Książki społecznej alternatywy

Książki społecznej alternatywy
Wpisany przez Krzysztof Derda
sobota, 10 lutego 2007 17:33
Alterglobalizm, jako ruch społeczny, staje coraz lepiej przygotowany merytorycznie naprzeciw
neoliberalizmu. Jego postulaty i publikacje jego działaczy nie są już tylko negatywne (wolność
od biedy, wyzysku, dyskryminacji rasowej, płciowej etc.), ale zawierają propozycje pozytywne,
mające na celu radykalną reformę rzeczywistości społeczno-politycznej. Nawoływania
aktywistów ruchu, ponawiane cyklicznie na forach społecznych, dają w końcu pokłosie w ciągle
rosnącej liczbie publikacji prezentujących odmienne od dominujących sposoby organizacji
społeczeństwa i gospodarki. Lewica po latach zastoju intelektualnego i kapitulanctwa wobec
postulatów liberalnych, wszystkich tych „trzecich dróg”, zaczyna konstruować coraz więcej
klarownych alternatywnych wobec hegemonicznego dyskursu wolnorynkowego.
Jednym z przykładów możliwej i wykonalnej (bo sprawdzonej w działaniu) alternatywy jest
„demokracja uczestnicząca”, o której pisze w swojej książce bez państwa Rafał Górski.
Jesteśmy świadkami, jak współczesna demokracja, obciążona coraz bardziej narastającym
kryzysem legitymizacji, wzrostem znaczenia populistów i narastaniem patologicznych związków
polityki z biznesem, staje się systemem niesprawnym i w dużym stopniu nieodpowiadającym
społecznym oczekiwaniom. Wedle Górskiego stoimy przed koniecznością redefinicji tego, co
popularnie za demokrację uważamy, gdyż demokracja, jaką znamy, nie jest jedyną formą
demokratycznych rządów, a tylko jedną z jej możliwych odmian.
Demokracja liberalna, bo o niej mowa, stała się skostniałą formą, gdzie pusta jest aktualnie
sama istota demokracji, ubrana tylko w pozorne ramy, które przekonują coraz mniejszą liczbę
ludzi (o czym wyraźnie świadczy spadająca na całym świecie frekwencja wyborcza). Wedle
Górskiego po drodze zagubione zostało samo sedno demokracji – czyli realne upodmiotowienie
jednostek, które dzięki aktywnemu uczestniczeniu w procesie podejmowania decyzji
dotyczących ich losu mają prawdziwy wpływ na władzę.
Źródeł demokracji uczestniczącej Górski i Janek Sowa (autor obszernego wstępu) szukają w
starożytnej Grecji i demokracji ateńskiej, stawiając w opozycji do tejże linii rozwoju demokracji
system amerykański, który nazywają systemem republikańskim, kładącym nacisk na rządy elit,
a nie ludu. To w Atenach widzą prekursorów masowej partycypacji społecznej we władzach,
gdzie obywatele wyposażeni byli w działające narzędzia kontroli, wywierania wpływu i byli
skutecznie motywowani do udziału we władzach. Janek Sowa cytuje Peryklesa, który stwierdza,
iż jednostkę nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną, ale za nieużyteczną.
Ten, kto nie bierze udziału w rządzeniu, musi i tak podporządkować się decyzjom podjętym
przez innych. Staje się zatem przedmiotem władzy, a nie podmiotem.
Zdaniem Górskiego sednem demokracji nie jest „światła kuratela” i paternalizm elit, ale aktywny
udział w sprawowaniu władzy przez obywateli. Dwudziesty wiek odkrył choroby demokracji, dwa
największe zagrożenia polityczne współczesności, których obawiali się i Grecy – demagogię
(czyli chociażby popularny dziś i wszechobecny marketing polityczny) i oligarchizację życia
publicznego. Współczesne samorządy obciążone są podobnymi zagrożeniami – układy partyjne
bliższe są władzom samorządowym niż interesy wyborców, decyzje podejmowane są bez
porozumienia z obywatelami, a nadzór sprawowany jest odgórnie, nie oddolnie, a wszędzie
rozprzestrzenia się korupcja i nepotyzm.
Książka ta jest sprawnie i przystępnie napisanym wykładem o tym, jak można w praktyce
1/3
Książki społecznej alternatywy
Wpisany przez Krzysztof Derda
sobota, 10 lutego 2007 17:33
budować system, gdzie władza stoi po stronie zwykłych ludzi, a nie wielkiego biznesu czy
wyalienowanych od społeczeństwa i jego problemów elit. Autor podzielił swoje szkice na trzy
części – w pierwszej, najobszerniejszej, omawia szczegółowo działanie demokracji
uczestniczącej w samorządzie lokalnym, w drugiej zarysował demokrację w miejscu pracy, w
trzeciej zaś pokazał koncepcję „sprawiedliwości naprawczej” – sądownictwa opartego na
mediacji, rekompensatach dla ofiar ze strony sprawcy itp. metod unikania uwikłań aparatu
państwa w spory między jednostkami.
Omawiana jest szczegółowo praktyka działania demokracji uczestniczącej, system
sprawowania władzy w brazylijskim stanie Porto Alegre, stanie Rio Grande del Sul, omawiana
jest samorządność zapatystów. Wspomniane są też inne regiony (także w Polsce), gdzie
wprowadzana jest w życie demokracja uczestnicząca. Autor pokazuje liczne przykłady działania
w praktyce proponowanych przez niego rozwiązań, miast i regionów, gdzie są wykorzystywane
takie narzędzia, jak budżet partycypacyjny (który współtworzą sami mieszkańcy, wyznaczając
cele i priorytety dla wykorzystania lokalnych funduszy), mediacje w sądach, możliwości
odwoływania urzędników czy kontrola pracownicza nad działalnością przedsiębiorstwa.
