SYSTEM WARTOŚCI MŁODZIEŻY SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH

JUSTYNA FIEDORCZUK
ZSTiO z Oddziałami Integracyjnymi, Białystok
Niepaństwowa WSP, Białystok
IRENA FIEDORCZUK
Uniwersytet Medyczny, Białystok
SYSTEM WARTOŚCI MŁODZIEŻY SZKÓŁ
INTEGRACYJNYCH
Celem badań było poznanie systemu wartości instrumentalnych i ostatecznych młodzieży klas integracyjnych mającej orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.
Badania realizowano w Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących
z Oddziałami Integracyjnymi im. St. Staszica w Białymstoku. Wykorzystano w nich metodę sondażu diagnostycznego, technikę ankiety; narzędziem był autorski kwestionariusz
ankiety. Badając wartości opierano się na klasyfikacji M. Rokeacha, która składa się z 18
wartości ostatecznych (celów) i 18 wartości instrumentalnych (środków).
Uzyskane wyniki wskazują na niską samoocenę uczniów oraz silne dążenie do równości i społecznego uznania, stanowią tym samym wyzwanie dla integracyjnego systemu
kształcenia.
Słowa kluczowe: system wartości, integracja, sondaż diagnostyczny
K
ształcenie integracyjne w Polsce ma dość krótką historię. Wcześniej dominującym modelem było kształcenie segregacyjne, oddzielające osoby niepełnosprawne od ich pełnosprawnych rówieśników. System integracyjny ma za zadanie
łączyć ze sobą dzieci o różnych potrzebach edukacyjnych i pozwalać im na wspólne
zdobywanie doświadczeń w toku procesu kształcenia (Loska 2004). Na pierwszych
trzech etapach edukacyjnych integracja przyjęła się już dość dobrze – zlokalizowano
obszary trudne, podjęto odpowiednie działania – jednak czwarty etap edukacyjny
w połączeniu ze zjawiskiem integracji wymaga namysłu i wielu badań.
W projekcie MEN pt. Reforma systemu edukacji. Szkolnictwo ponadgimnazjalne (2000)
wskazuje się na różne obszary tej reformy, w tym na zmiany rynku pracy, treści
kształcenia i przeobrażenia kulturowe. Postuluje się przygotowywanie młodzieży
do życia w społeczeństwie informacyjnym, w wolnorynkowej gospodarce, ale również w świecie chaosu wartości, w którym trzeba będzie wziąć odpowiedzialność
za własny pełny rozwój oraz za drugiego człowieka (tamże). Obecny w organizacji
szkolnego nauczania scjentystyczny kult wiedzy zderza się dziś z przeciwstawną,
postmodernistyczną filozofią, życiem pełnym wątpliwości i egzystencjalnej niepewności. Młodzież staje wobec wielu problemów i sytuacji konfliktowych, nie umie sobie z nimi poradzić, podejmować odpowiednich decyzji, dlatego oczekuje wsparcia
ze strony starszych i szuka odpowiedzi w różnych systemach etycznych.
Szczególnego wsparcia i mądrego przewodnictwa wymaga młodzież szkół
integracyjnych. Chaos pojęć i relatywizm wartości dotyka ją w szczególny sposób. Uczniowie mający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którego
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
17
JUSTYNA FIEDORCZUK, IRENA FIEDORCZUK
realizacja możliwa jest w szkole ogólnodostępnej integracyjnej bądź z oddziałami integracyjnymi, potrzebują indywidualnego podejścia na trudnej drodze
wprowadzania w świat wartości. Chociaż znajdują się u progu dorosłości, cechują ich szczególnie złożone trudności w odnalezieniu się w otaczającym świecie.
Pojęcie ,,uczeń ze specyficznymi problemami zdrowotnymi” oznacza dzieci
i młodzież, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego i mają
trudności w realizacji standardów wymagań programowych wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania zdrowotnego. Takie rozumienie ucznia ze specyficznymi problemami zdrowotnymi i o specyficznych potrzeb edukacyjnych ma na celu
wdrożenie i urzeczywistnienie idei wyrównywania szans edukacyjnych wszystkich
uczniów, zwłaszcza niepełnosprawnych. Podstawowym bowiem założeniem systemu kształcenia integracyjnego jest włączenie dzieci niepełnosprawnych w system
kształcenia osób pełnosprawnych. Edukacja integracyjna ma lepiej przygotować
dziecko do normalnego życia w społeczeństwie (Osik, Woynarowska 2001).
