KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1 : 50 000
ARKUSZ N-33-95-D
WIÕCBORK
OpracowaÊ zespóÊ w skÊadzie:
Hanna Forycka-Éawniczak, Radzym Éawniczak
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
OBSZARU
PoÊoÔenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziaÊem Polski na regiony fizycznogeograficzne Kondrackiego
(1998), caÊy omawiany obszar arkusza mapy WiÖcbork poÊoÔony jest w granicach
podprowincji Pojezierza PoÊudniowobaÊtyckie (314-316), makroregionu Pojezierze
PoÊudniowopomorskie (314.6-7) i mezoregionu Pojezierze KrajeØskie (314.69).
ZasiÖgi poszczególnych jednostek przedstawia poniÔsza rycina.
Budowa geologiczna
GÊównym elementem strukturalnym obszaru arkusza WiÖcbork jest
antyklinorium pomorskie, o przebiegu NW–SE. Analizowany obszar zlokalizowany
jest czÖÎciowo na osi g³ównej i czÖÎciowo na wschodnim skrzydle tego
antyklinorium. Pod³o¿e czwartorzÖdu jest raczej s³abo urozmaicone. G³ównym
elementem rzeÒby podczwartorzÖdowej jest elewacja pod³o¿a w okolicy Sypniewa
wznosz¹ca siÖ do wysokoÎci 70 – 88 m n.p.m.
WypiÖtrzenie antyklinorium pomorskiego na prze³omie kredy górnej i pocz¹tku
trzeciorzÖdu spowodowa³o, ¿e na omawianym obszarze nie stwierdzono
dotychczas utworów paleoceØskich i eoceñskich. W tym czasie zachodzi³a tu
intensywna denudacja i erozja oraz wynikaj¹ca st¹d peneplenizacja terenu. Procesy
te spowodowa³y usuniêcie czÖÎci istniej¹cych tu uprzednio osadów jurajskich oraz
ca³kowicie kredowych. Osady jurajskie reprezentowane sÌ przez piaski kwarcytowe
i wapienie piaszczyste. W oligocenie, w warunkach p³ytkomorskich i przybrzeÔnych
powsta³y mi¹¿sze osady oligocenu dolnego (piaski, mu³ki i mu³owce z glaukonitem
oraz z wk³adkami wêgla brunatnego) i górnego (piaski kwarcowe z glaukonitem,
³yszczykami i mu³ki piaszczyste). NajwiÖkszy zbiornik œródl¹dowy istnia³ tu zapewne
w czasie tworzenia siÖ warstw serii poznaØskiej (miocen górny – iÊy pyÊowatopiaszczyste z wÖglem brunatnym i pliocen – iÊy pstre, muÊki, lokalnie piaski
drobnoziarniste). Brak na analizowanym obszarze osadów czwartorzÖdowych
starszych od utworów zlodowacenia Odry.
Ze zlodowacenia Odry pochodzi jedna warstwa glin zwa³owych, miejscami
wystÖpuje ona w formie szcz¹tkowej. Mi¹¿szoœci wahaj¹ siÖ w granicach 2,0–3,0 m.
Tam, gdzie gliny te zalegaj¹ bezpoÎrednio na osadach plioceØskich w obniÔeniach
pod³o¿a podczwartorzÖdowego, mi¹¿szoœæ ich wzrasta do 10 m. Lokalnie
nak³adaj¹ siÖ na ni¹ prawdopodobnie gliny ze zlodowacenia Warty. W obniÔeniach
najczÖÎciej gliny te podÎcielone s¹ osadami wodnolodowcowymi (piaski i Ôwiry
wodnolodowcowe) lub osadami zastoiskowymi (iÊy, muÊki i piaski zastoiskowe)
o niewielkiej mi¹¿szoœci, nie przekraczaj¹cej 10 m. Lokalnie na glinach wystêpuj¹
osady zastoiskowe o niewielkiej mi¹¿szoœci (do 5 m) zwi¹zane z zanikiem l¹dolodu
zlodowacenia Odry.
G³ówn¹ rolê w tworzeniu osadów czwartorzÖdowych odegra³o zlodowacenie
Warty. WÎród osadów tego zlodowacenia wyróÔnia siÖ przewaÔnie dwa poziomy
glin zwa³owych, starszy – prawdopodobnie ze stadia³u dolnego oraz m³odszy –
zapewne ze stadia³u górnego. Poziom niÔszy wykazuje wiêksz¹ mi¹¿szoœæ, rzÖdu
20 – 30 m, a maksymalnie 48 m. Na elewacji sypniewskiej obie te gliny wykazuj¹ na
ogó³ mniejsz¹ mi¹¿szoœæ niÔ w obniÔeniach pod³o¿a. Gliny zwa³owe ze stadia³u
górnego zlodowacenia Warty wystêpuj¹ doÎÐ powszechnie na omawianym
obszarze. £¹czna mi¹¿szoœæ osadów zlodowacenia Warty waha siÖ w granicach
25 –71 m.
Osady zlodowacenia WisÊy zalegaj¹ czasami bezpoÎrednio na utworach
plioceñskich. £¹czna mi¹¿szoœæ osadów pochodz¹cych z tego zlodowacenia na
elewacji sypniewskiej jest rzÖdu 8 –20 m, natomiast w obniÔeniach pod³o¿a wynosi
przewaÔnie 30 – 40 m, a maksymalnie siÖga do 56 m. G³ówn¹ rolê wÎród osadów
zlodowacenia Wis³y odgrywaj¹ gliny zwa³owe z faz leszczyØskiej i poznaØskiej.
Wykazuj¹ mi¹¿szoœæ od 5 m do 27 m. W czasie subfazy krajeñsko-w¹brzeskiej,
doszÊo m.in. do drumlinizacji niektórych istniej¹cych juÔ form polodowcowych.
Subfaza ta odegra³a decyduj¹c¹ rolê w powstaniu bardzo urozmaiconej na
obszarze arkusza rzeÒby m³odoglacjalnej i bardzo zróÔnicowanych osadów
polodowcowych. W czasie fazy pomorskiej i w warunkach peryglacjalnych póÒnego
glacja³u u podnóÔa wiÖkszych stoków tworzy³y siÖ tu pokrywy denudacyjne. Po
wytopieniu siÖ pogrzebanego lodu w Bölingu i Allerödzie powsta³y bardzo liczne
jeziora, w których tworzy³y siÖ g³ównie osady mineralne (piaski, mu³ki, i³y), ale takÔe
i organiczne (kreda, gytie, torfy) osady jeziorne. W holocenie g³ównymi osadami s¹
utwory tworz¹ce siê w jeziorach i bagnach (gytie o mi¹¿szoœci do 5 m i torfy
o mi¹¿szoœci do 6,0 m. Niewielk¹ rolê odgrywaj¹ równieÔ osady rzeczne (piaski
i mu³ki) (Niewiarowski, Pasierbski 2003).
UksztaÊtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Obszar arkusza WiÖcbork znajduje siÖ niemal w centrum Pojezierza
KrajeØskiego. Deniwelacje terenu wynosz¹ tu maksymalnie oko³o 60 m. NajwyÔsze
wzniesienie znajduje siÖ w pó³nocnej czÖÎci omawianego terenu, w okolicy
P³ocicza, gdzie osi¹ga 159,6 m n.p.m. NajniÔej po³o¿ony punkt jest natomiast
w dolinie £obÔonki, na po³udnie od Dorotowa, na wysokoÎci 100,0 m n.p.m.
