System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie

Bzdêga J., £akomy R., Bzdêga W. System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie
www.phie.pl
83
www.phie.pl Probl Hig Epidemiol 2006; 87(2): 83-85
System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie
The system of work risk management in a military shelter
JERZY BZDÊGA1/, ROMAN £AKOMY1/, WOJCIECH BZDÊGA2/
1/
2/
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie
Wojskowy Oœrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie
Schron jest szczególnego rodzaju budowl¹ (nisz¹ ekologiczn¹) przeznaczon¹ do ochrony znajduj¹cych siê w nim ludzi. W schronach (równie¿ w
czasie pokoju) lokalizuje siê najwa¿niejsze stanowiska dowodzenia. Przebywanie ludzi w schronie mo¿na podzieliæ na dwa zasadnicze rodzaje:
przebywanie w okresie pokoju oraz przebywanie w okresie zagro¿enia wojennego lub wojny. W czasie pokoju na za³ogê obiektu ujemnie oddzia³uj¹
niekorzystne warunki mikroklimatu. Okres zagro¿enia wojennego lub wojny jest dla za³ogi schronu okresem krótkim, w czasie którego g³ównymi
czynnikami zagro¿enia dla ludzi w nim przebywaj¹cych s¹ czynniki ra¿enia
broni¹ masowego ra¿enia. Niekorzystne dzia³anie parametrów mikroklimatu wewn¹trz schronu jest znikome w porównaniu do zagro¿enia broni¹
masowego ra¿enia. W czasie pokoju w skali Wojska Polskiego kilkuset
oficerów i pracowników cywilnych pe³ni dy¿ury bojowe na stanowiskach
zlokalizowanych w schronach – stanowiskach kierowania, stanowiskach dowodzenia. Schron jest dla nich miejscem codziennej pracy, w którym powinny panowaæ odpowiednie warunki pracy, nie stwarzaj¹ce zagro¿enia dla
zdrowia za³ogi.
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie posiada schron
doœwiadczalny. W schronie tym prowadzone s¹ badania sanitarno-higieniczne warunków pracy i s³u¿by ¿o³nierzy i pracowników cywilnych. W
czasie pokoju w schronie pracuje kilka osób.
W pracy podjêto próbê oszacowania ryzyka zawodowego zwi¹zanego z prac¹
w schronach.
A military shelter is a special building (an ecological niche) intended for
protection of people who stay inside. Shelters are places, where (also during
peace time) the key command stations are placed. Presence of people in
the shelters includes two main situations: peace time and danger of war or
war time. During peace time, unfavorable conditions of the microclimate
may affect the crew of the shelter. War danger or war time is a short period
of time for the crew of the shelter, during which the most severe danger for
the crew are potential effects of weapons of mass destruction. In comparison to that, the influence of the shelter’s microclimate is slight. During
peace time in the Polish Army, a few hundred officers and civilian workers
work on shifts at battle stations located in shelters – managing stations,
command stations. For them, the shelter is a place of every day work, and
should be characterized with appropriate conditions creating no health risk
for the crew.
Military Institute of Hygiene and Epidemiology in Warsaw is equipped
with an experimental shelter. In this shelter, sanitary research, concerning
working conditions of soldiers and civilian workers is conducted. During
peace time, several people work in the shelter.
The aim of the present work was to assess occupational hazards related to
workin shelters.
Key words: military shelter, risk management
S³owa kluczowe: schron, ryzyko zawodowe
Wprowadzenie
Schrony s¹ budowlami przygotowanymi zawczasu lub doraŸnie, przeznaczonymi do ochrony ludzi –
w czasie wojny przed skutkami dzia³ania broni masowego ra¿enia, a w czasie pokoju przed katastrofami
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Jerzy Bzdêga
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie,
ul. Kozielska 4, 01-163 Warszawa
telefax (0-22) 68-53-154, e-mail: [email protected]
Nades³ana: 07.06.2005 r.
Zakwalifikowana do druku: 18.06.2006 r.
przemys³owymi, ekologicznymi lub w niektórych
przypadkach atakiem terrorystycznym. W czasie pokoju schrony o przeznaczeniu wojskowym s¹ utrzymywane w gotowoœci bojowej lub trwa³ej konserwacji. W niektórych schronach, w czasie pokoju, s¹ lokalizowane stanowiska dowodzenia wojskami. Na
stanowisku dowodzenia pe³ni¹ dy¿ury bojowe ¿o³nierze zawodowi oraz pracownicy cywilni wojska, dla
których schron jest miejscem pracy.