W literaturze podaje się, że integrację można rozważać w dwóch aspektach,
mianowicie jako integrację totalną, polegającą na pełnym i powszechnym włączeniu dziecka upośledzonego w system kształcenia dzieci pełnosprawnych,
oraz integrację częściową – ograniczoną, która zachodzi wówczas, gdy dzieci
o szczególnych potrzebach zgromadzone zostają w zakładach i szkołach specjalnych lub w klasach specjalnych przy szkołach masowych. Integracja szkolna
powinna ułatwić dziecku integrację społeczną, a nawet stanowić czynnik warunkujący społeczne funkcjonowanie dziecka – dlatego wzrasta rola szkół integracyjnych na wszystkich etapach kształcenia.
Placówki integracyjne, tj. przedszkola i szkoły, rozwijające się głównie w sektorze publicznym, stanowią dzisiaj nową ofertę edukacyjną dla dzieci i młodzieży o specyficznych potrzebach edukacyjnych.
W oddziałach integracyjnych spotykamy się z dziećmi o bardzo różnych zdolnościach i możliwościach rozwojowych. Aby praca z taką młodzieżą mogła być
efektywna, konieczna jest ścisła współpraca nauczyciela wiodącego z nauczycielem wspomagającym (wspierającym).
W przeprowadzonych badaniach własnych współpraca z nauczycielami
wspierającymi (pedagogami specjalnymi) była niezbędna – uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych mają ogromne trudności w zrozumieniu tak nieostrych kategorii, jak wartości.
Pojęcie ,,wartość” jest szczególnie wieloznaczne (Szymański 1998). Termin ten
najpierw rozpowszechnił się w ekonomii, dziś należy już do standardowego języka humanistyki. Niezależnie od odcienia znaczeniowego, jakie nadajemy temu
pojęciu, dotykamy spraw niezmiernie ważnych dla człowieka, jego aktywności
poznawczej, reakcji emocjonalnych, orientacji w różnych sytuacjach i – ogólnie
rzecz biorąc – sensu życia.
Wartości stanowią we współczesnej pedagogice kluczowy problem edukacji szkolnej, występują w procesie kształcenia jako system norm rzutujących na poczynania
nauczycieli i uczniów. Podczas kształcenia odwołujemy się do wartości, które uczniowie mogą zaakceptować, a nawet z którymi mogą się identyfikować (Furmanek 2006).
Szczególnym zadaniem wszystkich pedagogów współpracujących z młodzieżą w systemie integracyjnym jest pomoc w internalizacji poszczególnych wartości.
18
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
SYSTEM WARTOŚCI MŁODZIEŻY SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH
Dorastający człowiek, aby mieć poczucie własnej tożsamości, chce sam odkrywać i wybierać wartości. Musi więc mieć szansę właściwego ich zrozumienia. Inaczej zagrożony jest izolacją, osamotnieniem, a w konsekwencji – wykluczeniem. Brak zaangażowania dorosłych w uczenie wartości J. Kurzępa (2007)
określa skrótem SEN – strefami edukacyjnej i etycznej nieobecności nauczycieli,
rodziców – dorosłych.
Założenia systemu integracyjnego
Każde dziecko rozpoczynające realizację obowiązku szkolnego powinno mieć
określoną gotowość do podjęcia nauki. Gdy stwierdzi się brak tej gotowości,
można odroczyć dziecku obowiązek szkolny o rok. W przypadku ucznia niepełnosprawnego, kierowanego do oddziału integracyjnego, pod uwagę należy brać
tak zwaną gotowość integracyjną (Popławska, Sierpińska 2001).
Dane Ministerstwa Edukacji Narodowej wskazują, że w Polsce około 140 tys.
(co stanowi ponad 3%) populacji wszystkich uczniów wymaga specjalnych form
kształcenia. W projekcie rozporządzenia w sprawie warunków organizowania,
wychowania i opieki dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi MEN ustala warunki organizowania wczesnego wspomagania rozwoju
dziecka niepełnosprawnego, warunki organizowania kształcenia, wychowania
i opieki w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych. Określa
również prawo do wydłużonego toku kształcenia ucznia niepełnosprawnego do
17. roku życia w szkole podstawowej (Narewska, Woźniak 2003). Zgodnie z Konwencją o prawach dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych
dn. 20 listopada 1989 r., ratyfikowaną przez władze RP w 1991 r. (Dz. U. 1991 r. Nr
120, poz. 526, art. 23), dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mają prawo
i obowiązek podjęcia nauki w wybranej szkole, mogą uczęszczać do przedszkoli,
szkół ogólnodostępnych i integracyjnych przy dostosowaniu treści, metod oraz
organizacji pracy do ich potrzeb edukacyjnych i możliwości rozwojowych.
