Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej

Transkrypt

Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej w Warszawie
Raporty z badań
Ryszard Skrzypiec
Cieszyńskie partnerstwo
lokalne
Doświadczenia współpracy
samorządu miasta Cieszyna
z organizacjami pozarządowymi
w latach 1997-2003
Warszawa 2003
Publikacja postała w oparciu o wyniki badania Cieszyńska
mapa aktywności lokalnej wykonanego przez Ośrodek
Badania Aktywności Lokalnej www.frso.pl na potrzeby
projektu Akademia partnerstwa lokalnego realizowanego w
Cieszynie przez Cieszyńskie Stowarzyszenie Młodzieży Twórczej
http://scmtcieszyn.free.ngo.pl/ w latach 2003-2004,
dzięki dotacji Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej
http://www.frdl.org.pl/ w ramach programu Obywatele i
Samorząd Lokalny finansowanego ze środków PolskoAmerykańskiej Fundacji Wolności http://www.pafw.pl/.
2
Spis treści
1 Zasady współpracy cieszyńskich władz samorządowych z lokalnymi organizacjami
pozarządowymi – ekspertyza 4
1.1 Wprowadzenie 4
2 Cieszyński model współpracy 5
2.1 Podstawy prawne współpracy 6
2.2 Funkcjonowanie Programu współpracy 7
2.3 Zalecenia usprawniające funkcjonowanie Programu współpracy 8
2.4 Dokumenty 10
3 Cieszyńska mapa aktywności obywatelskiej - raport z badania 11
3.1 Wprowadzenie 11
3.2 Aktywność obywatelska w Cieszynie 13
3.3 Cieszyński „Program współpracy” 14
3.4 Charakterystyka trzeciego sektora w Cieszynie – podstawowe statystyki 15
3.5 Mapa problemów społecznych Cieszyna 18
3.6 Mapa lokalnej aktywności obywatelskiej 18
3.7 Cieszyńska mapa aktywności obywatelskiej – rekapitulacja 37
4 Załączniki 33
4.1 Kwestionariusz wywiadu 33
4.2 Wykresy i tabele 37
5 Starostwo Powiatowe w Cieszynie liczącym się partnerem trzeciego sektora 41
6 Literatura 45
6.1 Literatura cytowana 45
6.2 Opracowania poświęcone trzeciemu sektorowi w Cieszynie 46
3
Cieszyńskie partnerstwo lokalne. Doświadczenia
współpracy samorządu miasta Cieszyna z organizacjami
pozarządowymi w latach 1997-2003
1. Zasady współpracy cieszyńskich władz samorządowych z lokalnymi
organizacjami pozarządowymi – ekspertyza1
1.1 Wprowadzenie
Zagadnienie współpracy partnerów społecznych na rzecz harmonijnego rozwoju lokalnych
wspólnot jest obiektem zainteresowania oraz przedmiotem zabiegów zainteresowanych stron już
od momentu ukształtowania się gminnej sceny publicznej w początkach lat 90-tych ubiegłego
wieku z jej podstawowymi aktorami: władzą i administracją samorządową oraz sektorem
organizacji pozarządowych. W tym okresie typowe relacje pomiędzy samorządem lokalnym a
aktywnymi obywatelami przybierały różną postać, jednakże od połowy poprzedniej dekady podejmuje się tak w skali ogólnopolskiej, jak i na poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego inicjatywy zmierzające do ustanowienia pewnych zasad współpracy, przynajmniej w
obszarze przekazywania środków publicznych na realizację zadań publicznych przez organizacje
pozarządowe. Dobrą ilustracją zmieniających się oczekiwań w tym zakresie stanowią losy
wchodzącej właśnie w życie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z jej
kanonicznymi zasadami współpracy: pomocniczością, suwerennością stron, partnerstwem, efektywnością, uczciwą konkurencją oraz jawnością.
Jednakże trzeba podkreślić, że tylko niewielka grupa polskich gmin podjęła wysiłki na rzecz
ustanowienia zasad współpracy oraz ich wdrożenia w praktyce. Pomimo tego, kilkuletnie
doświadczenia zaowocowały szeregiem rozwiązań instytucjonalnych: od uchwał rad gmin
wyrażających wolę współpracy przez programy dotacyjne i grantowe po pełnomocników, biura
czy centra wsparcia. Wśród tych rozwiązań znalazło się kilka uznawanych powszechnie za
modelowe – tak od strony założeń, jak i praktyki. Do nich zalicza się także funkcjonujący z
powodzeniem od szeregu lat w gminie Cieszyn Program współpracy między władzami miasta Cieszyna a
organizacjami pozarządowymi2.