NajwiÖksze powierzchnie zajmujÌ w granicach omawianego obszaru formy,
powstaÊe w wyniku dziaÊalnoÎci lÌdolodu. Wysoczyzny morenowe wystÖpujÌ czÖsto
w postaci róÔnej wielkoÎci p³atów oddzielonych od siebie równinami sandrowymi,
rynnami subglacjalnymi, zagÊÖbieniami wytopiskowymi, a takÔe drumlinami.
Powierzchnia wysoczyzny podnosi siÖ generalnie z po³udnia na pó³noc.
Wysoczyzna morenowa p³aska w obrÖbie której wysokoÎci wzglÖdne dochodzÌ
do 2 m, nachylenie do 20, w czÖÎci zachodniej arkusza, tworzy trzy p³aty w rejonie
Sypniewa, I³owa i Buczka Wielkiego, w czÖÎci wschodniej wystÖpuje ona
w otoczeniu jezior Lutowskiego i SÖpoleØskiego, poza tym rozci¹ga siÖ równieÔ na
pó³noc i pó³nocny-zachód od Wiêcborka, a takÔe miêdzy Lubcz¹ i Zakrzewkiem.
Wysoczyzna morenowa falista o wysokoÎciach wzglÖdnych 2 –5 m, i nachyleniach
do 50 tworzy niewielkie p³aty w otoczeniu moren czo³owych ko³o Wiêcborka.
WystÖpuje ponadto w okolicach Lutowa i po pó³nocnej stronie rynny sÖpoleØskiej.
W czÖÎci zachodniej arkusza najwiÖkszy p³at widoczny jest ko³o CzyÔkowa oraz
Sypniewa i Lubczy. Moreny czo³owe akumulacyjne znajdujÌ siÖ jedynie w pó³nocnozachodniej czÖÎci omawianego obszaru ko³o CzyÔkowa, gdzie tworz¹ trzy duÔe
formy. WysokoÎÐ ich kszta³tuje siÖ w granicach 22 – 25 m i majÌ róÔne nachylenie.
Moreny czo³owe spiÖtrzone wystêpuj¹ w dwóch biegnÌcych równoleÔnikowo
ci¹gach – moren wiÖcborskich i póÊnocnowiÖcborskich. Moreny wiÖcborskie tworz¹
dwie duÔe formy o wysokoÎci 20 – 22 m na terenie miasta WiÖcbork, dodatkowo
dwa skupiska miêdzy WiÖcborkiem i Nowym Dworem, gdzie znajduje siÖ kilka
wzgórz o wysokoÎci od 15 do 25 m, a takÔe ko³o miejscowoÎci JeleØ na pó³nocny
wschód od Sypniewa. Moreny pó³nocnowiêcborskie tworz¹ trzy skupiska.
Najwiêksze z nich widoczne jest miêdzy Kawlami i I³owem. S¹ to silnie
zdrumlinizowane masywy morenowe o przeciÖtnej wysokoÎci 18 – 22 m. Kolejne
skupiska to wzgórza morenowe ko³o Jazdrowa, nad jez. Juchacz i ko³o Buczka
Wielkiego. Drumliny tworz¹ trzy pola: miêdzy Wiêcborkiem i Lubcz¹, na
zapleczu moren wiÖcborskich, a takÔe na zapleczu moren pó³nocnowiêcborskich.
To ostatnie pole drumlinowe zajmuje znaczny obszar rozci¹gaj¹cy siÖ aÔ do
pó³nocnej granicy arkusza. WÎród drumlinów przewa¿aj¹ formy ma³e, o wysokoÎci
3 – 7 m, szerokoÎci 25 – 70 m i 60 –200 m d³ugoœci. Znaczn¹ powierzchniê
zajmujÌ zag³êbienia wytopiskowe, które gÊównie wystêpuj¹ na zapleczu moren
czo³owych.
WÎród form wodnolodowcowych doÎÐ znaczne powierzchnie zajmujÌ równiny
sandrowe. Wystêpuj¹ one g³ównie w zachodniej czÖÎci arkusza. Zwi¹zane s¹
z morenami wiêcborskimi oraz pó³nocnowiêcborskimi. Niewielki sandr wystÖpuje
równieÔ wzd³u¿ rynny £obÔonki. Najm³odszy na tym obszarze szlak sandrowy,
zwi¹zany z morenami czo³owymi wystêpuj¹cymi na pó³noc od analizowanego
terenu, znajduje siÖ w okolicy Lipki i Batorowa. Rozpoznano teÔ wiele ozów. CzÖÎÐ
z nich towarzyszy rynnom subglacjalnym. Pozosta³e usytuowane s¹ w obrÖbie
wysoczyzny morenowej oraz na sandrach. Kemy wystêpuj¹ grupowo w dwóch
obszarach, ko³o Zakrzewka oraz w rynnie sÖpoleØskiej. Ponadto pojedyncze kemy
znaleziono miêdzy Batorowem i CzyÔkowem, na po³udnie od Jazdrowa i na zachód
od Sypniewa. Prawie wszystkie kemy nale¿¹ do kemów mieszanych, czÖÎciowo
fluwioglacjalnych i limnoglacjalnych. WysokoÎÐ ich nie przekracza 10 m.
Charakterystyczny element w rzeÒbie omawianego obszaru stanowiÌ rynny
subglacjalne. NajdÊuÔszÌ z nich jest biegnÌca poÊudnikowo rynna £obÔonki.
PozostaÊe, m.in. rynna sÖpoleØska czy teÔ rynna wiÖcborska osiÌgajÌ mniejsze
rozmiary.
Ze wzglêdu na wododzia³owe po³o¿enie obszaru arkusza brakuje tu dobrze
rozwiniÖtych dolin rzeczych. NajwiÖksza na tym arkuszu rzeka £obÔonka, ³¹czy
róÔne odcinki rynien subglacjalnych i tylko w odcinkach prze³omowych wykszta³ci³a
wyraÒne dno dolinne. W rynnach subglacjalnych oraz rozleg³ych zag³êbieniach
wytopiskowych ko³o Kawli, Zakrzewka (Niewiarowski, Pasierbski 2003).
Wody powierzchniowe
Prawie caÊy analizowany obszar znajduje siÖ w dorzeczu ÉobÔonki, prawego
dopÊywu Noteci. ÉobÔonkÖ zasila prawostronnie StoÊunia. Lewostronnie Jelonek,
oraz Orla i Lubcza, które uchodzÌ do niej poza zasiÖgiem arkusza. GÊównym
ciekiem jest charakteryzujÌca siÖ krÖtym biegiem ÉobÔonka, która przepÊywa przez
omawiany obszar z póÊnocy na poÊudnie. Dno doliny ÉobÔonki, jest wciÖte
kilkanaÎcie metrów w wysoczyznÖ morenowÌ i wyÎcielone jest aluwiami i gruntami
organicznymi. Lubcza, Orla i Jelonek majÌ tu swe odcinki ÒródÊowe i w górnych
swych biegach majÌ sÊabo wyksztaÊcone doliny. Ponadto poprzez gÖstÌ sieÐ rowów
melioracyjnych majÌ liczne poÊÌczenia z sÌsiednimi zlewniami. PrzepÊywajÌ teÔ
przez kilka jezior, co wpÊywa wyrównujÌco na wielkoÎÐ ich stanów i przepÊywów
w ciÌgu roku. PóÊnocno-wschodnie obszary omawianego arkusza odwadnia
SÖpolna, naleÔÌca do systemu hydrograficznego Brdy. W górnym biegu rzeka ta
wykorzystuje dolinÖ rynnowÌ, przepÊywa takÔe przez wiele jezior. SÖpolna prowadzi
swe wody do zbiornika Koronowskiego. Omawiany obszar zostaÊ objÖty
melioracjami, zwÊaszcza na terenach podmokÊych lub w pÊaskich odcinkach dolin
rzecznych. CzÖÎÐ drobnych cieków, w zwiÌzku z ich pogÊÖbieniem
i wyprostowaniem koryt ma obecnie charakter rowów melioracyjnych (Kaniecki i inni
2000).