Specjalne potrzeby edukacyjne to te potrzeby, które w procesie rozwoju wynikają z niepełnosprawności dziecka lub z innych przyczyn trudności. To także
identyfikowanie u jednostki tych zakresów możliwości, w których ma szansę
dokonań i osiągnięć, a gdy to jest konieczne – uzyskania w osiąganiu tych celów
odpowiedniej pomocy (Dryżałkowska 2003). Dotyczą one tych uczniów, którzy
nie mogą podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego ze względu na znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Dzieci te są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych
metod dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Powinny być nauczane przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach
bazowych i przy uwzględnieniu odmiennych rozwiązań organizacyjnych.
Organizując w Polsce integracyjne kształcenie w szkołach ogólnodostępnych,
wzorowano się na systemie duńskim i niemieckim (hamburskim) (Hulek 1980).
Organizacja klasy integracyjnej wymaga wielu zabiegów. Znaczącą rolę
w tworzeniu klas integracyjnych odgrywają rodzice dzieci z dysfunkcjami. To od
nich zależy wybór odpowiedniej formy kształcenia dzieci. Kształcenie uczniów
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
19
JUSTYNA FIEDORCZUK, IRENA FIEDORCZUK
z niepełnosprawnościami w jednej szkole z uczniami pełnosprawnymi organizuje się po stworzeniu odpowiednich warunków społecznych (decyzja rady pedagogicznej, zgoda rodziców dzieci uczęszczających do danej szkoły czy klasy oraz
zgoda organu prowadzącego), merytorycznych i ekonomicznych. MENiS również wychodzi z założenia, że kształcenia integracyjnego nie można wprowadzić
na mocy decyzji administracyjnej, a jedynie w wyniku społecznej zgody i przy
zapewnieniu odpowiednich warunków. Uczniów niepełnosprawnych przyjmuje
się do integracyjnych form kształcenia i wychowania na wniosek lub za zgodą
ich rodziców oraz na podstawie orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, kwalifikującego do kształcenia specjalnego. Podstawową zasadą nauczania
i wychowania integracyjnego jest wspólne nauczanie, niezależnie od doświadczanych trudności i różnic. Klasy integracyjne muszą dostosować styl i tempo
nauczania do zróżnicowanych potrzeb uczniów (Żyro 2010).
Nauczyciel powinien zapoznać się z pełną dokumentacją ucznia niepełnosprawnego (diagnozą i zaleceniami specjalistów), charakterystyką i diagnozą
roboczą sporządzoną przez nauczyciela wspierającego. Nauczyciel wiodący
przekazuje nauczycielowi wspierającemu szczegółowe rozkłady materiału do realizacji w bieżącym roku szkolnym (z uwzględnieniem terminów realizacji). Nauczyciel przedmiotu współpracuje z nauczycielem wspierającym przy układaniu
indywidualnego programu (lub jego modyfikacji) dla poszczególnych uczniów
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wspólnie ustalają kryteria oceniania
uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej znaczących dla każdego ucznia form aktywności podlegających
ocenie. Niezwykle istotne jest ustalenie wiodących metod i form pracy na lekcjach poszczególnych przedmiotów. Warto także zwrócić uwagę na predyspozycje osobowościowe nauczyciela wspomagającego/wspierającego. Uczniowie
z orzeczeniami mają różne dysfunkcje, pochodzą z różnych środowisk, trudno
niektórym z nich zdobyć się na otwartość. Praca z takimi uczniami wymaga od
nauczyciela cierpliwości, zdyscyplinowania, empatii i zaangażowania.
Badania własne
Celem badań było poznanie systemu wartości instrumentalnych i ostatecznych młodzieży klas integracyjnych w szkole ponadgimnazjalnej.
