Scenariusz zajęd dla Szkoły Podstawowej nr 11 im. Żołnierzy Armii

Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
Scenariusz zajęd dla Szkoły Podstawowej nr 11
im. Żołnierzy Armii Krajowej
Projekt „Szkoła charakterów – przez sport do integracji”
Temat lekcji: Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
Opracował: Artur Then
Scenariusz przeznaczony jest dla klas IV-VI Szkoły Podstawowej
I Czas lekcji:
45 min.
II Cele lekcji:
1. Ukazanie na przykładzie losów polskiego dostojnika powiązao politycznych w Europie XVI wieku.
2. Po zakooczeniu lekcji uczeo:
- wie jak wyglądał wybór króla przez szlachtę, czym była wolna elekcja
- wie kim był senator Olbracht Łaski
- poznaje lepiej sytuacje polski w XVI wieku
3. W trakcie lekcji uczeo doskonali umiejętności:
- łączenia wydarzeo historycznych w różnych krajach ze sobą
III Metody:
- Wykład
- Rozmowa nauczająca
- Praca z tekstem źródłowym
- Praca grupowa lub indywidualna:
IV Środki dydaktyczne:
Ilustracje i teksty źródłowe załączone do scenariusza, mapy Polski i Europy w XVI wieku.
V Pomoce dla nauczyciela:
Ilustracje i teksty źródłowe załączone do scenariusza.
1
Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
VI Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel wprowadza uczniów w historię Polski XVI wieku. Polska pod rządami ostatnich Jagiellonów
przeżywa „Złoty Wiek”. Na mapie można pokazad jak wielki obszar zajmuje Królestwo Polskie wraz z Wielkim
Księstwem Litewskim.
2. Uczniowie dowiadują się jak wyglądał polski parlament w I Rzeczpospolitej (Król - Senat - Izba Poselska.)
Dowiadują się, w jaki sposób wybierano poszczególne izby.
3. Przypomina lub prosi uczniów o przypomnienie, jacy i od kiedy byli wybierani w Polsce królowie przez
szlachtę (pierwszym królem wybranym w elekcji był Władysław Jagiełło, a także następni Jagiellonowie byli
wybierani przez szlachtę. Dopiero po bezpotomnej śmierci Stanisława Augusta mamy do czynienia z wolną
elekcją).
4. Odczytuje uczniom fragment „Herbarza Polski” wskazując, że pochodzenie herbu Korab wywodzi się
z terenów dzisiejszej Słowacji (wówczas pod panowaniem Węgierskim). Opowiada o tym, jak polski
wojewoda Hieronim Łaski (ojciec) został właścicielem Kieżmarku i Niedzicy.
5. Uczniowie zapoznają się z życiorysem senatora Olbrachta Łaskiego i podzieleni na grupy starają się
odpowiedzied na pytanie:
 Czy dbał o siebie czy o dobro paostwa?
 Czy gospodarnie zarządzał swoimi ziemiami?
 Ilu królów Polski przeżył Olbracht Łaski?
 Na jakich dworach Europy bawił w ciągu swojego życia Olbracht Łaski?
6. W trakcie prezentacji wyników pracy poszczególnych grup nauczyciel moderuje dyskusje pokazując,
jak po śmierci Stanisława Augusta zaczyna się w Polsce degeneracja systemu politycznego (samowola,
przekupstwo, własne wojska szlachty, które podejmują walki na własną rękę), jak coraz bardziej
dla wysokich dostojników szlacheckich własne korzyści stają się ważniejsze do dobra paostwa.
VI Zdanie domowe:
Napisz jakie są najistotniejsze różnice pomiędzy Senatorem I Rzeczpospolitej, a obecnie.
VII Definicje:
Wolna elekcja – wybór monarchy nieprzestrzegający zasad sukcesji dynastycznej. Na elekcji szlachta
głosowała województwami w obecności posłów, którzy zanosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał
marszałek, mianował natomiast prymas. Pierwsza wolna elekcja w Polsce odbyła się w roku 1573 we wsi
Kamieo pod Warszawą, rok po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów – Zygmunta Augusta. Później
ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja – była to wieś Wola pod Warszawą.
