mieszczàcy tkalni´ i prz´dzalni´ we∏ny wzniesiony zosta∏ w latach 90.
XIX w., prawdopodobnie projektu Fryderyka Miksa. Kszta∏t dzia∏ki – d∏ugi i wàski
– wymusi∏ po∏àczenie ró˝nych etapów cyklu produkcyjnego (prz´dzenie, tkanie,
wykaƒczanie) w jednym, bardzo du˝ym budynku. Wspó∏czeÊnie w ca∏ym
dawnym kompleksie przemys∏owym Schweikertów mieszczà si´ obiekty nale˝àce
do Politechniki ¸ódzkiej. Stara fabryka, dziÊ siedziba a˝ trzech wydzia∏ów P¸, ze
wzgl´du na swój kszta∏t jest przez studentów nazywana tramwajem.
7
Dawna prz´dzalnia i wykaƒczalnia we∏ny wzniesiona przez Zygmunta Richtera
etapami w latach 1879-1912. W 1927 r. fabryk´ zakupi∏a spó∏ka braci Nauma i Borysa
Eitingonów, zmieniajàc profil produkcji z tkanin we∏nianych na bawe∏niane.
W budynku prz´dzalni u zbiegu ulic: Radwaƒskiej i Stefanowskiego od zachodu
i po∏udnia widoczne sà detale nawiàzujàce do Êredniowiecznej architektury obronnej.
Parter dawnej prz´dzalni niemal w ca∏oÊci wype∏niajà lokale gastronomiczne obs∏ugujàce przede wszystkim studentów po∏o˝onej w sàsiedztwie Politechniki ¸ódzkiej.
Warto zajrzeç do niektórych z nich, gdzie zachowano dawne elementy konstrukcyjne.
Dworzec PKP ¸ódê-Kaliska (hala g∏ówna)
tel./fax +48 42 205 42 00
ul. Sienkiewicza 67
tel. +48 42 663 77 33, 638 59 57
[email protected]
12
Port Lotniczy ¸ódê im. W∏. Reymonta
ul. gen. Maczka 35
tel. +48 42 683 52 56
i
Stary Rynek 1
tel. +48 42 661 46 66
www.staremiasto.lodz.pl
Rynek Manufaktury
(wejÊcie od ul. Zachodniej)
tel. +48 695 13 11 13
[email protected]
Dowiedz si´ wi´cej
o szlaku Architektury Przemys∏owej*
tekst: Maciej Kronenberg, CIR Regio; opracowanie Iwona Borowiƒska Urzàd Miasta ¸odzi Biuro Promocji, Turystyki i Wspó∏pracy z Zagranicà, ul. Piotrkowska 87, 90-423 ¸ódê, www.lodz.pl
B I A ¸ A FA B RY K A LU DW I K A G E Y E R A
Pod koniec XIX wieku symbolem ¸odzi – miasta czterech kultur,
zamieszkanego przez Polaków, ˚ydów, Niemców i Rosjan, by∏y
dymiàce, ceglane kominy i pot´˝ne fabryczne wie˝e. DziÊ kominy
powoli znikajà z ∏ódzkiego pejza˝u, postindustrialna przestrzeƒ
przyciàga przede wszystkim ludzi sztuki, zakochanych w niebanalnych obrazach i architektów o nieograniczonej wyobraêni, którzy
Êmia∏o zmieniajà pofabryczne centrum ¸odzi. Spacer szlakiem
architektury przemys∏owej to nie tylko podró˝ w przesz∏oÊç,
w czasy „Ziemi obiecanej”, ale tak˝e mo˝liwoÊç zaobserwowania
dynamicznych przemian miasta. Warto wybraç si´ na w´drówk´
i zobaczyç jak z pofabrycznych, ci´˝kich murów, ˝eliwnych konstrukcji
wydobywa si´ pi´kno ¸odzi.
Nie masz jeszcze dekodera?
Osiedle robotnicze na Ksi´˝ym M∏ynie, powsta∏o w latach 1873-1875, rozbudowane
w latach 1885-1889. Stanowi uzupe∏nienie ca∏ego kompleksu przemys∏owego, na który
sk∏adajà si´ fabryka, rezydencja przemys∏owca oraz obiekty socjalne i techniczne.
Najstarsza cz´Êç sk∏ada si´ z 3 rz´dów domów mieszkalnych, pomi´dzy którymi znajdujà si´ zabudowania gospodarcze. Mieszkania w tym miejscu przeznaczone by∏y
wy∏àcznie dla rodzin majstrów oraz wykwalifikowanych robotników pracujàcych
w fabryce Scheiblerów.
Wejdê na http://2dkod.com
lub wyÊlij darmowy SMS na numer 8085 o treÊci MOBILEMS
Pobierz dekoder i skanuj do woli!
54192493024
* iloÊç przesy∏anych informacji < 300 KB
S Z KO ¸ A FA B RYC Z N A S C H E I B LE RÓ W
N A K S I ¢ ˚ Y M M ¸Y N I E
Tkalnia wzniesiona w latach 1893-1894, projektu Adolfa Zeligsona. Trzypi´trowy
budynek przylega∏ do starszej, parterowej tkalni po∏o˝onej w g∏´bi dzia∏ki.
Masywnà bry∏´ flankujà dwie wie˝e upodabniajàce ca∏oÊç do budowli obronnej.
W szczytowych partiach obu wie˝ znajdujà si´ dekoracyjne inicja∏y za∏o˝yciela
fabryki: Markusa Silbersteina. Od strony ulicy do fabryki przylega dawny
budynek administracyjny, gdzie w 1907 r. jeden z robotników zastrzeli∏ ówczesnego
prezesa zarzàdu spó∏ki – Mieczys∏awa Silbersteina. By∏o to jedno z tragicznych
wydarzeƒ zwiàzanych z protestami robotniczymi w ¸odzi w latach 1905-1907.
Szko∏a dla dzieci robotników z fabryki Scheiblera, otwarta w 1876 r. By∏a pierwszà
tego typu placówkà w ¸odzi. Budynek szko∏y stanowi∏ element osiedla Ksi´˝y
M∏yn, zamykajàcy alej´ prowadzàcà od prz´dzalni do domów mieszkalnych.
Gmach szko∏y sk∏ada si´ z kilku budynków dostawianych w kolejnych latach,
tworzy harmonijnà ca∏oÊç i nawiàzuje do architektury ca∏ego kompleksu.
ul. Ksi´˝y M∏yn 13/15
13
www.odkodujlodz.pl
„Projekt wspó∏finansowany przez Uni´ Europejskà z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego” „Fundusze Europejskie dla rozwoju regionu ∏ódzkiego”