Raport Monitorowanie wdrażania podstawy programowej

Rzeszów, 25-06-2010
WSP/W.474-7/10
Raport
Monitorowanie wdrażania podstawy programowej wychowania
przedszkolnego i kształcenia ogólnego
w województwie podkarpackim
I. Opis badań
Wstęp
Monitorowanie wdrażania podstawy programowej w przedszkolach, innych formach
wychowania przedszkolnego, w szkołach podstawowych i gimnazjach zgodne było
z ustaleniami Ministra Edukacji Narodowej i dotyczyło realizacji przez kuratorów polityki
oświatowej państwa w roku szkolnym 2009/2010.
W województwie podkarpackim do monitorowania wytypowano 43 przedszkola, 85
oddziałów przedszkolnych,
4 inne formy wychowania przedszkolnego, 112 szkół
podstawowych i 54 gimnazja. Wytypowana liczba placówek i szkół zgodna była ze
wskazaniami przekazanymi z Ministerstwa Edukacji Narodowej, według danych SIO
z 30 września 2009 roku. W 85 przypadkach zgłoszono szkoły podstawowe z oddziałami
przedszkolnymi.
W
tych
przypadkach
monitorowanie
miało
być
przeprowadzone
jednocześnie w klasie I i w oddziale przedszkolnym.
Do monitorowania wdrażania podstawy programowej wybieraliśmy placówki i szkoły,
w których nie przeprowadzono ewaluacji i kontroli zaplanowanych na rok szkolny 2009/2010.
Kierowaliśmy się także wielkością miejscowości, staraliśmy się wybierać przedszkola i szkoły
położone w różnych gminach. Podkarpacki Kurator Oświaty poinformował wytypowane
przedszkola i szkoły o terminie i sposobie przeprowadzania monitorowania. Dyrektorzy
z województwa podkarpackiego wypełniali ankiety on-line od 19 do 23 kwietnia 2010 roku.
Ze względu na problemy z logowaniem się na platformie termin wypełniania ankiet przez
dyrektorów został przedłużony. Wizytatorzy przeanalizowali wszystkie ankiety wypełnione
przez
dyrektorów,
10%
placówek
objętych
monitorowaniem
poddano
weryfikacji.
Najczęstszą formą weryfikacji była rozmowa telefoniczna z dyrektorem oraz spotkanie
w szkole.
1
1. Pytania badawcze
A. W jaki sposób w szkole/ placówce zapoznawano się z podstawą programową?
Pierwszemu pytaniu badawczemu: W jaki sposób w szkole/placówce zapoznawano
się z podstawą programową? odpowiadały pytania: 1, 2 i 3 we wszystkich ankietach oraz 4.
w „Arkuszu dla gimnazjum”.
B. Jakie rozwiązania organizacyjne wynikające z zalecanych warunków realizacji podstawy
programowej, sprzyjające osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych, były stosowane
przez szkoły i placówki w roku szkolnym 2009/2010 i planowane są do realizacji w roku
2010/11?
Odpowiedzi cząstkowe na kolejne pytanie znalazły się w pytaniach: 4, 6, 7, 8 i 9
(„Arkusz dla przedszkola”), 4, 5, 6, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21 („Arkusz dla
szkoły podstawowej”) oraz 5, 6, 8, 11, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25 i 27 („Arkusz dla
gimnazjum”).
C. Jakie rozwiązania metodyczne wynikające z zalecanych warunków realizacji podstawy
programowej, sprzyjające osiąganiu zamierzonych celów edukacyjnych, były stosowane
przez przedszkola i szkoły w roku szkolnym 2009/2010 i planowane są do realizacji w roku
2010/2011?
Ww. kwestii dotyczyły odpowiednio pytania: 5 (przedszkola), 7, 8, 9, 9, 12 i 22 (szkoły
podstawowe) oraz 7, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17 i 26 (gimnazjum).
D. Jakiego wsparcia w realizacji podstawy programowej oczekują szkoły i placówki?
Wskazanie przez ankietowanych oczekiwanego wsparcia znalazło się odpowiednio
w pytaniach: 10, 23 i 28.
2. Opis badanych zbiorowości
Do analizy wykorzystano 92 ankiety dyrektorów przedszkoli (69,5%) na 132
wytypowanych do monitorowania, 95 dyrektorów szkół podstawowych (84,6%) na 112
wytypowanych i 37 dyrektorów gimnazjów (69%) na wytypowanych 54 - według danych z 31
maja 2010 roku. Skuteczność odpowiedzi ankietowanych wynosiła: w przedszkolach –
98,91%, w szkołach podstawowych – 98,95% i w gimnazjach – 100%. W badaniach
ankietowych wzięło udział więcej szkół, jednak w zestawieniach zbiorczych ich dane nie
zostały uwzględnione. Na przykład: na 54 wylosowanych dyrektorów gimnazjów tylko jeden
nie wypełnił ankiety, gdyż nie ma w szkole klasy pierwszej, 3 dyrektorów nie zapisało
danych, pozostali ukończyli i zapisali ankiety, ale ich wynik „zniknął”.
2
II. Opis i analiza danych
Część wspólna dla przedszkola, szkoły podstawowej i gimnazjum
1. Zapoznawanie się z podstawą programową
Wykres 1. Sposoby zapoznania się nauczycieli z podstawą programową.
Analizując dane przedstawione w Statystyce dla Kuratorium Oświaty w Rzeszowie
w odniesieniu do skategoryzowanych pytań można stwierdzić, że najczęstszym sposobem
zapoznawania się nauczycieli przedszkoli, szkoły podstawowej i gimnazjum było
samodzielne czytanie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008
roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół. W przypadku przedszkoli liczba wskazań na tę
odpowiedź - 90 (97.83%), szkół podstawowych – 91 (95,79%) i gimnazjów – 37 (100%). Na
zebraniu rady pedagogicznej prezentowano nową podstawę programową w 77 (83,7%)
przedszkolach, 80 (84,21%) szkołach podstawowych i 33 (89,19%) gimnazjach. Z nową
podstawową programową nauczyciele zapoznawali się także w zespołach przedmiotowych –
odpowiednio: 32 (34,78%), 48 (51,06%) i 24 (67,57%). Na konsultacje z pracownikami
doradztwa metodycznego i doskonalenia zawodowego wskazał 1 dyrektor przedszkola, 4
(4,26%) ankietowanych dyrektorów szkół podstawowych i 2 (5,41%) gimnazjów. 39 wskazań
(42,39%) w przedszkolach, 51 (54,26%) w szkołach podstawowych i 14 (37,83%) w
3
gimnazjach to szkolenia zewnętrzne, w tym także spotkania, warsztaty, konferencje
z wydawnictwami. Strony internetowe jako źródło informacji wskazało odpowiednio
4 (4,35%), 8 (8,51%) i 1 (2,7%) respondentów, a informacje z mediów uzyskano
w przypadku 3 (3,26%) przedszkoli, 3 (3,19%) szkół podstawowych i 3 (8,11%) gimnazjów.
Nauczyciele przedszkoli, szkół podstawowych oraz gimnazjów analizowali także
podstawę
programową
W przedszkolach
z
wcześniejszego
podstawą
oraz
programową
I
następnego
etapu
etapu
kształcenia
edukacyjnego.
zapoznano
się
w 92 przypadkach (100%), II etapu edukacyjnego – 16 wskazań (17,39%), innych etapów
edukacyjnych – 2 wskazania (2,17%). W szkołach podstawowych z podstawą programową
wychowania przedszkolnego zapoznano się w 94 przypadkach (98,95%) ankietowanych,
I etapu edukacyjnego – 84 wskazania (88,42%), II etapu edukacyjnego – 72 (75,79%)
i innych etapów – 4 wskazania (4,26%). W gimnazjach – 37 (100%) ankietowanych
dyrektorów wskazało, że z podstawą programową III etapu edukacyjnego swojego
przedmiotu zapoznali się wszyscy nauczyciele, II etapu – 22 wskazania (59,46%) i IV
również 22 (59,46%).
Wszyscy dyrektorzy szkół poinformowali rodziców uczniów klas pierwszych
o zmianach programowych i organizacyjnych wprowadzonych w roku szkolnym 2009/10,
wybierając różne sposoby komunikacji. Najczęściej był to kontakt bezpośredni dyrektora i /
lub wychowawców z rodzicami uczniów.
Wykres 2. Sposoby informowania rodziców o zmianach programowych.