Senat w I Rzeczpospolitej -Senat wyłonił się z Rady królewskiej, będącej już w XIV w. organem doradczym
króla Polski. Od 1493 r., wobec przeistoczenia się reprezentacji sejmików ziemskich w osobną izbę poselską,
Senat stał się, obok króla, jedną z trzech izb polskiego sejmu. Ostateczny skład senatu I Rzeczypospolitej
ukształtował się w czasie panowania Zygmunta I Starego. W skład senatu wchodzili wówczas z urzędu:
arcybiskupi i biskupi katoliccy, wojewodowie, kasztelanowie i niektórzy ministrowie. Na początku XVI w.
senat liczył 87 osób, a po przyłączeniu Mazowsza – 94 osoby. W 1569 r., w związku z unią lubelską
i wprowadzeniem do senatu urzędników litewskich, rozszerzył się do 136 osób. Od 1598 r. w skład Senatu
weszło dożywotnio 140 najwyższych dygnitarzy Rzeczypospolitej, zasiadających w ustalonym porządku
starszeostwa. Obradom Senatu formalnie przewodniczył król za pośrednictwem marszałka wielkiego
koronnego.
2
Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
Polska w XVI wieku
Izba Poselska – niższa izba sejmu I Rzeczpospolitej, wyłoniona po raz pierwszy na sejmie w Piotrkowie w
1493 r. jako reprezentacja szlachty wybierana na sejmikach ziemskich. Wraz z królem i Senatem stanowiła
stany sejmujące. Ostateczny skład izby został określony w wyniku unii lubelskiej w 1569 r. W izbie poselskiej
zasiadało 167 posłów, wybranych na sejmikach, w tym 48 z Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dopuszczono
także przedstawicieli większych miast, posiadających prawa szlacheckie, jednak bez prawa głosu (Kraków
i Wilno, później także Lublin, Lwów, Gdaosk i Kamieniec Podolski).
Senat III Rzeczpospolitej – organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100
senatorów wybieranych w wyborach powszechnych w jednomandatowych okręgach wyborczych na
czteroletnią kadencję, rozpoczynającą się i kooczącą wraz z kadencją Sejmu. Bierne prawo wyborcze w
wyborach do Senatu RP uzyskuje się w wieku 30 lat.
VIII Jak Kieżmark znalazł się w rękach rodu Łaskich:
Hieronim Łaski wykonał szereg misji dyplomatycznych w imieniu Króla Węgier Jana Zápolyi (walczącego o
koronę z Ferdynadem I Habsburgiem), odwiedził Bawarię, Francję, Anglię i Danię, usiłując zbudowad koalicję
antyhabsburską. Na początku roku 1528 udał się, znowu z ramienia Zápolyi, do Konstantynopola, gdzie 29
lutego zawarł przymierze węgiersko - tureckie. Mimo braku pełnomocnictw deklarował również udział Polski
w tym przymierzu, obiecując m.in. posiłki dla Zápolyi oraz przedłużając o 10 lat kooczący się właśnie rozejm
z Turcją. W uznaniu jego zasług dla korony węgierskiej 30 września 1528 r., król Zapolya nadał Hieronimowi
Łaskiemu (Ojcu Olbrachta) godnośd żupana komitatu spiskiego, a na własnośd Kieżmark i Niedzicę
3
Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
IX Olbracht Łaski – życiorys:
Olbracht Łaski portret
Korab Herb Łaskich
Korab jest herbem wielu rodów szlacheckich.
"Herbarz Polski" Kaspra Niesieckiego z 1840 r. - Herb, według Niesieckiego, powinien przedstawiad żółty
korab na czerwonym tle, z szarym masztem. Tak samo w hełmie. Kiedyś maszt posiadał żagiel, potem za
zasługi zamieniony został na wieżę. O tym, jak herb przywędrował do Polski, autor herbarza pisze tak:
Paprocki w "Gniaździe" powiada, od niejakiego rycerza nazwanego Miorsz: w pośledniejszej księdze
o herbach twierdzi, że z Anglji przyszedł z tymże kawalerem: Bielski poświadcza o Anglji; inni mówią, że go
Robert biskup Krakowski pierwszy wniósł do Polski. Parisius domyśla się, że ten herb nabyty od Sarmatów
Wandalczyków, gdy Francyą z książęciem Krokiem pustoszyli w wieku piątym, kędy wiele miast portowych,
dobyli. (...) Stąd wnosi Parisius, że tym, którzy się w tej ekspedycji popisali, nadany za herb Korab. Albo też
za Justyniana Cesarza, o którym z Cedrena powiada, że Hunnowie Słowacy, gdy najeżdżali Tracyą, i zawsze
z wielką korzyścią wychodzili, Justynian Cesarz kazał wielkie nawy porobid, i na Dunaj rzekę spuścid, żeby tym
sposobem zagrodził drogę najezdnikom. Słowacy jednak jedne z nich potopili, drugie zabrali: Tym którzy
do tego największym powodem byli, byd może, że na pamiątkę Korab się w herbie dostał.