Cieki omawianego obszaru charakteryzujÌ siÖ ÎnieÔno-deszczowym reÔimem
zasilania z jednym maksimum przypadajÌcym najczÖÎciej na luty i marzec
i z jednym minimum w ciÌgu roku. Cieki cechujÌ siÖ szybkim przejÎciem od
kulminacji do stanów niÔówkowych, które na ogóÊ rozpoczynajÌ siÖ w czerwcu
i utrzymujÌ siÖ w zasadzie do koØca roku hydrologicznego. W okresie zimowym,
w czasie dÊugiego utrzymywania siÖ ujemnych temperatur powietrza, mogÌ równieÔ
wystÌpiÐ niÔówki, niekiedy gÊÖbokie i dÊugotrwaÊe (Kaniecki i inni 2000).
Na analizowanym obszarze znajduje siÖ wiele jezior a takÔe duÔa iloÎÐ innych
maÊych naturalnych zbiorników wodnych w zagÊÖbieniach bezodpÊywowych
i sztucznych powstaÊych w wyniku eksploatacji Ôwiru lub torfu. W poniÔszej tabeli
zestawiono wiÖksze jeziora oraz ich cechy morfometryczne.
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne (Kaniecki i inni 2000).
Lp
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Nazwa jeziora
WiÖcborskie*
SÖpoleØskie
(SÖpoliØskie)*
Lutowskie
Juchacz
Zakrzewskie
Ostrowo
Koniczne (Konicno)
Mielec
Gardzinowo
JeleØ
ModÊa
Kochanowo
Jelonek
Bielsko
Stary Wersk
Baba
Konik
RadoØskie
LeÎne
Diabli KÌt
MaÊe LeÎne
Diabelskie
MaÊy Smulsk
Powierzchnia (ha)
z
IRÍ
planimetrowania
194
195
156,3
157,5
143,2
66,2
35,9
31,5
26,6
20,5
19,2
15,3
14,1
8,8
-
101
68,5
71
34,5
25
18,5
18,5
23,5
15,0
16,0
18,3
12,5
8,5
12,5
8,5
4,1
3,5
2,6
2,2
1,5
1,7
RzÖdna
zwierciad
Êa (m
npm)
108,3
112,8
114,9
125,9
109,6
109,0
109,0
115,2
110,3
109,0
115,2
114,1
107,1
109,9
122,8
116,1
120,2
117,1
-
Obj.
(tys. m3)
GÊÖb.
Îred.
(m)
GÊÖb.
maks.
(m)
16206,2
7501,6
8,4
4,8
18,5
10,9
5492,3
2574,9
997,6
1582,6
562,7
762,0
769,4
548,5
525,5
73,4
-
3,8
3,9
2,7
5,0
2,1
3,7
4,0
3,6
3,7
0,8
-
12,1
2,6
7,5
6
11,5
4,6
10,4
9,6
10,4
8,2
1,7
-
IRÍ – Instytut Rybactwa ÍródlÌdowego w Olsztynie
* - fragment jeziora
Wody podziemne
Pod wzglÖdem hydrogeologicznym obszar arkusza WÖcbork znajduje siÖ
w Regionie Pomorsko-Kujawskim (III), Podregionie Pomorskim (III 1).
GÊówne poziomy wodonoÎne zalegajÌ w utworach czwartorzÖdowych,
i w trzeciorzÖdowych (przewaÔnie mioceØskich, choÐ naleÔy siÖ liczyÐ
z moÔliwoÎciÌ wystÌpienia wód w utworach oligocenu i paleocenu). W utworach
czwartorzÖdowych poziom uÔytkowy wystÖpuje na gÊÖbokoÎci od kilku do 60 m.
wody sÌ pod ciÎnieniem do 800 kPa, niekiedy wystÖpujÌ samowypÊywy. MiÌÔszoÎÐ
tego poziomu wynosi od kilku do 40 m, wydajnoÎÐ 10-70 m3h-1, a lokalnie do
120 m3h-1. W utworach miceØskich poziom uÔytkowy wystÖpuje na gÊÖbokoÎci
100-140 m. Wody sÌ pod ciÎnieniem do 1300 kPa. Jego miÌÔszoÎÐ wynosi od 10
do 15 m, niekiedy do 30, a wydajnoÎÐ 10-30 m3h-1. Poziom wodonoÎny w utworach
oligoceØskich jest nieciÌgÊy, wystÖpuje na gÊÖbokoÎci 150 m, i jest maÊo wydajny,
wody sÌ pod ciÎnieniem do 1400 kPa. Istnieje moÔliwoÎÐ wystÌpienia poziomu
uÔytkowego w porowatych i spÖkanych gezach paleocenu na gÊÖbokoÎci 100-125
m. WydajnoÎÐ tego poziomu wynosi do 50 m3h-1, a wody sÌ pod ciÎnieniem
1000 kPa (Ozon-Gostkowska 1987).
Z uwagi na doÎÐ urozmaiconÌ rzeÒbÖ omawianego obszaru, gÊÖbokoÎÐ
zalegania pierwszego poziomu wód podziemnych jest zróÔnicowana. DuÔe
powierzchnie zajmujÌ obszary o wodach podziemnych wystÖpujÌcych na
gÊÖbokoÎci mniejszej niÔ 1 m. WiÖksze gÊÖbokoÎci powyÔej 10 m wystÖpujÌ na
terenach wyÔej poÊoÔonych rejonie miejscowoÎci Dziechowa i PÊociczy. Na caÊym
omawianym obszarze ma miejsce peÊna izolacja pierwszego uÔytkowego poziomu
wodonoÎnego od powierzchni.
Wody podziemne charakteryzujÌ siÖ sezonowym reÔimem zasilania. Ma ono
miejsce gÊównie w trakcie trwania roztopów wiosennych w wyniku infiltracji
obszarowej. Zasilanie w tym okresie zachodzi w miarÖ równomiernie na caÊym
obszarze (Kaniecki i inni 2000).
PóÊnocno-zachodnie rejony omawianego obszaru znajdujÌ siÖ w zasiÖgu
trzeciorzÖdowego, gÊównego zbiornika wód podziemnych nr 127. Jego zasoby
wodne szacuje siÖ na 186 m3/dobÖ, a Îrednia gÊÖbokoÎÐ ujÖÐ wynosi 100 m.
Gleby
NajwiÖkszÌ powierzchniÖ analizowanego terenu, zajmujÌ gleby pÊowe na
piaskach gliniastych lekkich i mocnych podÎcielonych glinÌ zalegajÌcÌ w podÊoÔu.
Gleby te wystÖpujÌ we wschodniej czÖÎci omawianego obszaru, a stanowiÌ 4 (Ôytni
bardzo dobry) i 5 (Ôytni dobry) kompleks rolniczej przydatnoÎci gleb.
Do drugiej obszarowo najwiÖkszej grupy, naleÔÌ gleby piaskowe róÔnych
typów genetycznych (bielicowe, rdzawe, brunatne kwaÎne) o skÊadzie
granulometrycznym piasków sÊabogliniastych w przypowierzchniowej czÖÎci profilu
i piasków lub glin zalegajÌcych w podÊoÔu. SkupiajÌ siÖ we wschodniej czÖÎci
rozpatrywanego terenu oraz w okolicach Sypniewa, Wielkiego Buczka, CzyÔykowa,
MaÊego Buczka. Zbyt duÔa przepuszczalnoÎÐ oraz maÊa iloÎÐ skÊadników
pokarmowych powoduje zaliczenie tych gleb do kompleksu 6 (Ôytniego sÊabego)
i 7 (Ôytniego bardzo sÊabego).