4
2. Planowane w przyszłym roku szkolnym rozwiązania.
Wykres 3. Planowane rozwiązania organizacyjne, wspomagające realizację nowej podstawy
programowej.
W roku szkolnym 2010/2011 ankietowani dyrektorzy szkół podstawowych planują
wprowadzenie następujących rozwiązań organizacyjnych, które wspomogą realizację nowej
podstawy programowej:
a) rozbudowę bazy szkoły – 54 wskazania (57,45%),
b) zwiększenie oferty edukacyjnej – 40 wskazań (42,56%),
c) doskonalenie nauczycieli – 3 wskazania (3,19%).
Inne rozwiązania organizacyjne – 21 wskazań (22,34%) dotyczyły wyodrębnienia
z kształcenia zintegrowanego edukacji muzycznej i wychowania fizycznego, wyposażenia
miejsca zabaw w ramach środków otrzymanych z programu „Radosna Szkoła”, innowację
z zakresu ortografii, zmianę podręczników, zakup lektur do biblioteki szkolnej, zatrudnienie
logopedy i podział na grupy na zajęciach komputerowych.
Dyrektorzy gimnazjów uważają, że najlepszymi rozwiązaniami organizacyjnymi
wspomagającymi realizację podstawy programowej będą:
a) organizacja zajęć w formach zalecanych w podstawie – 14 wskazań (37,84%),
b) rozszerzenie oferty w zakresie zajęć dodatkowych i pozalekcyjnych – 12 wskazań
(32,43%),
c) rozbudowa bazy szkoły – 8 wskazań (21,62%),
d) budowanie zespołów nauczycielskich – 3 wskazania (8,11%),
5
e) elastyczna organizacja roku szkolnego – 1 wskazanie (2,7%).
3. Sposoby sprawdzania spełniania przez uczniów wymagań określonych
w nowej podstawie programowej.
Sposobami
wykorzystywanymi
do
sprawdzania
spełniania
przez
uczniów
poszczególnych wymagań określonych w nowej podstawie programowej, wymienianymi
najczęściej przez ankietowanych dyrektorów szkół podstawowych, są:
a) bieżąca obserwacja efektów działań uczniów w obrębie edukacji – 88 wskazań
(93,61%),
b) obserwacja sposobu pracy – 77 wskazań (81,91%).
Na zewnętrzne diagnozy edukacyjne, sprawdziany ogólnopolskie na zakończenie roku
szkolnego i sprawdziany zaplanowane przez wydawnictwa wskazało 4 respondentów
(4,26%).
Najczęściej stosowanymi formami sprawdzania spełniania przez uczniów gimnazjum
poszczególnych
wymagań
(ogólnych
i
szczegółowych)
określonych
w
podstawie
wymieniali:
konkursy
programowej są:
a) prace pisemne – 35 wskazań (94,59%),
b) odpowiedzi ustne – 31 wskazań (83,78%),
c) prace domowe – 8 wskazań (21,62%),
d) projekty edukacyjne – 6 wskazań (16,22%),
e) inne – 20 (54,05%).
Wśród
innych
ankietowani
dyrektorzy
gimnazjów
interdyscyplinarne, prace artystyczne, ćwiczenia praktyczne, prezentacje, testy kompetencji,
obserwację i aktywność na lekcjach.
4. Oczekiwania dyrektorów.
Wykres 4. Czy przedszkola i szkoły potrzebują wsparcia we wdrażaniu nowej podstawy
programowej kształcenia ogólnego?
6
Na pytanie dotyczące oczekiwanego wsparcia we wdrażaniu nowej podstawy
programowej 46 ankietowanych dyrektorów przedszkoli (50,0%) udzieliło odpowiedzi
twierdzącej. Wsparcia potrzebuje 74 dyrektorów szkół podstawowych (78,72%) i 31
gimnazjów (83,78%).
Tabela 1. Jakiego wsparcia oczekują dyrektorzy?
szkoły
przedszkola
gimnazja
podstawowe
Oczekiwane wsparcie
liczba
liczba
liczba
wskazań
%
wskazań
%
wskazań
%
23
50,0
48
50,52
19
51,35
rozwiązania prawne
3
6,52
4
5,41
0
0
c
szkolenia zewnętrzne
18
39,13
20
27,03
20
54,05
d
pomoc metodyczna
18
39,13
14
18,91
7
18,91
e
inne
0
0
11
14,86
6
16,21
a
finansowe
b
pomoc specjalisty,
Wykres 5. Jakiego wsparcia w realizacji podstawy programowej oczekują szkoły i placówki?
7
Wsparcia finansowego oczekują w równym stopniu szkoły podstawowe i gimnazja,
w mniejszym przedszkola. Szkoły również w dalszym ciągu oczekują szkoleń tematycznie
związanych z wdrażaniem nowej podstawy programowej, prowadzonych przez instytucje
zewnętrzne.
Wśród
11
innych
odpowiedzi,
udzielonych
przez
dyrektorów
szkół
podstawowych (11,7%), znalazły się następujące propozycje:
a) poszerzenie współpracy z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi,
b) wymiana doświadczeń pomiędzy szkołami,
c) wyższa jakość szkoleń zewnętrznych,
d) więcej przykładów dobrej praktyki,
e) współpraca przedszkola ze szkołą,
f) pomoc dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, logopedycznymi,
g) organizacja dodatkowych zajęć dla uczniów zdolnych,
h) udostępnianie stron internetowych,
i)
pozytywna kampania w mediach.
Dyrektorzy gimnazjów oczekują ponadto dostępu do banków wiedzy.
Część I – przedszkola
Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów
przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego
podkreśla rolę współpracy z rodzicami. Rodzice informowani byli o zmianach w wychowaniu
przedszkolnym w latach 2009-2012 w 91 (98,91%) przypadkach, 80 dyrektorów (86,96%)
systematycznie informuje o zadaniach wychowawczych i kształcących realizowanych
w przedszkolu, 86 wskazań (93,48%) potwierdza zapoznanie z podstawą wychowania
przedszkolnego i realizowanymi programami oraz włączanie rodziców do kształtowania
u dziecka określonych wiadomości i umiejętności, 90 wskazań (97,83%) dotyczyło
informowania rodziców o sukcesach i trudnościach dziecka, 76 respondentów (82,61%)
zachęcało rodziców do współdecydowania w sprawach przedszkola, a w 68 przypadkach
(73,91%) rodzice włączani są w pracę przedszkola w inny sposób. Znalazły się tu
następujące odpowiedzi:
a) udział w akcjach charytatywnych organizowanych przez przedszkole,
b) wieloaspektowa pomoc w realizacji indywidualnych projektów edukacyjnych,
c) wspomaganie pracy nauczycieli poprzez współdziałanie z prowadzącymi grupę
w realizacji
zadań
wynikających
z
podstawy
programowej
wychowania
przedszkolnego i rocznych zadań pracy;
8
d) zaangażowanie rodziców do prowadzenia zajęć dotyczących wykonywanego
zawodu, do akcji „Cała Polska czyta dzieciom” i „Miś mój przyjaciel”.
W trosce o prawidłowy rozwój dzieci w wieku przedszkolnym podstawa programowa
zaleca zachowanie odpowiednich proporcji zagospodarowania czasu przebywania dzieci
w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym. 36 wskazań (39,13%) potwierdza uwzględnianie
zalecanych proporcji w odniesieniu do wszystkich obszarów. 56 ankietowanych (60,87%)
tylko częściowo uwzględnia zalecane proporcje, bądź nie bierze ich pod uwagę
w planowaniu i organizacji zajęć w odniesieniu do czasu przeznaczonego na zabawę (ma
być co najmniej 1/5). Proporcje w tym względzie zachowuje 29 (46,03%) respondentów, 34
(53,97%) nie zawsze je zachowuje. Wśród przyczyn niezachowania proporcji wymieniano:
a) warunki atmosferyczne – 1 wskazanie (2,94%),
b) szeroką ofertę edukacyjną – 1 wskazanie (2,94%).
W przypadku zajęć dydaktycznych 33 dyrektorów (94,28%) spośród 35 (38%)
ankietowanych, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie, zachowuje zalecane proporcje (nie
więcej niż 1/5 czasu), 2 (5,71%) nie zachowuje proporcji, a wśród przyczyn wymienia
organizację pracy przedszkola – 1 wskazanie oraz zróżnicowane tempo pracy dzieci – 2
wskazania.