Schrony o przeznaczeniu cywilnym w czasie pokoju utrzymywane s¹ w sta³ej konserwacji. W ka¿dej
z tych z tych budowli zawsze pracuje za³oga licz¹ca
kilka osób. Z konstrukcji schronu wynika, ¿e nie
wszystkie wymogi BHP wynikaj¹ce z Kodeksu Pracy
mog¹ byæ spe³nione (sztuczne oœwietlenie, ma³a kubatura pomieszczeñ, opuszczenie stanowiska pracy
mo¿liwe tylko za zgod¹ dowódcy obiektu itp.) [1,2].
84
Zarz¹dzanie ryzykiem pracy w schronie ma na
celu:
- okreœlenie zagro¿eñ wystêpuj¹cych na stanowiskach pracy
- oszacowanie ryzyka zawodowego zwi¹zanego ze
zidentyfikowanymi zagro¿eniami
- udokumentowanie przeprowadzonej analizy zagro¿eñ i zastosowanie odpowiednich œrodków
ochronnych
- wyposa¿enie i organizacjê stanowiska pracy powoduj¹ce zmniejszenie ryzyka
- zapewnienie ci¹g³oœci systemu nadzorowania
i poprawy warunków bezpieczeñstwa i higieny
pracy.
Ryzyko zawodowe osób pracuj¹cych w schronie
szacowano zgodnie z Polsk¹ Norm¹, z uwzglêdnieniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych, które mog¹ wystêpowaæ w takim obiekcie [3,4,5].
Schron – w zale¿noœci od stanu zagro¿enia przewidzianego dla danego typu budowli – pracuje
w trzech okresach wentylacji.
Okres I – wentylacji czystej – wystêpuje wtedy, gdy na zewn¹trz schronu nie ma zagro¿enia czynnikami ra¿enia (w tym po¿arem zewnêtrznym) [6].
Powietrze do wnêtrza schronu t³oczone jest z atmosfery zewnêtrznej bez uzdatniania.
Okres II – filtrowentylacji – wystêpuje wtedy, gdy na zewn¹trz wystêpuje zagro¿enie rozpoznanymi czynnikami ra¿enia (z wyj¹tkiem substancji
wysokotoksycznych i po¿aru zewnêtrznego). Powietrze do wnêtrza schronu t³oczone jest z atmosfery
zewnêtrznej przez system uzdatniania (stacjê filtropoch³aniaczy).
Okres III – izolacji – wystêpuje wtedy, gdy
schron jest odciêty od atmosfery zewnêtrznej. Powietrze do oddychania jest czerpane z kubatury i zasobów w³asnych.
Identyfikacja zagro¿eñ
Zagro¿enia dla za³ogi schronu wynikaj¹ przede
wszystkim z samej konstrukcji i wyposa¿enia obiektu: brak oœwietlenia naturalnego, wymuszona wentylacja (sztucznie kszta³towany mikroklimat), niskie
i ma³e pomieszczenia (klaustrofobia, trudnoœci w poruszaniu siê po obiekcie), mo¿liwoœæ przenikania
gazów spalinowych z zainstalowanych silników, ha³as, poczucie zagro¿enia wynikaj¹ce z izolacji obiektu oraz mo¿liwoœci zawleczenia przez osoby wchodz¹ce ska¿eñ i zaka¿eñ [7,8,9,10].
W okresie III pracy schronu (izolacji) dochodzi
do: dyskomfortu mikroklimatu, podwy¿szonego stê¿enia dwutlenku wêgla (w sytuacjach krytycznych
nawet do 3%), ograniczonej iloϾ wody do picia, itp.
Probl Hig Epidemiol 2006; 87(2): 83-85
Czynniki zagro¿enia
• w okresie I – wentylacji czystej
Kszta³towanie mikroklimatu: temperatura –
18-23 oCo; ruch powietrza – 0,1-0,5 m/s; wilgotnoœæ powietrza – do 80%; iloœæ wymian w pomieszczeniu: od 2/h do 10/h; ha³as – do 85 dB; sk³ad
powietrza: brak czynników ra¿enia w powietrzu
czerpanym; tlen – 19-21%; dwutlenek wêgla – do
0,5%, tlenek wêgla – nieobecny; powietrze wolne
od odorów; oœwietlenie – ewakuacyjne minimalnie 5 lx, ogólne pomieszczeñ 200 lx; zaopatrzenie
w wodê – do 100 l/osoba/doba (minimalnie
25 l/osoba/doba); woda technologiczna bez ograniczeñ.
