Przestrzeń seniora - wykład na UTW

Sprawność funkcjonalna
a środowisko życia
Groźne upadki.
Dlaczego występują?
Jak im zapobiegać?
Upadek to zdarzenie polegające na nagłej,
niezamierzonej zmianie pozycji ciała w wyniku utraty
równowagi w czasie chodzenia lub wykonywania innej
czynności, wskutek czego poszkodowany znajduje się na
podłodze, czy innej nisko położonej powierzchni
Katarzyna Szczerbińska ,Okoliczności i czynniki ryzyka upadków powtarzających się i występujących sporadycznie w domach pomocy społecznej , Gerontologia Polska 2011, tom 19, nr 3–4
Epidemiologia upadków
Co trzecia osoba po 65. roku życia upada przynajmniej
raz w roku. Po 80. roku życia upadki raz do roku
zdarzają się już co drugiej osobie.
Są one główną przyczyną urazów – przez nie osoby
starsze trafiają do szpitala, aż pięć razy częściej niż
z jakiegokolwiek innego powodu.
Ponad połowa osób, które doświadczyły
upadku zwykle upada ponownie.
Jeżeli upadek zdarzył się więcej niż raz w ciągu
ostatnich 6 miesięcy, istnieje duże
prawdopodobieństwo kolejnego przewrócenia się.
Ważne, by porozmawiać o tych upadkach
z lekarzem. Nie lekceważyć ich, mówiąc, że to „brak
koncentracji” albo „niezdarność”.
Upadki mogą być oznaką nowego problemu
zdrowotnego, osłabienia siły mięśniowej, kłopotów
z równowagą, efektem ubocznym leków lub
połączenia tych i innych problemów!
Konsekwencje upadków
• Stłuczenia (zazwyczaj niegroźne).
• Złamania (groźne są zwłaszcza złamania szyjki
kości udowej, kręgosłupa, miednicy).
• Urazowe uszkodzenie mózgu.
• Zespół pourazowy (zaleganie w łóżku,
pogorszenie ogólnego stanu zdrowia mimo
braku
obiektywnych
skutków
urazu,
pogorszenie jakości życia).
W jaki sposób problemy zdrowotne
zwiększają ryzyko upadków?
• Udar,
choroba
Parkinsona,
zmiany
zwyrodnieniowe stawów itp. mogą wpływać na
zdolność poruszania się, powodując, że trudniej
jest szybko zareagować i uchronić się przed
upadkiem.
• Cukrzyca i zmiany poziomu cukru we krwi mogą
spowodować zasłabnięcie. Cukrzyca dodatkowo
powoduje problemy ze wzrokiem i osłabia czucie
w stopach, utrudniając bezpieczne poruszanie się.
W jaki sposób problemy zdrowotne
zwiększają ryzyko upadków?
• Hipotonia
ortostatyczna
może
spowodować zawroty, chwiejność przy
wstawaniu, a nawet omdlenia.
Zalecenia: posiedzieć chwilę ze spuszczonymi
nogami, wykonać parę ruchów zginania
i prostowania stóp w kierunki podeszwowym
i grzbietowym, stosować pończochy lub
rajstopy uciskowe, dbać o odpowiednie
nawodnienie.
W jaki sposób problemy zdrowotne
zwiększają ryzyko upadków?
• Przy niekontrolowaniu czynności fizjologicznych
i szybkiej potrzebie skorzystania z toalety,
a szczególnie w nocy – zwiększa się ryzyko upadku.
• Złe odżywianie lub zbyt mała ilość płynów może
być przyczyną utraty siły i problemów z poruszaniem
się.
• Nawet krótkotrwałe choroby (grypa, infekcja) albo
operacje mogą powodować zawroty głowy,
dezorientację w czasie choroby i przez kilka
następnych dni.
Leki
• Leki moczopędne wywołują › hipowolemię, ›
zaburzenia elektrolitowe, › zwiększają parcie
na mocz, co zmusza pacjenta do częstego
i szybkiego udania się do toalety.
• Środki hipotensyjne mogą być przyczyną
zaburzeń
świadomości,
niedociśnienia
ortostatycznego, senności.
• Leki psychotropowe powodują: zaburzenia
świadomości i rozumowania,
upośledzają
przewodnictwo nerwowo - mięśniowego,
prowokują zawroty głowy, wywołują senność.
Problemy zdrowotne….
Co można zrobić:
• Poddawać się regularnym badaniom lekarskim,
w razie potrzeby omówić wszelkie wątpliwości
zdrowotne.
• Być aktywnym sportowo, na ile to możliwe.
• Jeść zróżnicowane potrawy i pić dużo wody.
• Powoli wstawać z pozycji leżącej lub siedzącej.
• Zachować szczególną ostrożność schylając się (czy
pozycja jest stabilna)
• W przypadku osteoporozy
zalecana jest
suplementacja witaminą D i wapniem.
Zmiany na przestrzeni lat…
Nasz organizm nieustannie się zmienia. Wraz
z upływem lat zmienia się zarówno odbiór, jak
i przetwarzanie bodźców docierających do nas
z otoczenia.
Należy świadomie podejść do zmian w naszych
narządach zmysłów!
Przeważająca liczba upadków osób po 60 roku życia
zdarza się we własnym domu!
Dlaczego?
Bazujemy na obrazie zapisanym w naszym mózgu
(nawyku), a ignorujemy zmiany zachodzące
w naszych zmysłach i nie zauważamy zmian
zachodzących w naszym otoczeniu!
Co się dzieje z naszymi zmysłami
w miarę upływu lat?
Zmiany następują powoli i często
niezauważanie, adaptujemy się do
zmian w odbiorze bodźców i nie
dostrzegamy zagrożenia.
WZROK
Zmiany zachodzące w oku:
- Zmniejszenie źrenicy oraz mniejsza jej ruchomość
i reakcja na bodźce świetlne – stąd ograniczenie
widzenia peryferyjnego (mniejsza ilość światła dociera
do części obwodowych siatkówki).
- Mętnienie soczewki – załamywanie i rozpraszanie
promieni świetlnych, zmiesza ostrość widzenia
i zwiększa ryzyko oślepienia.
- Zmniejszenie czopków i pręcików siatkówki.
- Pogarszanie
się
przepływu
impulsów
w neuronach nerwów wzrokowych.
WZROK
Zawężenie pola widzenia – następuje powoli,
zwłaszcza z boków i od góry.
Skutek:
- Ignorowanie wskazówek i znaków znajdujących
się ponad poziomem głowy – np. zagubienie
w nowym miejscu.