Zalecane warunki to także przebywanie dzieci na świeżym powietrzu (nie więcej niż
1/5 czasu, a w przypadku dzieci młodszych co najmniej ¼ czasu). 6 dyrektorów (17,14%)
spośród 35 zachowuje sugerowane proporcje. 29 (82,86%) nie zawsze zachowuje proporcje
czasu. Najczęściej wymienianymi przyczynami niezachowania proporcji czasu są:
a) warunki atmosferyczne – 29 wskazań (100%) w kategorii „nie zawsze zachowują
proporcje”,
b) życzenia rodziców – 5 wskazań (17,24%),
c) organizacja pracy przedszkola – 1 wskazanie (3,45%),
d) brak bazy – 4 wskazania (13,79%).
13 (44,83%) ankietowanych wśród przyczyn niezachowania proporcji wymienia
trudności
obiektywne.
Bardzo
często
rodzice
przywożą
dziecko
do
przedszkola
samochodem, bez czapki, szalika, rękawiczek albo dziecko jest przeziębione. Taka sytuacja
zmusza do organizowania zajęć zastępczych w budynku i to na tyle atrakcyjnych, by były
ciekawą alternatywą dla innych dzieci.
Proporcje zagospodarowania pozostałego czasu na „inne czynności” w 34
przypadkach (97,14%) są zachowywane. W jednym przypadku (2,86%) ta proporcja nie jest
zachowana.
Zadaniem nauczycieli wychowania przedszkolnego jest prowadzenie obserwacji
pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych każdego
dziecka oraz dokumentowanie tych obserwacji. 91 ankietowanych dyrektorów (98,91%)
9
dokonuje zalecanych obserwacji, w 86 przypadkach (93,48%) są one dokumentowane.
34 respondentów (36,96%) planuje przeprowadzenie obserwacji do końca czerwca 2010
roku.
Z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I
szkoły podstawowej nauczyciele powinni przeprowadzić analizę gotowości dziecka do
podjęcia nauki w szkole. Do przedszkoli objętych monitorowaniem uczęszczają dzieci 5- i 6letnie. Diagnozą przedszkolną zostały objęte:
a) wyłącznie dzieci 6-letnie – 71 wskazań (77,17%),
b) dzieci 5-letnie – 64 wskazania (69,57%).
50 dyrektorów (54,35%) planuje przeprowadzenie diagnozy w najbliższym czasie (do
końca czerwca 2010 roku).
Wyniki diagnozy wykorzystywane są przez nauczycieli do:
a) opracowywania indywidualnych programów wspomagania i korygowania rozwoju
dziecka – 59 wskazań (64,13%),
b) poinformowania rodziców o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole
podstawowej – 92 wskazania (100%),
c) poinformowania rodziców o potrzebie przeprowadzenia pogłębionej diagnozy
w poradni psychologiczno-pedagogicznej – 75 wskazań (81,52%).
W związku z nowymi zadaniami określonymi w podstawie programowej wychowania
przedszkolnego w bieżącym roku szkolnym zaplanowano i częściowo zrealizowano
doskonalenie nauczycieli w zakresie podanym w poniższej tabeli.
Tabela 2. Doskonalenie nauczycieli wychowania przedszkolnego
liczba nauczycieli, dla których szkolenie:
Formy doskonalenia w zakresie
zaplanowano
zrealizowano
299
206 - 69 %
166
86 - 52%
programów wychowania przedszkolnego
105
68 - 65%
diagnozowania
236
199 - 85%
metodyki pracy z dzieckiem
indywidualizacji pracy z dzieckiem, w tym
opracowywania indywidualnych programów
wspomagania i korygowania rozwoju dziecka
doboru, adaptacji lub tworzenia własnych
Ponadto nauczycieli doskonalili się w zakresie:
a) współpracy przedszkola z rodzicami – 3 wskazania (3,26%),
b) bezpieczeństwa dzieci w przedszkolu – 1 wskazanie (1,09%),
10
c) realizacji podstawy programowej – 11 wskazań (11,96%),
d) innej tematyki – 4 wskazania (4,35%).
Nowa podstawa programowa odnosi się także do rozwiązań metodycznych
wynikających z zalecanych warunków jej realizacji, sprzyjających osiąganiu zamierzonych
celów edukacyjnych. Nauczyciele, realizując program wychowania przedszkolnego, mają
prawo do swobodnego wyboru pomocy dydaktycznych.
Tabela 3. Korzystanie z pomocy dydaktycznych
Częstotliwość
korzystania z pomocy
dydaktycznych
Zeszyty ćwiczeń
Karty pracy
liczba
liczba
Pakiety
edukacyjne
liczba
wskazań
%
wskazań
%
wskazań
%
codziennie
22
23,91
30
32,61
30
32,61
2-3 razy w tygodniu
29
31,52
51
55,43
28
30,43
raz w tygodniu
6
6,52
5
5,43
5
5,43
sporadycznie
7
7,61
2
2,17
14
15,22
nigdy
21
22,83
1
1,09
9
9,78
Inne pomoce dydaktyczne stosowane przez nauczycieli to:
a) gry dydaktyczne – 32 wskazania (34,78%),
b) materiały pokazowe – 31 wskazań (33,7%),
c) przybory umuzykalniające – 17 wskazań (18,48%),
d) przybory gimnastyczne – 16 wskazań (17,4%),
e) pomoce multimedialne – 21 wskazań (22,83%),
f) literatura dla dzieci – 14 wskazań (15,22%),
g) inne – 35 wskazań (38,04%).
Część II – szkoły podstawowe
Wśród pytań badawczych dotyczących sposobu zapoznawania się nauczycieli
z nową podstawą programową odrębnych dla przedszkola, szkoły podstawowej i gimnazjum
znalazło się pytanie: W jaki sposób szkoła poinformowała rodziców uczniów klas I
o zmianach programowych i organizacyjnych wprowadzonych w roku szkolnym 2009/2010?
ankietowani aż 74 razy (78,71%) wymieniali spotkania dyrektora szkoły z rodzicami. Na
11
zebrania rodziców z wychowawcami klas wskazało 51 (54,26%) respondentów. Ponadto
nauczyciele
I etapu
edukacyjnego
rozdawali
rodzicom
materiały
informacyjne
–
32 odpowiedzi (34,04%), przeprowadzali indywidualne rozmowy z zainteresowanymi
rodzicami - 9 (9,57%).
W tej części Raportu odniesiono się do rozwiązań organizacyjnych wynikających
z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej.
Zgodnie z zalecanymi warunkami i sposobem realizacji edukację dzieci w klasach I-III
powierza się jednemu nauczycielowi. Edukacja muzyczna, plastyczna, wychowania
fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego może być powierzona innym
nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje. W województwie podkarpackim
w 88 przypadkach język obcy nowożytny w klasie I prowadzi nauczyciel z odpowiednimi
kwalifikacjami. W następnej kolejności wymieniano zajęcia komputerowe (46 wskazań),
edukację muzyczną (11), wychowanie fizyczne (10) i edukację plastyczną (8).
Okres adaptacyjny dzieci do warunków szkolnych trwał od 1 miesiąca do powyżej 2.
W 49% ankietowanych szkół - do 1 miesiąca, w 39% - do 2 miesięcy, a w pozostałych 12% powyżej 2. Polegał on na zapoznaniu dzieci ze szkołą (54 udzielone odpowiedzi, tj. 57,44%),
integracji zespołu klasowego (50 wskazań - 53,19%), zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa
poprzez minimalizowanie obaw, lęku i niepokoju uczniów (23 wskazania - 24,47%). W kilku
przypadkach łączono zabawę z nauką, objęto dzieci opieką świetlicową oraz stworzono
rodzicom możliwości uczestniczenia w zajęciach. W przypadku 3 szkół (3,19%) dzieci nie
wymagały
okresu
adaptacyjnego,
gdyż
uczęszczały
do
oddziału
przedszkolnego
funkcjonującego w szkole. 13 ankietowanych dyrektorów (13,83%) podejmowało inne
działania pozwalające zapewnić bezpieczny pobyt uczniów w szkole: prowadzone były
indywidualne rozmowy z rodzicami i uczniami, dostosowano zajęcia do indywidualnych
potrzeb ucznia, przeprowadzono diagnozę wstępną oraz wprowadzono obserwację
pedagogiczną dzieci klas I.
