Tekst / Artykuł

WOJCIECH CHEŁMICKI
(1952-2011)
W pierwszy dzień roku akademickiego 2011/2012 odszedł od nas
jeden z najwybitniejszych współczesnych hydrologów – Wojciech C h e ł m i c k i – profesor zwyczajny w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, zasłużony nauczyciel akademicki
i organizator życia naukowego.
Wojciech Chełmicki urodził się 29 listopada 1952 r. w Gnieźnie
w rodzinie inteligenckiej. Studia wyższe rozpoczął na Wydziale BiNoZ
UJ w 1971 r. w trybie indywidualnym i ukończył z wyróżnieniem w roku
1975, uzyskując stopień magistra geografii fizycznej na podstawie pracy
pt. Porównanie metod wydzielania odpływu podziemnego na przykładzie dorzecza górnego Dunajca. Stopień naukowy doktora nauk geograficznych otrzymał w roku 1982 po obronie pracy zatytułowanej Obieg wody w stepowej
strefie Mongolii, która była wynikiem jego badań ekspedycyjnych podczas
trzech wypraw naukowych do Mongolii (1976-1978), natomiast stopień
naukowy doktora habilitowanego zdobył w roku 1993 na podstawie rozprawy Reżim płytkich wód
podziemnych w Polsce. Tytuł naukowy profesora nauk o Ziemi w zakresie geografii został mu nadany
w 2002 r.
Prof. Wojciech Chełmicki od początku swojej kariery naukowej nierozerwalnie był związany
z Instytutem Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie rozpoczął pracę tuż po studiach jako
asystent-stażysta w Zakładzie Hydrografii (obecnie Zakład Hydrologii), kierowanym wówczas przez
prof. Irenę D y n o w s k ą . W dniu jego śmierci – 1 października 2011 r. – minęło 31 lat zatrudnienia
w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz 16 lat pełnienia funkcji kierownika Zakładu Hydrologii.
Prof. W. Chełmicki wypromował ok. 50 magistrów i kilku doktorów; był opiekunem kilku przewodów habilitacyjnych. Prowadził wykłady, ćwiczenia laboratoryjne i terenowe z zakresu hydrologii
ogólnej, hydrologii kontynentalnej, ochrony zasobów wodnych, gospodarki wodnej, procesów hydrologicznych i geomorfologicznych w zlewni, analizy chemicznej wód. Był także organizatorem i wykładowcą na kursach Land, tourism and people of Central Europe i Poland in the geography of Europe oraz
Environmental problems of South of Poland, przeznaczonych dla studentów zagranicznych. Był inicjatorem,
głównym wykonawcą lub wykonawcą grantów ministerialnych oraz inicjatorem przedsięwzięć organizacyjnych o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Kierował zadaniami badawczymi realizowanymi
w UJ w ramach grantu zamawianego pt. Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne i hydrologiczne w Polsce.
Ocena zdarzeń oraz prognozowanie ich skutków dla środowiska życia człowieka. Uczestniczył w organizacji
Stacji Naukowej w Łazach k. Bochni, która została powołana do życia w 1984 r. uchwałą Rady Wydziału
Biologii i Nauk o Ziemi UJ jako ośrodek naukowy i dydaktyczny Instytutu. Prof. W. Chełmicki kierował nią w latach 1995-2001; w tym czasie zrealizowano tam pięć prac doktorskich, w tym jedną,
której był promotorem.
Prz. Geof. LVI, 3-4 (2011)
306
Wspomnienia pośmiertne
Prof. W. Chełmicki odbywał długoterminowe staże naukowe w University of Wisconsin, State
University of New York w Buffalo, Appallachian State University, gdzie także wykładał. Pełnił funkcję
narodowego korespondenta Grupy Badawczej Europejskiej Sieci Zlewni Eksperymentalnych i Reprezentatywnych (ERB), był członkiem International Association of Hydrological Sciences, Krajowej Rady
Gospodarki Wodnej, Sekcji Hydrologii Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, Komisji Nauk Geograficznych PAN, Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Polskiego Towarzystwa
Geofizycznego. Uczestniczył w pracach międzynarodowych komitetów naukowych trzech konferencji
(Turyn, Luxemburg, Berchtesgarden). Był członkiem komisji w UKA (geografia).
Dorobek naukowy prof. W. Chełmickiego obejmuje ok. 150 prac, w tym m.in. 5 książek autorskich
oraz redakcję kilkunastu książek i tomów czasopism. Pełnił funkcje redaktora naczelnego czasopism
Folia Geographica i Prace Geograficzne oraz przewodniczącego Rady Wydawniczej Instytutu Geografii
i Gospodarki Przestrzennej UJ. Jest autorem powszechnie wykorzystywanego w uniwersytetach i szkołach wyższych podręcznika akademickiego pt. Woda. Zasoby, degradacja, ochrona (2001). Za działalność
naukową prof. Wojciech Chełmicki otrzymał nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz
kilka nagród Rektora UJ.
Zainteresowania badawcze prof. W. Chełmickiego były bardzo szerokie. Jego dorobek obejmuje
prace nie tylko z zakresu hydrologii, ale także hydrogeologii, hydrochemii, geomorfologii, ochrony
środowiska oraz prace z pogranicza geografii fizycznej i geografii kultury. Najobszerniejszy z podejmowanych przez niego nurtów badawczych obejmował zagadnienia dotyczące szeroko rozumianych
środowiskowych i antropogenicznych uwarunkowań kształtowania się zasobów wód podziemnych.
