POZNAJ WIELKOPOLSKĄ GWARĘ

Wiadomości Jut r osińskie nr 107 / 2007
POZNAJ WIELKOPOLSKĄ GWARĘ
Publikujemy dalszą część tekstów gwarowych
zebranych przez Helenę Żyto. Tym razem przemowa
weselna, teksty piosenek oraz słowa modlitwy
zapamiętane przez 90-letnią Stanisławę Kląskałę.
Psemowa weselno
P
Stanisława Kląskała
Suowa piosynek
anowie s paniami, młodźeńce z pannami, popsestańće
gwary wasy posychajće młowy moi:
Nadobno ptasyna pło świeće lotała i kwiatecki sobie do kupy
zgarumodzała, tagże i ty pańe młody sukałeś sobie upodoby,
tag ześće śe długo sukali, az ześće śe dło kupy dłostali. A ńig roz
ńe utwierźuł jak rynka kapłańsko f świontyni pański. Wźeńiście
sobie zgrumadzuny gości aby wom świtczyli ku ńerozerwalny
miuości. A ty panno młoda jak pszydźe śiwinto lub ńedźela już
ńe naujzyz na swoi głowie tegu piynknygu źela. Cerwony
rumińec s twej głowy spadńe jus ći tag ńe bendźe ładńe.
Pozbułaź źelonygło wianceka nabyłaź białygo cepecka, a
taras proź gu sobie aby ći służuł ku twy łozdobie. Fcorasygło
dńa jachaliźmy bez bory i lasy wylećoł tam młody panne
wianecek s kasy, wylećoł tam wilg i kłumur i uzar kłuńika płod
łogun i kłuńe śe postrachały i złote stszymiona pozrywały;
łyzecki, mysecki se pocaskały. Młodo panna śe zafrasowała f
cym bydźe swymu kłochankowi jeź dłowała. Kłozała woz młoda
panna prośić azebyśće śe zabrali pło cerwunym złotym dali, łot
cerwunego złotego do talara biytego, łot talara biytego wedłuk
wspomożyńo waszygo. Bło tyn młody pon tegło w marne ńe
łobrući ańi f kies ńe wzuci ino kupi pare kłuńi, karadajke,
bendźe łobwoźuł łod miasta dło miasta jag jakum krumarke, a
ńe f cerńi jeno w bieli żeby jum fsyscy widźeli a łuna wom śe
wywdźynczy za tło ze zimy na latło. Prose ło wybacynie, bo jo f
takich szkołach ńe bułam zebym se plotkuf pleś ucyła, jeno za
piecym śadac, kondźiołecke spszyndźać i s kochaneckim gadać.
Nałokoło Baszkowa płyńe włoda dołokoła
fszystke kłatki zabrała aby jedna została,
cło muj Michaś pło ńi chłodźuł,
wom Staśynke łotprowadźuł,
łurwoł japko w łogrodźe,
i kuloł je pło włodźe.
Jabłuszko śe łobracało i w łokiynko
zapukało, a cy ty spisz cy cujes,
cy innegło nocujes,
a jo ńe śpe i ńe cuje i innegło ńe nocuje,
tylkło ćebie Mikusu na tym wronym końiku.
Modlitwa
A po cym zeź mńe poznała,
ześ mńe Michałkiym nazwała,
trasliwego majestatu pańe za me gzechy płakadź juź ńe
pło śadołku cerwonym,
wstańe. Jo stwożyńe jo wyrodne świyntych łocuf twych
pło kłuniku tym wronym.
ńegodne. Twuj majestad ńeskuńcony pszed kturym
Gdźe ty jiedźez dźefcuntko
klynkajum trony. Ne śmiem łocuf płodńeść publikanom, ale
dło stodoły pło śunko
spraw bardzo dobry pańe skoro w ocach twych zobacuł wsysko
ńe zawyrej za sobom
mi darować racuł. Weńdź w mym sercu wynksze rany zem tag
Bło jo ide za tobom.
łaskawygo pana śmała łobraźić, tło dło łocuf mych łopfite zeki
tszebaby mi pukać całe wieki, ze wiecnygo boga mygo za momy
Co by naśi muwili
cegoś marnygo. Io gześnik zapamintały, pana wiekuisty
jagby nas tam trafili
ćebie jedno, a mńe dwa
chwały śmoł zńewazyć.
połumali nom zebra.
Nyndzny prochu na coś śe łodważuł, stwurce swego
chanebńe znieważul. Weszli co jez gżych psekliynty słuchej co
F płolu świta - na progu ćeń,
źek Pan Buk świynty: każde pszestympstwo mandatu jez
gornek na piecu - som kluski w niem
byde jo śe psymykać i pło jedny wymykać, zńewagum majestatu najwysygo, bym buł zepchńony na bez
az je zjym.
dno piekielne i tam gożoł za gzechy śmiertelne.
F całej wiecnośći gozeć srodze jus ty kszywdy ne
Stoi gruska f polu, mało grusek na ńi,
a powidz mi ty Michaśu, jagmy śe kłochali nagrodze, chyba ze mi sam darujez ńe powiatujes ty zńewagi,
bo nad wiecnośći łogiyń piekielny straslifszy mi jez niź gzych
kłochaliźmy śe jag gołompki f paze,
śmiertelny; za doś tobie ne ucyńuł w łowy ognisty dolińe chyba
kto nos teros chce rozłuncyć
tego Pan Buk skaze.
dlo kwi syna twygo łopuź mi tu gzychu mygo Bug łaskawy i oz
łufoł ze muj gzych wyznany na świynty Jezu twoje rany
Cyź mńe carowała cyź mi ucyńiuła,
ze mi tero żadna chwila pszes cebie ńemiuła. zgładźidź dobroći twojej wiecńe, gdy za ńego ach serdecńe
kochadź bende z wielkiym fstydym muwić płokorńe z
Carowadź ńe umiym, ani tez ucynić,
Dawidym ach zgzesyłam.
zeli chcez mi śe zalycać muśis śe łozyńić.