Zgodnie z zalecanymi warunkami ważnym celem edukacji polonistycznej jest
rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa. W 94 przypadkach (100%) uczniowie mają
możliwość swobodnego dostępu do książek. Znajdują się one w bibliotece szkolnej bez
konieczności korzystania z pomocy nauczyciela – 84 wskazania (88,42%), w 83
przypadkach (87,37%) książki znajdują się w biblioteczce w sali lekcyjnej.
Podczas zajęć komputerowych uczniowie powinni mieć do swojej dyspozycji
komputer z dostępem do Internetu. 93 ankietowanych dyrektorów (98,97%) odpowiedziało,
że dzieci klas I korzystają ze szkolnej pracowni komputerowej. W 72 przypadkach (76,59%)
szkoła posiada odpowiednie do wieku, możliwości i potrzeb uczniów warunki oraz
oprogramowanie komputerowe. 43 respondentów (45,74%) wskazało, że podczas zajęć
12
komputerowych każdy uczeń ma do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do
Internetu. 14 (14,89%) odpowiedziało, że uczniowie mają dostęp do komputera w sali
lekcyjnej.
Podstawa programowa zaleca, aby dzieciom umożliwić kontakt z językiem obcym
również poza zajęciami lekcyjnymi. Z analizy ankiet wynika, że uczniowie mają możliwość
nauki języka obcego nowożytnego podczas:
a) seansów filmowych (np. w świetlicy szkolnej) – 32 wskazania (33,68%),
b) spotkań czytelniczych w bibliotece – 13 wskazań (13,82%),
c) dodatkowych zajęć języka – 13 wskazań (13,82%),
d) uczestniczenia w konkursach językowych i uroczystościach szkolnych – 10 wskazań
(10,64%),
e) przedstawień w językach obcych nowożytnych wystawianych przez starszych
uczniów,
f) wykonywania ćwiczeń na komputerze w domu i zajęć w klubie szkolnym.
Ponadto dyrektorzy wymieniali tu także zajęcia pozalekcyjne (koła zainteresowań),
udział w realizacji programu „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”,
przerwy międzylekcyjne, prywatne lekcje oraz zajęcia poza szkołą (np. Gminny Ośrodek
Kultury).
Dla zapewnienia właściwego rozwoju sprawności fizycznej uczniów zajęcia
wychowania fizycznego odbywają się:
a) w sali gimnastycznej – 76 wskazań (80%),
b) na boisku szkolnym – 88 wskazań (92,63%),
c) w wyznaczonym miejscu wewnątrz budynku szkoły – 45 wskazań (47,87%),
d) na szkolnym placu zabaw – 33 wskazania (35,11%),
e) na terenie w pobliżu szkoły – 17 wskazań (18,08%),
f) na basenie – 13 wskazań (13,83%).
Uczniowie od najmłodszych lat powinni być wdrażani do dbania o zdrowie swoje i innych.
Z odpowiedzi udzielonych na kolejne pytanie ankietowe wynika, że w klasach I
przeprowadzono 225 zajęć dotyczących pierwszej pomocy (średnia 2,71). Do końca roku
szkolnego zorganizowane zostaną w 38 szkołach (90,48%), w 4 (9,52%) – nie.
W trosce o to, aby uczniowie odczuwali satysfakcję z działalności twórczej, szkoły
stwarzają warunki do prezentowania osiągnięć uczniów. W ankietowanych szkołach
stosowane się następujące sposoby prezentowania osiągnięć:
a) wystawy prac uczniowskich – 94 wskazania (98,95%),
b) przeglądy twórczości artystycznej dzieci – 66 wskazań (69,47%),
c) imprezy szkolne i międzyszkolne – 91 wskazań (95,79%),
d) prezentacje prac na stronie internetowej szkoły – 33 wskazania (34,74%),
13
e) konkursy – 28 wskazań (29,79%),
f) imprezy gminne i środowiskowe – 21 wskazań (22,34%),
g) informacje przekazywane w mediach szkolnych – 15 wskazań (15,96%),
h) podczas spotkań z rodzicami – 15 wskazań (15,96%),
i)
prezentacje na stronach internetowych innych niż szkolna – 2 wskazania (2,13%).
Wśród innych sposobów prezentowania osiągnięć uczniów dyrektorzy wymieniali
indywidualne teczki prac dzieci, artykuły w prasie lokalnej, galerię i kronikę szkolną
(8 wskazań – 8,51%).
Na pytanie Czy szkoła zbadała potrzeby rodziców uczniów klas I w zakresie godzin
pracy świetlicy? odpowiedzi udzieliło 93 dyrektorów (97,89%). 70 (75,27%) zbadało potrzeby
w tym zakresie, 23 (24,73%) – nie. Wśród przyczyn podawano brak świetlicy szkolnej (16 –
17,2%). Dla dzieci dojeżdżających zorganizowano opiekę – 1 wskazanie (1,08%). 47
ankietowanych (49,47%) uwzględniło potrzeby rodziców organizując pracę świetlicy szkolnej.
W 24 przypadkach (25,26%) „nie było potrzeby zmian”. Potrzeb rodziców nie uwzględniło 11
respondentów (11,58%).
Uczeń edukacji wczesnoszkolnej powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole
części swoich podręczników i przyborów szkolnych. 52 dyrektorów (55,32% ankietowanych)
wskazało, że uczniowie klas I mają indywidualne miejsca na wszystkie przybory i podręczniki
szkolne. W 42 przypadkach (44,68%) stworzono możliwość pozostawienia w szkole części
podręczników i pomocy szkolnych.
Podstawa programowa zaleca organizowanie w szkole zajęć opiekuńczych, zajęć
zwiększających szanse edukacyjne uczniów zdolnych i uczniów mających trudności
w nauce. W ankietowanych szkołach województwa podkarpackiego organizowane są
następujące rodzaje zajęć opiekuńczych (ze wskazaniem liczby uczniów biorących udział
w poszczególnych zajęciach):
a) artystyczne – 473 (20,96%),
b) świetlicowe – 385 (16,99%),
c) gry i zabawy ruchowe – 287 (12,67%),
d) relaksacyjne – 203 (8,96%),
e) czytelnicze – 118 (5,21%),
f) kółka zainteresowań – 51 (2,25%),
g) inne – 388 (17,2%).
Wśród innych rodzajów zajęć opiekuńczych najczęściej wymieniano: zajęcia
organizowane podczas ferii zimowych, wycieczki, udział w zajęciach wynikających
z realizowanych projektów finansowanych przez Unię Europejską, biesiady klasowe,
Gromadę Zuchową oraz zajęcia na basenie.
Zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych to:
14
a) koła zainteresowań – 681 uczniów (30,05%),
b) zajęcia rozwijające wielorakie inteligencje – 495 (21,84%),
c) inne – 483 (21,31%).
Inne formy: udział uczniów w realizowanych przez szkoły projektach i programach,
kluby promocji talentów, uroczystości i imprezy szkolne, indywidualizacja pracy na zajęciach
lekcyjnych, Klub Podróżnika i zespół taneczny „Mała Ziemia Leżajska”.
Dla uczniów mających trudności w nauce zorganizowano następujące rodzaje zajęć
zwiększających ich szanse edukacyjne:
a) dydaktyczno-wyrównawcze – 604 uczniów (26,65%),
b) logopedyczne – 166 (7,33%),
c) inne – 194 (8,56%).
Inne formy zajęć w tej grupie to: udział uczniów w realizowanych przez szkoły
projektach i programach, zajęcia ogólnorozwojowe, rewalidacyjne, świetlicowe, korekcyjnokompensacyjne, praca indywidualna z dzieckiem oraz zajęcia usprawniające ruchowo.
Ogółem w zajęciach opiekuńczych, zajęciach zwiększających szanse edukacyjne
uczniów zdolnych i uczniów mających trudności w nauce uczestniczyło 4530 dzieci
(199,91%): w zajęciach opiekuńczych – 1907 (84,16%), w zajęciach zwiększających szanse
edukacyjne uczniów zdolnych – 1659 (73,21%), a w zajęciach zwiększających szanse
edukacyjne uczniów mających trudności w nauce – 964 (42,54%).