Materiał i metodyka
Badania realizowane były w Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących
z Oddziałami Integracyjnymi im. St. Staszica w Białymstoku. Szkoła ma ponad
85-letnią tradycją, od kilku lat prowadzi kształcenie integracyjne. Jest jedyną szkołą
ponadgimnazjalną w mieście, która ma windę dla osób niepełnosprawnych. Pracuje w niej kilkunastu nauczycieli wspomagających, których kwalifikacje umożliwiają pracę z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Ponadto na stałe zatrudniony jest logopeda ogólny, dwóch psychologów, pedagog specjalny, pedagog
szkolny, opiekun osób niepełnosprawnych i tłumacz języka migowego. W szkole
uczą się 452 osoby, 98 z nich to młodzież mająca orzeczenia o potrzebie kształcenia
specjalnego, które może być realizowane w ogólnodostępnej szkole integracyjnej.
20
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
SYSTEM WARTOŚCI MŁODZIEŻY SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH
W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego, technikę ankiety; narzędziem był autorski kwestionariusz ankiety. Badając wartości opierano
się na klasyfikacji M. Rokeacha, która składa się z 18 wartości ostatecznych (celów) i 18 wartości instrumentalnych (środków) (Furmanek 2006).
Wartości instrumentalne związane z środkami to: odpowiedzialny, kochający,
uczciwy, intelektualista, opiekuńczy – pomocny, umiejący wybaczać, pogodny,
o szerokich horyzontach umysłowych, niezależny, logiczny, uprzejmy, odważny,
ambitny, czysty, o dużej samokontroli, o dużej wyobraźni, zdolny, posłuszny.
Wartości ostateczne związane z celami to: bezpieczeństwo rodziny, dojrzała
miłość, szczęście, mądrość, prawdziwa przyjaźń, poczucie godności, wolność,
pokój na świecie, zbawienie, równowaga wewnętrzna, przyjemność i radość życia, bezpieczeństwo narodowe, poczucie dokonania, życie pełne wrażeń, równość, dostatnie życie, świat piękna, uznanie społeczne.
Ankietowani z grupy badawczej mieli za zadanie dokonać subiektywnej oceny (na
zaproponowanej pięciostopniowej skali), w jakim stopniu podana wartość ich opisuje
oraz jak bardzo chcieliby ją osiągnąć (jak bardzo jest dla nich ważna, wartościowa).
W badaniu uczestniczyli uczniowie klas integracyjnych, w tym uczniowie
o specjalnych potrzebach edukacyjnych:
 słabowidzący,
 słabosłyszący,
 z niepełnosprawnością ruchową jako przejawem różnorodnych schorzeń
i zdarzeń losowych, których rodzaj i nasilenie utrudnia, a niekiedy uniemożliwia opanowanie wiedzy i umiejętności szkolnych,
 przewlekle chorzy, których stan zdrowia pozwala na uczęszczanie do szkoły
ogólnodostępnej, w tym integracyjnej (choroby kardiologiczne, uczniowie po
przeszczepach, leczeni onkologicznie itd.),
 z ADHD,
 z poważnymi zaburzeniami w porozumiewaniu się i w normie intelektualnej
(termin obejmuje kilka grup dzieci i młodzieży – z zaburzeniami przetwarzania słuchowego, jak np. w afazji sensorycznej, z poważnymi wadami wymowy – pozostają pod ciągłą opieką logopedyczną).
Ankietowana młodzież wypełniała kwestionariusze ankiety podczas godzin
wychowawczych i korzystała z wyjaśnień nauczycieli (dotyczyły zwłaszcza zrozumienia, czym jest dana wartość).
Proces ankietyzacji został poprzedzony zajęciami wyjaśniającymi zagadnienie wartości.
Wyniki badań
Charakterystyka badanej grupy
W badaniu wzięło udział 62 uczniów klas integracyjnych (klas II technikum
zawodowego, liceum profilowanego oraz liceum ogólnokształcącego). Z ogólnej
liczny uczniów poddanych badaniu 28 to uczniowie mający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z powodu:
 autyzmu – 5 uczniów,
 zespołu Aspergera – 5 uczniów,
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
21
JUSTYNA FIEDORCZUK, IRENA FIEDORCZUK








schizofrenii – 2 uczniów,
choroby nowotworowej – 2 uczniów,
obustronnego niedosłuchu – 3 uczniów,
jednostronnego niedosłuchu – 1 uczeń,
dysfunkcji narządu wzroku – 2 uczniów,
niepełnosprawności ruchowej – 6 uczniów,
cukrzycy – 1 uczeń,
stanu po przeszczepie nerek – 1 uczeń.
