Moduły dydaktyczne SUM 2007/08
Transkrypt
Moduły dydaktyczne SUM 2007/08
Socjologia płci (gender studies). Społeczne, uwarunkowania sytuacji kobiet i mężczyzn. kulturowe i polityczne Kierujące modułem: prof. dr hab. Renata Siemieńska, dr hab. Ewa Nasalska Koordynatorka modułu: dr Anna Domaradzka Świat społeczny podlega stałym przemianom. Prócz tych, które na bieżąco komentowane są w mediach, mamy też do czynienia z przemianami mniej widowiskowymi, które jednak w dłuższej perspektywie istotnie wpływają na życie każdego z nas. Przykładem może być nadanie Polkom w listopadzie 1918 roku czynnych i biernych praw wyborczych. Podobną cichą rewolucją było wprowadzenie w 1981 roku w Polsce urlopu wychowawczego – przedtem dłuższe pozostawanie w domu z dzieckiem było sprawą czysto prywatną, nie dającą żadnych przywilejów. Z kolei pierwszy na świecie urlop ojcowski wprowadziła Szwecja w 1974 roku, znacząco wpływając tym samym na partnerski podział obowiązków związanych z wychowaniem dzieci. Kolejna rewolucja odbywa się na naszych oczach – pod koniec czerwca 2015 roku Sąd Najwyższy USA nakazał udostępnienie możliwości zawierania małżeństw przez osoby tej samej płci na terenie całych Stanów Zjednoczonych. Wszystkie te zmiany legislacyjne nie byłyby możliwe, gdyby nie refleksja płynąca z socjologii płci, prowadzącej pogłębione analizy zmian zachodzących w postrzeganiu i akceptacji ról społecznych, jakie pełnią kobiety i mężczyzni. Istniejące obecnie koncepcje ról nie zawsze są ze sobą spójne – nowe definicje powinny więc z jednej strony lepiej przystawać do zmieniającej się rzeczywistości, a z drugiej poszerzać indywidualne możliwości wyborów życiowych, w tym godzenia ról w sferze prywatnej i publicznej, w zmieniających się typach rodziny. W ramach zajęć pokazujemy relacje między decyzjami na poziomie jednostek i rodzin, ale także poziom ich spójności z podstawowymi systemami wartości, wychodząc z założenia, że w dłuższej perspektywie to one będą stanowić układ odniesienia dla zmian relacji między kobietami i mężczyznami. W tym kontekście omówimy teoretyczne koncepcje płci kulturowej i biologicznej, a także wyniki badań pokazujących role realnie odgrywane przez kobiety i mężczyzn. Szczególny nacisk położymy przy tym na zagadnienie płci w kontekście starzenia się społeczeństwa, a także procesy zachodzące na terenach zurbanizowanych, gdzie styl życia zmienia się bardzo dynamicznie. Przemiany współczesnego świata niosą ze sobą problem rosnącej alienacji i samotności, szczególnie dotkliwie obserwowanej w grupie starszych ludzi i osób mieszkających w dużych miastach. Pewną odpowiedzią na to zjawisko jest oddolne zaangażowanie mieszkańców lokalnych społeczności (np. ruchy miejskie), a także różne formy działalności społecznej i publicznej. Warto w tym kontekście przyjrzeć się wzorom zaangażowania kobiet i mężczyzn, jako strategiom rozwiązywania różnego rodzaju problemów społecznych, w tym także radzenia sobie z sytuacją własnej starości czy osamotnienia. Dotyczy to zarówno aktywności starszych kobiet i mężczyzn z dużych miastach, jak i udziału obu płci w życiu społeczno-kulturalnym na wsi. Wśród pytań, na które staramy się odpowiedzieć jest to w jakim stopniu współczesne zmiany społeczne związane z przejściem demograficznym i globalizacją rynku pracy dotykają kobiet i mężczyzn. Przedyskutujemy też