Zadaniem szkoły jest respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych
i kształcących: uczeń – szkoła – dom rodzinny. Szkoły, które objęto monitorowaniem
wdrażania podstawy programowej, stosują następujące formy kontaktu z rodzicami:
a) rozmowy indywidualne – 93 wskazania (97,89%),
b) przekazywanie informacji w formie pisemnej – 93 wskazania (97,89%),
c) zebrania z wychowawcą – 56 wskazań (59,57%),
d) za pośrednictwem środków komunikacji – 45 wskazań (47,87%),
e) zebrania z wychowawcą i ze specjalistami – 32 wskazania (34,04%),
f) karty osiągnięć uczniów – 15 wskazań (15,96%),
g) warsztaty dla rodziców – 8 wskazań (8,51%),
h) dziennik elektroniczny – 3 wskazania (3,16%),
i)
strona internetowa szkoły – 2 wskazania (2,13%).
Wśród innych form kontaktu ankietowani wymieniali odwiedziny w domu rodzinnym,
współpracę z instytucjami wspomagającymi rodziny dysfunkcyjne, udział rodziców
w imprezach klasowych – 8 wskazań (8,51%).
15
Nowa podstawa programowa wskazuje także rozwiązania metodyczne, wynikające
z zalecanych
warunków
jej
realizacji,
sprzyjające
osiąganiu
zamierzonych
celów
edukacyjnych. W pierwszych miesiącach nauki w centrum uwagi jest wspomaganie rozwoju
czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki.
Zajęcia zastosowane przez nauczycieli klas I monitorowanych szkół to:
a) gry dydaktyczne – 93 wskazania (97,89%),
b) zabawy – 91 wskazań (95,79%),
c) sytuacje zadaniowe – 89 wskazań (93,68%),
d) ćwiczenia manipulacyjne – 22 wskazania (23,4%),
e) matematyzacja sytuacji szkolnych – 19 wskazań (20,21%),
f) zajęcia z wykorzystaniem multimediów – 8 wskazań (16,35%),
g) gimnastyka umysłu z wykorzystaniem gier – 4 wskazania (4,26%).
Najczęściej wykorzystywanymi środkami dydaktycznymi w trakcie realizacji edukacji
matematycznej były:
a) matematyczne materiały poglądowe – 87 wskazań (92,56%),
b) liczmany o różnych kształtach – 74 wskazania (78,72%),
c) gry edukacyjne – 11 wskazań (11,7%),
d) zegar – 5 wskazań (5,32%).
W ankietach – w 43 wskazaniach (45,74%) - wśród innych środków dydaktycznych,
które pozwalały dzieciom działać na konkretach, były: naturalne okazy przyrodnicze
(żołędzie, kasztany, liście, orzechy, kamyki), nakrętki od butelek, kalendarz, zeszyty ćwiczeń,
ilustracje, przybory geometryczne i przybory codziennego użytku.
Wiedza przyrodnicza dzieci powinna być kształtowana w naturalnym środowisku.
Ankietowani – 134 odpowiedzi – w 132 przypadkach (98,51%) potwierdzili, że od początku
roku szkolnego zajęcia edukacji przyrodniczej odbywały się poza klasą. Najczęściej zajęcia
te odbywały się w najbliższej okolicy – 133 wskazania (99,25%), w czasie wycieczek –
62 wskazania (46,27%) i na terenie szkolnym (boisko, plac zabaw, ogródek przyszkolny) –
58 wskazań (43,28%).
Zgodnie z zalecanymi warunkami i sposobami realizacji podstawy programowej
muzyka powinna być włączana do codziennych zajęć szkolnych jako tło tematu, przy
organizacji aktywności ruchowej dzieci, w celu wyciszenia. 94 ankietowanych dyrektorów
(100%) potwierdziło realizację tego warunku. Muzyka włączana jest:
a) podczas zajęć ruchowych – 58 wskazań (61,7%),
b) w czasie edukacji plastycznej i technicznej – 55 wskazań (58,51%),
c) na zajęciach relaksacyjnych – 47 wskazań (50,0%),
16
d) w powiązaniu z tematem w czasie innych edukacji – 34 wskazania (36,17%),
e) na przerwach śródlekcyjnych – 23 wskazania (24,47%).
52 dyrektorów (55,32%) podało także inne sposoby, np. muzyka włączana jest na
zajęciach wychowania fizycznego, podczas zabaw dzieci na dywanie, w nauczaniu języka
obcego, jako podkład do recytacji wierszy, w czasie improwizacji dziecięcych, podczas
samodzielnej pracy uczniów, w czasie zabaw w teatr, do zagadek muzycznych, zabaw
integrujących grupę.
Część III – gimnazja
Wśród pytań badawczych dotyczących nowej podstawy programowej i jej pełnej
znajomości w „Arkuszu dla gimnazjum” znalazło się pytanie, czy nauczyciele analizowali
podstawę programową pokrewnych przedmiotów. Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 36
ankietowanych (97,3%). Na analizę podstawy programowej II etapu edukacyjnego wskazało
36 respondentów (97,3%), III etapu edukacyjnego – 1 wskazanie (2,7%) i IV etapu – 12
wskazań (32,43%).
Najczęstszą formą informowania rodziców uczniów klas I gimnazjum o zmianach
programowych i organizacyjnych wprowadzonych w roku szkolnym 2009/2010 były zebrania
rodziców z wychowawcami klas – 22 wskazania (59,46%), spotkania dyrektora z rodzicami –
17 wskazań (45,95%). Na odsyłanie do materiałów informacyjnych wskazało 11 (29,73%)
ankietowanych, w 3 przypadkach (8,11%) były to indywidualne kontakty z rodzicami.
W tej części Raportu odniesiono się do rozwiązań organizacyjnych wynikających
z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej w gimnazjach.
Uwzględniając zróżnicowane potrzeby, gimnazja organizują zajęcia zwiększające
szanse edukacyjne dla uczniów mających trudności w nauce oraz dla tych, którzy mają
szczególne zdolności. W zajęciach z języka polskiego, które zwiększają szanse edukacyjne
młodzieży uczestniczyło 452 uczniów (średnia 12,22), z matematyki 570 (średnia 15,41),
z innych przedmiotów – 763 (średnia 20,62). Na zajęcia rozwijające zainteresowania
polonistyczne uczęszczało 249 uczniów (średnia 6,73), na matematyczne – 285 (średnia
7,7), a z innych przedmiotów – 1035 (średnia 27,97).
17
Wykres 6. Średnia liczba uczniów biorących udział w zajęciach zwiększających szanse
edukacyjne uczniów.
Wszyscy nauczyciele uczący w gimnazjum odwołują się do zasobów biblioteki
szkolnej i współpracują z bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do
samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.
Na pytanie, czy nauczyciele prowadzą lekcje w bibliotece szkolnej odpowiedzi twierdzącej
udzieliło 25 respondentów (67,57%). Wśród innych form współpracy z biblioteką wymieniano:
a) korzystanie ze szkolnego centrum multimedialnego – 16 wskazań (43,24%),
b) korzystanie z księgozbioru – 15 wskazań (40,54%),
c) dostosowanie zawartości zbiorów do potrzeb uczniów – 10 wskazań (27,03%),
d) konkursy – 8 wskazań (21,62%),
e) inne – 12 wskazań (32,43%).
Ponadto wskazano na monitorowanie i promowanie czytelnictwa, wystawę prac,
wspomaganie nauczycieli w pracy z uczniami uzdolnionymi (konkursy, przeglądy), wspólne
organizowanie wernisaży, realizację projektów, przygotowywanie imprez kulturalnych,
zajęcia pozalekcyjne prowadzone w bibliotece, informowanie o zasobach bibliotecznych na
zebraniach rady pedagogicznej, tworzenie kartotek tekstowych, zachęcanie do korzystania
z zasobów bibliotecznych poprzez odpowiednio dobrane zadania, prezentację nowych
woluminów w formie wystawki czy kącika bibliotecznego, korzystanie z zasobów przy
opracowywaniu zadań domowych, referatów i materiałów potrzebnych na lekcje.
W trosce o motywującą satysfakcję z działalności twórczej, gimnazja stwarzają
warunki do prezentowania osiągnięć uczniów. Poniższa tabela obrazuje sposoby
promowania sukcesów uczniów.