Warto jeszcze wspomnieÐ, mimo niewielkiej iloÎci, o glebach brunatnych
wyÊugowanych i kwaÎnych. StanowiÌ grupÖ gleb wytworzonych z piasków
gliniastych lekkich lub mocnych przechodzÌcych w gÊÖbszej warstwie profilu
w gliny. Gleby te w okolicach Lipki naleÔÌ do kompleksu 4(Ôytniego bardzo
dobrego), a w rejonie Batorówka i MaÊego Buczka do kompleksu 5 (Ôytniego
dobrego).
Urozmaicona rzeÒba terenu wpÊynÖÊa na doÎÐ duÔy udziaÊ uÔytków zielonych
na glebach muÊowych i torfowych oraz murszowych, które wystÖpujÌ gÊównie
w pÊaskich obniÔeniach miÖdzymorenowych, na obrzeÔach jezior i wzdÊuÔ
cieków. ReprezentujÌ one typ siedliska uÔytków zielonych bagiennych
i pobagiennych o Îredniej i sÊabej wartoÎci rolniczej – 2z iz 3z (GaÊecki, JabÊoØski
1985, Olejniczak 1990).
Szata roÎlinna
WedÊug Geobotanicznego PodziaÊu Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany
obszar leÔy w granicach PaØstwa Holarktydy, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji
NiÔowo – WyÔynnej – Írodkowoeuropejskiej, Dziale BaÊtyckim (A), Poddziale Pas
Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1), Krainie Pomorski PoÊudniowy
Pas PrzejÎciowy (6), OkrÖgu Wysoczyzny ZÊotowskiej (6a).
Zgodnie z podziaÊem na regiony przyrodniczo-leÎne (Trampler i inni 1990),
caÊy obszar znajdujÌcy siÖ zasiÖgu arkusza leÔy w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej
(III), dzielnicy Pojezierza KrajeØskiego (III.2) oraz w Mezoregionie Wysoczyzny
KrajeØskiej (III.2.b). Mezoregion ten poÊoÔony jest miÖdzy dolinami Gwdy i Brdy.
Jest to region rolniczy, lesistoÎÐ jego wynosi poniÔej 30 %. Obserwuje siÖ udziaÊ
siedlisk LÎw i LMÎw. PrzewaÔajÌ drzewostany sosnowe z udziaÊem drzewostanów
dÖbowych i bukowych.
Klimat
Warunki klimatyczne omawianego obszaru ksztaÊtowane sÌ w wyniku
oddziaÊywania tych samych czynników, jakie ksztaÊtujÌ klimat caÊej Polski. Swoje
piÖtno w czasie roku odciskajÌ wszystkie zasadnicze masy powietrza wystÖpujÌce
w Europie z przewagÌ dla mas polarno morskich, które napÊywajÌ w ciÌgu caÊego
roku z zachodu i sprawiajÌ, Ôe przewaÔajÌ wiatry o tym wÊaÎnie kierunku.
WedÊug R. GumiØskiego (1954) obszar ten leÔy w zasiÖgu Dzielnicy
VI nadnoteckiej. Dzielnica nadnotecka obejmuje PradolinÖ Noteci – Warty. Ma
charakter przejÎciowy pomiÖdzy chÊodnÌ i wilgotnÌ dzielnicÌ pomorskÌ a cieplejszÌ
i suchÌ dzielnicÌ ÎrodkowÌ. Írednia temperatura roczna wynosi 7,0 - 7,50C, zimÌ
0,5 - 10C. Dni z przymrozkami jest tutaj ponad 100, mroÒnych 30 - 35, bardzo
mroÒnych 1 - 2. Opady wynoszÌ Îrednio rocznie okoÊo 550 mm, a czas zalegania
pokrywy ÎnieÔnej okreÎla siÖ na 40 do 60 dni. DÊugoÎÐ okresu wegetacyjnego
wynosi 210 - 215 dni.
WedÊug podziaÊu na regiony klimatyczne A. Wosia (1996) caÊy opisywany
obszar mieÎci siÖ w granicach regionu XV Írodkowowielkopolskiego, gdzie na tle
innych obszarów, omawiany region wyróÔnia stosunkowo czÖstsze wystÖpowanie
dni z pogodÌ bardzo ciepÊÌ i zarazem pochmurnÌ. Jest ich Îrednio w roku prawie
60, wÎród nich prawie 39 cechuje brak opadu (typ pogody 310). Region ten
wyróÔnia siÖ takÔe doÎÐ znacznÌ frekwencjÌ dni przymrozkowych bardzo
chÊodnych, w których jednoczeÎnie wystÖpuje opad. Írednio w roku jest ich
prawie 20.
FORMY OCHRONY ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Omawiany obszar charakteryzuje siÖ duÔÌ powierzchniÌ obszarów
podlegajÌcych prawnej ochronie. Analizowany teren prawie w caÊoÎci obejmuje
KrajeØski Park Krajobrazowy, wystÖpujÌ tu równieÔ rezerwaty przyrody, obszar
chronionego krajobrazu, oraz stanowiska dokumentacyjne.
KrajeØski Park Krajobrazowy o powierzchni 54 395 ha zostaÊ zaÊoÔony w 1998
r. Park poÊoÔony jest w centralnej czÖÎci Pojezierza KrajeØskiego i obejmuje obszary
szczególnie cenne pod wzglÖdem przyrodniczym i krajobrazowym. RzeÒba terenu
zostaÊa uksztaÊtowana podczas ostatniego zlodowacenia i charakteryzuje jÌ duÔa
róÔnorodnoÎÐ form takich jak: wzniesienia morenowe o niespotykanych na terenach
niÔowych deniwelacjach, skarpy, ozy, kemy, rynny i zagÊÖbienia bezodpÊywowe.
W parku znajduje siÖ najwiÖksze nagromadzenie ozów w Polsce. SieÐ wodnÌ
charakteryzuje obfitoÎÐ rzek, strumieni i jezior, o stosunkowo czystych wodach. Na
terenie parku znajduje siÖ ponad 50 jezior oraz wypÊywa 9 rzek, a powierzchnia wód
stanowi 4,5% jego powierzchni. Írednia lesistoÎÐ parku wynosi 29%, natomiast
wiÖkszoÎÐ obszaru uÔytkowana jest rolniczo. Na morenach wystÖpujÌ gÊównie lasy
mieszane z dominacjÌ gradów z udziaÊem dÖbów, grabów i buka. Wzniesienia
porastajÌ lasy bukowe oraz dÖbowo-grabowe z jaworem, lipÌ, klonem, stanowiÌce
typowy dla tego obszaru zespóÊ zwany „buczyna pomorska”. Najstarsze
i najcenniejsze pod wzglÖdem przyrodniczym i krajobrazowym fragmenty lasów
chronione sÌ w rezerwatach: Buczyna, DÖby KrajeØskie i Gaj KrajeØski.