ze studentami kwestię tego na ile pewne cechy przypisane dotąd jednej płci tracą swoją jednoznaczność, stając się po prostu cechami ludzi, otwierając nowe możliwości podejmowania działań uprzednio zdefiniowanych jako wyłącznie męskie lub kobiece. Stosowane w kontekście socjologii płci rozróżnienie na płeć biologiczną i gender (tłumaczone jako „płeć kulturowa” bądź „rodzaj”) ma pomóc w określeniu tego, w jakim stopniu role kobiet i mężczyzn zależą od biologicznych różnic między nimi, w jakim są uwarunkowane kontekstem społecznym i kulturowym. Badacze na ogół zgadzają się co do tego, że płeć biologiczna wyznacza jedynie rolę, jaką odgrywamy w reprodukcji, natomiast definicja płci kulturowej – charakterystyczna dla danego kontekstu społecznokulturowego – określa pozostałe aspekty naszego życia, w tym wybory, preferencje i aspiracje. Jak piszą Cross i Markus (2002: 49) „Przekonanie o tym, co jest męskie, a co kobiece, nie opiera się na rzeczywistości biologicznej, ale na wszechobecnym i złożonym systemie przekonań, według którego 1 chłopcy i dziewczynki ulepieni są z zupełnie innej gliny.” Dotychczasowe badania potwierdzają, że czynnikami najbardziej różnicującymi wybory, postawy i wartości są nie płeć, a raczej wiek i wykształcenie, dlatego wszystkie analizy związane z płcią powinno się łączyć z tymi dwoma zmiennymi. Zagadnienia związane z płcią kulturową, a także wpływem wieku i wykształcenia na postawy i zachowania, będą w trakcie zajęć omawiane z perspektywy badań międzykulturowych i międzynarodowych. Dzięki temu możliwa będzie dyskusja na temat tego czy i w jakim stopniu teorie, rzeczywiste zachowania i poglądy polskiego społeczeństwa są podobne do obserwowanych w innych krajach, a także jakie rozwiązania ułatwiające godzenie ról w sferze życia prywatnego i publicznego istnieją w innych krajach. Podstawowe problemy, które będą omawiane w ramach specjalizacji: 1. Koncepcje i definicje płci kulturowej i biologicznej. 2. Czy kobiety i mężczyźni różnią się w zakresie wyznawanych wartości? 3. Kształtowanie się koncepcji płci kulturowej w procesie edukacji i socjalizacji. 4. Płynność, stałość i niespójność ról kobiecych i męskich w sferze życia prywatnego i publicznego oraz ich konsekwencje. 5. Pozycja osób homoseksualnych w społeczeństwie – porównania międzykulturowe. 6. Postawy i oczekiwania kobiet i mężczyzn wobec pracy i opieki. 7. Zmiany opinii na temat obecności kobiet w życiu publicznym. 8. Ruchy kobiece, feministyczne, gejów i lesbijek – w perspektywie historycznej i współcześnie. Zajęcia na I roku studiów: PŁEĆ A ZMIENIAJĄCA SIĘ GRANICA MIĘDZY SFERĄ PRYWATNĄ I PUBLICZNĄ W PSYCHOLOGICZNEJ, KULTUROWEJ, SOCJOLOGICZNEJ I POLITOLOGICZNEJ PERSPEKTYWIE. TEORIE A RZECZYWISTOŚĆ (perspektywa międzynarodowych porównań) Proseminarium - 60 godzin Płeć kulturowa i biologiczna jako czynniki różnicujące postawy i zachowania kobiet i mężczyzn, zmieniające się role w życiu społecznym, ekonomicznym i politycznym. Niespójność oczekiwań i możliwości realizacji deklarowanych wartości oraz ich konsekwencje. Budowanie tożsamości płciowej. Kryzys tradycyjnych koncepcji męskości i kobiecości i jego źródła. Tożsamość homoseksualna (geje, lesbijki). Płeć a problemy władzy – podporządkowania – partnerstwa w teoriach feministycznych i antydyskryminacyjnych. Koncepcje „szklanego sufitu” i „lepkiej