18
Tabela 4. Formy prezentacji osiągnięć uczniów
Ilość
Udział % w ogólnej ilości
wskazań:
badanych gimnazjów:
a) wystawy,
31
83.78%
b) przeglądy twórczości artystycznej,
27
72.97%
c) spotkania społeczności szkolnej,
33
89.19%
d) spotkania międzyszkolne,
18
48.65%
e) spotkania z rodzicami,
31
83.78%
f) spotkania z lokalną społecznością,
25
67.57%
g) strona internetowa szkoły,
30
81.08%
h) kontakty z prasą,
22
59.46%
i) informacje w mediach lokalnych
3
8,11%
j) konkursy, zawody
4
10.81%
k) media szkolne
9
24.32%
l) uroczystości i imprezy szkolne
11
29,72%
m) nagrody dla uczniów
1
2,7%
Z danych umieszczonych w tabeli wynika, że najczęściej stosowaną formą
prezentowania osiągnięć uczniów są spotkania społeczności szkolnej – 33 wskazania
(89,19%). Tylko w jednym przypadku wskazano na nagrody dla uczniów (2,7%).
Warunkiem rozwijania umiejętności językowych na III etapie edukacyjnym jest
zapewnienie uczniom kontynuacji nauki języka obcego nowożytnego nauczanego w szkole
podstawowej. Z odpowiedzi udzielonych przez 37 respondentów (100%) wynika, że
w gimnazjach kontynuowany jest język obcy po szkole podstawowej na poziomie III.1.
W 20 przypadkach
(62,5%)
język
obcy
nauczany
w
grupach
uwzględnia
poziom
zaawansowania, w 12 (37,5%) – nie uwzględnia. Przyczyną takiego stanu rzeczy były
zbliżone predyspozycje językowe testowanych uczniów – 8 wskazań (66,66%) oraz
problemy organizacyjno-kadrowe – 6 wskazań (50,0%).
Przy dzieleniu uczniów na grupy językowe uwzględniano:
a) wynik testu predyspozycji językowych – 20 wskazań (54,05%),
b) możliwości językowe uczniów – 13 wskazań (35,13%),
c) warunki organizacyjne – 6 wskazań (16,22%).
Organizując zajęcia języka obcego w grupach na poziomie III.0, w 11 przypadkach
(29,73%) uwzględniono poziom zaawansowania, w 26 (70,27%) – nie, ponieważ wyniki
przeprowadzonych testów predyspozycji językowych uczniów były zbliżone – 21 wskazań
19
(80,76%), wystąpiły problemy organizacyjno-kadrowe – 5 wskazań (19,23%). W jednym
przypadku (3,8%) podział na grupy nastąpi w późniejszym terminie.
Przydzielając uczniów do odpowiednich grup kierowano się:
a) wynikami testu predyspozycji językowych – 5 wskazań (13,51%),
b) deklaracją wyboru drugiego języka – 5 wskazań (13,51%),
c) możliwościami językowymi uczniów – 3 wskazania (8,11%),
d) warunkami organizacyjnymi – 7 wskazań (18,91%).
Organizacja lekcji wychowania fizycznego w gimnazjach uwzględnia:
a) 4 godziny w systemie klasowo-lekcyjnym – 22 wskazania (59,46%),
b) 3 godziny w systemie klasowo-lekcyjnym i 1 godzinę w innych formach –
5 wskazań (13,51%),
c) 2 godziny w systemie klasowo-lekcyjnym i 2 godziny w innych formach –
10 wskazań (27,03%).
Najczęściej organizowanymi zajęciami wychowania fizycznego w formach innych niż
czterogodzinny system klasowo-lekcyjny są:
a) zajęcia sportowe – 9 wskazań (60,0%),
b) zajęcia rekreacyjno-zdrowotne – 12 wskazań (80,0%),
c) zajęcia taneczne – 7 wskazań (46,67%),
d) aktywne formy turystyki – 3 wskazania (20,0%).
Wykres 7. Realizacja zajęć objętych nową podstawą programową w bieżącym roku szkolnym
Na pytanie: Czy w bieżącym roku szkolnym zaplanowano zajęcia edukacji dla
bezpieczeństwa 36 ankietowanych dyrektorów (97,3%) udzieliło odpowiedzi „nie”. Tylko
w jednym gimnazjum (2,7%) zajęcia te są realizowane w systemie klasowo-lekcyjnym.
20
Zajęcia artystyczne w 23 gimnazjach (62,16%) wprowadzone zostaną w następnych
latach, w roku szkolnym 2009/2010 realizowane są w 14 gimnazjach (37,84%), jako:
a) zajęcia plastyczne – 7 wskazań (18,92%),
b) zajęcia muzyczne i taneczne – 5 wskazań (13,51%),
c) zajęcia teatralne – 2 wskazania (5,40%),
d) zajęcia fotograficzne – 1 wskazanie (2,70%).
Na początku roku szkolnego zebrano informacje od uczniów, jakimi rodzajami zajęć
są zainteresowani. Planując ich organizację, uwzględniono zainteresowania gimnazjalistów.
Informacje zbierane były (i uwzględnione sugestie uczniów) na spotkaniach z uczniami klas I
na początku roku szkolnego – 2 wskazania (5,4%), za pomocą arkusza dla uczniów
i rodziców – 8 wskazań (21,62%) oraz przez wybór bezpośredni – 5 (13,51%). W kilku
przypadkach, mimo zebranych informacji, nie uwzględniono ich wyników, ponieważ w klasie I
nie zaplanowano zajęć artystycznych – 2 wskazania (5,40%), ze względów organizacyjnych
i kadrowych oraz zebrane informacje wykorzystane zostaną w kolejnych latach – po
1 wskazaniu (3,22%). 12 respondentów (39%) nie zbierało informacji o rodzajach zajęć
artystycznych interesujących uczniów, ponieważ nie zaplanowano tych zajęć w klasie I.
Stosowne informacje pozyskane będą:
a) do końca sierpnia 2010 – 9 wskazań (29,03%),
b) do końca sierpnia 2011 – 1 wskazanie (3,22%).
W bieżącym roku szkolnym zajęcia techniczne realizowane są w 16 gimnazjach
(43,24%) objętych monitorowaniem jako:
a) zajęcia praktyczno-techniczne – 10 wskazań (27,02%),
b) zajęcia wychowania komunikacyjnego – 3 wskazania (8,11%),
c) rysunek techniczny – 2 wskazania (5,40%),
d) zajęcia kulinarne – 1 wskazanie (2,70%).
Dyrektorzy 12 gimnazjów (36,0%), planując organizację zajęć technicznych, zebrali
informacje od uczniów, jakim rodzajem tych zajęć są zainteresowani. Zainteresowania
uczniów uwzględniono przy planowaniu organizacji zajęć technicznych. Informacje zbierane
były na spotkaniach z uczniami klas I na początku roku szkolnego – 1 wskazanie (3,03%), za
pomocą ankiety dla uczniów i rodziców – 5 wskazań (15,15%) i poprzez wybór bezpośredni
– 6 wskazań (18,18%). W 3 przypadkach (9%) stosowne informacje zebrano, ale wyników
nie uwzględniono w planowaniu zajęć technicznych. 2 ankietowanych dyrektorów nie
wprowadziło zajęć technicznych ze względów organizacyjnych, 1 wykorzysta zebrane
informacje w kolejnych latach. 18 dyrektorów (55,0%) nie zebrało stosownych informacji,
ponieważ nie planowano organizacji zajęć technicznych w roku szkolnym 2009/2010.
Informacje pozyskane zostaną do końca sierpnia 2010 roku – 13 wskazań (39,39%), a do
końca 2011 – 3 wskazania.
21
Na pytanie Czy na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z informatyki uczeń ma
do swojej dyspozycji
osoby komputer
z dostępem
do Internetu?
odpowiedziało
36 dyrektorów (97,30%). W 21 przypadkach (58,33%) udzielono odpowiedzi twierdzącej.
12 respondentów (32,43%), którzy na to pytanie odpowiedzieli „nie”, do 31 sierpnia 2010
roku, w porozumieniu z organem prowadzącym, dostosuje do wymaganych zaleceń
organizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych z informatyki.
W tej części Raportu odniesiono się do rozwiązań metodycznych wynikających
z zalecanych warunków realizacji podstawy programowej, które sprzyjają osiąganiu
zamierzonych celów edukacyjnych.
Nauczyciel języka polskiego na III etapie edukacyjnym powinien wykorzystywać m.in.
metody aktywizujące. W tabeli zamieszczonej poniżej wskazano metody najczęściej
stosowane przez polonistów.