KORAB to również:
- Herb Staszowa i powiatu Staszowskiego
- Herb miasta i gminy Łask
- Herb Gminy Bieliny
4
Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
Życiorys Olbrachta Łaskiego :
Ur. 1536 r. w Kieżmarku – senator Rzeczypospolitej, wojewoda sieradzki, alchemik.
Był najmłodszym dzieckiem Hieronima Łaskiego i Anny z Kurozwęckich. We wczesnym dzieciostwie zmarli oboje jego
rodzice, a wychowaniem chłopca zajmował się spokrewniony z Łaskimi Maciej Łobocki - były duchowny, który zadbał
o dobre wykształcenie: historię, literaturę, filozofię, prawo, łacinę, grekę i niemiecki. W wieku lat dwunastu został
wysłany na dwór cesarza Karola V, gdzie pobierał dalsze nauki. W roku 1551 ustały funkcje opiekuocze rady rodzinnej
(stryj Stanisław Łaski, wojewoda sandomierski Jan Tęczyoski i kasztelan sądecki Seweryn Bonar), wobec czego Olbracht
udał się do Polski celem objęcia dóbr dziedziczonych po ojcu. (Pełnoletnośd w tamtych czasach uzyskiwało się w wieku
15 lat)
W roku 1553 pojechał do Wiednia, gdzie został sekretarzem Katarzyny Habsburżanki, córki Ferdynanda I i Anny
Jagiellonki, by towarzyszyd jej w drodze do Krakowa, gdzie Habsburżanka została trzecią żoną króla Zygmunta Augusta.
W 1556 r. ponownie odwiedził Polskę, gdzie poznał bogatą wdowę po węgierskim magnacie, Polkę Katarzynę Seredy.
Ślub odbył się w 1558 r. w Kieżmarku.
Olbracht Łaski udał się w roku 1559 do Siedmiogrodu na dwór Izabeli Jagiellonki, licząc na to, że węgierska królowa
zgodzi się na uczynienie z Siedmiogrodu bazy wypadowej przeciw Hospodarstwu Mołdawskiemu, bowiem Łaski
postanowił zdobyd dla siebie tamtejszy tron. Poparcia królowej nie uzyskał (właśnie zmarła), natomiast na jej dworze
poznał Heraklida Despota, podającego się za księcia awanturnika, który kilka lat wcześniej został zamieszany w spisek
bojarski przeciw hospodarowi i musiał z Mołdawii uciekad.
Despot i Łaski doszli do porozumienia. Wrócili do Kieżmarku, gdzie Łaski zaczął zaciągi najemników na wyprawę.
Tymczasem sytuacja międzynarodowa była niezwykle skomplikowana i delikatna: wobec poczynao cara Iwana
Groźnego, który chciał zagarnąd dla Rosji Inflanty, dla Rzeczypospolitej wszelkie niepokoje na południowowschodnich
rubieżach były nie na rękę, bowiem mogły prowadzid do wojny z Turcją. Dlatego maszerujące w stronę Mołdawii
prywatne wojsko Łaskiego pod wodzą Despota zostało w roku 1560 zatrzymane na Podolu przez hetmana
Sieniawskiego, a następnie rozbrojone i zawrócone. W roku 1561 Łaski zwrócił się o pomoc do dworu cesarskiego,
a uzyskawszy ją poprowadził 2000 najemników przez terytorium Węgier. 18 listopada rozbił wojska hospodara
Aleksandra Lăpuşneanu i osadził Despota na tronie w Suczawie. Otrzymał za to zamek Chocim i tytuł Wielkiego
Hetmana, ale wydanych na wyprawę sto tysięcy dukatów nie odzyskał. Na dodatek musiał się tłumaczyd na Sejmie
egzekucyjnym ze swych poczynao.