podłogi” - rola czynników instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych we wzmacnaniu bądź osłabianiu stereotypów i nierówności. Wielowymiarowość dyskryminacji. Partnerstwo kobiet i mężczyzn w ustawodawstwie i praktyce krajów Unii Europejskiej oraz poza nią, w kontekście dokonujących się zmian demograficznych (niski wskaźnik urodzeń, starzenie się społeczeństw). Mainstreaming jako zasada polityki i jej efekty. Partnerstwo i podporządkowanie kobiet i mężczyzn w rodzinie. Polityka pracodawców. Rola partii politycznych i związków zawodowych, organizacji pozarządowych, lobbyingu krajowego i międzynarodowego, członkostwa w UE. Płeć a style sprawowania władzy. Empiryczne analizy w/w problemów. KOBIETY I MĘŻCZYŹNI W POLITYCE 2 konwersatorium - 30 godzin Zmieniający się dostęp kobiet do życia publicznego w różnych krajach ze szczególnym uwzględnieniem Polski – perspektywa historyczna. Zmiany koncepcyjne i rzeczywiste, rozwiązania ideologiczne i instytucjonalne związane z uczestnictwem kobiet we władzy. Nacjonalizacja kobiet i zmiany w XX wieku. Sytuacja kobiet w Stanach Zjednoczonych w latach 1920-tych. W jaki sposób w faszystowskich Włoszech czasu Mussoliniego rządzono kobietami. Nazistowskie koncepcje roli kobiet w Niemczech i ich implementacja. Rola kobiet w sowieckim modelu po rewolucji 1917 roku. Zmiany polityki i oczekiwań. Sterowana emancypacja kobiet okresu komunistycznego. Feminizm a nowe ruchy społeczne (przykłady). Zmienność koncepcji roli kobiet i mężczyzn w Polsce: emancypantka – matka-Polka – bizneswoman, a zmiany ustrojów politycznych i ekonomicznych oraz ich uwarunkowania makrostrukturalne. Mechanizmy wpływające na udział kobiet i mężczyzn w krajach demokratycznych (np. rola wyborów, systemów kwotowych, dyskryminacji pozytywnej). Niespójności między zachowaniami a systemami wartości – porównania międzykulturowe. Bariery kulturowe przeciwdziałające uczestnictwu kobiet w życiu publicznym i ich determinanty na różnych poziomach życia prywatnego i publicznego. Szklany sufit i lepka podłoga, a mechanizmy je kreujące, argumenty za i przeciw. Geneza i motywacje do działalności w sferze publicznej według płci i wieku (aktywność społeczna i polityczna). O postawach i uczestnictwie politycznym kobiet w Polsce i na świecie (ze szczególnym uwzględnieniem UE). Zwiększanie uczestnictwa politycznego kobiet: nominacja do ciał ustawodawczych a systemy wyborcze. Kobiety w elitach politycznych i ekonomicznych. Płeć a władza, zarządzanie i etyka. Kobiety wśród kandydatów i wybranych w wyborach samorządowych i parlamentarnych a cechy elektoratów w wyborach do samorządów lokalnych i krajowych. PŁEĆ I WIEK JAKO CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE KOMUNIKACJĘ MARKETINGOWĄ wykład - 30 h Omawiane będą cztery wybrane grupy docelowe współczesnego marketingu: kobiety, dzieci i młodzież oraz ludzie starsi. Każda z tych grup stanowi innego rodzaju wyzwanie dla marketerów, każda z nich adresowana jest w specyficzny sposób w komunikacji marketingowej. W przypadku dzieci i młodzieży – dodatkowo dochodzą tu problemy związane z koniecznością dostosowania metod badań konsumenckich oraz ograniczeń prawnych (na wielu rynkach) w komunikacji kierowanej do dzieci. Zajęcia na II roku studiów: PŁEĆ A ZMIENIAJĄCA SIĘ GRANICA MIĘDZY SFERĄ PRYWATNĄ I PUBLICZNĄ W