Tabela 5. Metody aktywizujące stosowane przez nauczycieli języka polskiego
Ilość
Udział % w ogólnej ilości badanych
wskazań:
gimnazjów:
a) dyskusja,
36
97.3%
b) debata,
18
48.65%
c) drama,
31
83.78%
d) projekt edukacyjny,
19
51.35%
e) happening,
2
5.41%
f) prezentacja
7
75.68%
g) symulacja
0
18.92%
h) inne
25
67,56%
Analizując dane z tabeli można stwierdzić, że najpopularniejszą metodą aktywizującą
jest dyskusja – 36 wskazań (97,30%) i drama – 31 wskazań (83,78%). Wśród „innych”
najczęściej wymieniano drzewo decyzyjne, mapę mentalną, gry dydaktyczne, burzę
mózgów, myślące kapelusze i metaplan.
Monitorowane szkoły podejmują przedsięwzięcia umożliwiające uczniom kontakt
z różnymi instytucjami kultury. Dane przedstawione w tabeli obrazują uczestnictwo
gimnazjalistów w świecie kultury.
22
Tabela 6. Uczestnictwo gimnazjalistów w kulturze
Uczniowie
0 razy
1-3 razy
Udział % w
mieli
możliwość:
powyżej 3 razy
Udział % w
Udział % w
liczba
ogólnej liczbie
liczba
ogólnej liczbie
liczba
ogólnej liczbie
wskazań:
badanych
wskazań:
badanych
wskazań:
badanych
gimnazjów:
gimnazjów:
gimnazjów:
zwiedzić
wystawę
12
32.43%
18
48.65%
7
18.92%
9
24.32%
25
67.57%
3
8.11%
5
13.51%
28
75.68%
2
5.41%
22
59.46%
12
32.43%
1
2.7%
w muzeum
obejrzeć
film w kinie
obejrzeć
sztukę
teatralną
być na
koncercie
Z powyższych danych wynika, że gimnazjaliści z Podkarpacia najczęściej, bo od 1-3
razy obejrzeli sztukę teatralną – 28 wskazań (75,68%) i obejrzeli film w kinie – 25 wskazań
(67,57%). 7 wskazań (18,92%) odnosi się do zwiedzania wystaw w muzeum więcej niż
3 razy, oglądania filmu w kinie – 3 wskazania (8,11%) w tej samej kategorii, 2 wskazania
(5,41%) odnoszą się do obejrzanej sztuki teatralnej i 1 (2,7%) do uczestniczenia
w koncercie. 22 respondentów (59,46%) wskazało, że uczniowie ani razu nie byli na
koncercie, 12 (32,43%) przyznało, że uczniowie nie zwiedzili wystawy w muzeum, 9
(24,32%) podało, że uczniowie nie mieli możliwości wyjścia do kina, a uczniowie 5
gimnazjów (13,51%) nie obejrzeli sztuki teatralnej.
W
roku szkolnym
2009/2010 w 33 monitorowanych gimnazjach (89,19%)
zaplanowano zajęcia muzyki. 4 respondentów (10,81%) takich zajęć nie zaplanowało.
Najczęściej na lekcjach muzyki wykorzystywano zasoby fonoteki szkolnej (więcej niż 6 razy –
19 wskazań, tj. 51,35%) oraz instrumenty muzyczne (więcej niż 6 razy – 15 wskazań –
40,54%). W 19 przypadkach (51,35%) nigdy nie korzystano z programów muzycznych,
w 10 (27,03%) – z zasobów wideoteki, w 2 (5,41%) – nie wykorzystano instrumentów
muzycznych na zajęciach muzyki, w jednym (2,7%) – zasobów fonoteki szkolnej. Najczęściej
(w kategorii 1-3) wykorzystywano zasoby wideoteki – 16 wskazań (43,24%) oraz programy
komputerowe – 10 wskazań (27,03%).
23
Za podstawowy cel kształcenia w nauczaniu języków obcych nowożytnych przyjęto
skuteczne porozumiewanie się w języku obcym. Priorytetem jest zatem zapewnienie
osiągania
przez
ucznia
kompetencji
komunikacyjnych.
Gimnazja
monitorowane
w województwie podkarpackim kształcę najczęściej tę umiejętność:
a) poprzez odsłuchiwanie nagrań – 36 wskazań (97,30%),
b) podczas oglądania filmów w oryginalnej wersji językowej – 28 wskazań (75,68%),
c) korzystając z różnych programów komputerowych do nauki języka obcego
(interaktywnych, multimedialnych) – 22 wskazania (59,46%),
d) poprzez konwersację – 14 wskazań (37,84%),
e) podczas wymian młodzieżowych – 9 wskazań (24,32%),
f) umożliwiając czytanie literatury – 5 wskazań (13,51%),
g) w formie lekcji z native speakerem – 2 wskazania (5,41%),
h) poprzez prowadzenie zajęć w pracowni językowej – 1 wskazanie (2,70%),
i)
poprzez realizację projektów edukacyjnych – 1 wskazanie (2,70%).
W 19 gimnazjach (51,35%) objętych monitorowaniem wprowadzono zajęcia wiedzy
o społeczeństwie.
Średnio
w
szkole
zrealizowano
1,05
edukacyjnych
projektów
uczniowskich, 25 (średnio w szkole 1,32) jest w trakcie realizacji.
Wykres 8. Częstotliwość prowadzenia obserwacji w terenie na lekcjach biologii i geografii.
W monitorowanych szkołach, zgodnie z zaleceniami opisanymi w podstawie
programowej, na lekcjach geografii uczniowie prowadzili obserwacje w terenie. Najwięcej
wskazań – 28 (75,68%) dotyczy kategorii od 1-3 obserwacji w ciągu roku. Od 4-6 razy
przeprowadzono obserwację w 2 gimnazjach (5,41%). W 7 przypadkach (18,92%)
obserwacja w terenie nie została przeprowadzona, w żadnym z gimnazjum nie wychodzono
24
poza budynek szkoły więcej niż 6 razy. 26 wskazań (70,27%) świadczy o tym, że uczniowie
od 1-3 razy sięgali do zasobów regionu (przyroda, zabytki), w 3 (8,11%) – zalecane zajęcia
odbyły się od 4-6 razy i w 3 (8,11%) – więcej niż 6 razy. W 5 przypadkach (13,51%) nie
sięgano w ogóle do zasobów regionu.
Treści
biologii
powinny
być
realizowane
w
różnych
formach.
Zalecane
przeprowadzanie doświadczeń zrealizowane zostało w 23 gimnazjach (62,16%) od 1-3 razy,
w 11 (29,73%) – od 4-6, powyżej 6 – w jednej szkole (2,70%). W jednym przypadku (2,70%)
doświadczeń nie przeprowadzono. 23 razy (62,16%) – od 1-3 – uczniowie dokonywali
obserwacji mikroskopowych. 9 wskazań (24,32%) świadczy o 4-6-krotnym prowadzeniu
obserwacji, powyżej 6 – 3 wskazania (8,11%). 2 respondentów (5,41%) – nie wskazało ani
jednej obserwacji mikroskopowej, która powinna być zrealizowana w klasie I gimnazjum.
W obserwacjach terenowych od 1-3 razy udział wzięli uczniowie 15 (40,54%) szkół objętych
monitorowaniem, od 4-6 – gimnazjaliści z 4 szkół (10,81%), powyżej 6 – 1 (2,70%)
gimnazjum. Aż w 16 przypadkach (43,24%) uczniowie nie brali udziału w obserwacjach
terenowych.
9 dyrektorów (24,32%) wskazało, że uczniowie nie zwiedzali ogrodu zoologicznego,
w 22 przypadkach (59,46%) zaplanowano zwiedzanie, w 5 (13,51%) – nie. 8 ankietowanych
(21,62%) wskazało, że uczniowie nie zwiedzali ogrodu botanicznego, 25 (67,57%) –
zaplanowało zwiedzanie, 4 (10,81%) – nie.
Wykres 9. Częstotliwość prowadzenia doświadczeń na lekcjach.
Na każdych zajęciach chemii tylko w jednym przypadku prowadzone są
doświadczenia i eksperymenty, 35 wskazań (94,59%) świadczy o prowadzeniu tychże tylko
25
na wybranych zajęciach, w zależności od tematu lekcji, w jednym gimnazjum (2,70%) –
nigdy nie przeprowadzono ani doświadczeń, ani eksperymentów, ponieważ nie zaplanowano
chemii w klasie I.