Na niniejszą publikację składają się opracowania wyników ekspertyzy i badań wykonanych na
potrzeby projektu Akademia partnerstwa lokalnego, który był realizowany w Cieszynie przez
Cieszyńskie Stowarzyszenie Młodzieży Twórczej w latach 2003-2004. Projekt został sfinansowany z
dotacji Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej w ramach programu Obywatele i Samorząd Lokalny
finansowanego ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz opracowanie
przygotowane na potrzeby projektu Partnerstwo dla III Sektora realizowanego przez FRDL w
ramach programu Trzeci Sektor finansowanego przesz Trust for Civil Society in Central and Eastern
Europe i Fundację im. Stefana Batorego.
1 Opracowanie powstało przed uchwaleniem ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.
2 Między innymi za taki został uznany przez autorów monitoringu „Przejrzysta Gmina” [Frączak, Skrzypiec 2002].
4
2. Cieszyński model współpracy
Ustanowiony w 1996 r. cieszyński Program współpracy między władzami miasta Cieszyna a
organizacjami pozarządowymi3, zaś praktycznie funkcjonujący od roku następnego, zalicza się do
grona rozwiązań instytucjonalnych o najdłuższym stażu, w dodatku o bogatym w doświadczenia.
Jak się na przestrzeni tych kilku lat okazało jest to dokument żywy, który nie tylko sankcjonuje
działania operacyjne podejmowane przez władze samorządowe, ale stanowi także swoistą
inspirację do samoorganizacji lokalnych organizacji pozarządowych w celu intensyfikacji
partnerskiej współpracy z instytucjami publicznymi na rzecz rozwoju lokalnej wspólnoty oraz
sektora organizacji.
Musimy przyznać, że Program współpracy, to nie jedyny dokument wyznaczający ramy kooperacji
pomiędzy partnerami społecznymi w Cieszynie. W uchwalonej w styczniu 2001 r. przez Radę
Miejską Strategii rozwoju miasta Cieszyna do 2015 roku stwierdza się wprost, że jedną z dróg do
realizacji założonych celów społecznych i gospodarczych jest „Współdziałanie ze społeczeństwem Cieszyna, podmiotami gospodarczymi, organizacjami społecznymi, instytucjami
samorządowymi i rządowymi” co „pozwoli urzeczywistnić nasze zamierzenia” zaś „Wspólny wysiłek na pewno zaowocuje szybszymi i lepszymi rezultatami.”
Analiza konstrukcji Programu współpracy prowadzi do wniosku, że jego założenia opierają się na
dwu przeciwstawnych elementach: zasadzie pomocniczości oraz filozofii paternalizmu. Ta
pierwsza sprawia, że deleguje się na jak najniższe poziomy realizację szeregu zadań publicznych
kontraktując usługi i udzielając dotacji, ta druga pozwala sprawować „dyskretną opiekę” nad ich
wykonawcami. Potwierdzeniem takiego właśnie podejścia są konkretne instrumenty współpracy
ustanowione w Programie m.in. mocno rozbudowany komponent finansowej i pozafinansowej
pomocy materialnej, gotowość do wspierania aktywności zorientowanej na podnoszenie profesjonalizmu oraz jakości świadczonych usług, czy wreszcie ułatwianie działań promocyjnych.
Natomiast, nie znajdujemy w cieszyńskim modelu urzeczywistnienia zasady dialogu społecznego,
czy też funkcjonującego na gruncie Unii Europejskiej dialogu obywatelskiego, czego przejawem
jest brak wyraźnie sformułowanych przez władze miasta oczekiwań pod adresem organizacji
aktywnego włączania się w proces wyznaczania kierunków polityk społecznych, czy brak instrumentów służących wymianie informacji pomiędzy partnerami. Mechanizmu konsultacji nie
przewidziano nie tylko w zakresie rozwiązywania problemów, którymi zajmują się organizacje, ale
przede wszystkim w zakresie samego Programu współpracy.
Podstawowym instrumentem Programu współpracy jest coroczny konkurs grantowy dla
cieszyńskich organizacji pozarządowych. Sprawnie zorganizowany z zachowaniem równości
szans, poszanowaniem procedur jawności i transparentności na poszczególnych etapach, jednakże
z niedostatecznie rozbudowanym elementem oceny zrealizowanych przedsięwzięć oraz korekty
priorytetów i celów Programu współpracy. Dzieckiem Programu wspierającym tę sferę relacji
pomiędzy cieszyńskim magistratem a organizacjami pozarządowymi wydaje się być Centrum
Wspierania Organizacji Pozarządowych – oddolna inicjatywa powstała jako forma samoorganizacji
trzeciego sektora w Cieszynie.