RoÎlinnoÎÐ parku jest bardzo zróÔnicowana, bogata w gatunki reliktowe,
chronione i rzadkie, szczególnie na terenie torfowisk, bagien, ozów, ÊÌj, zbiorników
wodnych i Îródpolnych zadrzewieØ. MoÔna tu spotkaÐ takie gatunki roÎlin
chronionych, jak: jarzÌb brekinia, wawrzynek wilczeÊyko, grÌÔel ÔóÊty, grzybienie
biaÊe, lilia zÊotogÊów, storczyki. ZróÔnicowanie siedlisk wpÊywa na obecnoÎÐ wielu
gatunków zwierzÌt. Szczególnie bogata gatunkowo jest fauna zwiÌzana z siedliskami
wilgotnymi oraz jeziorami. Na terenie parku zachowaÊy siÖ rzadkie na terenie kraju
gatunki pÊazów, ssaków i ptaków. ÓyjÌ tu: puchacz, zimorodek, Ôuraw, ryboÊów,
bielik, bocian czarny i bocian biaÊy, a takÔe chronione ssaki zwiÌzane z wodÌ –
wydry i bobry.
W czÖÎci póÊnocnej omawianego terenu znajdujÌ siÖ cztery rezerwaty przyrody:
„Buczyna”, „Deby KrajeØaskie”, „Gaj KrajeØski” i rezerwat „Lutowo”.
Rezerwat leÎny „Buczyna” utworzony w 1999 roku, o powierzchni 20,01 ha
znajduje siÖ w gminie SÖpólno KrajeØskie. Celem ochrony jest Ôyzna buczyna
niÔowa („buczyna pomorska”) z licznymi gatunkami chronionymi w tym
115 gatunków roÎlin naczyniowych.
Rezerwat „DÖby KrajeØskie” – o powierzchni 45,83 ha zlokalizowany w gminie
SÖpólno KrajeØskie zostaÊ utworzony w 1999 roku. Celem ochrony rezerwatu jest
zespóÊ lasy dÖbowo-grabowego z licznymi, chronionymi gatunkami roÎlin.
„Gaj KrajeØski” – rezerwat leÎny o powierzchni 10,27 ha powstaÊ w 1965 roku.
Zlokalizowany jest na terenie gminy SÖpólno KrajeØskie w obrÖbie nadleÎnictwa
Runowo. OchronÌ objÖto fragment buczyny pomorskiej, lasu grÌdowego z bukiem
i ÊÖgu jesionowo-olszowego.
Rezerwat „Lutowo” – rezerwat leÎny o powierzchni 12 ha utworzono
w 1963 roku na terenie gminy SÖpólno KrajeØskie. Przedmiotem ochrony jest
ÎródleÎne torfowisko przejÎciowe zarastajÌce przez bór bagienny.
W granicach omawianego arkusza znajduje siÖ fragment Obszaru Chronionego
Krajobrazu “Dolina ÉobÔonki i Bory KujaØskie”. Ma on caÊkowitÌ powierzchniÖ 17240
ha, powoÊany zostaÊ w 1989 r. Jego krajobraz zÊoÔony jest z dwóch róÔnych typów:
w czÖÎci póÊnocnej jest on jeziorno-leÎno-ÊÌkowy, w poÊudniowej osadniczo-polnoÊÌkowy. WyróÔniajÌcym siÖ elementem przyrodniczym tego terenu sÌ kompleksy
lasów szpilkowych zwane Borami KujaØskimi. WystÖpuje tu szereg gatunków roÎlin
podlegajÌcych prawnej ochronie sÌ to: brekinia, lilia zÊotogÊów, naparstnica
zwyczajna, bagno zwyczajne, brzoza niska i inne. WÎród fauny stwierdzono
wystÖpowanie bobra, wydry i czapli. PrzyrodÖ wzbogacajÌ liczne parki wiejskie,
z rodzimÌ dendroflorÌ i okazaÊymi pomnikami przyrody (Król i inni 1997).
W zasiÖgu analizowanego arkusza mapy znajduje siÖ wiele pomników
przyrody, których zestawienie daje poniÔsza tabela.
Tabela 2. Pomniki przyrody.
L.p.*
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Lokalizacja
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo Osowo, oddz. 192b
LeÎnictwo BiaÊobÊocie, oddz. 143m
LeÎnictwo Gaj oddz. 101d
LeÎnictwo Gaj oddz. 120b
LeÎnictwo Gaj oddz. 119c
LeÎnictwo Gaj oddz. 119b
LeÎnictwo Gaj oddz. 119b
LeÎnictwo Gaj oddz.106b
LeÎnictwo Gaj oddz. 120b
LeÎnictwo Gaj oddz. 120a
22.
LeÎnictwo Gaj oddz. 119d
23.
24.
LeÎnictwo Gaj oddz.117b
LeÎnictwo Gaj oddz. 115a
25.
LeÎnictwo Gaj oddz.119d
26. LeÎnictwo Lutowo oddz. 121a
27. LeÎnictwo Lutowo oddz. 140b
28. LeÎnictwo Lutowo oddz. 137b
29. LeÎnictwo Lutowo oddz. 120i
30. LeÎnictwo Lutowo oddz. 123h
31. LeÎnictwo Lutowo oddz. 122gf
32. LeÎnictwo Gaj oddz. 113d
33. LeÎnictwo Lutowo oddz. 111d
34. Lutówko
35. LeÎnictwo Jazdrowo 253az
36. LeÎnictwo Lutowo oddz. 136g
37. WiÎniewka
38. LeÎnictwo Lutowo oddz. 177b
39. LeÎnictwo Lutowo oddz. 173a
40. LeÎnictwo ZaleÎniak oddz. 173a
41. LeÎnictwo Adamowo oddz. 235a
42. LeÎnictwo Jazdrowo 253a
43. LeÎnictwo DÖbie
44. LeÎnictwo DÖbie
45. LeÎnictwo WierzchoÊek oddz. 54b
46. LeÎnictwo Adamowo oddz. 275a
47. Sypniewo, Wilcze Jary
48.
49.
50.
51.
52.
53.
Sypniewo
LeÎnictwo Witrogoszcz oddz. 11d
LeÎnictwo Witrogoszcz oddz. 31g
LeÎnictwo Witrogoszcz oddz. 30i
LeÎnictwo Witrogoszcz oddz. 20i
WiÖcbork
Opis
buk zwyczajny
lipa drobnolistna
jesion wyniosÊy
olsza czarna
jesion wyniosÊy
buk zwyczajny
lipa srebrzysta
buk zwyczajny
jesion wyniosÊy
grab zwyczajny
jodÊa szlachetna
klon zwyczajny
lipa drobnolista
dÌb szypuÊkowy
dÌb szypuÊkowy
dÌb bezszypuÊkowy (21 szt.)
wiÌz szypuÊkowy
dÌb bezszypuÊkowy (3 szt.)
dÌb szypuÊkowy
dÌb bezszypuÊkowy (5 szt.)
dÌb bezszypuÊkowy
dÌb bezszypuÊkowy (2 szt.), jesion
wyniosÊy
dÌb szypuÊkowy (2 szt.), buk zwyczajny
dÌb bezszypuÊkowy (4 szt.)
dÌb bezszypuÊkowy (2 szt.), jesion
wyniosÊy
buk zwyczajny
buk zwyczajny, dÌb szypuÊkowy
drzewostan dÖbowy z domieszkÌ buczyny
buk zwyczajny
dÌb szypuÊkowy, buk zwyczajny
dÌb bezszypuÊkowy
dÌb bezszypuÊkowy
dÌb szypuÊkowy
lipa drobnolistna (2 szt.), wiÌz szypuÊkowy
buk zwyczajny
dÌb bezszypuÊkowy
jaÊowiec pospolity
buk zwyczajny (2 szt.)
buk zwyczajny
dÌb bezszypuÊkowy
dÌb bezszypuÊkowy
buk zwyczajny
dÌb szypuÊkowy (2 szt.)
dÌb szypuÊkowy (2 szt.)
sosna pospolita
dÌb szypuÊkowy
aleja: dÌb szypuÊkowy (184 szt.), klon
zwyczajny (11 szt.)
dÌb szypuÊkowy (6 szt.), buk zwyczajny
buk zwyczajny (3 szt.)
buk zwyczajny
lipa drobnolistna
dÌb szypuÊkowy
buk pospolity (2 szt.)