Aby fizyka mogła być uczona jako powiązany z rzeczywistością przedmiot
doświadczalny wskazane jest, żeby jak najwięcej doświadczeń było wykonywanych
bezpośrednio przez uczniów. 35 wskazań (94,59%) świadczy o tym, że uczniowie
przeprowadzali pomiary i doświadczenia tylko na wybranych zajęciach w zależności od
tematyki. Nigdy nie prowadzono pomiarów i doświadczeń w 1 gimnazjum (2,70%). Na
każdych zajęciach – 5 wskazań (13,51%) gimnazjaliści obserwowali prowadzony w trakcie
lekcji pokaz (demonstrację), 30 wskazań (81,08%) dotyczy tylko wybranych zajęć,
odpowiedź „nigdy” – 1 wskazanie (2,70%). 30 dyrektorów (81,08%) wskazało, że na
wybranych zajęciach, w zależności od tematyki, uczniowie oglądali filmy dydaktyczne,
w 6 przypadkach (16,22%) wskazano odpowiedź „nigdy”.
Treści fizyki nie ilustrowano realnymi przykładami, ponieważ:
a) baza dydaktyczna jest niewystarczająca – 4 wskazania (10,80%),
b) nie zaplanowano fizyki w klasie I – 3 wskazania (8,11%).
III. Wnioski:
1. Wynikające z analizy rezultatów monitorowania:
a) Nauczyciele wychowania przedszkolnego, szkół podstawowych i gimnazjów
zapoznali się z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia
2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dużą pomocą była
publikacja poświęcona nowej podstawie programowej we wszystkich typach szkół
z komentarzami, wydana w ramach projektu „Szkoła skuteczna, przyjazna
i nowoczesna”.
b) Niewielka liczba przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów oczekuje pomocy
metodycznej we wdrażaniu nowej podstawy programowej, gdyż w naszym
województwie ośrodki szkoleniowe, w tym Podkarpackie Centrum Edukacji
Nauczycieli w Rzeszowie proponuje szeroką ofertę szkoleniową w tym zakresie.
26
c) Nauczyciele gimnazjów bardzo często zapoznawali się z podstawą programową
III i IV etapu edukacyjnego, rzadziej II etapu.
d) Od kilku lat placówki oświatowe oraz jednostki samorządu terytorialnego realizują
szereg
projektów
unijnych,
dzięki
którym
nauczyciele
mają
możliwość
uczestniczenia w szkoleniach, realizują dodatkowe zajęcia z dziećmi i uczniami
o specjalnych
potrzebach
edukacyjnych.
Otrzymane
wsparcie
finansowe
umożliwiło doposażenie przedszkoli i szkół w potrzebne pomoce dydaktyczne
i sprzęt.
e) Nauczyciele wychowania przedszkolnego uwzględniają zachowanie proporcji
zagospodarowania czasu przebywania dzieci w przedszkolu, wyjątek stanowi
obszar – przebywanie dzieci na świeżym powietrzu.
f)
Należy uświadomić rodzicom, że zgodnie z nową podstawą programową celem
wychowania przedszkolnego jest także troska o zdrowie dzieci i ich sprawność
fizyczną, a obowiązkiem nauczyciela jest organizowanie zabaw i spacerów na
świeżym powietrzu.
g) 54,35% przedszkoli nie planowało szkoleń z zakresu indywidualizacji pracy
z dzieckiem, w konsekwencji wyniki diagnozy nie zawsze w wystarczającym
stopniu
są
wykorzystywane
do
opracowania
indywidualnych
programów
wspomagania i korygowania rozwoju dziecka.
h) Bardzo mało uczniów klas I szkoły podstawowej w okresie adaptacyjnym zostało
objętych opieką świetlicową. Taka sytuacja spowodowana była brakiem świetlicy
w szkole.
i)
Gimnazja rzadziej organizują zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów
zdolnych, szkoły podstawowe – częściej.
j)
Tylko jedno gimnazjum zaplanowało w bieżącym roku zajęcia edukacji dla
bezpieczeństwa.
k) Ponad
połowa
ankietowanych
gimnazjów
realizuje
zajęcia
wychowania
fizycznego w 4-godzinnym systemie klasowo-lekcyjnym.
l)
Około 60,0% uczniów na zajęciach informatyki ma do swojej dyspozycji komputer
z dostępem do Internetu.
m) Szkoły podstawowe i gimnazja w kolejnym roku szkolnym planują przede
wszystkim rozbudować bazę oraz zwiększyć ofertę edukacyjną.
n) Gimnazja zbyt rzadko podejmowały przedsięwzięcia umożliwiające uczniom
kontakt z różnymi instytucjami kultury.
o) W
większości monitorowanych gimnazjów w roku szkolnym
2009/2010
realizowano zajęcia muzyki.
p) Na lekcjach biologii zbyt rzadko wykorzystuje się obserwacje w terenie.
27
q) Większość monitorowanych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów
oczekuje przede wszystkim wsparcia finansowego.
2. Wnioski wynikające z przeprowadzonej weryfikacji:
a) Dyrektorzy starali się uzupełniać arkusze rzetelnie i zgodnie ze stanem faktycznym.
Czasami jednak zdarzały się błędy wynikające z niedokładnego zrozumienia pytania.
3. Wnioski dotyczące organizacji badania:
a) Monitorowanie on-line pozwala na przebadanie w krótkim czasie dużej liczby
przedszkoli i szkół, jednak musi być oparte na rzetelnych i prawdziwych
odpowiedziach dyrektorów.
b) Pytania otwarte – trudności w uzyskiwaniu czytelnych wyników. Dyrektorzy
powtarzają proponowane wcześniej odpowiedzi (pytania zamknięte), dodając
uzasadnienia wyboru, powielają już istniejące lub opisują indywidualne przypadki
np. niesfornego nauczyciela.
c) Dodatkowym kryterium wyboru przedszkoli i szkół było posiadanie łącza
internetowego, co umożliwiło monitorowanie on-line. Większość dyrektorów po
raz pierwszy wzięła udział w tego typu badaniach, dlatego też część z nich miała
problem z zalogowaniem się, zachowaniem terminów, uzupełnianiem danych bez
zapisywania, a nawet w podawaniu poprawnych adresów e-mailowych.
d) Dyrektorzy, którzy wytypowani zostali do monitorowania wdrażania nowej
podstawy programowej w oddziałach przedszkolnych funkcjonujących w szkołach
i w klasie I, mieli problem z wypełnieniem obydwu arkuszy, gdyż tylko raz mogli
zalogować się na platformie. Po otrzymaniu nowych loginów i haseł tylko
w kilkunastu przypadkach udało się im wypełnić obydwa arkusze.
e) Wytypowana liczba przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów zgodna była
z wytycznymi MEN-u i danymi z SIO. Nie wszystkie ankiety wypełnione przez
dyrektorów zostały zapisane na platformie. W przypadku gimnazjum dotyczy to 14
szkół, co stanowi 30,0% ogółu szkół wytypowanych do monitorowania.
IV. Rekomendacje
1. Dotyczące wsparcia dyrektora szkoły w realizacji zadania wraz z proponowanymi
formami:
28
a) Pytania i proponowane odpowiedzi sformułowane w arkuszach były podpowiedzią,
w jaki sposób prawidłowo należy realizować nową podstawę programową wraz
z zalecanymi warunkami i sposobami.
2. Dotyczące przeprowadzenia pogłębionego badania wraz z dookreśleniem jego
zakresu poprzez sformułowanie szczegółowego problemu badawczego:
a) W oparciu o wyniki monitorowania nasuwają się następne problemy badawcze:
organizacja
zajęć
poza
terenem
przedszkola
i
szkoły,
np.:
przebywanie
przedszkolaków na świeżym powietrzu, zajęcia z geografii i biologii w terenie, kontakt
młodzieży z różnymi instytucjami kultury.
b) Przeprowadzenie monitorowania wdrażania nowej podstawy programowej także
w klasach II szkoły podstawowej i gimnazjum. Warto uwzględnić gimnazja objęte
ankietowaniem w roku bieżącym w celu sprawdzenia rozwiązań organizacyjnych
w roku szkolnym 2010/2011.
3. Dotyczące organizacji badania:
a) W arkuszach zlikwidować pytania otwarte, zwiększając kategorie pytań zamkniętych.
b) Umożliwić monitorowanym dyrektorom dostęp do wszystkich arkuszy badawczych.
29