KULNIKOWATE (Globulariaceae) LIPOWATE (Tiliaceae)

KULNIKOWATE (Globulariaceae)
WYSTĘPOWANIE: górzyste tereny obszaru
śródziemnomorskiego. Rodzina liczy około
20 gatunków. Najliczniejszy rodzaj to kulnik
(Globularia).
MORFOLOGIA: trwałe rośliny zielne lub małe
krzewy. Liście ustawione skrętolegle w rozetkach,
odwrotniejajowate, bez przylistków.
KWIATY: obupłciowe, grzbieciste, zazwyczaj
drobne, zebrane są w główkowate kwiatostany,
otoczone licznymi listkami okrywowymi. Kielich
rurkowaty 5-łatowy, promienisty albo słabo 2-wargowy. Korona niebieska, 4-, 5-łatowa, 2-wargowa
(dolna warga 2-łatowa często silnie zredukowana). Pręciki 4 (2) wolne, 2-silne. Krążek
miodnikowy często jest. Słupek 1. Zalążnia górna,
1-komorowa.
OWOCE: orzeszek otoczony trwałym kielichem.
Nasiona z prostym zarodkiem i mięsistą tkanką
odżywczą
rozcięta korona
UŻYTKOWANIE: cieszą oczy w stanie dzikim,
w ogrodach botanicznych i w ogródkach.
JK
LIPOWATE (Tiliaceae)
WYSTĘPOWANIE: obszary tropikalne i subtropikalne, także strefa umiarkowana. Rodzina obejmuje 48 rodzajów i ok. 720 gatunków. Najliczniejsze
rodzaje: Grewia – ok. 150 gat., lipa (Tilia) – ok. 45
gat., juta (Corchorus) – ok. 40 gat. W Polsce w stanie dzikim rosną dwa gatunki: lipa drobnolistna (Tilia
cordata) i l. szerokolistna (T. platyphyllos).
MORFOLOGIA: większość to drzewa i krzewy,
rzadziej rośliny zielne. Liście pojedyncze, całkowite
z przylistkami, długoogonkowe, ustawione skrętoniekiedy naprzeciwlegle.
KWIATY: pachnące, żółtawe lub białe, obupłciowe, rzadziej 1-płciowe, promieniste, o koronie
wolnopłatkowej, 5-ciokrotnej, skupione zwykle
w kwiatostany wierzchotkowe. Pręciki liczne, wolne
lub zrośnięte w pęczki. Słupek 1 z 1 szyjką o 2-10
znamionach. Zalążnia górna, wielokomorowa.
OWOCE: mięsiste lub suche; torebka, 1-nasienny
orzeszek lub rozłupnia.
UŻYTKOWANIE: cenne drewno używane
w snycerstwie i rzeźbiarstwie; miododajne i lecznicze kwiaty – lipa (Tilia); włóknodajne: juta torebkowa (Corchorus capsularis) i j. warzywna (C. olitorius) – młode pędy i liście jadalne; ozdobne; sadzona w parkach i ogrodach lipa oraz uprawiana
w mieszkaniach jeżatka afrykańska (Sparmannia
africana) – tzw. lipka pokojowa znana ze swoich
szczególnie wrażliwych pręcików.
JK, KZ
– 34 –