Wszystkie te rozwiązania znajdują coraz szerszy odzew nawet w programach partii głównego
nurtu, czego najlepszym przykładem są postulaty kandydatki na prezydenta Francji Ségolène
Royal, która część z nich zawarła w swoim programie wyborczym.
Kolejną pozycją starającą się omówić praktyczne alternatywy wobec neoliberalnego dyskursu
jest książka wydana przez Oficynę Wydawniczą Bractwo Trojka – Autonomia robotnicza, gdzie
redaktorzy zebrali szerokie spektrum możliwości działania społecznego w systemie
kapitalistycznym, z pominięciem pośrednictwa tradycyjnych partii i związków zawodowych.
Znalazło się tam miejsce na zarys historyczny ruchu autonomistów, analizę takich wątków, jak
badania robotnicze, krytyka organizacji partyjnych i związkowych, taktyka akcji bezpośrednich
itp. Autorzy wskazują na konieczność badania kapitalistycznej rzeczywistości i potrzebę
nadrzędności autentycznego ruchu społecznego wobec jakichkolwiek form organizacji i
programów. Książka ta jest swoistym doprecyzowaniem i rozszerzeniem zagadnień
poruszonych przez Górskiego. Tu kwestia samorządności pracowniczej ma kluczową rolę i ten
segment rozważań Górskiego autorzy starają się rozwinąć i na nim położyć nacisk w swoich
rozważaniach, wskazując na walkę klas na poziomie przedsiębiorstwa jako kluczowy element
dla zrealizowania korzystnej dla pracowników i realnej zmiany społecznej.
Wszystkie te postulaty i programy to w gruncie rzeczy przystosowane do współczesnych
warunków propozycje, które padały już w historii, chociażby w łonie „Solidarności”, która
przecież w dużym stopniu walczyła o „socjalizm z ludzką twarzą”, nie zaś o restytucję w Polsce
systemu kapitalistycznego, co trafnie zauważa chociażby David Ost w książce Klęska
„Solidarności”. Także dziś dostosowane do współczesnych warunków zachowują one swoją
adekwatność. Uzupełnione chociażby przez takie pozycje, jak wydane przez „Zielone Brygady”
Powrót gospodarki żywnościowej do korzeni, Pieniądz wolny od odsetek i inflacji czy Lokalny
recykling pieniądza, są już coraz bardziej rozrastającym się zbiorem narzędzi nie tylko do
demontażu systemu, ale także do konstruowania szczegółowych alternatyw.
Trzeba jednak zauważyć dysproporcje medialnego odzewu wokół tych książek. Książka
Górskiego wydana przez korporację Ha!art (wraz z Krytyką Polityczną) została jak na pozycję
2/3
Książki społecznej alternatywy
Wpisany przez Krzysztof Derda
sobota, 10 lutego 2007 17:33
antysystemową szeroko nagłośniona i spotkała się, jak na dość niszową propozycję na rynku, z
silnym odzewem. Obawiam się jednak, że gdyby nie była wydana w wydawnictwie znanym ze
skutecznego promowania swoich książek, może nie przeszłaby bez echa, ale niewątpliwie jej
recepcja nie wyszłaby poza swoisty „ogród koncentracyjny”, jaki stanowi środowisko radykalnej
lewicy w Polsce. Dlatego też chciałbym tu bardzo pochwalić zmiany, jakie następują w
wydawnictwie poznańskiego rozbratu OW „Bractwo Trojka”, gdzie mimo niewielkich funduszy i
mniejszej niż w Ha!arcie i Krytyce Politycznej możliwości korzystania z mediów głównego nurtu,
udaje się wydawać książki o niezłym, zarówno merytorycznym, jak i co równie ważne,
edytorskim poziomie – jak chociażby Autonomia Robotnicza czy zbiór tekstów Noama
Chomsky’ego Polityka, Anarchizm, Lingwistyka. Cóż, jedni przerobili już lekcję z Gramsciego,
inni ją właśnie przerabiają, a inni jeszcze się za nią nie zabrali.
Reasumując, bez państwa to absolutne „musisz-mieć” dla przeciwników neoliberalnego
dyskursu i zwolenników budowy bardziej demokratycznego systemu społecznego, pokazujące,
jak skrócić odległość, która dziś dzieli obywatela od władzy i która decyduje o jego losie,
Autonomia robotnicza to ważne uzupełnienie szkiców Górskiego, doprecyzowujące kwestie
często dopiero zarysowane przez autora bez państwa, zaś książki Wydawnictwa „Zielone
Brygady” to pozycje ważne dla szczegółowego pogłębienia wiedzy, jakimi metodami budować
bardziej sprawiedliwe społeczeństwo i przeciwstawiać się na co dzień neoliberalnej hegemonii.
Przemek Witkowski
Rafał Górski, bez państwa. demokracja uczestnicząca w działaniu, Korporacja HA!ART, 2007
Krzysztof Król (red.), Autonomia robotnicza, Bractwo Trojka, 2007
Margrit Kennedy, Pieniądz wolny od inflacji i odsetek. Jak stworzyć środek wymiany służący
nam wszystkim i chroniący Ziemię? Wydawnictwo „Zielone Brygady”, 2007
Helena Norbeg-Hodge, Steven Gorelick, Powrót gospodarki żywnościowej do Korzeni. Lokalne
alternatywy wobec globalnego przemysłu rolnego, Wydawnictwo „Zielone Brygady”, 2007
Janusz Reichel, Lokalny recykling pieniądza, Wydawnictwo „Zielone Brygady”, 2007
Recenzja opublikowana na stronie pisma "Rita Baum" (http://ritabaum.serpent.pl/)
3/3