S
16
Wiadomości Jut r osińskie nr 107 / 2007
Co przedstawiają witraże w kościele świętej Elżbiety
Witraże na prawej ścianie prezbiterium.
opr. tekstu Jakub Moryson
1
Witraż zaprojektowany przez Józefa
Mehoffera, umieszczony w prawej
2
ścianie prezbiterium od strony
transeptu. U góry jest para herbów, z
lewej herb Plater, należący do Stanisława
Konstantego Plater - Zybera, z prawej Pogoń
Litewska należący do jego żony Heleny Marii
księżnej Czartoryskiej, córki księcia Adama
Konstantego i księżnej Elżbiety. U dołu
znajdują się herby, z prawej Pogoń Litewska,
należący do Zygmunta Konstantego księcia
Czartoryskiego, z lewej herb Szreniawa,
należacy do jego żony Zofii księżnej
Lubomirskiej. Przedstawienie tych tarcz
herbowych na witrażach w kościele wiąże się
z ukazaniem kwitnącej wówczas gałęzi
księcia Adama Konstantego dzięki jego
dzieciom z drugiego malżeństwa z Elżbietą
hrabiną Działyńską, których to związki dały
przedłużenie jego gałęzi, gdy w przypadku
dzieci księcia Adama Konstantego z jego
pierwszego małżeństwa z Wandą księżną
Radziwiłłówną to nie nastapiło.
2
fot. Krystyna Konieczna
Witraż
1 zaprojektowany
przez Józefa
Mehoffera. Witraż
umieszczony jest od strony
absydy i przedstawia, u góry
parę herbów, z lewej strony
Pogoń Litewska, a z prawej
Ogńczyk, które to można
identyfikować z Adamem
Konstantym księciem
Czartoryskim ożenionym z
Elżbietą hrabiną Działyńską
herbu Ogończyk. U dołu
witraża znajduje się para
herbów, z lewej strony
Pogoń Litewska i z prawej
Prawdzic, które wiążą się z
Zdzisławem księciem
Czartoryskim i jego żoną
Marią Zaleską herbu
Prawdzic.
Czy wiesz gdzie to jest ?
Ogólnopolski program
rozwoju chórów szkolnych
Program Śpiewająca Polska powstał w 2000 roku we Wrocławiu, a jego celem jest ożywieni chóralistyki
szkolnej. Program wspiera rozwój chórów poprzez dofinansowanie godzin lekcyjnych, 60% zapewnia
Narodowe Centrum Kultury, 40 % organ samorządowy. W naszej gminie programem objęte są cztery
chóry z Zespoły Szkół w Jutrosinie, Gimnazjum w Jutrosinie i Szkaradowie, Szkoły Podstawowej w
Dubinie.
W ramach programu odbywają się coroczne przeglądy i konkursy chórów. Na I Kolędowym
Przeglądzie Chórów Regionu Leszczyńskiego , chór Fermata z Jutrosina zdobył Złote Pasmo i wspólnie z
chórem gimnazjalnym Kameleon z Rawicza, reprezentował nasz region na Ogólnopolskim Festiwalu
Chórów Szkolnych we Wrocławiu, w ktorym uczestniczyło 56 chórów (ok.1500 wykonawców)
reprezentujących ponad 400 zespołów działających na terenie całego kraju.
Kazimierz Pernak
W 1901 roku ukazała się publikacja, w której zostały
umieszczone tzw. nazwy polne w miejscowościach
znajdujących się na terenie Wielkopolski. Na stronie
89 pod pozycją nr 4 umieszczono miasto Jutrosin, a
w nawiasie poinformowano, iż nazwy podał dr.
Gryglewicz z Jutrosina. Podajemy te nazwy tak, jak
były one opublikowane w 1901 roku. Bardzo dużo
ówczesnych, potocznych nazw miejsc w Jutrosinie,
przetrwało do dzisiaj. Oto one:
Na wschód miasta: Bielawy. Droga
pasterska (Hirtenhasse). Kiebórz. Łysa
góra (Hexenberg). Okop. Pasieki. Parcele.
Pod Olędrami. Pod lasem, zwane także
Małe pole. Pisarskie. Smolnik. Strzeleckie.
Śpitalne. Trawniki.
Na południe: Droga komisarska, Garbate
wielkie, Garbate małe. Glinki. Górg.
Grzempy. Pod ławki. Pod borem.
Na zachód: Jeziorek. Pod Jeziorkiem.
fot. Andrzej Krzyżoszczak
Na północ: Dolne niwy. Górzysko. Grędzik.
Knopne. Niwy. Poprzeczki. Porąbki. Potok.
Przy porąbkach. Solny dół. Za Górzyskiem.
Zgniły most.
W następnym numerze gazety wrócimy do tego
tematu i podamy nazwy potocznie używane, przez
naszych dzisiejszych mieszkańców, np. Górzysko.
Postaramy się też wyjaśnić czytelnikom, gdzie te
miejsca się znajdują i skad wywodzi się ich
określenie. Liczymy też na pomoc. Jeśłi ktoś zna
ciekawe określenie miejsca w Jutrosinie używane w
języku pocznym i wie gdzie ono się znajduje,
prosimy o kontakt z redakcją. K.K.
Chór Fermata z Gimnazjum w Jutrosinie pod dyrekcją Kazimierza Pernaka podczas koncertu w Śląskowie.
17