* numeracja zgodna z numeracjÌ na mapie
CzÖÎÐ powierzchni leÎnych to lasy ochronne. Znaczny odsetek gruntów
ornych stanowiÌ gleby chronione. Znajduje siÖ wiele ujÖÐ wód podziemnych
z bezpoÎredniÌ strefÌ ochronnÌ. SieÐ obszarów prawnie chronionych uzupeÊniajÌ
liczne uÔytki ekologiczne. W obrÖbie omawianego obszaru wystÖpujÌ zÊoÔa kruszyw
naturalnych.
DEGRADACJA KOMPONENTÓW ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Degradacja powierzchni terenu
W obrÖbie omawianego obszaru stwierdzono istnienie gruntów naraÔonych na
denudacjÖ naturogenicznÌ i uprawowÌ. WystÖpujÌ one gÊównie w strefach
krawÖdziowych dolin, oraz na stokach licznie wystÖpujÌcych tu pagórków. ZnaleÒÐ
je moÔna zarówno w obrÖbie gruntów rolnych jak i kompleksów leÎnych. Tereny
w dnach dolin ÉobÔonki, a takÔe innych niewielkich cieków, naraÔone sÌ na podtopienia.
Grunty antropogeniczne obszarów zabudowanych o zabudowie luÒnej, znajdujÌ siÖ
we wszystkich miejscowoÎciach. W WiÖcborku oraz miejscowoÎciach JeleØ,
CzyÔkowo i Jazdrowo sÌ siÖ czynne wyrobiska o gÊÖbokoÎci dochodzÌcej do 10 m,
gdzie eksploatowane sÌ surowce budowlane. W CzyÔkowie, IÊowie i Zakrzewku
wystÖpujÌ teÔ nieczynne wyrobiska poeksploatacyjne.
Do innych form degradacji powierzchni terenu, naleÔy zaliczyÐ skÊadowisko
odpadów komunalnych w Dalkowie w gminie WiÖcbork. PojemnoÎÐ skÊadowiska
wynosi 28350 m3. Do 2004 roku zdeponowano na nim ponad 5,9 tys ton odpadów.
NaleÔy siÖ teÔ liczyÐ z wystÖpowaniem niekontrolowanych skÊadowisk odpadów
komunalnych, szczególnie w lasach, niewielkich wyrobiskach oraz na obrzeÔach
miejscowoÎci. Niestety, brak na ten temat informacji. W WiÖcborku, Sypniewie
i Kawalach stwierdzono istnienie skÊadowisk surowców przemysÊowych. W wielu
miejscowoÎciach znajdujÌ siÖ skÊadowiska surowców rolniczych, a prawie kaÔda
miejscowoÎÐ zwiÌzana z produkcjÌ rolniczÌ stanowi ich skupisko. Licznie wystÖpujÌ
teÔ skÊadowiska paliw, gÊównie pÊynnych. Nieczynne stacji paliw, zlokalizowane sÌ
najczÖÎciej w byÊych bazach zmechanizowanego sprzÖtu rolniczego.
Degradacja gleb
WiÖkszoÎÐ gleb omawianego obszaru stanowiÌ gleby kwaÎne. Niestety brak
jest szczegóÊowych danych dotyczÌcych wartoÎci pH na caÊym obszarze.
W punkcie monitoringu regionalnego gleb, zlokalizowanym w miejscowoÎci Osowo
w gminie Lipka, w warstwie przypowierzchniowej gleby stwierdzono odczyn pH, 4,6.
Nie stwierdzono natomiast przekroczenia dozwolonych zawartoÎci w glebie metali
ciÖÔkich ani siarki siarczanowej (Raport o stanie... 2003). W dolinach rzek wystÖpujÌ
gleby zawodnione, szczególnie na terenach naraÔonych na zalewy powodziowe lub
podtopienia. Niestety brak jest danych dotyczÌcych innych form degradacji.
Degradacja lasów
Kompleksy leÎne w obrÖbie arkusza zajmujÌ stosunkowo maÊÌ powierzchniÖ.
Z informacji uzyskanych w NadleÎnictwach, które obejmujÌ swym zasiÖgiem
omawiany obszar wynika, Ôe lasy charakteryzujÌ siÖ niewielkim stopniem uszkodzeØ
drzewostanów. Defoliacja nie przekracza 10%. MoÔna siÖ jednak liczyÐ
z wystÌpieniem czynników – gÊównie abiotycznych. Zazwyczaj sÌ to szkody
powodowane przez silne wiatry (zaÊomy, wykroty), obfite opady Îniegu (Êamanie
gaÊÖzi, drzew) i poÔary. ZagroÔeznia biotyczne mogÌ przejawiÐ siÖ w postaci szkód
powodowanych niekontrolowanym wzrostem populacji szkodliwych owadów,
wystÖpowaniem grzybów pasoÔytniczych oraz Ôerowaniem zwierzyny Êownej. Lasy
zagroÔone sÌ teÔ czynnikami antropogenicznymi (rekreacja, turystyka i zbiór
owoców leÎnych i grzybów, itp). Nagminne jest takÔe wywoÔenie Îmieci do lasu
oraz kÊusownictwo.
Degradacja wód powierzchniowych
ZnaczÌcy wpÊyw na stan wód powierzchniowych posiada gospodarka wodnoÎciekowa, szczególnie brak kanalizacji, brak kontroli zrzutów Îcieków
z gospodarstw indywidualnych oraz niedostateczna iloÎÐ oczyszczalni Îcieków. Do
rzek przedostajÌ siÖ zanieczyszczenia pochodzÌce ze spÊywów z pól, Îcieki bytowe
z nieszczelnych szamb i Îcieki gospodarcze. Istotne ÒródÊo zanieczyszczenia
stanowiÌ takÔe nie oczyszczone wody opadowe odprowadzane z terenów
zakÊadów, ciÌgów komunikacyjnych miast i wsi. W zasiÖgu omawianego arkusza nie
stwierdzono istnienia znaczÌcych zrzutów Îcieków komunalnych lub
przemysÊowych.
Wody powierzchniowe omawianego obszaru badane sÌ w ramach monitoringu
regionalnego prowadzonego przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Írodowiska
w Poznaniu i w Bydgoszczy. Badaniami objÖto wody rzek ÉobÔonki i SÖpolnej oraz
niektórych jezior.
Tabela 4. Stan czystoÎci badanych cieków i jezior.
L.p. Punkt pomiarowy
1.
2.
3.
4.
SÖpolna (Lutowo)
ÉobÔonka
(Dorotowo)
Jez. Lutowskie
Jez. SÖpoleØskie
Rok
badaØ
Kilometr
Klasa
biegu rzeki czystoÎci
Rodzaj
monitoringu
GÊówne parametry
zanieczyszczeØ
2004
32,2
III
odczyn, BZT5, ChZT-Mn, azot
Kieldahla, fosforany, chlorofil Regionalny
„a”
2005
48,0
III*
miano Coli, saprobowoÎÐ
fitoplanktonu, azotany, ChZT- Regionalny
Cr, barwa
1998
-
II
fosfor, azot amonowy,
przewodnictwo, chlorofil „a”,
przezroczystoÎÐ
Regionalny
non
azot mineralny,
przewodnictwo
Regionalny
Regionalny
1998
-
5.