Odziedziczony po żonie majątek roztrwonił na wyprawę mołdawską. Jego drugą żoną została w 1564 r. Beata
Kościelecka (ur. 1515 r.), która zasłynęła jako pierwsza znana z nazwiska turystka, która odbyła wycieczkę w Tatry
w 1565 r. Natychmiast po ślubie wywiózł ją do Kieżmarku, gdzie skłonił Kościelecką do przepisania na siebie majątku.
Gdy to uczyniła, Olbracht Łaski uwięził ją na zamku, gdzie trzymał ją w biedzie i ścisłym zamknięciu przez osiem lat.
Pomimo błagalnych próśb i listów kierowanych do cesarza, króla polskiego, Anny Jagiellonki i zaprzyjaźnionych z nią
magnatów, nikt nie ujął się za Beatą Kościelecką. Łaski, jako stronnik Habsburga, był osobą zbyt ustosunkowaną,
by z nim zadzierad. Sprawą Beaty zainteresowano się dopiero w 1573 r., gdy cesarz nakazał staroście Górnych Węgier
przeprowadzid śledztwo. Jednak zamieszanie wokół bezkrólewia i użytecznośd Łaskiego dla Habsburgów spowodowały,
że sprawa znów ugrzęzła. Chod Łaski utracił dobra swojej żony, dalej trzymał ją pod strażą, pomimo, iż ta obiecywała
rezygnację ze wszystkich pretensji do Łaskiego. Ostatecznie w 1576 r. życzliwy jej starosta Reubner uzyskał
przeniesienie jej do Koszyc, gdzie jednak dalej pozostawała pod strażą. Tam zmarła w lipcu 1576 r., po 11 latach
więzienia. Została pochowana w Kieżmarku.
W 1566 r. Polska starała się uzyskad pomoc Turcji w wojnie z Rosją. W tej sytuacji nowy wypad Łaskiego mógłby
wyrządzid znaczne szkody sprawie polskiej. Król jesienią wezwał Olbrachta do siebie, by otrzymad zapewnienie, że ten
nic w sprawie mołdawskiej nie knuje. Wojewoda gorąco zaprzeczył, chociaż w rzeczywistości zamierzał storpedowad
ewentualny układ polsko-turecki.
W 1568 r., w trakcie rokowao w Konstantynopolu, Tatarzy najechali ziemie polskie. Tego wojewodzie było trzeba: zebrał
swą prywatną armię i ruszył za Tatarami. Dogonił ich dopiero pod Oczakowem, czyli już na ziemiach sułtaoskich.
Pokonał ich, odbił jasyr, wziął tysiące sztuk bydła i owiec, po czym wrócił do Polski. Ucierpiały na tym rokowania
z Turcją. Sułtan uwierzył wprawdzie, że akcja Łaskiego była samowolą, ale porozumienia w sprawie mołdawskiej nie
zaakceptował, a tym samym Łaski osiągnął to, co zamierzał. W kraju przez jakiś czas dawało się odczud zaniepokojenie,
czy wojewoda sieradzki nie ściągnie na Polskę nawały tureckiej, ale gdy okazało się, że nic takiego nie nastąpi, zaczęto
go wychwalad. Robili to m.in.: Mikołaj Rej, Marcin Bielski, a nawet Jan Kochanowski.
Jedynie król był nieugięty. Wojewoda szukał okazji udobruchania władcy. Na Sejmie roku 1569, który miał uchwalid
Unię Lubelską, wygłosił mowę całkowicie zgodną z projektem Zygmunta Augusta, czym ujął sobie nie tylko króla,
ale i szlachtę, bowiem wystąpił jednocześnie jako rzecznik egzekucji dóbr.
5
Olbracht Łaski Polski senator z Kieżmarku
W 1569 roku przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm i stał się gorliwym działaczem kontrreformacji.