Podsumowując, należy stwierdzić, że choć Program współpracy został ustanowiony jako „realizacja idei społeczeństwa obywatelskiego”, to jednak może być postrzegany jako element uzupełniania działalności władz gminnych w zakresie zaspokajania różnorodnych potrzeb społecznych w poszczególnych obszarach. Pomimo tego, doskonale wpisuje się w całokształt rozwiązań
instytucjonalnych wspierających rozwój miasta Cieszyna, bowiem jak wynika z realizacji „Strategii
rozwoju miasta” przyjętej w 1997 r. jego rozwój okazał się „mało uspołeczniony”. Zaś na
szczególną uwagę zasługuje wielkość zaangażowania finansowego władz miasta, które w latach
1997-2003 przeznaczyły na kontrakty i dotacje dla organizacji pozarządowych realizujących
przedsięwzięcia będące zadaniami własnymi gminy kwotę przekraczającą 4 mln zł.
3 W dalszej części tekstu na oznaczenie tego mechanizmu będziemy zamiennie używać terminów: Program
współpracy i Program.
5
2.1 Podstawy prawne współpracy
Podstawy prawne współpracy pomiędzy władzami miasta Cieszyna a lokalnym sektorem organizacji pozarządowych stanowią regulacje rangi ustawowej, przede wszystkim: ustawa o
samorządzie gminnym i ustawa o finansach publicznych oraz inne regulujące zagadnienia szczegółowe, akty prawne niższego rzędu, jak rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 30 czerwca 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad i form współdziałania administracji
publicznej z innymi podmiotami oraz wzorów ofert, umów i sprawozdań z zakresu realizacji
zadań pomocy społecznej oraz prawo lokalne: uchwała Rady Miejskiej Cieszyna nr XIV/139/99
z dnia 19 sierpnia 1999 r., Program współpracy przyjęty przez Zarząd Miasta oraz uchwalany corocznie Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (GPPiRPA).
Ocena funkcjonującego w Cieszynie Programu współpracy musi uwzględniać kilka aspektów:
● czy lokalne regulacje są zgodne z obowiązującymi normami prawa,
● czy przyjęte rozwiązania gwarantują dostępność, jasność, jawność, transparentność oraz
kontrolowalność wszystkich procedur decyzyjnych, w szczególności związanych z
udzielaniem dotacji oraz innej pomocy4,
● czy przyjęte rozwiązania znajdują zastosowanie w praktyce.
„Program współpracy” określa formy i zakres pomocy (finansowej i niefinansowej) jakiej miasto Cieszyn może udzielić organizacjom pozarządowym ze środków publicznych, wymienia
podmioty uprawnione do otrzymania takiej pomocy, a także wyznacza działania, których
wspieranie z budżetu miasta nie jest możliwe. Uchwała określa tryb postępowania o udzielenie
dotacji, jej rozliczenia i kontroli wykonania zadania, a także zawiera wykaz dziedzin, w których
można dokonywać zlecania zadań własnych Gminy.
Procedury udzielania dotacji
Procedury udzielania dotacji ustanowione na mocy lokalnego prawa opierają się na następujących elementach:
Konieczności złożenia wniosku o dotację, którego zawartość określono w uchwale.
Wyznaczeniu podmiotu weryfikującego oraz opiniującego złożone oferty, którymi są
merytoryczne komórki organizacyjne Urzędu Miasta lub inne miejskie jednostki organizacyjne.
Określeniu procedury postępowania w przypadku ubiegania się przez większą ilość podmiotów
o dotacje na realizacje tego samego zadania.
Wyznaczeniu podmiotu uprawnionego do podjęcia decyzji w sprawie dotacji – jest nim Zarząd
Miasta Cieszyna, zaś lista przyznanych dotacji stanowi załącznik do uchwały budżetowej.
Konieczności podpisania umowy, której zawartość określono w uchwale.
Procedury rozliczania i kontroli wykonania dotowanego zadania
Rozliczenie oraz kontrola wykonania dotowanego zadania opiera się na konieczności sporządzenia przez podmiot, który uzyskał dotację, rozliczenia realizacji zadania pod względem merytorycznym i finansowym wraz z przedłożeniem kopii ważnych dyspozycji płatniczych
zrealizowanych z dotacji. Uchwała przewiduje fakultatywne wykonywanie kontroli zadań przez
pracowników merytorycznych komórek organizacyjnych Urzędu lub innych jednostek gminnych.