Większość badanych to chłopcy (62%). Wynika to zapewne z tego, że szkoła
prowadzi kształcenie na kierunku technik informatyk (klasy integracyjne „typowo” męskie).
Średnia wieku badanych uczniów to 18,06 lat. Tak wysoka średnia wieku
drugoklasistów spowodowana jest dużą drugorocznością oraz odroczoną gotowością szkolną. Przedział wieku badanych uczniów to 16 – 21 lat.


System wartości badanej młodzieży
W tabeli 1 przedstawiono system wartości instrumentalnych badanych uczniów
klas integracyjnych. Uczniowie otrzymali listę 18 wartości instrumentalnych i przy
każdej z nich, poprzez zaznaczenie jednej z pięciu ocen, określali, w jakim stopniu
dana wartość do nich pasuje/ich opisuje (jak bardzo tacy są). Respondenci wskazali, że wartościami, które w największym stopniu charakteryzują ich osobowość,
są: uczciwy, uprzejmy, umiejący wybaczać. W najmniejszym stopniu natomiast –
intelektualista, ambitny i zdolny. Szczególnie warto zwrócić uwagę na te właśnie
wartości, którym uczniowie przyznawali najniższe punkty w pięciostopniowej skali.
Tabela 1.
System wartości instrumentalnych uczniów klas integracyjnych
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
22
Nazwa wartości
Uczciwy
Uprzejmy
Umiejący wybaczać
Kochający
Odważny
Czysty
O dużej wyobraźni
Pogodny
Odpowiedzialny
O dużej samokontroli
Opiekuńczy – pomocny
O szerokich horyzontach umysłowych
Logiczny
Posłuszny
Niezależny
Zdolny
Ambitny
Intelektualista
Suma otrzymanych punktów
470
463
451
432
425
419
413
325
397
385
381
376
362
344
329
315
311
305
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
SYSTEM WARTOŚCI MŁODZIEŻY SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH
Uczniowie wystawili najniższe oceny w pięciostopniowej skali wartościom
opisującym ich jako zdolnych, ambitnych intelektualistów. Wartość ,,o szerokich
horyzontach umysłowych” znalazła się nieco wyżej (12 pozycja). System wartości instrumentalnych świadczy o niskiej samoocenie uczniów, braku motywacji
do nauki. W słabym stopniu uczniowie oceniają siebie również jako niezależnych
– stojąc u progu dorosłości.
System wartości ostatecznych badanych uczniów szkoły ponadgimnazjalnej
przedstawiono w tabeli 2. Ankietowana młodzież w największym stopniu dąży
do równości, szczęścia oraz bezpieczeństwa rodziny. W najmniejszym stopniu
chce osiągnąć zbawienie, mądrość oraz świat piękna.
W prowadzonych badaniach szczególnie interesowała nas pozycja wartości
„mądrość” w systemie wartości ostatecznych badanych uczniów klas integracyjnych mających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Wartość ta znalazła się na przedostatniej pozycji. Wpisuje się to w hierarchię wartości instrumentalnych badanych uczniów.
Tabela 2.
System wartości ostatecznych uczniów gimnazjum
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Nazwa wartości
Równość
Szczęście
Bezpieczeństwo rodziny
Dostatnie życie
Poczucie godności
Uznanie społeczne
Wolność
Przyjemność i radość życia
Życie pełne wrażeń
Poczucie dokonania
Prawdziwa przyjaźń
Dojrzała miłość
Bezpieczeństwo narodowe
Równowaga wewnętrzna
Pokój na świecie
Zbawienie
Mądrość
Świat piękna
Suma otrzymanych punktów
559
542
540
539
525
520
519
571
504
497
487
565
482
458
447
420
416
374
Wnioski końcowe
Sytuacja uczniów klas integracyjnych jest szczególna – wspólnie uczą się
w nich i pracują uczniowie zdrowi i o specyficznych problemach zdrowotnych.