W swojej rozprawie doktorskiej dokonał analizy obiegu wody na słabo poznanym obszarze półsuchego
stepu Mongolii. W ramach tej pracy zostały ocenione m.in. warunki infiltracji wód opadowych – a tym
samym formowania się zasobów wód podziemnych, spływu powierzchniowego oraz funkcjonowania
epizodycznych jezior stepowych. Również wodom podziemnym była poświęcona jego rozprawa habilitacyjna dotycząca reżimu płytkich wód podziemnych w Polsce. W pracy tej prof. W. Chełmicki
stwierdził związek między stopniem kontynentalizmu i oceanizmu klimatycznego a przestrzennym
zróżnicowaniem sezonowych wahań zwierciadła wód podziemnych. Stwierdził także, że w Polsce nie
występuje trwała tendencja obniżenia zwierciadła płytkich wód podziemnych, a okresowe obniżenie
się zwierciadła spowodowane jest raczej okresowymi niedoborami opadów atmosferycznych. Prof. W.
Chełmicki uczestniczył także – jako jeden z głównych wykonawców – w interdyscyplinarnym projekcie dotyczącym wpływu wahań poziomu zwierciadła wód gruntowych na zbiorowiska leśne Puszczy
Niepołomickiej. W ostatnich latach jego prace z zakresu hydrogeologii koncentrowały się głównie na
wypływach wód podziemnych, tj. źródłach. Na uwagę zasługuje określenie zakresu i stopnia przemian
źródeł na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, jakim podlegały one od lat 70. XX w. Prace te dotyczyły
zarówno przemian źródeł związanych ze zmianą zagospodarowania terenu, eksploatacją wód podziemnych i działalnością górniczą, jak i określeniem naturalnych i antropogenicznych uwarunkowań
chemizmu ich wód. Badania dotyczące źródeł Wyżyny podjęte były w ramach kierowanego przez niego
projektu KBN Zmiany hydrologicznych i hydrochemicznych cech źródeł Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej (1973-1998) oraz rozpoczętego w 2011 r. projektu NCN Przyrodnicze i antropogeniczne przemiany
źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej oraz ich rola w krajobrazie naturalnym i kulturowym.
Kolejny z nurtów badawczych podejmowanych przez prof. W. Chełmickiego dotyczył zagadnień z pogranicza hydrologii i geomorfologii dynamicznej i fluwialnej. Miał on swój istotny wkład w opracowania
dotyczące taksonomii koryt rzecznych w górach w Szkocji. Zajmował się wykorzystaniem radioaktywnego znacznika (Cez-137) w badaniach migracji materiału zwietrzelinowego na stoku na podstawie
materiałów zebranych w Masywie Centralnym we Francji oraz w eksperymentalnej zlewni badawczej
na Pogórzu Wielickim. Prowadził również badania dotyczące dynamiki transportu materiału rozpuszczonego i składu chemicznego wód rzek pogórskich – tematyką tą zainspirował do dalszych badań
licznych swoich magistrantów i doktorantów. Zainicjował także badania dotyczące roli opadów atmosferycznych w obiegu związków chemicznych na Pogórzu Wielickim. Jego prace dotyczące chemizmu
wód opadowych udokumentowały m.in. zmniejszenie kwasowości opadów wskutek redukcji emisji
Wspomnienia pośmiertne
307
zanieczyszczeń w ośrodku krakowskim. Profesor podejmował także prace z zakresu tradycyjnie rozumianej hydrologii dynamicznej. Wykonał opracowania dotyczące hydrografii i bilansu wodnego eksperymentalnych zlewni badawczych na Pogórzu Wielickim. Zajmował się opracowaniami charakterystyki reżimów rzek karpackich – wyniki tych badań zostały opublikowane m.in. jako rozdział
w monografii Dorzecze górnej Wisły (Dynowska I., Maciejewski M., red., 1991).
Jego dorobek naukowy jest świadectwem ogromnej pracowitości i rzetelności. Przejawem jego
ogromnej i nieugiętej pasji badawczej jest grant NCN poświęcony źródłom podkrakowskich wyżyn,
którego realizacja w zakresie prac terenowych została rozpoczęta miesiąc przed jego śmiercią. W pracach tych prof. W. Chełmicki aktywnie uczestniczył (mimo pewnych ograniczeń zdrowotnych).
Prof. Wojciech Chełmicki zmarł podczas podróży służbowej w Luksemburgu, w wieku 58 lat.
Straciliśmy wybitnego hydrologa, zasłużonego nauczyciela akademickiego, człowieka niezwykle uczciwego, prawego, uczynnego, cieszącego się powszechnym szacunkiem i autorytetem. Odszedł od nas
wybitny badacz, niezwykły człowiek, wymagający od innych, ale przede wszystkim wymagający od
siebie. Odszedł ktoś, kogo szanowaliśmy i bardzo ceniliśmy, człowiek niezwykle życzliwy dla innych.
Joanna Pociask-Karteczka, Janusz Siwek