• w okresie II – filtrowentylacji
Kszta³towanie mikroklimatu: temperatura –
18-23oC; ruch powietrza Р0,1-0,5 m/s; wilgotnoϾ
powietrza – do 90%; iloœæ wymian w pomieszczeniu – 2/h; powietrze w recyrkulacji; ha³as – do
85 dB; sk³ad powietrza – tlen 19-21%; dwutlenek
wêgla – do 1%; tlenek wêgla – nieobecny; mo¿e
zawieraæ obce zapachy; oœwietlenie tak jak w okresie I; zaopatrzenie w wodê – do 25 l/osoba/doba;
woda technologiczna bez ograniczeñ.
• w okresie III – izolacji
Kszta³towanie mikroklimatu: temperatura – do
26oC, ruch powietrza – ograniczony do 0,1 m/s;
wilgotnoœæ powietrza – do 100%; powietrze w recyrkulacji; sk³ad powietrza: tlen – minimum 19%;
dwutlenek wêgla – do 2%; tlenek wêgla – nieobecny; powietrze zawiera odory; oœwietlenie: ewakuacyjne – minimum 5 lx, ogólne pomieszczeñ 50 lx;
zaopatrzenie w wodê – 1,5-2 l/osoba/osoba; woda
technologiczna ograniczona.
Z przedstawionych wymagañ wynika, ¿e w okresie I – wentylacji czystej – za³oga schronu ma zapewniony komfort mikroklimatu i warunków pracy (bytowania); w okresie II – filtrowentylacji – za³oga ma
ograniczony komfort mikroklimatu i wzglêdnie dobre warunki pracy (bytowania), natomiast w okresie
III – izolacji – s¹ zabezpieczone tylko minimalne warunki zapewniaj¹ce za³odze obiektu przetrwanie.
Utrzymanie ryzyka zawodowego na akceptowalnym minimalnym poziomie, wymaga ci¹g³ego monitorowania mikroklimatu w czasie rzeczywistym
[11,12]. Do ci¹g³ego monitorowania mikroklimatu
w schronie nadaj¹ siê monitory gazów (np. Solomat
MPM 4100) z detektorami elektrochemicznymi lub
inne dzia³aj¹ce na zasadzie spektrofotometru (np.
MIRAN SapphlRe). Analizator powinien posiadaæ
wyjœcie umo¿liwiaj¹ce po³¹czenie z komputerem lub
pamiêæ wewnêtrzn¹ i mo¿liwoœæ cyklicznej transmisji danych do komputera. Mo¿na równie¿ wykorzystaæ miernik nie posiadaj¹cy wyjœcia cyfrowego, ale wyposa¿ony w gniazdo umo¿liwiaj¹ce odczyt wartoœci
Bzdêga J., £akomy R., Bzdêga W. System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie
analogowej sygna³u. Wtedy sygna³ z gniazda analogowego podawany jest do przetwornika analogowocyfrowego i po zamianie na wartoœæ cyfrow¹ do mikrokomputera. W przypadku obs³ugi schronu wymagana jest karta przetwornika A/C z multiplekserem.
Multiplekser steruje punktami odczytu, przez co zapewnia mo¿liwoœæ cyklicznego odczytu lub odczytu
w okreœlonym czasie wartoœci wskazywanych przez
mierniki. Do pomiaru temperatury i wilgotnoœci powietrza mo¿na zastosowaæ mierniki elektroniczne na
analogicznych zasadach. W schronie powinny byæ
równie¿ mierzone parametry fizyczne œwiadcz¹ce
o poprawnej pracy urz¹dzeñ technicznych zapewniaj¹cych odpowiedni mikroklimat w schronie. Takimi
parametrami s¹: temperatura ³o¿ysk wentylatora,
stan czujek po¿arowych, linie hermetyzacji.
Pomieszczenia w schronie podlegaj¹ce monitorowaniu mikroklimatu:
- pomieszczenia przeznaczone do pracy: sala odpraw,
pokój badañ, pokój lekarza, dyspozytornia, wêze³
zabiegów specjalnych, laboratorium, kuchnia
- pomieszczenia przeznaczone do odpoczynku
(sale sypialne)
- pomieszczenia techniczne: agregatów pr¹dotwórczych, akumulatorni, magazynu gazów sprê¿onych.
Zmiany wartoœci parametrów mikroklimatu
w schronie s¹ wolnozmienne. Dlatego nie jest wymagana du¿a czêstotliwoœæ próbkowania czujników mikroklimatu (temperatura, wilgotnoœæ, ruch powie-
85
trza, stê¿enie gazów, hermetyzacja). Sygna³ z analizatorów nale¿y traktowaæ jako wolnozmienny i dla
tych parametrów przyjêto czêstotliwoœæ próbkowania co 5 minut.