Fakt ten ma ogromne znaczenie w wymiarze społecznym – uczniowie z różnego rodzaju niepełnosprawnościami wspólnie ze swoimi rówieśnikami zyskują
możliwość uczenia się funkcjonowania w grupie, kontaktów rówieśniczych. Nie
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
23
JUSTYNA FIEDORCZUK, IRENA FIEDORCZUK
można jednak zapominać, że szkoła ponadgimnazjalna ma za zadanie przygotować młodzież do egzaminu maturalnego. Chociaż uczniowie z orzeczeniami
o potrzebie kształcenia specjalnego (ze względu na różne dysfunkcje) mają dostosowane formy i metody nauczania, to egzamin maturalny w swej formie nie
w pełni uwzględnia ucznia niepełnosprawnego (wydłużenie czasu do 30 minut, pisanie na komputerze, zwiększona czcionka). Badanie systemu wartości
uczniów miało na celu poznanie ewentualnych zagrożeń samooceny uczniów
o specjalnych potrzebach edukacyjnych i wspieranie ich mocnych stron (Gryniuk
2000). Miało charakter badań wstępnych, na podstawie których stworzony zostanie program wspierania mocnych stron uczniów w zakresie wiedzy i umiejętności szkolnych odnoszący się do wartości dla nich istotnych.
Bibliografia
Dryżałkowska, G. (2003). Integracja społeczna osób niepełnosprawnych. Ruch Pedagogiczny,
6, 114–116.
Gryniuk, I.(2000). Wspomaganie rozwoju u uczniów szkoły średniej jako próba przeciwdziałania patologii społecznej W: A. Margasiński, B. Zajęcka (red.), Psychopatologia
i psychoprofilaktyki. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Hulek, A. (1980). Integracyjny system kształcenia i wychowania W: A. Hulek (red.),
Pedagogika rewalidacyjna. Warszawa: PWN.
Furmanek, W. (red.). (2006). Z badań nad wartościami w pedagogice. Rzeszów: Wydawnictwo URz.
Kurzępa, J.(2007). Zagrożona niewinność. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Loska, M. (2004). Leczenie, wychowanie i kształcenie dzieci przewlekle chorych oraz
z uszkodzonym narządem ruchu W: D. Piekut-Brodzka, J. Kuczyńska-Kwapisz (red.),
Pedagogika specjalna dla pracowników socjalnych. Warszawa: Wydawnictwo APS.
Narewska, J., Woźniak, E. Integracja czy izolacja? Życie Szkoły, 6, 367–369.
Osik, D., Wojnarowska, A. (2001). Wspomaganie rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi. Lublin: UMCS.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego. Język polski; www.wgimnazjum.pl/przedmioty/
polski/ [dostęp: 03.05.2011 r.]
Popławska, J., Sierpińska, B. (2001). Zacznijmy razem. Warszawa: WSiP.
Reforma systemu edukacji. Szkolnictwo ponadgimnazjalne (2000). Warszawa: MEN.
Szymański, M. (1998). Młodzież wobec wartości. Próba diagnozy. Warszawa: IBE.
Zając, A. (2002). Edukacyjne przygotowanie do życia w dobie globalizacji W: W. Kojs
(red.), Wartości – edukacja – globalizacja. Cieszyn: UŚ.
Żebrowska, M. (2002). Aspiracje edukacyjne młodzieży środowiska wielkomiejskiego. Pedagogika Społeczna, 4, 34–36.
Żyro, D. (2010). Nowa reforma pedagogiczna 2010: kształcenie uczniów ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi. Głos Pedagogiczny, 6, 28–33.
SYSTEM OF VALUES IN INTEGRATED SCHOOL ADOLESCENTS
Summary
Integrated education has quite a short history in Poland – before, segregated education, which separated persons with disabilities from their nondisabled peers, was the
24
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
SYSTEM WARTOŚCI MŁODZIEŻY SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH
dominant model. The integrated system is to combine children with various educational
needs and enable them to gain experiences together in the process of schooling. The research aimed to study the system of instrumental and terminal values in integrated class
adolescents with statements of special educational needs. It was carried out in Stanisław
Staszic Technical and General Education School Complex with Integrated Classes in Białystok. The diagnostics poll method was used and a survey questionnaire designed by the
author. Values were studied based on M. Rokeach’s classification, which consists of 18
terminal values (goals) and 18 instrumental values (means). The research findings point to
the students’ low self-esteem and intense striving for equality and social recognition, thus
being a challenge for the integrated education system.
Key words: system of values, integration, diagnostic poll
SZKO£A SPECJALNA 1/2013
25