PSYCHOLOGICZNEJ, KULTUROWEJ, SOCJOLOGICZNEJ I POLITOLOGICZNEJ PERSPEKTYWIE. TEORIE A RZECZYWISTOŚĆ (perspektywa międzynarodowych porównań) Seminarium magisterskie (60 h) Kontynuacja problematyki podjętej na I roku studiów, rozszerzenie o problemy rynku pracy, edukacji z perspektywy „genderowej”, udziału kobiet i mężczyzn w budowaniu społeczeństwa 3 obywatelskiego. Płeć a starzenie się społeczeństwa i zmieniający się styl życia na terenach zurbanizowanych i wiejskich. KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY W ERZE GLOBALIZACJI – Problemy centrów i peryferii Konwersatorium 30 h Płeć w kontekście globalizującego się rynku pracy – na ile przemiany te dotykają kobiet i mężczyzn w różnych miejscach na świecie. Zjawisko glokalizacji jako nowy czynnik wpływający na rynek pracy. Kobiety i mężczyźni na rynku pracy w społeczeństwach wiedzy. Specyfika kształcenia wyższego kobiet i mężczyzn (m. in. o źródłach niedoboru kobiet na kierunkach technicznych i w naukach ścisłych). Kobiety i mężczyźni jako uczestnicy kształcenia ustawicznego (podnoszenia i zmiany kwalifikacji). Zawody sfeminizowane i zmaskulinizowane. Awans zawodowy i jego bariery, Samozatrudnienie – nowe możliwości kariery czy marginalizacja. W/w problemy są analizowane w perspektywie teoretycznej, legislacyjnej i rzeczywistości w Polsce i innych krajach. Bariery i ograniczenia karier kobiet, aktywność kobiet w sektorze prywatnym. Wnioski z badania „Gender index” – oceny polityki firm w stosunku do kobiet, mężczyzn i godzenia obowiązków rodzinnych z zawodowymi. Płeć a style sprawowania władzy w przedsiębiorstwach. Kultury, taktyki i strategie zorientowane płciowo. Kobiety i zarządzanie: cztery perspektywy teoretyczne. Rola ruchów feministycznych w przełamywaniu barier na rynku pracy w perspektywie lokalnej i globalnej. Wielowymiarowość dyskryminacji i czynniki odpowiedzialne za jej występowanie. Bezrobocie wśród kobiet i mężczyzn. Praca i rodzina w systemach wartości – aspiracje zawodowe w kontekście preferowanych modeli rodziny i oczekiwań wobec pracy. Warunki instytucjonalne i pozainstytucjonalne godzenia ról związanych z płcią. Zróżnicowane społecznie sposoby opieki nad dziećmi i osobami starszymi czy niepełnosprawnymi w kontekście zachodzących zmian demograficznych. Wpływ migracji na rozwiązywanie w/w problemów i pojawianie się nowych. Indywidualni i systemowi inicjatorzy zmian w sferze publicznej i prywatnej. Dobre praktyki (telepraca, elastyczny czas pracy itd.) HISTORIA SEKSUALNOŚCI: WALKA O UZNANIE NOWYCH TOŻSAMOŚCI SEKSUALNYCH I PRZEMIANY ŚWIADOMOŚCI SEKSUALNEJ WE WSPÓŁCZESNOŚCI. Konwersatorium - 30 h Część I. 1. Wprowadzenie – właściwy przedmiot rozważań: czym jest ludzka seksualność? 2. „Historia seksualności” jako szczególny przedmiot badania – koncepcja M. Foucaulta. 3. Krótki zarys historii homoseksualności i losu osób homoseksualnych: a. świat starożytności greckiej i rzymskiej a świat starożytności żydowskiej; b. specyfika kategoryzowania „homoseksualności” i doświadczenia Rzymu; c. chrześcijaństwo i stosunek do homoseksualności – dynamika i przemiany postaw w Średniowieczu – badania Johna Boswella; d. kontekst międzykulturowy (historia homoseksualności w Chinach; Bret Hinsch, Passions of the Cut Sleeve. The Male Homosexual Tradition in China); 4 e. epoka klasyczna i dwuznaczność związków – Eva Sedgwick-Kosofsky f. epoka