Analiza lokalnego prawa regulującego kwestię współpracy podmiotów w Cieszynie upoważnia
do stwierdzenia, że stworzono warunki, aby podejmowane przez władze samorządowe decyzje
były zgodne z obowiązującymi w kraju normami prawa. W tym celu Rada Miejska przyjęła w
1999 r. stosowną uchwałę zgodną z wymogami gospodarki finansami publicznymi ustanowionymi ustawą o finansach publicznych z 1998 r. Pomimo tego, musimy stwierdzić, że na poziomie
postanowień normatywnych występują poważne rozbieżności pomiędzy przyjętymi
rozwiązaniami a modelem. Program współpracy nie przewiduje okresowego ustalania priorytetów
czy celów publicznych przewidzianych do realizacji w drodze zlecania zadań organizacjom
pozarządowym, ograniczając się jedynie do wyszczególnienia dziedzin, w których możliwe jest
udzielenie wsparcia. Nie określa ani sposobu podania do publicznej wiadomości informacji o
możliwości ubiegania się o środki, ani kryteriów oceny złożonych aplikacji. Uprawnienia do
4 Np. poprzez porównanie z rozwiązaniami modelowymi. [Szeniawski 2002].
6
weryfikacji i opiniowania wniosków delegowano do komórek merytorycznych Urzędu Miasta z
pominięciem przedstawicieli środowiska organizacji czy opinii publicznej. Program nie
przewiduje trybu odwoławczego w przypadku odrzucenia aplikacji. Zatwierdzenia decyzji
Zarządu o przyznaniu dotacji dokonuje Rada Miasta w uchwale budżetowej, co może sprzyjać
lobbowaniu radnych na rzecz konkretnych organizacji już po podjęciu rozstrzygnięcia przez Zarząd.
2.2 Funkcjonowanie Programu współpracy
Ocena praktycznej realizacji współpracy władz miasta z organizacjami pozarządowymi powinna objąć oba jej wymiary: współpracę merytoryczną partnerów oraz udzielanie finansowego i
pozafinansowego wsparcia dla działalności poszczególnych organizacji. Skoro jednak cieszyński
Program współpracy koncentruje się głównie na aspekcie wsparcia, stąd i nasza ocena obejmie tylko
ten wymiar.
Analizując funkcjonowanie Programu w praktyce musimy stwierdzić, że znajdują tu
zastosowanie rozwiązania, które nie zostały unormowane w zapisach lokalnego prawa. Mamy tu
na myśli przede wszystkim:
● zapewnienie dostępności programu dla zainteresowanych dzięki dobrze funkcjonującemu
systemowi dystrybucji informacji,
● zapewnienie możliwości zewnętrznej kontroli wydatkowania środków publicznych poprzez szeroką informację o udzielonych i wykorzystanych dotacjach.
Informacja o możliwości ubiegania się o środki publiczne dociera zarówno do zainteresowanych podmiotów, jak i do opinii publicznej w mieście za pośrednictwem ogłoszeń w prasie lokalnej, informacji na łamach wydawanego przez Urząd Miasta miesięcznika Wiadomości Ratuszowe,
a także w trakcie organizowanego przez burmistrza dorocznego spotkania z organizacjami.
Jedynym faktycznym ograniczeniem w dostępie do środków publicznych jest nierzetelność w wykonaniu dotowanych przedsięwzięć bądź nie spełnianie przez organizacje wymogów formalnych.
Podobnie została rozwiązana sprawa informowania o podjętych rozstrzygnięciach – lista dotacji stanowi załącznik do budżetu, a cały dokument do roku 2000 był publikowany w formie
załącznika do Wiadomości Ratuszowych, czego jednak nie stosuje się w przypadku sprawozdania z
wykonania budżetu. Nie publikuje się także pełnej listy złożonych wniosków, co w sytuacji znacznych rozbieżności pomiędzy wysokością oczekiwanych środków a faktycznie przyznanymi
kwotami powinno budzić szczególne zainteresowanie opinii publicznej, głównie z perspektywy
jakości wykonania zleconego zadania. Podmioty, które składały aplikacje otrzymują pisemną
informację o podjętym rozstrzygnięciu wraz z ewentualnym uzasadnieniem odmowy.