- Brak ostrożności – np. zwisające gałęzie.
- Świadomość starszych kierowców o ograniczeniu
widzenia peryferyjnego!
WZROK
Zmniejszenie ostrości widzenia
najbardziej odczuwalna cecha
Jak sobie z tym radzić?
- Regularne wizyty u okulisty (w tym operacyjne
korekty wzroku)
- Urządzenia wspomagające widzenie: okulary,
soczewki, szkła powiększające (np. stojące na
stole przy czytaniu książki)
http://mmhobby.pl/szklo-powiekszajace-10-led-25x-lupa-na-statywie-p-253.html
- Powiększalnik elektroniczny
http://www.phuimpuls.pl/?165,prisma-af-pc
• Duża czcionka (zegary, gazety, książki, gry,
tarcze telefonów) – związki niewidomych
• Ustawienia rozmiaru czcionki oraz kontrastu
biel-czerń w systemie Windows.
Konfigurowanie systemu Windows dla osób słabo widzących
W systemie Windows są dostępne następujące
narzędzia.
• Duży kontrast - można określić, że system Windows
będzie używać kolorów i czcionek ułatwiających
czytanie.
• Lupa - można powiększyć część ekranu, aby był on
bardziej czytelny.
• Narrator - program „zmieniający tekst na mowę",
który odczytuje na głos tekst wyświetlony na ekranie.
• Są także specjalistyczne programy dla osób
potrzebujących więcej udogodnień i aplikacji przy
korzystaniu z komputera.
WZROK
OŚWIETLENIE
Zmniejszająca się ostrość widzenia wymaga
silniejszego źródła światła w środowisku
zewnętrznym.
Osoby starsze potrzebują 2-4 razy więcej światła
niż osoby młodsze!
Rozwiązania:
- Żarówki o mocy 200-300 watów zamiast 100
watów.
- Stosowanie oprócz oświetlenia centralnego
również oświetlenie boczne, tak aby nie tworzyły
się plamy cienia.
- Stosowanie lamp z ruchomym stelażem i mocnym
źródłem światła, tak by uzyskać mocne
oświetlenie padające na miejsce wykonywanego
zadania np. czytanego tekstu.
WZROK
http://warsztatowiec.info/co-kierowcy-wiedza-o-uzywaniu-swiatel
OŚLEPIAJĄCE ŚWIATŁO
Oślepienie jest wynikiem rozproszenia światła
padającego na siatkówkę przez łagodnie nieprzejrzysty
aparat optyczny, uniemożliwiając wyraźne widzenie.
- Oślepienie bezpośrednie:
• niekontrolowane naturalne światło, które wpada
do zaciemnionego pokoju przez okno;
• nadmierne światło z nieosłoniętych żarówek.
- Oślepienie pośrednie:
• Światło odbijające się od wypolerowanych,
błyszczących powierzchni, metalowych
urządzeń (w tym uchwytów, balkoników itp.).
http://asystentbhp.pl/art/oswietlenie-miejsca-pracy/2#.Vvjx3Efm44A
Rozwiązania:
- kilka źródeł światła rozproszonego zamiast jednego,
- oświetlenie liniowe oraz wnękowe, które ukrywa źródło
światła,
- można użyć świetlówek zmniejszających blask, ale trzeba
zwrócić uwagę, aby nie migotały,
- stosowanie zasłon, żaluzji, zabarwionych szyb itp., aby
ograniczyć wpadanie ostrego światła słonecznego,
- zredukowanie powierzchni odbijających światło,
- noszenie okularów przeciwsłonecznych, kapeluszy z dużym
rondem itp,
- osoby kierujące samochód, powinny unikać jazdy w nocy
z powodu oślepiającego światła z nadjeżdżających
samochodów lub wybierać trasy oświetlone.
WZROK
Adaptacja wzroku do ciemności
W miarę upływu lat pojawiają się trudności
z adaptacją wzroku do ciemności, nagłych
i ekstremalnych zmian światła.
• Rozwiązania:
- Stosowanie stałego światła nocnego, najlepiej
w kolorze czerwonym. Czerwone światło
stymuluje czopki (komórki odpowiadające za
widzenie kolorów) leżące bliżej środka siatkówki.
- Noszenie przy sobie kieszonkowej latarki
i używanie jej w słabo oświetlonych miejscach.
- Montowanie włączników tuż przy drzwiach lub
czujników włączających światło.
WZROK
Akomodacja
Akomodacja to zdolność oka do skupiania
obrazu na siatkówce niezależnie od odległości
przedmiotów.
http://optykstepien.pl/tag/akomodacja/
Utrata akomodacji wiąże się ze zmniejszeniem
elastyczności soczewki oraz osłabieniem mięśnia
rzęskowego.
Początkowo zmniejsza się zdolność akomodacji
w stosunku do przedmiotów bliskich.
http://www.okulista.radom.pl/index.php?mg=menu_up&ml=menu_home&mp=men
u_ban&bd=wiedza_oko
Rozwiązania:
- okulary do czytania,
- następnie okulary dwuogniskowe, zastępujące
do pewnego stopnia soczewkę.
http://www.okularyporadnik.pl/bif.html
WZROK
Kolory
W miarę jak z wiekiem soczewka staje się grubsza,
żółta i mętnieje, robi się mniej wrażliwa na kolory
odpowiadające krótszym długościom fal. W związku
z tym:
- zmniejsza się zdolność do rozróżniania błękitów,
zieleni i fioletów,
- dochodzi do utraty wrażliwości w całym widmie,
w wyniku tego jasne pastelowe kolory mogą być
trudniejsze do rozróżnienia,
http://dydaktyka.fizyka.umk.pl/zabawki/
files/optyka/cd.html
- „zlewaniu” ulegają również jednolite kolory,
a także ciemne tonacje, które mają tendencję do
zlewania się w cienie.
W rezultacie mogą pojawić się kłopoty
z poruszaniem wokół ciemnych mebli lub
w miejscach, gdzie zlewają się ze sobą ciemna
powierzchnia podłogi i ciemne ściany lub drzwi.
W tej sytuacji
bardzo ważne jest
dobre oświetlenie przestrzeni!
http://www.dom.pl/umeblowanie-salonu-wybieramy-wygodna-sofe.html
• Rozwiązania:
- Stosowanie ciepłych kolorów: czerwienie,
pomarańcze, żółcie.
- Stosowanie kontrastów – ciepłe kolory jako
punkty ogniskowe na kontrastującym tle.
PROJEKTOWANIE OTOCZENIA MIESZKALNEGO
- Chłodne kolory są trudniejsze do rozróżnienia,
ale ze względu na kojące właściwości,
sprzyjające spokojowi i wyciszeniu – powinny
być stosowane w sypialni.
- Stosowanie ciepłych, jaskrawych kolorów,
które łatwiej zobaczyć – zaleca się przy
wejściach, pokojach dziennych i jadalniach.
Kolory
te
stymulują
sensorycznie,
są przyjemne i podnoszące na duchu.
• Przeciwstawianie jaskrawych żółci, czerwieni
i pomarańczy z chłodnymi błękitami,
zieleniami i fioletami może pomóc
w zminimalizowaniu trudności z utratą
postrzegania głębi.
• Celem stosowania kolorów jest stwarzanie
kontrastów, by pomóc w rozróżnianiu
przedmiotów od ich tła.
http://projektkuchni.blox.pl/html/1310721,262146,21.html?495068
• Wraz z wiekiem pojawiają się duże
trudności
z
widzeniem
jasnych
przedmiotów o niskim kontraście na
jasnym tle, np. jasnoróżowy na
jasnoniebieskim tle.
• Jednym ze sposobów ułatwiania
dostrzegania
kontrastu
jest
wykorzystywanie tonów – jasny
z
ciemnym
odcieniem
np.
jasnoróżowy na tle brązowego.
• Zastosowanie kontrastu wspomaga wydolność
wzrokową.
Jasny szczegół (np. mebel) na ciemnym tle
(np. ścianie) jest łatwiejszy do odróżnienia
niż niski kontrast lub ciemny szczegół
na jasnym tle!
http://www.urzadzamy.pl/sypialnia/aranzacje/jak-urzadzic-sypialnie-w-styluglamour-sypialnia-ktora-cie-oczaruje,16_6347.html
Rozwiązania:
- Białe litery lub numery na ciemnym tle.
- Stosowanie ciepłych kolorów – czerwieni,
pomarańczy, żółci – do uwydatniania
ważnych wizualnych celów, takich jak:
poręcze,
stopnie,
skrzyżowania,
znaki
drogowe.
- Podłogi i chodniki powinny kontrastować
z drewnianymi konstrukcjami i ścianami.
- Kolorowe brzegi naczyń czy kubków mogą
dostarczać odpowiedniego kontrastu, by
uniknąć rozlania płynu.
- Nakrycia stołów
z podłogą.
powinny
kontrastować
WZROK
Postrzeganie głębi
Brak postrzegania kontrastu kolorów powoduje
niezdolność do określania odległości. Stąd może
pojawiać się trudność w:
- Ocenie wysokości krawężników i stopni.
- Kłopoty w wykonywaniu czynności dnia
codziennego wymagających oceny odległości,
w tym spożywania pokarmów.
• Rozwiązania:
Dobieranie
wykładzin
podłogowych
o kontrastowych w stosunku do otoczenia,
jednolitych kolorach. Wzorzyste powierzchnie
podłogi stanowią zagrożenie.
SŁUCH
Zmysł słuchu dostarcza podstawowego powiązania,
które pozwala człowiekowi identyfikować się
z otoczeniem i skutecznie komunikować. Związana
z wiekiem utrata słuchu może prowadzić do
zmniejszonej świadomości wskazówek otoczenia,
słabych umiejętności komunikowania się, a w końcu
do izolacji społecznej.
• GŁUCHOTA PRZEWODZENIOWA
Jest wynikiem dysfunkcji ucha wewnętrznego
i/lub środkowego.
Przyczyny:
- Zalegająca woskowina
- Perforacja błony bębenkowej
- Surowica lub ropa w uchu wewnętrznym
- Otoskleroza
Głuchota przewodzenia ma miejsce kiedy
przekazywanie dźwięku do ucha wewnętrznego
zostaje powstrzymane, gdyż intensywność
sygnału jest niewystarczająca.
• Rozwiązania:
- Głośniejsze mówienie (dostosowanie
sygnałów dźwiękowych do potrzeb osoby)
- Zastosowanie aparatów słuchowych.
http://panoramafirm.pl/protetyka_s%C5%82uchu
• GŁUCHOTA CZUCIOWO-NERWOWA
W tym:
- Głuchota sensoryczna – degeneracja komórek
rzęsatych w uchu wewnętrznym - powoduje
utratę słyszenia dźwięków o wysokiej
częstotliwości i niskiej głośności.
• Głuchota nerwowa – degeneracyjne zmiany
neuronów w uchu wewnętrznym i drodze
słuchowej – efekt niezdolność rozróżniania
mowy, lecz nie w progach czystych tonów.
Co to oznacza?
Osoba słyszy ton, lecz nie może go zrozumieć,
zwłaszcza w głośnym otoczeniu. Urządzenia
słuchowe są tu mało przydatne ponieważ
wzmacniają też szumy.
Rozwiązania:
• Odpowiednie ustawienia fonii telewizora, radia
itp. – podkręcanie basów i obniżanie tonów
wysokich.
• Używanie mikrofonów przez mówców i
piosenkarzy (mikrofony niwelują część wysokich
dźwięków).
• Odpowiednie dobranie sygnałów z dzwonków
do drzwi, telefony, czujniki dymu + dodanie do
nich sygnalizatorów świetlnych.
• Odpowiednie dobranie aparatów – tzw.
kieszonkowe wzmacniacze z zewnętrznymi
słuchawkami (mikrofony i słuchawki)
• Implanty ślimakowe
http://www.naszaania.pl/implant.php
• Wyeliminowanie hałasu środowiskowego –
poprzez zastosowanie materiałów
akustycznych (draperie, wyściełane meble,
dywany, płyty kartonowo-gipsowe, szczelne
okna, wyciszenia drzwi itd.)
• Wyeliminowanie „brzęczenia” świetlówek
• Wyeliminowanie muzyki z tła
SMAK I WĘCH
Zmysły te pozwalają docenić potrawy i przyjemne
zapachy, pozwalają również wyczuć nieprzyjemne
smaki i zapachy będąc ostrzeżeniem.
Wraz z wiekiem zmniejsza się liczba kubków
smakowych.
• U osób starszych często stwierdza się utratę
apetytu – co prowadzi do osłabienia
organizmu.
• Zmniejszenie bodźców smakowych często jest
rekompensowane przez nadmierne spożycie
soli (nadciśnienie) lub cukru (cukrzyca).
• Zagrożenie stanowią produkty zepsute,
nieświeże.
Rozwiązania:
• Restrykcyjne przestrzeganie dat na produktach
spożywczych.
• Używanie większej ilości przypraw i ziół w celu
wzmocnienia smaku i pobudzenia apetytu.
• Pozwalanie na rozprzestrzenianie się przyjemnych
zapachów po całym domu (obiadowych, kwiatowych).
• Szczególne przywiązywanie wagi do higieny osobistej
(codzienne kąpanie się) i ostrożne używanie perfum –
osłabiony węch może powodować, że nie wyczuwamy
od siebie nieprzyjemnych lub nadmiernych woni,
a będzie to przyczyna odsuwania się od nas innych
osób.
• Instalowanie czujników dymu, gazu i czadu.
• DOTYK i czucie głębokie
Wraz z wiekiem dochodzi do utraty wrażliwości
skóry na wewnętrznej powierzchni dłoni i stóp.
Zagrożenia:
- Zmniejszenie reakcji na bodźce dotykowe
(m.in. wysoką temperaturę, podrażnienia
chemiczne, czy np. kamyk w bucie)
- Utrudnienia w operowaniu małymi
przedmiotami, np. guzikami
• Rozwiązania:
- Wprowadzenie do środowiska różnych faktur
(np. tapety o wypukłej strukturze, miękkie
koce, przyjemna faktura tapicerki mebli,
materiały na poręczach itd.)
- Używanie np. zamków i rzepów zamiast
guzików czy sznurowadeł.
Łazienka
Łazienka musi być bezpieczna
i użyteczna
Kabina prysznicowa dla starszej
osoby – wielkie ułatwienie
Kabina prysznicowa nie może
posiadać wysokiego progu –
problem z wchodzeniem i
wychodzeniem jak w przypadku
wanny.
Najlepiej brodzik zastąpić
odpływem w posadzce.
Można zamontować specjalne
siedzisko, które podniesie
komfort i wyeliminuje ryzyko
upadku przez utratę równowagi.
http://www.grast-mtb.com.pl/doc/oferta/inspiracje1/lazienka-dlaniepelnosprawnych
Prysznic
Słuchawka prysznica powinna posiadać szeroki
zasięg strumienia i regulowany kąt padania.
Dodatkowe funkcje: zmianę rodzaju natrysku - od
lekkiej mżawki, po intensywne strugi wody, które
mogą wykonywać masaż wodny, co poprawi
znacznie krążenie krwi i rozluźni spięte mięśnie.
Wanna
Zalety wanny
• Przydatna dla osób potrzebujących kąpieli leczniczych.
• Dostępne są specjalne siedziska ułatwiające kąpiel.
Wady wanny
• Pomimo
specjalnie
uchwytów
istnieje
ryzyko
poślizgnięcia się i upadku.
• Siedzenie w wannie wymaga całkowitego kucnięcia, co
może być problematyczne dla osób mających problemy
zdrowotne (np. endoproteza stawu biodrowego, zmiany
w st.kolanowych).
• Wysokość
wanny
może
powodować
problemy
z wchodzeniem i wychodzeniem z niej. Można
domontować do niej odpowiednie stopnie lub schodki lub
zamontować specjalnie zaprojektowaną wannę.
Wanna dla osób ze specjalnymi
wymaganiami.
Cena od 2 do 5 tysięcy zł
Siedzisko do wanny.
Cena od 60 do 160 zł
http://opiekanadseniorami.blogspot.com/2015/10/gadzety-przydatne-w-azience-i-przy.html
Bezpieczna toaleta
Muszla sedesowa powinna być zawieszona na
odpowiedniej wysokości. Należy umieścić ją najlepiej
kilka centymetrów wyżej, niż w standardowej
łazience.
Deska powinna być stabilna, wytrzymała i o dużej
masywności, tak aby czuć się komfortowo. Dodatkowo
po bokach można zamontować specjalne uchwyty,
dzięki którym o wiele łatwiej jest usiąść i podnieść się.
Uchwyt na papier toaletowy powinien być także
zamontowany na odpowiedniej wysokości i odległości,
gdzie nie zajdzie konieczność schylania się czy
dalekiego sięgania po papier.
Poręcze i ułatwienia w toalecie.
http://stylaga.pl/sedesy/wc-dla-niepelnosprawnych/
https://zyjlatwiej.pl/nakladki-na-sedes/178-miekka-nakladka-na-sedes.html
Pomoce łazienkowe cena od 50 do 500 zł
Nakładka na sedes.
Umywalka
Umywalka, powinna być
także zamontowana na
odpowiedniej wysokości,
powinna posiadać
wygodną w obsłudze
baterię.
Dobrym rozwiązaniem są
baterie bezdotykowe.
Można zainstalować
baterię z termostatem,
przez co ograniczy się
ryzyko poparzenia gorącą
wodą.
http://www.marantess.pl/pl/o/Marmorin-Uni-umywalka-dla-osob-starszych-iniepelnosprawnych-550-085-020-011
http://budujeurzadzam.pl/aranzacje-wnetrz/lazienka/lazienka-bateria-z-termostatem.html
Akcesoria, o których warto pamiętać
Dywaniki łazienkowe – często
przy zakupie sugerujemy się
głównie ich wyglądem,
zrezygnujmy z tego na rzecz
maty antypoślizgowej, dzięki
której ograniczymy ryzyko
poślizgnięcia się.
http://opiekanadseniorami.blogspot.com/2015/10/gadzety-przydatne-w-azience-i-przy.html
Płytki antypoślizgowe ze żłobieniami bądź
wzorami, które również zapobiegną możliwości
poślizgnięcia się i upadkowi.
U
Akcesoria, o których warto pamiętać
http://alejka.pl/urzadzenie-do-mycia-i-masazu-stop-4.html
http://www.sklepikseniora.pl/urzadzenie-do-mycia-palcow-u-stop-p2334.html
http://www.sklepikseniora.pl/szczotka-do-mycia-plecow-p2317.html
Przyrządy do mycia stóp
Cena około 40 zł
Szczotka do mycia pleców
Cena od 10 do 150 zł
Prawidłowe oświetlenie
Zadbajmy o to by w łazience było jasne światło,
a także użyjmy dodatkowych lampek, które
doświetlą najbardziej uczęszczane miejsca.
Dobrym rozwiązaniem będzie zamontowanie
oświetlenia listwowego, gdzie każdy reflektor
możemy skierować w inna stronę.
Uchwyty podtrzymujące
równowagę
To najprostsze z rozwiązań, które można zastosować
również w małych łazienkach.
Solidne i wygodne uchwyty ułatwią wstawanie, siadanie
i utrzymywanie równowagi.
Powinny być zamontowane w najbardziej newralgicznych
miejscach, w których poruszanie się może sprawiać
problem.
Przede wszystkim przy wannie lub prysznicu, obok
umywalki oraz w pobliżu sedesu.
http://sklep.e-senior.pl/pomocelazienki/uchwyty-i-porecze/uchwyt-lazienkowy-na-przyssawki-30cm.html
Uchwyt łazienkowy na przyssawki
https://abcseniora.pl/uchwyty-lazienkowe/330-uchwyt-do-wanny-delfin.html
Uchwyt na wannę.
http://www.ceneo.pl/Wanny_i_akcesoria/p:Emco.htm
Uchwyt wannowy do ściany.
http://www.pomocedlaseniora.pl/porecze-lazienkowe-dla-niepelnosprawnych---metalowe60,-80cm-52-447
Poręcze łazienkowe.
Bezpieczna łazienka.
http://www.urzadzamy.pl/lazienka/lazienka-aranzacje/projekt-lazienka-dlaniepelnosprawnych-i-seniora-od-do-z,72_13520.html
Kuchnia
Funkcjonalność i dostępność w kuchni
Kuchnia
http://www.urzadzamy.pl/galeria/wnetrza-dnia/320/
Przy planowaniu kuchni należy kierować się
przede wszystkim wygodą i funkcjonalnością.
Dobrze jest stworzyć atmosferę i zaaranżować
kuchnię jako miejsce, w którym przebywa się
nie tylko po to, aby ugotować obiad, ale także
odpoczywa i relaksuje.
Kuchnia
Kuchnia z dobrze oświetlonym blatem.
Najczęściej używane rzeczy powinny
być najłatwiej dostępne i zawsze
spoczywać w tym samym miejscu.
Przy wyborze sprzętów warto
skorzystać z nowoczesnych rozwiązań
w kwestii płyty kuchennej. Płyta
indukcyjna nie nagrzewa się tak jak
zwykła elektryczna i jest przez to
bezpieczniejsza.
http://blog.oleole.pl/plyta-indukcyjna-czy-gazowa-ktora-jest-bardziej-oszczedna/
Najlepiej sprawdzają się
dolne szafki, a zwłaszcza
szuflady. Dostęp do nich jest
łatwy i szybki i nie wymaga
wysiłku, a pełen wysuw
szuflady
sprawia,
że
całkowicie znika konieczność
sięgania do wnętrza szafki.
Doskonale sprawdzą się
również pozostałe systemy
funkcjonalne jak wysuwane
kosze cargo i systemy
narożne.
Szafki dolne
http://www.maszroom.com/porady-2/porady-rozwiazania-w-kuchni/
Szafki górne
Należy
unikać
wysoko
zawieszonych szafek.
Jeśli istnieje konieczność lub
potrzeba
zastosowania
szafek
górnych,
warto
rozważyć wyposażenie ich
w specjalne "windy", które
umożliwią opuszczenie ich
zawartości.
http://darex-kuchnie.pl/blog/kuchnia-dla-seniora-osoby-starszej.html
Pokój dzienny i sypialnia
Komfort i funkcjonalność
Sypialnia
http://supermaterace.com.pl/sypialnia-dla-seniora-jak-stworzyc-wygodne-i-przyjazne-miejsce-dlastarszej-osoby/
• Należy zaplanować tak aby wieczorne rozrywki - czytanie
czy oglądanie telewizji - nie wiązały się z utrudnieniami.
• Poręczna szafka przy łóżku, odpowiednie, ruchome
oświetlenie do czytania, łatwy dostęp do telewizora
(+pilot).
• Przejście między łazienką a sypialnią musi być zupełnie
bezpieczne, w tym najlepiej wyposażone w delikatne dolne
oświetlenie (np. ledowe) – świecące się całą noc.
• Panele lub wykładzina (dobrze przymocowana), bez
dywanu.
• Łóżko najlepiej dostępne z 3 stron.
• Drabinki ułatwiające podniesienie się.
Pokój dzienny
Szczególną uwagę powinno się zwrócić na
fotele i kanapy. Zbyt miękkie, głębokie i niskie
nie są funkcjonalne i nie są „zdrowe” dla
naszego narządu ruchu.
Lepiej zastąpić je meblami z twardszym
siedziskiem, które się nie zapada
i umożliwia łatwe wstawanie.
Idealne są fotele z możliwością regulacji
zagłówka i podłokietników, a także
z podnoszonymi podnóżkami.
Łóżko i materac
Dużą wygodę podczas wstawania dają wyższe
łóżka, takie, których górna linia znajduje się
mniej więcej na wysokości kolan. Na takim
można wygodnie usiąść, nie zapadając się w dół
i odwrotnie.
Praktyczny jest regulowany stelaż, który
pozwala bez wysiłku unieść głowę czy
np. opuchnięte nogi.
Modele
materaca
średnio-twarde,
są
zdrowsze dla kręgosłupa. Przed zakupem
warto przetestować materac w salonie. Dobrze
jest położyć się na nim na kilka minut
i sprawdzić, czy jest nam wygodnie.
Można też wsunąć rozprostowaną dłoń pod
odcinek lędźwiowy pleców. Jeśli wejdzie
z lekkim oporem, oznacza to, że materac nie
jest ani zbyt miękki, ani zbyt twardy.
http://www.sklepikseniora.pl/poduszki-ortopedyczne-c3715.html
Warto zainwestować w specjalną, profilowaną
poduszkę. Podnosi ona komfort odpoczynku
i zapewnia właściwe podparcie dla szyjnego
odcinka kręgosłupa.
Cena od 50 do 300 zł
Poduszka lędźwiowa:
http://www.sklepikseniora.pl/poduszka-ledzwiowa-z-pianki-z-pamiecia-p1296.html
Do odciążania mięśni karku, ramion i pleców,
również jako podpórka do ułożenia nóg,
ramion, stóp lub kręgów lędźwiowych. Do
wspomagania
poprawnej
anatomicznie
postawy podczas siedzenia lub leżenia.
Sock Aid
Jest ciekawym
przyrządem służącym
do zakładania
skarpetek, wówczas gdy
osoba ma problemy ze
zginaniem się. Na
przyrząd wystarczy
zaciągnąć skarpetę,
następnie umieścić je
na podłodze, za pomocą
uchwytów naciągnąć
skarpetę na palce stóp
i na całą stopę.
http://www.whitecross.com.au/products/daily/stocking-applicators-shoe-horns/peak-care-flat-sock-aiddetail
Cena od 50 do 300 zł
Chwytak
To bardzo przydatne urządzenie.
Dzięki niemu można łatwo
podnieść lub przybliżyć do siebie
jakiś przedmiot nie obciążając
pleców i kończyn górnych.
Chwytaki jednak mają ściśle
określone obciążenie, którego nie
należy przekraczać z uwagi na
bezpieczeństwo własne.
Najczęściej jest to około 1kg.
http://www.pomocedlaseniora.pl/chwytak-praktyczny-z-magnesem-62-cm-61-264
http://www.sklep-rehabilitacyjny.com.pl/chwytak_dla_niepelnosprawnych_aluminiowy
Cena od 100 do 200 zł
http://sklep.opiekaizaufanie.pl/produkt/pomoce-codziennne/dlugie-nozyczki-do-paznokci/
Długie nożyczki do paznokci
Cena około 30 zł
Urządzenie przypominające
o lekarstwach
Ułatwiają funkcjonowanie osób z zaburzeniami
pamięci.
Istnieje wiele takich urządzeń, niektóre z nich to
specjalne pudełka (kasetki na leki), w których
umieszczamy zestaw tabletek, które należy
przyjąć w określony dzień i o określonej porze.
Koszt kasetki na 7 dni to około 4 zł.
http://akademiaseniorow.com/jak-technologia-moze-ulatwic-zycie-opiekunowi-i-osobie-chorej-na-demencje/
Dla osób z większymi
trudnościami z pamięcią
sprawdzają się urządzenia,
które uaktywniają alarm
i automatycznie wysuwają
lekarstwa, które powinny
być wzięte.
http://akademiaseniorow.com/wp-content/uploads/2015/04/tabsafe.jpg
Maty na łóżko, podłogę lub fotel
Problemem, który często zgłaszają opiekunowie
osób chorych na demencję jest ich wstawanie
w nocy z łóżka. Często pacjent nie ma
wystarczająco dużo siły lub zaburzenia
koordynacji nie pozwalają mu na swobodne
poruszanie się, co łatwo może doprowadzić do
upadku. Jeśli pacjent jest na tyle sprawny aby
chodzić, może pójść do kuchni i tam zacząć
przygotowywać jedzenie. To też może być
niebezpieczne ze względu na ryzyko skaleczenia
się lub oparzenia.
Mata może być z powodzeniem używana na
łóżku, krześle lub na podłodze. Kiedy pacjent
próbuje się podnieść, czujniki umieszczone
w macie wysyłają sygnał i uaktywniają alarm.
http://akademiaseniorow.com/wp-content/uploads/2015/05/61-wMKvykCL._SX522_.jpg
Zachowanie mobilności/ aktywności
Słabe mięśnie nóg nie tylko zwiększają ryzyko
upadku, ale również zmniejszają szanse
odzyskania równowagi.
Zmiany wzorca chodu mniejsze kroki,
spowolnienie, niższe unoszenie stóp nad
podłożem
Dzięki aktywności fizycznej jesteśmy
zdrowsi, sprawniejsi i zmniejszamy ryzyko
upadków. Następuje również:
•
•
•
•
•
•
•
Poprawa równowagi
Poprawa siły i elastyczności mięśni
Wzmocnienie kośćca
Zwiększenie poziomu energii
Lepszy sen
Unormowanie ciśnienia, poziomu cukru i wagi
Więcej radości z życia
Zachowanie mobilności…
Co można zrobić:
• Należy codziennie być aktywnym fizycznie.
• Niezależnie od wieku: co najmniej 30 minut
aktywności o umiarkowanej intensywności,
przynajmniej 5 razy w tygodniu.
• Aktywność fizyczna powinna przyspieszać
oddech (lekka zadyszka), wzmacniać bicie
serca, ale wykonując ćwiczenia, powinno
być się w stanie rozmawiać.
Aktywność ruchowa jest najważniejszym
determinantem braku niepełnosprawności
w starszym wieku.
Leveille i wsp. poddali 6-letniej obserwacji
osoby w zaawansowanym wieku. Okazało się,
że najsilniejszym czynnikiem determinującym
brak niepełnosprawności była systematyczna
aktywność ruchowa.
Jednym z czynników wpływających na jakość i długość
życia ludzkiego jest wydolność tlenowa (aerobowa).
Do niezależnego funkcjonowania potrzebne jest pewne
minimum wydolności tlenowej organizmu, zmniejsza
się ono ok. 10% na dekadę od 25. roku życia.
Trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną i opóźnia
jej spadek o około 10 do 20 lat u aktywnych fizycznie
w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb
życia. Nawet niewielkiego stopnia zwiększenie
wydolności może wydłużyć okres fizycznej sprawności
i niezależności o 6–7 lat.
Korzystny efekt ćwiczeń wytrzymałościowych u osób
starszych jest już bardzo dobrze udokumentowany.
Regularne ćwiczenia mogą nie tylko korzystnie
modyfikować obecność i przebieg chorób
przewlekłych, ale również wpływać
na zmniejszenie liczby przyjmowanych leków.
Regularna aktywność fizyczna wpływa na wzrost
w organizmie poziomu tzw. hormonów
szczęścia i młodości.
Wysiłek fizyczny odgrywa znaczącą rolę w lepszym
subiektywnym postrzeganiu jakości życia.
W szeregu badań wykazano, że regularne
wykonywanie wysiłku fizycznego przez osoby
starsze było związane z wyższą oceną jakości
życia, lepszą możliwością codziennego
poruszania się, sprawowania zwykłej codziennej
opieki nad sobą, wykonywania zadań
domowych, mniejszym prawdopodobieństwem
wystąpienia depresji oraz rzadszym
odczuwaniem bólu czy niepokoju.
Główne przeciwwskazania do wysiłku
fizycznego u osób starszych
Brak zgody lekarza,
Niestabilna dusznica bolesna (niewydolność
wieńcowa),
Nadciśnienie tętnicze nieuregulowane
farmakologicznie,
Znacznie obniżone spoczynkowe ciśnienie skurczowe
krwi,
Niekontrolowane zaburzenia rytmu serca,
Spoczynkowa tachykardia,
Świeży zator tętniczy,
Zakrzepowe zapalenie żył,
Stan zapalny lub gorączka.
Należy unikać:
 Ćwiczeń na bezdechu,
 Ćwiczeń szybkościowych,
 Ćwiczeń statycznych – zwisy, podpory, dźwiganie
ciężarów,
 Gwałtownych zmian pozycji, szczególnie z niskich na
wysokie,
 Nagłych skłonów głową w dół (wykonywane w staniu),
 Skłonów w przód przy prostych kolanach,
 Skłonów w tył,
 Dynamicznych, niekontrolowanych podskoków,
 Ćwiczeń akrobatycznych,
 Zbyt długiej pracy ramion w górze.
Kiedy przerwać ćwiczenia
 Wartość spoczynkowa ciśnienia powyżej 160/105
mm Hg,
 Ból w klatce piersiowej,
 Znaczna duszność,
 Omdlenie, zawroty głowy, nudności, wymioty,
 Utrzymujące się zblednięcie,
 Mroczki przed oczami,
 Zburzenia równowagi (zataczanie się),
 Pobudzenie psychoruchowe (nadmierna
nerwowość),
 Nadmierne zaczerwienienie twarzy,
 Dokuczliwe bóle stawów lub ścięgien,
 Złe samopoczucie.
Ocena poziomu nasilenia wysiłku
• badanie częstości bicia serca podczas wysiłku;
• ocena własnego rytmu oddychania (podczas
zalecanego umiarkowanego wysiłku pojawia
się zadyszka, ale można rozmawiać).
Badanie częstości bicia serca
Polega na określeniu częstości bicia serca podczas
wysiłku i porównaniu jej z maksymalną częstością
bicia serca, jaką można bezpiecznie osiągnąć
w danym wieku.
Maksymalną częstość bicia serca określa się
w przybliżeniu, stosując prosty wzór:
Maksymalna częstość bicia serca = 220 – wiek w latach
• Oznacza to, że dla osoby w wieku 50 lat
maksymalna częstość wynosi 170 (220 – 50)
uderzeń serca na minutę.
• Podczas umiarkowanego treningu zaleca się,
aby częstość bicia serca była mniejsza niż
maksymalna. Najlepiej, gdy serce bije z
częstością w granicach 50-80% częstości
maksymalnej.
Stopy i obuwie
Wraz z wiekiem stopy zmieniają kształt
i stopniowo tracą swoją elastyczność oraz zmienia
się czucie w stopach.
Co to jest bezpieczny i wygodny but?
Podeszwa:
• Elastyczna i niezbyt gruba, gumowa, z
rowkami, o dobrej przyczepności.
• Lekki but.
• Wystarczająco luźny wokół dużego palca.
• Co najmniej 1cm przerwy pomiędzy
najdłuższym palcem a wnętrzem buta.
• Sznurówki lub rzepy dla stabilności.
• Sztywny zapiętek, dobrze trzymający piętę.
• Niski (maksymalnie 3,5 cm) i szeroki obcas.
Bezpieczne chodzenie o lasce
• Laska powinna być dostosowana do wzrostu.
Rączka powinna znajdować się na poziomie
nadgarstka przy wyprostowanej, opuszczonej
ręce.
• Laskę należy trzymać w przeciwnej ręce do
słabszej nogi. Należy ją unosić wraz ze słabszą
nogą.
Bezpieczne chodzenie o lasce
• Na schodach: przy wchodzeniu w górę
zaczynamy silniejszą nogą, a przy
schodzeniu zaczynamy od słabszej nogi.
• Wymienić gumową końcówkę, kiedy jest
starta.
• Należy owinąć laskę taśmą odblaskową, żeby
inni mogli ją zobaczyć o zmroku i w nocy.
Poślizgnięcia
Poślizgnięcie może być spowodowane przez:
• Niebezpieczne obuwie, luźne kapcie lub
wąskie obcasy.
• Śliską powierzchnię, np. mokrą lub
wyfroterowaną podłogę, rozlany tłuszcz lub
jedzenie.
Poślizgnięcia
1. Natychmiast ścierać rozlane płyny.
2. Zwiększyć przyczepność na
śliskich kafelkach przy pomocy
produktów chroniących przed
poślizgnięciem.
3. Przy pomocy obustronnej taśmy
klejącej, przymocować maty do
podłogi lub dywanu. Są różne
rodzaje taśm – dla przymocowania
maty do dywanu i do podłogi.
Produkty
chroniące
przed
poślizgnięciem
pod
prysznicem
i w wannie
PASKI PRZECIWŚLIZGOWE Kupić je
można w paczkach w sklepach z
narzędziami. Ściągnąć papier ze
spodu taśmy i przykleić ją do
powierzchni.
MATY DO PRYSZNICA I WANNY
1. Maty gumowe z przyssawkami do
nabycia w domach towarowych i w
aptekach. Powinny być one
codziennie wieszane, aby wyschły i
regularnie wymieniane.
2. Przeciwgrzybiczna, chroniąca
przed poślizgiem mata do
prysznica. Wymaga jedynie zmycia
wodą z mydłem co sześć miesięcy.
Potknięcia…
co można zrobić:
• Należy usuwać niepotrzebne przedmioty w domu.
• Przewody elektryczne należy schować pod
meblami lub listwami bądź przykleić je taśmą.
• Uszczelnić dół drzwi zamiast instalować progi.
• Usunąć maty i chodniki które łatwo się rolują lub
wybrzuszają.
• Usunąć lub zaznaczyć zmiany w poziomach
podłogi kontrastującymi kolorami lub taśmą.
Potknięcia…
co można zrobić:
• Zmienić zawieszenie drzwi w łazience
i w toalecie tak, by otwierały się na
zewnątrz (przy upadku łatwiej będzie
można wejść z pomocą)
• Zainstalować poręcze w łazience toalecie
oraz przy schodach.
Na wszelki wypadek…
Jak zmniejszyć obrażenia:
• Nie można przewidzieć, czy, jak, gdzie
i kiedy można się przewrócić.
• Większość upadków nie kończy się
poważnymi obrażeniami, wiele osób nie jest
w stanie podnieść się samodzielnie.
• Uszkodzenia spowodowane upadkiem zależą
od tego, jak, gdzie i kiedy się upada oraz jak
mocna jest skóra, kości i kiedy nadejdzie
pomoc.
Złamane w okolicy biodra
to poważny uraz
poupadkowy.
Dostępne są „ochraniacze
bioder”. Zmniejszają
ryzyko złamania biodra
i są szczególnie polecane
osobom szczupłym,
cierpiącym na
osteoporozę lub które
często się przewracają.
http://medshop.pl/safehip-classic-damski-ochraniacze-bioder.html
Podniesienie alarmu
Jest wiele urządzeń, które mogą podnieść
alarm.
• Telefony bezprzewodowe i komórkowe –
noszone przy pasku lub w kieszeni, z
wstępnie zaprogramowanymi numerami.
• Przenośne alarmy – dowolne urządzenie
robiące hałas, np. gwizdek, dzwonek lub
alarm na baterie.
• Osobisty system ratunkowy.
Osobisty system ratunkowy
To bardzo przydatne urządzenie. W chwili, gdy
osoba bardzo źle się czuje lub upadła,
wystarczy, że naciśnie guzik, który
automatycznie wezwie pomoc.
Zestaw zawiera jedno większe urządzenie oraz
mniejsze, które można nosić, na przykład na
szyi. Większość takich urządzeń musi
znajdować sie w domu, ale niektóre mogą być
zabierane na zewnątrz.
http://www.alarm-osobisty.com/
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Podnoszenie się po upadku
Jeżeli się przewróciłeś:
1. Uspokój się. Weź oddech i otrząśnij się z
szoku.
2. Sprawdź swoje ciało. Jeśli nie masz
poważnych obrażeń przechodzimy do
podnoszenia się. Jeżeli masz złamania
należy czekać na pomoc.
3.Jeżeli nie masz obrażeń, rozejrzyj się
w poszukiwaniu solidnego mebla.
Podnoszenie się po upadku
4. Przekręć się na bok
5. Podczołgaj się lub
podciągnij do fotela
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Podnoszenie się po upadku
6. Klęcząc, połóż ręce
np. na siedzeniu
fotela
7. Wysuń jedno kolano,
a następnie oprzyj się
na podłodze
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Podnoszenie się po upadku
8. Podciągnij się na
rękach i nogach,
unosząc pośladki
9. Usiądź. Odpocznij.
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Jak pomóc drugiej osobie wstać?
• Najpierw należy sprawdzić,
czy osoba która upadła nie
doznała żadnych uszkodzeń
ciała (złamanie, skręcenia).
• Jeśli nie doszło do złamania
wówczas należy wziąć dwa
solidne krzesła i postawić je
jedno przy głowie a drugie
przy nogach osoby, która
upadła.
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Jak pomóc drugiej osobie wstać?
• Ważne jest aby osoba,
która upadła wstała
sama, pomocnik może
jedynie dawać jej
wskazówki i udzielać
porad.
• Należy pomóc tej
osobie uklęknąć.
• Jedno krzesło postaw
przed osobą klęczącą.
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Jak pomóc drugiej osobie wstać?
• Prosimy osobę, której
pomagamy aby oparła
się na siedzeniu krzesła,
wysunęła jedną nogę na
przód, a stopę postawiła
na podłodze.
• Drugie krzesło stawiamy
za nią, prosimy by
uniosła się na rękach i
pomagamy jej usiąść.
https://www.health.gov.au/internet/main/publishing.nsf/Content/44005E1FC94E760ACA257BF0001CAB
E1/$File/Falls-prevented-polish.pdf
Miejsca i inne czynniki w domu
mogące być przyczyną upadkupodsumowanie
Łazienka
Schody
Podłoga
Oświetlenie
Meble
Brak uchwytów i
poręczy
Brak poręczy
Śliska
Zbyt rażące
Brak mat
antypoślizgowych
Nierówne
stopnie
Ustawienie
utrudniające
przejście
Z progami
Zbyt ciemne
Niski sedes
Zbyt strome
lub za długie
stopnie
Nieporządek
Brak
Fotele i krzesła
włączników
bez poręczy
przy wejściu do
pomieszczeń
Śliskie podłoże w
wannie
Luźno leżące
dywaniki
Dziękuję za uwagę
Piśmiennictwo:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Augustyn M, Błędowski P, Wyrwicka K, Łukasik J, Witkowska B, Wilmowska-Pietruszyńska A, Rutkowska Z. Opieka długoterminowa w
Polsce. Opis, diagnoza, rekomendacje. Warszawa 2010.
Benek, I. (2014). Potrzeby pacjenta starszego i ich wpływ na projektowanie szpitali. Gerontologia Polska, 22(4), 97‒158.
Benek, I. (2015). Kształtowanie środowiska zamieszkania dla osób starszych w domach seniora. W: J. Lewandowski, K. Niziołek, J.
Królikowski (red.). Ergonomia niepełnosprawnym. Projekty poprawiające jakość życia (s. 33‒64). Łódź: Wydawnictwo Politechniki
Łódzkiej. ISBN 978-83-7283-659-5.
Błędowski P, Szatur-Jaworska B, Szweda-Lewandowska Z, Kubicki P. Raport na temat sytuacji osób starszych w Polsce. IPiSS; Warszawa,
2012.
Demography Report 2010. Older, more numerous and diverse Europeans, European Commission Belgium 2011.
European commission. Commission Communication. The demographic future of Europe – from challenge to opportunity
/*COM/2006/0571 final*/ http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:52006DC0571 (access: 2016.02.14).
EUROSTAT. Demography Report 2010. Older, more numerous and diverse Europeans. Eurostat, Luxembourg, 2011.
Główny Urząd Statystyczny (2011b), Rocznik Demograficzny, GUS, Warszawa, 2011.
Główny Urząd Statystyczny. Osoby niepełnosprawne na rynku pracy w 2011r.
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/pw_osoby_niepelnosprawne_na_rynku_pracy_w_2011.pdf.
Główny Urząd Statystyczny. Prognoza ludności na lata 2014-2050. GUS, Warszawa, 2014.
Główny Urząd Statystyczny. Sytuacja demograficzna osób starszych i konsekwencje starzenia się ludności Polski w świetle prognozy na
lata 2014-2050. GUS, Warszawa, 2014.
Guccione A., Wong R.A, Geriatric Physical Therapy, Elsevier Mosby, 2012.
Hamilton, D.K., Watkins, D.H. (2009). Evidence-Based Design for Multiple Building Types. Hoboken, NJ: Wiley. ISBN 9780470129340.
Szweda-Lewandowska Z. Modele opieki nad osobami niesamodzielnymi. Studia Ekonomiczne 2014;175:215-224.
United Nations, 2015. World population prospects: the 2015 revision.
http://esa.un.org/unpd/wpp/Publications/Files/WPP2015_Volume-II-Demographic-Profiles.pdf (access: 2016.02.14).
Upadkom można zapobiec! Przewodnik zapobiegania upadkom dla osób starszych. Rząd stanowy Australii Południowej, 2004.