W latach 1570-1572 próbował jeszcze zagarnąd ogromną schedę po nagle zmarłym synu hetmana Jana Tarnowskiego
(co zakooczyło się sądem królewskim, z czego Łaski jakoś się wybronił), a także po raz ostatni sięgnąd po hospodarstwo
mołdawskie (ale i tu mu się nie powiodło).
7 lipca 1572 r. zmarł bezpotomnie król Zygmunt August, a w styczniu zebrał się w Warszawie sejm konwokacyjny.
Olbracht Łaski – co łatwe do przewidzenia – widział na tronie Habsburga, tym bardziej, że wkrótce dotarła do Polski
wieśd o nocy św. Bartłomieja w Paryżu, co wstrząsnęło polską szlachtą, zwłaszcza różnowierczą. Francuzi okazali się
jednak nad wyraz przebiegli: poseł Jean de Monluc, oferujący Polakom kandydaturę królewskiego brata Henryka
de Valois, złożył wojewodzie ofertę: za poparcie kandydata francuskiego 100 tysięcy talarów oraz podjęcie przez
Francję w Konstantynopolu starao o oddanie mu hospodarstwa mołdawskiego.
Wybrano Henryka Walezego na króla, a Łaski był jednym z tych wielmożów, którzy ruszyli do Paryża z poselstwem
do nowego władcy. Szybko jednak popadł w niełaskę króla, ale - na szczęście dla niego - Henryk w kilka miesięcy
później uciekł z Polski i został zdetronizowany.
Podczas drugiego bezkrólewia w roku 1575 opowiedział się za elekcją cesarza Maksymiliana II Habsburga. Królem
wybrany został Stefan Batory, więc Łaski udał się na emigrację po Austrii, wyjechał do Włoch i na Węgry, a odzyskawszy
łaski królewskie powrócił do Polski. Król okazał swą łaskę, ale nie powierzył Łaskiemu żadnych stanowisk. "Dane"
mu starostwo spiskie należało wpierw wykupid, a on nie miał pieniędzy. W tej sytuacji wojewoda raz jeszcze ruszył
za granicę.
30 kwietnia lub 1 maja 1583 r. Łaski zjawił się w Londynie. Już w pierwszym tygodniu pobytu został dwukrotnie przyjęty
na audiencji przez królową Elżbietę I. Musiał oczarowad władczynię, skoro kazała swym faworytom otoczyd go opieką.
Łaski przybył do Anglii, aby pozyskad dla siebie i dla polskiego króla alchemików: Johna Dee i Edwarda Kelleya, którzy
obiecywali góry złota każdemu, kto ich zatrudni.
21 września 1583 r. zaokrętował się wraz z obu Anglikami na statek i wrócił do Polski. Jego finanse były w bardzo złym
stanie. Utracił zastawiony Kieżmark i z dawnych dóbr ojcowskich na Spiszu została mu tylko Niedzica. Dee i Kelley
próbowali transmutacji piasku w złoto, ale bezskutecznie, więc – po audiencji u króla – w maju 1585 r. wyjechali
do Pragi.
12 grudnia 1586 r. zmarł nagle król Stefan Batory. Zapanowało kolejne bezkrólewie, a wraz z nim ostry spór między
kanclerzem Janem Zamoyskim, a Zborowskimi. Olbracht Łaski znalazł się w stronnictwie Zamoyskiego. Zamoyski
pomógł Zygmuntowi Wazie w zdobyciu polskiego tronu, pokonując siły wspierające kandydata Habsburgów, arcyksięcia
austriackiego, w bitwie pod Byczyną. Arcyksiążę został uwięziony po czym zrzekł się pretensji do polskiego tronu.
W roku 1588 Łaski doczekał się wreszcie nagrody. Otrzymał zasobne starostwo w Inflantach, wraz z trzema położonymi
na jego terenie zamkami: Marienburgiem, Schwanenburgiem i Kirempe oraz dwiema warzelniami soli. W rok później
odsprzedał Niedzicę. Jako wojewoda sieradzki towarzyszył królowi w jego pierwszej podróży do Szwecji i oddał tam
Zygmuntowi III Wazie nieocenione zasługi, za co jednak wynagrodzony nie został. Jego miejsce u dworu zajęli synowie
Jan Olbracht, Hieronim i Samuel. Zmarł 23 listopada 1604 r. w Łasku.
6