Zapewnienie dostępu do informacji jest możliwe dzięki realizacji przez Urząd Miasta programu Dobrze funkcjonujący system informowania mieszkańców o sprawach miasta, którego podstawowe
elementy stanowią: publikacje w Wiadomościach Ratuszowych poświęcone pracom Zarządu Miasta,
stałe konferencje prasowe oraz aktualizowana na bieżąco strona internetowa miasta. Ponadto
„elementem systemu konsultacji społecznych jest wykorzystanie adresu e-mailowego urzędu do
kontaktów ze społeczeństwem”5.
Dokumentacja finansowa gminy Cieszyn pozwala dotrzeć do informacji o dotacjach udzielonych z budżetu miasta podmiotom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych na realizację
przedsięwzięć będących zadaniami własnymi gminy. Jest to możliwe dzięki dołączeniu listy
udzielonych dotacji zarówno do planu budżetu na dany rok, jak i do sprawozdania z jego wykonania. Jednakże trzeba wskazać, że nie publikuje się wykazu pomocy niefinansowej udzielonej
przez gminę podmiotom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych, przede wszystkim
lokali udostępnionych do korzystania na preferencyjnych zasadach, co utrudnia ocenę tego
obszaru wsparcia udzielanego organizacjom pozarządowym.
Ocena systemu udzielania dotacji
System udzielania dotacji z budżetu gminy Cieszyn wykazuje kilka poważnych braków.
Za jedno z jego najsłabszych ogniw należy uznać element oceny złożonych aplikacji. Brak
5 Program I/XI/1 [Strategia].
7
znajomości przez aplikujących kryteriów oceny, regulaminu i składu zespołów oceniających oraz
dokumentacji przebiegu procedury oceny złożonych wniosków w zasadzie sprawia, że wymyka
się ona kontroli poprawności tak pod względem merytorycznym, jak i formalnym. Co na przykład znacząco zmniejsza szanse na skuteczne odwołanie się przez podmiot niezadowolony z
rozstrzygnięcia w sprawie jego wniosku.
Ponadto brakuje rozwiązań regulujących kwestię udzielania dodatkowych dotacji w trakcie roku budżetowego, czy w ogóle zmian na liście dotacji – usuwania niektórych pozycji, obniżania
bądź podwyższania kwoty dotacji, a jak wynika z publikowanych list dotacji i ich wykorzystania,
zdarzają się takie przypadki.
Poważnym mankamentem jest brak procedur kontroli realizacji zadań zleconych przez gminę,
które generalnie opierają się przede wszystkim na sprawozdaniach merytorycznych i finansowych
sporządzanych przez organizacje oraz kontroli dokumentów finansowych. W niedostateczny
sposób informuje się o osiągniętych efektach. Co prawda, w części opisowej sprawozdania z
wykonania budżetu wymienia się zrealizowane zadania, które dofinansowano ze środków budżetu
miasta, jednakże nie podaje się żadnych ilościowych danych na temat osiągniętych efektów.
Na uwagę zasługują znaczne rozbieżności pomiędzy wysokością oczekiwanych środków a faktycznie przyznanymi kwotami. Z jednej strony, udzielanie dotacji stanowiących ułamek wnioskowanych kwot może wskazywać na nierzetelność aplikujących. Natomiast z drugiej, taka
polityka zagraża realizacji zadania, a z pewnością wpływa na obniżenie jakości jego wykonania.
W okresie funkcjonowania Programu współpracy z finansowego wsparcia z budżetu gminy
Cieszyn, skorzystało około 70 cieszyńskich organizacji pozarządowych, co stanowi nieco ponad
40% wszystkich działających. Podmioty korzystające z dotacji możemy podzielić na 3
zbiorowości:
● potentatów korzystających z pomocy przekraczającej kwotę 100 000zł – 9 organizacji,
● średniaków korzystających z pomocy w wysokości od 10 001 do 100 000zł – 30 organizacji,
● drobnicę dysponującą jedną lub kilkoma dotacjami w łącznej wysokości nie przekraczającej kwoty 10 000zł – 32 organizacje.
Część podmiotów korzysta z dotacji pochodzących z różnych wydziałów, choć w zasadzie
wiążących się ze sobą.
Generalnie należy stwierdzić, że udzielanie dotacji z budżetu gminy Cieszyn organizacjom pozarządowym odbywa się w zgodzie z obowiązującym porządkiem prawym oraz z zachowaniem
równości szans dostępu do środków publicznych. Zachowuje się także standardy jawności informacji o przyznanych dotacjach, jednakże procedura oceny wniosków nie spełnia kryteriów przejrzystości. Kontrola realizacji zleconych przedsięwzięć jest fakultatywna, zaś ich ocena ani nie
bazuje na opracowanym zestawie mierników, ani nie uwzględnia głosu beneficjentów czy opinii
publicznej. Wydaje się zatem, że zewnętrzna kontrola poprawności wydatkowania środków publicznych w tej formie doznaje znaczących ograniczeń.
Pełna ocena funkcjonowania Programu współpracy będzie możliwa po zidentyfikowaniu efektów
uzyskanych dzięki jego realizacji na przestrzeni kilku ostatnich lat6.
2.3 Zalecenia usprawniające funkcjonowanie Programu współpracy
Wykonana przez nas analiza zapisów oraz funkcjonowania Programu współpracy prowadzi do
wniosku, że wymagane jest, szczególnie na poziomie uregulowań normatywnych, ale także i w
zakresie praktyki, wprowadzenie doń szeregu modyfikacji obejmujących zarówno obszar
współpracy merytorycznej, jak i system udzielania wsparcia dostosowujących cieszyński Program
do nowych wyzwań stających przed partnerami społecznymi poprzez konsumpcję
dotychczasowych doświadczeń z wykorzystaniem rozwiązań wdrażanych w Cieszynie na innych
polach oraz uwzględniających możliwości jakie otwiera w tym zakresie wchodząca w życie ustawa
o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.
Na wstępie należy stwierdzić, że funkcjonalny Program współpracy powinien zawierać
następujące komponenty:
6 Zobacz część Cieszyńska mapa aktywności lokalnej w tej pracy.
8
planistyczny, którego istotę możemy sprowadzić do obligatoryjnego udziału obywateli we
współdecydowaniu o ważnych problemach społeczności lokalnej, której są członkami – w
naszym wypadku będzie to wyznaczanie założeń priorytetów służących realizacji podstawowego celu Programu oraz udział w merytorycznych debatach poświęconych
problemom, którymi zajmują się organizacje;
● operacyjny, obejmujący wymianę informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami Programu,
współpracę merytoryczną w zakresie problemów i zadań, współfinansowanie realizacji
wybranych zadań zgodnych z ustanowionymi priorytetami, co oczywiście wymaga ustanowienia zasad i standardów;
● korekcyjny, koncentrujący się na elemencie oceny i korekty funkcjonującego Programu,
bazując na ewaluacji poszczególnych polityk i wybranych przedsięwzięć.
Zalecanym mechanizmem urzeczywistniającym ideę współpracy partnerów społecznych jest
tworzenie ciał doradczych, podobnie jak ma to miejsce w Cieszynie odnośnie do sektora podmiotów gospodarczych7, które będą skupiać przedstawicieli różnych środowisk cieszyńskiego Trzeciego sektora. Takie rozwiązanie wydaje się konieczne przynajmniej w zakresie opracowywania
obligatoryjnego „rocznego programu współpracy”8, bowiem trudno sobie wyobrazić, aby w tym
procesie decyzyjnym zabrakło głosu zainteresowanych, aktywnych aktorów lokalnej sceny
publicznej. A zarazem pożądanym w każdym innym obszarze aktywności obywatelskiej.
Pomocne może okazać się wykorzystanie potencjału i doświadczenia lokalnych instytucji infrastrukturalnych, jak Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych oraz lokalnych liderów9 jako
naturalnych ośrodków opiniotwórczych.
Zalecane modyfikacje systemu udzielania dotacji powinny objąć m.in.:
● ustanowienie procedury postępowania w sprawie wniosków, gwarantującej jasność, przejrzystość oraz kontrolowalność jej przebiegu obejmującej obligatoryjnie: a) terminy
składania, rozpatrywania i podpisania umów oraz przekazania środków; b) kryteria oceny
przedkładanych wniosków oraz regulamin i skład pracy komisji oceniającej10 oraz
publikację sprawozdań z ich posiedzeń; c) zapewnienie trybu odwoławczego;
● poszanowanie zasady jawności poprzez publikację informacji na temat dotacji udzielonych z budżetu miasta, a obejmującej: a) wykaz złożonych wniosków, b) listę udzielonych
dotacji wraz z podstawowymi danymi o wykonawcy i zadaniu oraz c) listę rozliczonych
dotacji wraz z informacjami o uzyskanych efektach.