nowoczesna – grzech oraz choroba – wynalazek „homoseksualizmu” i kategoryzacje opozycyjne seksualności - K.M. Werbeny g. KAtegoryzacje homoseksualizmu: A. grzech i „nienaturalność”; B. koncepcja „inwersji” – „odwrócenia” popędów; „kobiecej duszy” w męskim ciele i odwrotnie: ”męskiej duszy” w kobiecym ciele; C. naukowa koncepcja „trzeciej płci” – „pośrednia płeć” między męską i żeńską; D. naukowa koncepcja mieszanki cech obu płci – mityczna teoria androgyna – jej znaczenie w literaturze i sztuce. h. epoka wiktoriańska i jej skutki: stygmatyzacyjne stereotypy (proces Wilde w 1895r. – symbol epoki; „the love that dare not speak its name”); sytuacja lesbijek w wiktoriańskim społeczeństwie; 1928 – powieść Radclyffe Hall, The Well of Loneliness - jej znaczenie; walka o wydanie – cenzura. i. Freud i psychoanaliza; j. epoka nowoczesna powiktoriańska – zróżnicowanie w Europie (Niemcy a Wielka Brytania); Francja i dyskusje na ten temat homoseksualności (koncepcja Montherlanta; brak prawnego zakazu); k. rozwój badań nad seksualnością w Niemczech przedhitlerowskich; l. osoby homoseksualne jako „element zbędny” w hitlerowskich Niemczech; m. przemiana powojenna i narodziny ruchu gejowskiego – znaczenie kontrkultury dla przemiany obyczajowej i stereotypów; n. ruchy wyzwolenia gejów – nowy projekt społeczeństwa? Część II. 1. Historia ruchu wyzwolenia gejów i lesbijek – przede wszystkim ruch amerykański. 2. Ruchy w Europie i w Stanach : a. Niemcy – Der Eigene (The Community of the Special) – 1896 r; dr Magnus Hirschfeld i jego działalność; b. Wielka Brytania – purytanizm i represja; BLOOMSBURY CIRCLE – krąg towarzysko-artystyczny (J.M.Keynes, Virginia Woolf, Duncan Grant, L. Strachey, Forster) – znaczenie tego kręgu intelektualno-artystycznego. c. Ameryka na przełomie wieków; Nowy Jork, San Francisco, New Orlean. d. Ruchliwość społeczna i emancypacja kobiet w latach 20 e. Szczególna kategoryzacja homoseksualnych mężczyzn: „eufeminate” persons – transwestytyzm jako forma homoseksualności; 3. Kształtowanie się tożsamości gejowskiej – znaczenie badań naukowych i wysiłku intelektualnego: a. doświadczenie II wojny i przemiana obyczajowo-społeczne a z tym związana; b. lata powojenne i zarysowane na nowo mocne wzory ról seksualnych (ogromny wzrost zawieranych małżeństw i skok dzietności); c. doświadczenia ze wschodniego i zachodniego wybrzeża: Los Angeles i San Francisco kolebką nowych zjawisk d. narodziny ruchu homofilnego: Mattchachine Society i pismo ONE, Inc.; e. komunizm i definicja osób homoseksualnych jako kulturalnej mniejszości; przykład społeczności żydowskiej; nieśmiałe ruchy murzyńskie; 5 f. Dzieje Mattchachine Society, ONE i powstanie Sisters of Bilitis; „zimna wojna” i prześladowania osób homoseksualnych; opór i jego zanik; g. Lata 50. i początek 60. – słabość ruchu z jego koncepcją oddziaływania i przekazywania informacji grupom profesjonalnych elit; h. Przemiany w ruchu na początku lat 60; narodziny ruchu wyzwolenia obywatelskiego i powiązanie ruchu gejowskiego z tymi ideami; i. Rozwój kontrkultury i bunt w czerwcu 1969 roku w Stonewall Inn – jego skutki dla stereotypizacji społecznej oraz dla uruchomienia na wielką skalę uczestnictwa w ruchu społecznego wyzwolenia gejów; j. Dalsze dzieje ruchu gejowskiego – przemiana słów; konflikty między gejami i lesbijkami; nowa rola „otwartego”, „zdeklarowanego geja” jako działacza społecznego; tożsamości „gejowska” i „lesbijska”; k. Doświadczenie HIV i AIDS – zaskakujące konsekwencje epidemii; zmiana nastawienia społecznego: solidarność i pamięć o zmarłych; 4. Polityka i tożsamość gejowska na przełomie XX i XXI wieku. 