Jez. Juchacz
2001
-
II
azot mineralny,
przewodnictwo, zawartoÎÐ
materii organicznej
6.
Jez. Zakrzewskie
2004
-
non
chlorofil „a”,zwiÌzki azotu,
zwiÌzki fosforu, substancje
biogenne
Regionalny
7.
Jez. WiÖcborskie
2002
III
azot caÊkowity,
przewodnictwo, zawartoÎÐ
materii
Regionalny
* wyniki monitoringu wód na podstawie www.poznan.wios.gov.pl
Od 2005 roku badania jakoÎci wód powierzchniowych wykonywane sÌ
w oparciu o RozporzÌdzenie Ministra Írodowiska z dnia 11 lutego 2004 roku
(Dz. U. Nr 32, poz. 284). RozporzÌdzenie to wprowadza 5-cio stopniowÌ
klasyfikacjÖ.
W punkcie pomiarowo-kontrolnym zlokalizowanym na ÉobÔonce w przekroju
Dorotowo stwierdzono wg klasyfikacji tej w 2004 roku wody 3 klasy, czyli wody
zadowalajÌcej jakoÎci, speÊniajÌce wymagania wód do spoÔycia po typowym
uzdatnianiu fizycznym i chemicznym, wykazujÌce umiarkowany wpÊyw oddziaÊywaØ
antropogenicznych (Raport o stanie...2005).
Monitorowana jest takÔe rzeka SÖpolna. W przekroju Lutowo stwierdzono takÔe
wody 3 klasy. Badania z 2003 roku, których wyniki przedstawiono w klasyfikacji
IV-stopniowej wykazaÊy w przekroju tym obecnoÎÐ wód pozaklasowych (Raport
o stanie... 2004, 2005). Niestety, zastosowanie róÔnych klasyfikacji w latach
uniemoÔliwia przeanalizowanie zmian jakoÎci wód. Klasy czystoÎci wód
w powyÔszych punktach pomiarowo-kontrolnych zostaÊy na mapie przedstawione
wg klasyfikacji IV-stopniowej przewidzianej w Instrukcji.
Poza zmianami jakoÎci wody stosunki wodne na badanym obszarze ulegÊy
niewielkim przeobraÔeniom. PrzejawiajÌ siÖ one zmianami warunków odpÊywu
bÖdÌcych wynikiem funkcjonowania urzÌdzeØ hydrotechnicznych, budowy rowów
melioracyjnych i prac drenarskich.
Degradacja wód podziemnych
Charakter powierzchniowej budowy geologicznej wpÊywa na fakt, Ôe znaczne
poÊacie terenu objÖtego arkuszem mapy zajmujÌ grunty podatne na infiltracjÖ
zanieczyszczeØ do pierwszego poziomu wód podziemnych. WpÊyw na czystoÎÐ
wód podziemnych ma miÖdzy innymi rolnictwo co wynika z faktu stosowania
nawozów sztucznych i naturalnych oraz Îrodków ochrony roÎlin. Hodowla zwierzÌt
moÔe siÖ wiÌzaÐ z niewÊaÎciwym skÊadowaniem obornika i gnojowicy oraz ich zbyt
duÔym lub zbyt czÖstym stosowaniem na polach. Nie bez znaczenia jest teÔ wpÊyw
gospodarki wodno-Îciekowej. W wielu miejscowoÎciach Îcieki gromadzone sÌ
w szambach bezodpÊywowych. WywoÔone sÌ one czÖsto na dzikie wylewiska lub
wylewa do rowów melioracyjnych. WÌtpliwa jest takÔe szczelnoÎÐ szamb. Ze
zwiÖkszonym zanieczyszczeniem wód podziemnych naleÔy siÖ takÔe liczyÐ
w sÌsiedztwie skÊadowisk odpadów komunalnych.
Na analizowanym obszarze prowadzi siÖ badania w ramach krajowej sieci
monitoringu wód podziemnych. Punkt taki znajduje siÖ w miejscowoÎci Sypniewo,
gdzie monitorowane sÌ czwartorzÖdowe wody gruntowe. Wyniki badaØ wód
podziemnych prowadzonych w roku 2004, przedstawiane sÌ w skali 5-stopniowej
którÌ wprowadza RozporzÌdzenie Ministra Írodowiska z dnia 11 lutego
2004
roku (Dz. U. Nr 32, poz. 284). W punkcie tym stwierdzono wystÖpowanie
wód 5-tej klasy, czyli wody zÊej jakoÎci. O klasie czystoÎci zadecydowaÊa
podwyÔszona zawartoÎÐ potasu i azotanów (Raport o stanie...2005).
Degradacja powietrza atmosferycznego
Na omawianym obszarze brak jest uciÌÔliwych emitorów pyÊów i gazów do
atmosfery. DuÔe zagroÔenie stanowiÌ jednak skupiska ÒródeÊ niskiej emisji gazów
i pyÊów z terenów zabudowanych, szczególnie uciÌÔliwych w sezonie grzewczym.
ÑródÊem emisji liniowej zanieczyszczeØ pyÊowych i gazowych oraz haÊasu jest teÔ
istniejÌca sieÐ dróg, zwÊaszcza odcinki dróg wojewódzkich nr 189 (ZÊotów –
Wiecbork), 242 (WiÖcbork – Éobzenica i 241 (NakÊo - Wiecbork – SÖpólno
KrajeØskie).
Tabela 5. WaÔniejsze emitory zanieczyszczeØ do atmosfery
Emisja w t/rok
Lp.*
MiejscowoÎÐ
Zak³ad
1.
WiÖcbork
PPHU „Gabi-Bis”
2.
WiÖcbork
PPHU „Gabi-Bis”
3.
WiÖcbork
ZakÊad
Gospodarki
Komunalnej
ÑródÊo
haÊasu
ÑródÊo
odorów
-
-
-
-
-
-
-
-
-
gazy
z CO2
gazy bez
CO2
5,0365
-
-
1,06
0,28
0,646
py³y
* numeracja zgodna z numeracjÌ na mapie
** urzÌdzenia redukujÌce zanieczyszczenia pyÊowe i gazowe
b.d - brak danych
Badania prowadzone przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Írodowiska
nie wykazaÊy na omawianym obszarze przekroczeØ dopuszczalnych stÖÔeØ
dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyÊu zawieszonego.
Rodzaje przedsiÖwziÖcia mogÌcych znaczÌco oddziaÊywaÐ na Îrodowisko
Do przedsiÖwziÖÐ mogÌcych znaczÌco oddziaÊywaÐ na Îrodowisko naleÔy
zaliczyÐ liniÖ przesyÊowÌ wysokiego napiÖcie przebiegajÌcÌ przez poÊudniowowschodniÌ czÖÎÐ omawianego obszaru
PRZECIWDZIAÉANIE DEGRADACJI ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
PrzeciwdziaÊanie degradacji Îrodowiska przyrodniczego przejawia siÖ gÊównie
przez stosowanie instalacji technicznych, ograniczajÌcych lub likwidujÌcych
procesy degradacji Îrodowiska. Na analizowanym terenie funkcjonuje w wielu
miejscowoÎciach sieÐ kanalizacji sanitarnej. SÌ nimi: WiÖcbork, Nowy Dwór, Kawale,
Sypniewo i Lipka. Kontrolowane skÊadowisko odpadów komunalnych w Dalkowie
koÊo WiÖcborka posiada zabezpieczenia uniemoÔliwiajÌce przedostawanie siÖ
zanieczyszczeØ do wód gruntowych. Ponadto w sieci regionalnej monitorowany jest
stan czystoÎci wód powierzchniowych w dwóch przekrojach (ÉobÔonka i SÖpolna).