Konieczne wydaje się także ustanowienie mechanizmów oceny funkcjonowania Programu
uwzględniających rolę lokalnej społeczności poprzez włączanie przedstawicieli sektora organizacji
pozarządowych oraz opinii publicznej (np. uznane autorytety, klientów i podopiecznych) do wyznaczania obszarów współpracy, oceny wniosków oraz osiągniętych efektów. Taki mechanizm
pozwali dokonywać korekt przyjętych priorytetów oraz kształtować krótko, średnio i długofalową
politykę w tym zakresie. Będzie także pomocny przy opracowywaniu „rocznych programów
współpracy”11.
Zalecane jest pełniejsze wykorzystywanie stron internetowych miasta w celu udostępniania informacji o zasadach oraz realizacji Programu współpracy, w szczególności w zakresie planowanych
zmian w jego strukturze, podjętych rozstrzygnięciach oraz osiągniętych efektach. Takie
rozwiązanie uwiarygodni Program w oczach mieszkańców oraz społeczników, a także zapewni
możliwość społecznej kontroli jego funkcjonowania.
●
7 Jak np. funkcjonujące w ramach Programu II/III/1 Forum Gospodarcze Miasta.
8 Art. 5 pkt 3 Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, który stanowi „Organ stanowiący jednostki
samorządu terytorialnego uchwala roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi (...)”.
9 Pod tym pojęciem rozumiemy duże, dobrze zorganizowane organizacje, świadczące usługi na odpowiednim poziomie, zdolne do koordynowania działań operacyjnych w wybranych obszarach.
10 Tu mieście się także postulat jej uspołecznienia.
11 W tym miejscu warto położyć silny nacisk na konieczność powiązania tego typu programów operacyjne z zapisanymi w dokumentach strategicznych działaniami o charakterze długofalowym, tak aby przyczyniały się do realizacji
pewnej wizji rozwoju miasta.
9
4. Dokumenty
1. Uchwała Zarządu Miasta „Program współpracy między władzami miasta Cieszyna a
organizacjami pozarządowymi”.
2. Uchwała Rady Miejskiej nr XXXVI/314/01 z dnia 25 stycznia 2001 roku „Strategia
rozwoju miasta Cieszyna do 2015 roku”.
3. Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r.
10
3. Cieszyńska mapa aktywności obywatelskiej - raport z badania
3.1 Wprowadzenie
Niniejsze raport powstał przy współpracy z Piotrem Frączakiem.
Cele opracowywanych, ustanawianych i wdrażanych lokalnie – mniej więcej od połowy lat 90tych – gminnych Programów współpracy z organizacjami pozarządowymi możemy podzielić generalnie
na ideologiczne i operacyjne. Te pierwsze zorientowane są na wzmacnianie procesów demokratyzacji, budowanie społeczeństwa obywatelskiego i upodmiotowienie lokalnych wspólnot,
natomiast cele operacyjne koncentrują się na kreowaniu i wspieraniu realizacji szeregu zadań
publicznych przez grupy aktywnych obywateli zorganizowanych w niezależnych podmiotach
nazywanych organizacjami pozarządowymi (NGO), jako realizację zasady pomocniczości
przybierające postać partnerstwa publiczno-prywatnego, a także udrożnienie kanałów transferu
środków publicznych na realizację tych zadań12. Takie podejście cechuje również Program
współpracy między władzami miasta Cieszyna a organizacjami pozarządowymi, gdzie w jego wprowadzeniu
zapisano, iż „Organizacje pozarządowe działające w Cieszynie realizując cele określone w
statutach zaspokajają różnorodne potrzeby społeczne, uzupełniając w ten sposób działalność
władz gminnych, szczególnie w dziedzinie oświaty, kultury, zdrowia i profilaktyki, sportu opieki
społecznej, ochrony środowiska. Skuteczna współpraca organizacji pozarządowych z władzami
miasta Cieszyna przyczyni się do realizacji idei społeczeństwa obywatelskiego”13.
Perspektywa kilkuletnich doświadczeń związanych z funkcjonowaniem – w zmieniającym się
otoczeniu głównie makrospołecznym14 - uchodzącego za rozwiązanie modelowe cieszyńskiego
Programu współpracy stanowi dobrą okazję do wielostronnego przyjrzenia się osiągniętym efektom
(w skali jednej gminy) przy pomocy takich rozwiązań instytucjonalnych oraz ich znaczeniu dla
rozwoju lokalnych społeczności. Działający od 1997 roku Program jest jednym z rozwiązań o najdłuższym stażu, co pozwala na podjęcie próby oceny jego funkcjonowania na kilku płaszczyznach: aktywności obywatelskiej, zaspokajania potrzeb społecznych, efektywności wydatkowania środków publicznych, czy wreszcie funkcjonalności. A zatem chcemy uzyskać
odpowiedzi na kilka pytań:
Jaką rolę odgrywa Program w animowaniu lokalnej społeczności do samoorganizacji?