Inne wielkoœci fizyczne, np. czujki po¿arowe nadzorowane przez mikrokomputer, a œwiadcz¹ce o istniej¹cym zagro¿eniu lub niebezpieczeñstwie, powinny byæ próbkowane co 10 sekund.
Schron – jako budowla przeznaczona do ochrony
¿ycia i zdrowia ludzi – ze wzglêdu na swoj¹ specyfikê
mo¿e stanowiæ zagro¿enie dla przebywaj¹cej w nim
za³ogi. Analiza wystêpuj¹cych zagro¿eñ i warunków
pracy w schronie wskazuje, ¿e przy przestrzeganiu re¿imów technologicznych ryzyko zawodowe jest akceptowalne, a skutki zdrowotne wynikaj¹ce z dyskomfortu
w stanie zagro¿enia nieporównywalnie mniejsze od
skutków dzia³ania czynników zagro¿enia.
Wnioski
1. W nowoprojektowanych i nowobudowanych
obiektach schronowych nale¿y uwzglêdniæ normatyw sanitarno-higieniczny taki, jak na stanowiskach pracy.
2. Modernizowane i remontowane obiekty schronowe, zw³aszcza stanowiska dowodzenia pracuj¹ce w systemie ca³odobowych dy¿urów bojowych, powinny zapewniaæ komfort mikroklimatu.
3. Zapewnienie komfortu mikroklimatu mog¹ zagwarantowaæ systemy sterowane komputerem.
Piœmiennictwo / References
1. ***Kodeks Pracy, Dz. U. 21, poz. 94, 1998 (z póŸn. zm.).
2. ***PN-EN 12464-1. Œwiat³o i oœwietlenie. Oœwietlenie
miejsc pracy. Czêœæ 1: Miejsca pracy we wnêtrzach.
3. ***PN-N-18002:2000.
Systemy
zarz¹dzania
bezpieczeñstwem i higien¹ pracy. Ogólne wytyczne do oceny
ryzyka zawodowego.
4. ***PN-80/Z-08052: Niebezpieczne i szkodliwe czynniki
wystêpuj¹ce w procesie pracy. Klasyfikacja.
5. ***Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z
dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy¿szyc h
dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych
dla zdrowia w œrodowisku pracy. Dz. U. 217, poz. 1833,
2002.
6. Bzdêga J, Sciesiñski K: Ochrona schronów przed po¿arami
zewnêtrznymi. Miêdzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna – In¿ynieria Œrodowiska w Eksploatacji
Kompleksów Wojskowych, 7-9 paŸdziernika 1998 r.,
Szklarska Porêba, str. 91-97.
7. Sciesiñski K, Bzdêga J, Korcz S: Zagadnienie oœwietlenia w
schronach. XVI Miêdzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna – In¿ynieria Œrodowiska w Eksploatacji
Kom pleksów Wojskowych, 4-6 wrzeœnia 2002 r.,
Zakopane, s. 304-308.
8. Sciesiñski K, Bzdêga J, Korcz S: Mapa poziomów natê¿eñ
ha³asu w schronie. XVI Miêdzynarodowa Konferencja
Naukowo-Techniczna – In¿ynieria Œrodowiska w
Eksploatacji Kompleksów Wojskowych, 4-6 wrzeœnia 2002
r., Zakopane, s. 294-303.
9. Sciesiñski K, Witecki J: Ochrona akustyczna w schronach.
XIV Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna –
In¿ynieria Œrodowiska w Eksploatacji Kompleksów
Wojskowych,4-6 paŸdziernika 2000 r., Zakopane, s. 384-393.
10. Sciesiñski K, Bzdêga J: Wêze³ zabiegów specjalnych w
obiektach schronowych. XVII Miêdzynarodowa
Konferencja Naukowo-Techniczna – Ekologiczne i
Energooszczêdne Budownictwo oraz Mieszkalnictwo
Wojskowe, 3-5 wrzeœnia 2003 r., Zakopane, str. 331-335.
11. Wasilczuk J: Problemy kszta³towania mikroklimatu w
budowlach obronnych. XIV Miêdzynarodowa Konferencja
Naukowo-Techniczna – In¿ynieria Œrodowiska w
Eksploatacji Kompleksów Wojskowych, 4-6 paŸdziernika
2000 r., Zakopane s. 453-458.
12. £akomy R, Bzdêga J: Koncepcja za³o¿eñ komputerowego
systemu pomiarów i kszta³towania mikroklimatu w
schronie. XVII Miêdzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna – Ekologiczne i Energooszczêdne Budownictwo
oraz Mieszkalnictwo Wojskowe, 3-5 wrzeœnia 2003 r.,
Zakopane, str. 209-216.