5. Zagadnienie stosunku chrześcijaństwa do gejów i lesbijek oraz kultury gejowskiej: a. przełomowe dzieło Soboru Watykańskiego II dla tradycji katolickiej i kultury europejskiej; b. rozwój badań biblijnych, nowe przekłady i skumulowanie nowego odczytania tekstów Pisma Świętego – badania nad stosunkiem do homoseksualności (Boswell; McNeil); c. przemiana w latach 80. – JPII i kard. Ratzinger: list do biskupów w sprawie duszpasterstwa osób homoseksualnych – przedziwna teoria Kościoła; d. nasilenie niechęci – przeredagowania w Katechizmie Kościoła Katolickiego; e. inne wyznania chrześcijańskie – przykład kongregacji w Rochester, ale też wyraźny podział w różnych kościołach protestanckich; f. Aktualna sytuacja w Polsce – krótka prezentacja „Czy mowa nienawiści w polskim katolicyzmie?”. PŁEĆ A EDUKACJA Konwersatorium - 30 h Rola socjalizacji w rodzinie, szkole. Rola mediów w procesie kształtowania aspiracji życiowych, stereotypów związanych z planami edukacyjnymi. Czynniki prowadzące do selekcji typów edukacji i karier życiowych. Kobiety i mężczyźni w kontekście wyboru kariery akademickiej. (System edukacyjny: mechanizm promocji czy mechanizm selekcji społecznej) Szkoła jako czynnik wyrównujący i róznicujący szanse dziewcząt i chłopców z różnych środowisk społecznych. Osiagnięcia szkolne w poszczególnych dziedzinach i ich determinanty :społeczne, instytucjonalne :rola przedszkola, udział w odmiennych zajęciach dodatkowych, kapitał kulturowy rodziny, szkoły publiczne i niepubliczne, regionalne uwarunkowania. Socjologiczne badania nad rolą mass mediów i podręczników szkolnych w kształtowaniu kulturowej tożsamości płci. Analiza treści podręczników szkolnych. Metody analiza przekazów telewizyjnych, prasowych i ich wyniki. Rola Internetu Zróżnicowane aspiracje. Wybór ścieżek edukacyjnych i ich konsekwencje w życiu dorosłym: uczelnie państwowe i niepaństwowe. Programy promujące np. Sokrates-Erasmus. 6 MIĘDZY PAŃSTWEM A JEDNOSTKĄ (ROLA PŁCI W TRZECIM I CZWARTYM SEKTORZE W PERSPEKTYWIE MIĘDZYNARODOWEJ) Konwersatorium - 30 h Tworzenie się sformalizowanych i niesformalizowanych sieci społecznych w zmieniających się społeczeństwach – problemy teoretyczne. Rola grup kobiecych w perspektywie historycznej (od XIX wieku) w społecznościach lokalnych i ponadlokalnych. Grupy, organizacje, ruchy kobiece – ich cele. Grupy i organizacje gejowskie. Podobieństwa i odmienności ruchów kobiecych w porównaniu z innymi. Tradycje specyficzne dla różnych społeczeństw. Organizacje kobiece i feministyczne. Rola organizacji kobiecych po II wojnie światowej do zmiany systemu politycznego w Polsce w 1989 roku. Organizacje kobiece i ich funkcje po 1990 roku. Rola organizacji kobiecych w dobie procesów globalizacyjnych kulturowych, ekonomicznych. Kobiece organizacje pozarządowe w Polsce i na świecie. Spontaniczne inicjatywy aktywności społecznej kobiet i mężczyzn jako reakcja na samotność , potrzebę bycia potrzebnym, rozwiązania problemów sąsiedzkich, lokalnych na wsi i w mieście (przykłady: uniwersytety III wieku, inicjatywy sąsiedzkie,) 7