Wody podziemne bada siÖ w sieci monitoringu krajowego (Sypniewo). Regularnie
kontrolowany jest teÔ stan czystoÎci jezior. Brak niestety urzÌdzeØ redukujÌcych
emisjÖ pyÊów i gazów do atmosfery.
REKULTYWACJA ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
W okolicach miejscowoÎci Lipka zrekultywowano w kierunku leÎnym, dwa
niewielkie wyrobiska poeksploatacyjne.
NIEUÓYTKI
W dnach dolin niektórych cieków stwierdzono wystÖpowanie nieuÔytków
naturogenicznych.
OGÓLNA OCENA STANU ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
Brak uciÌÔliwych obiektów przemysÊowych oraz oddalenie od gÊównych
szlaków komunikacyjnych sprawia, Ôe obszar objÖty arkuszem mapy charakteryzuje
siÖ stosunkowo maÊÌ degradacjÌ. Nie wystÖpujÌ w jego obrÖbie wiÖksze ÒródÊa
emisji zanieczyszczeØ do atmosfery. ZagroÔenie stanowiÌ natomiast ÒródÊa niskiej
emisji gazów i pyÊów przede wszystkim w sezonie grzewczym oraz liniowe, takie jak
doÎÐ ruchliwe lokalne drogi, które sÌ takÔe emitorem haÊasu.
SpoÎród wszystkich komponentów Îrodowiska przyrodniczego najbardziej
zdegradowane sÌ wody powierzchniowe, stanowiÌce najczÖÎciej odbiorniki
nieoczyszczonych lub czÖÎciowo oczyszczonych Îcieków komunalnych, rolniczych
lub przemysÊowych, zmywów powierzchniowych chemicznych Îrodków uprawy
roÎlin z pól uprawnych czy zanieczyszczeØ pochodzÌcych z nieszczelnych
zbiorników bezodpÊywowych na Îcieki. NiepokojÌca jest teÔ jakoÎÐ wód
podziemnych.
Gleby tego obszaru sÌ zakwaszone, jednak ich odczyn nie przyjmuje
alarmujÌcych wartoÎci pH. Ponadto miejscami, zwÊaszcza w dolinach rzek naraÔone
sÌ na zawodnienie. Stan zdrowotny wystÖpujÌcych tu kompleksów leÎnych nie
wykazuje wiÖkszych zaburzeØ.
WSKAZANIA DOTYCZËCE KSZTAÉTOWANIA
I OCHRONY ÍRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Omawiany obszar charakteryzuje siÖ znacznÌ powierzchniÌ obszarów prawnie
chronionych. Tereny w jego zasiÖgu sÌ atrakcyjne pod wzglÖdem przyrodniczym,
posiadajÌ teÔ walory turystyczno-wypoczynkowe. Z uwagi na to, wymagania dla
stanu jego Îrodowiska sÌ znacznie wiÖksze niÔ dla innych terenów.
Podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony Îrodowiska na tym obszarze
jest zdecydowane przeciwdziaÊanie degradacji wód powierzchniowych
i podziemnych. Konieczna jest budowa kanalizacji sanitarnej i burzowej
w miejscowoÎciach, które jej jeszcze nie posiadajÌ. Wskazana jest teÔ budowa
oczyszczalni Îcieków. Powinno siÖ dÌÔyÐ do likwidacji niekontrolowanych punktów
zrzutów do rzek lub rowów melioracyjnych, szczególnie na obszarach wiejskich.
Pod nadzorem powinny byÐ szamba, aby wyeliminowaÐ przedostawanie siÖ
zanieczyszczeØ do wód podziemnych. Powinno zwracaÐ siÖ uwagÖ na chemizm
gleb i podejmowaÐ dziaÊania zapobiegajÌce nadmiernemu ich zakwaszeniu.
NaleÔy równieÔ uporzÌdkowaÐ gospodarkÖ odpadowÌ poprzez likwidacjÖ
niekontrolowanych
skÊadowisk
odpadów,
zmniejszenie
iloÎci
odpadów
wprowadzajÌc nowe metody unieszkodliwiania bÌdÒ ich zagospodarowywania, kontrolÖ
potencjalnych miejsc „dzikich skÊadowisk odpadów”, szczególnie w lasach. DziaÊania
w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego powinny zmierzaÐ do ograniczenia
emisji z zakÊadów produkcyjno – usÊugowych i palenisk domowych, poprzez
systematycznÌ gazyfikacjÖ, zmianÖ technologii lub zastosowanie urzÌdzeØ
odsiarczajÌcych i odpylajÌcych. Powierzchnie gleb chronionych powinny byÐ
wykorzystane z zachowaniem wymogów ekologicznych. Na terenach leÎnych
naleÔy prowadziÐ odpowiedniÌ gospodarkÖ leÎnÌ, dÌÔyÐ do utworzenia
drzewostanu zgodnie z podstawami siedliskowo-ekologicznymi. Wskazane jest
zrekultywowanie licznych wyrobisk po eksploatacji surowców budowlanych.
Literatura i materiaÊy ÒródÊowe
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
GaÊecki Z., JabÊoØski S., 1985, Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, woj. bydgoskie, IUNG,
PuÊawy
GumiØski R., 1954, Meteorologia i klimatologia dla rolników, PWRiL, Warszawa
Kaniecki A., BaczyØska A., GogoÊek A., 2000, Komentarz do Mapy Hydrograficznej w skali
1:50 000, arkusz N-33-95-D WiÖcbork, GÊówny Geodeta Kraju, Warszawa
Kleczkowski A. S., 1990: ObjaÎnienia mapy obszarów GZWP w Polsce wymagajÌcych
szczególnej ochrony - 1 : 500 000. IH i GI AGH Kraków
Kondracki J., 1988: Geografia fizyczna Polski, PWN Warszawa
Król S. i inni, 1997, Przyroda województwa pilskiego i jej ochrona, WydziaÊ Ochrony Írodowiska UW
w Pile, WIOÍ PiÊa, PoznaØ – PiÊa
Niewiarowski W., Pasierbski M., 2003, ObjaÎnienia do szczegóÊowej mapy geologicznej
Polski w skali 1:50 000, arkusz WiÖcbork, PaØstwowy Instytut Geologiczny
Olejniczak E., 1990, Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, woj. pilskie, IUNG, PuÊawy
Ozon-Gostkowska, 1987, Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000, Arkusz
Chojnice, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa
Raporty o Stanie Írodowiska w Województwie Kujawsko-Pomorskim z lat 1999, 2002, 2003,
2004 i 2005, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Írodowiska, Bydgoszcz,
Raporty o Stanie Írodowiska w Województwie Wielkopolskim z lat 2004 i 2005, Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Írodowiska, PoznaØ
Szafer W., Zarzycki K., red. 1972: Szata roÎlinna Polski. PWN, Warszawa
Trampler T. i inni, 1990, Regionalizacja przyrodniczo-leÎna, na podstawach ekologicznofizjograficznych, PaØstwowe Wydawnictwo Rolnicze i LeÎne, Warszawa
Walczak M. i inni, 2001, Obszary chronione w Polsce, Instytut Ochrony Írodowiska,
Warszawa
WoÎ A., 1996, Zarys Klimatu Polski, Wydawnictwa Naukowe UAM, PoznaØ
© Copyright by Hanna Forycka-Éawniczak, Radzym Éawniczak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu