Świat gestów i symboli w komunikacji dziecięcej (fragment)

Świat gestów i symboli w komunikacji dziecięcej
(fragment)
dr Agnieszka Lasota
Katedra Psychologii Uniwersytet Pedagogiczny
Konspekt publikacji:
ŚWIAT GESTÓW I SYMBOLI W KOMUNIKACJI DZIECIĘCEJ
Niniejsza publikacja poświęcona została problemowi komunikowania się dzieci w
okresie wczesnego dzieciństwa. Stanowi pierwszą w języku polskim szczegółową
analizę porównawczą sprawności niejęzykowych dzieci polskich w okresie
wczesnego dzieciństwa.
Zarówno rozważania teoretyczne jak i przeprowadzone badania skupiają się wokół
dwóch obszarów tematycznych: relacji pomiędzy rozwojem komunikacji
niejęzykowej, w postaci gestykulacji a osiągnięciami w rozwoju językowym dziecka
oraz roli interakcji rodzic - dziecko w rozwoju komunikacji i symbolizacji dziecięcej.
Wiele badań (Acredolo, Goodwyn, 1988, Bates, i in. 1979) przynosi potwierdzenie
istnienia prostej, dodatniej zależności pomiędzy rozwojem sprawności językowych i
niejęzykowych u dzieci. Tak jest w przypadku dzieci prawidłowo rozwijających się.
Dzięki przeprowadzonym longitudinalnym badaniom empirycznym na gruncie
polskim podjęto próbę wyjaśnienia rozwoju zdolności małych dzieci do
komunikowania się poząjęzykowego w sytuacji specyficznego opóźnienia rozwoju
językowego. Tak rozumiany opóźniony rozwój mowy traktowany jest zgodnie z
ujęciem L. Leonarda (2006). Zaburzenie to w literaturze angielskiej opisywane jest
jako: Specific Language Impairment (SLI), w języku polskim natomiast jako:
specyficzne zaburzenie rozwoju językowego.
Niniejsze opracowania empiryczne stanowią część szeroko zakrojonych badań nad
rozwojem językowym u dzieci polskich, prowadzonych pod kierunkiem doc. dr hab.
Magdaleny Smoczyńskiej. W przedstawionych analizach uwzględniono wyniki badań
99 dzieci, wśród których znalazły się: dzieci z podejrzeniem zaburzenia typu Specific
Language Impairment, charakteryzujące się bardzo niskim poziomem rozwoju mowy
oraz dzieci z dwóch grup porównawczych: kontrolnej, o przeciętnym poziomie
rozwoju mowy i grupy dzieci o ponadprzeciętnym poziomie rozwoju mowy.
W pierwszej części publikacji przedstawione zostały zarówno klasyczne jak i nowsze
koncepcje dotyczące roli symboli i znaków, tj. gestów i działań symbolicznych oraz
języka, w ujmowaniu rzeczywistości oraz porozumiewaniu się (Piaget, 1966, Leslie,
1994, Kielar-Turska, 1997, De Loache, 2004, Tomasello, 2002, Kaye, 1982). W
opisaniu procesu komunikowania się nawiązano do nurtu badań dotyczących zmian
rozwojowych zachodzących w relacji gestykulacja - mowa (McNeill, 1992).
Pokazano rozwojowe ujęcie komunikacji niejęzykowej dzieci we wczesnej
ontogenezłe, z uwzględnieniem zmian w funkcji, jaką pełni gestykulacja.
Poszukiwano empirycznego potwierdzenia istnienia relacji między rozwojem
gestykulacji i rozwojem mowy nie tyle u dzieci prawidłowo rozwijających się (Bates i
in., 1979, Acredolo i Goodwyn, 1985), co dzieci z zaburzonym rozwojem
kompetencji językowych (Leonard, 2006, Casellł i in. 2005).
Niniejsza publikacja stanowi próbę opisu mało opisanego w Polsce problemu
zaburzenia rozwoju językowego u małych dzieci, a także przeglądu aktualnego
stanu badań nad symbolicznym przedstawianiem rzeczywistości oraz
komunikacją niejęzykową dzieci z podejrzeniem specyficznych zaburzeń
rozwoju językowego. Odrębną część pracy stanowią rozważania na temat roli
dorosłych w rozwoju reprezentacji symbolicznej dziecka we wczesnym dzieciństwie
przejawiającej się w mowie i zabawie. Potwierdzona została teza, że jakość interakcji
dziecko - rodzic ma istotny wpływ na rozwój zdolności komunikacyjnych dziecka.
Zaznaczono również, że interakcja ta ma charakter transakcyjny.
Rozważania teoretyczne stanowią tło dla postawienia podstawowych pytań
badawczych, które dotyczą następujących problemów:
1. poziomu rozwoju komunikacji niejęzykowej dzieci z podejrzeniem specyficznych
zaburzeń rozwoju językowego i ich rówieśników prawidłowo rozwijających się;
2. rodzaju strategii komunikacyjnych wypracowanych przez dzieci z opóźnionym
rozwojem mowy
3. ważnym aspektem prezentowanych badań była także ocena strategii zachowania
rodziców w stosunku do swoich dzieci w sytuacji komunikacyjnej.
Analiza jakościowa i ilościowa wyników otrzymanych za pomocą narzędzia
kwestionariuszowego (polskiej adaptacji kwestionariusza MacArthur-Bates)
pozwoliła na weryfikację tezy dotyczącej istnienia relacji między rozwojem mowy a
rozwojem gestykulacji u dzieci 18 miesięcznych. Stwierdzono istnienie
prostoliniowej zależności pomiędzy poziomem rozwoju niejęzykowego a poziomem
rozwoju mowy.
Kolejny etap badań, w którym wykorzystano próby quasi-eksperymentalne połączone
z obserwacją zachowań 30 miesięcznych dzieci w sytuacjach zadaniowych i
interakcyjnych umożliwił opisanie i wyjaśnienie przebiegu rozwoju komunikacji
niejęzykowej u dzieci z zaburzonym rozwojem mowy (ryzykiem SLI).
Przeprowadzone badania pozwoliły na ocenę poziomu i rodzaju komunikatów
niejęzykowych, używanych przez dzieci z różną sprawnością językową podczas
interakcji z dorosłym. Analiza wyników wykazała różnice międzygrupowe w zakresie
poziomu komunikacji niejęzykowej oraz stosowania odmiennych strategii
komunikacyjnych. Analiza zachowań rodziców przyniosła potwierdzenie, że rodzice
dzieci z różnym poziomem rozwoju mowy stosują odmienne strategie podczas
komunikowania się ze swoim dzieckiem. Rodzice dzieci z podejrzeniem SLI częściej
stosują strategie ograniczające oraz kontrolę imperatywną. Pozostali rodzice częściej
prezentują rozwijające strategie językowe i niejęzykowe. Niniejsza publikacja
pozwoli na lepsze zrozumienie mało opisanego i wciąż nieznanego w Polsce
zaburzenia SLI oraz związanych z nim problemów, z którymi borykają się dzieci już
w okresie wczesnego dzieciństwa.