● Czy wspierane inicjatywy zaspokajają faktyczne (zdiagnozowane) potrzeby lokalnej
społeczności?
● Czy osiągnięte efekty – ilość i jakość świadczonych usług - są adekwatne do wysokości
wydatkowanych środków?
● Czy zasady organizacyjne Programu są funkcjonalne, tzn. gwarantują jawność i przejrzystość procedur, wykluczają konflikt interesów oraz czy nie sprawiają kłopotów jego
uczestnikom – organizacjom, mieszkańcom, administracji – np. poprzez nałożenie
12 Zobacz np. Wstęp oraz Cele Programu do przyjętego w 1998 roku uchwałą Rady Miasta Bielska-Białej Programu
współpracy władz Bielska-Białej z organizacjami pozarządowymi „Lokalne Partnerstwo”.
13 Na marginesie zaznaczmy, iż zacytowany fragment uchwały organizującej proces współpracy partnerów społecznych dosyć dobrze ilustruje tak charakterystyczne dla naszej klasy politycznej opatrzne postrzeganie kierunku działania zasady pomocniczości. Jak pisze Piotr Marciniak „Zapisana w Konstytucji zasada pomocniczości jest często
przez klasę polityczną rozumiana jako zasada dotycząca samorządu terytorialnego. Za formę jej realizacji uważa się
niejednokrotnie po prostu stworzenie trzech szczebli samorządu. Stosunkowo słabo przebija się do świadomości elit
politycznych, a także do świadomości społecznej fakt, że zasada pomocniczości to pozostawianie w społeczeństwie
tych zadań, które społeczeństwo może samo rozwiązać przy jedynie zewnętrznym wsparciu państwa, a nie przy
pomocy urzędników państwowych”. [Marciniak 2002: 135].
14 Mamy tu na myśli wprowadzenie w życie 4 reform ustrojowych 1998 roku (w tym pojawienie się nowych aktorów, takich jak: powiat i województwo samorządowe), zmiany w sposobie wybierania oraz funkcjonowania lokalnych
władz (zmiana ordynacji wyborczej wprowadzająca bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast
w wyborach w 2002 r.), zmiany w zasadach gospodarowania finansami publicznymi (ustawa o finansach publicznych
z 1998 r.), zmiany zorientowane na podnoszenie jakości funkcjonowania administracji publicznej (ustawy o dostępie
do informacji publicznej), a także takie zjawiska, jak np. kryzys gospodarczy, czy pogłębianie procesu integracji z
Unią Europejską.
11
nadmiernych obowiązków prowadząc do wzrostu biurokratyzacji15.
Ewaluacja, poza oceną dotychczasowych dokonań oraz weryfikacją funkcjonalności i przydatności Programu, ma także za zadanie realizację celu projekcyjnego, jakim jest stworzenie podstawy
do kreowania nowych rozwiązań podnoszących jakość, usprawniających działanie, czy wreszcie
przystosowujących do zmian w rzeczywistości społecznej16, których wdrożenie przyczyni się do
harmonijnego rozwoju cieszyńskiej wspólnoty lokalnej.
Badanie, którego wyniki prezentujemy w niniejszym raporcie zostało wykonane w oparciu o
wypracowaną i wielokrotnie stosowaną przez OBAL metodologię mapy aktywności obywatelskiej17.
Do gromadzenia danych wykorzystano technikę wywiadu kwestionariuszowego analizę
dokumentów: wykazów dotacji udzielonych w ramach realizacji Programu w latach 1997-200318,
sprawozdania z wykonania budżetu gminy Cieszyn za lata 2000-2002 i inne dokumenty urzędowe
oraz kwerendę najważniejszego lokalnego tytułu prasowego tygodnika Głos Ziemi Cieszyńskiej za
okres styczeń 2000-czerwiec 2003. Wywiady z przedstawicielami – osobami dobrze poinformowanymi - wybranych cieszyńskich organizacji przeprowadzili przeszkoleni ankieterzy. Celem
badania było skonstruowanie wielowymiarowej Cieszyńskiej mapy aktywności obywatelskiej. Głównym
adresatem badania ankietowego były organizacje, które realizowały przedsięwzięcia dotowane w
ramach Programu współpracy. Na podstawie list dotacji zidentyfikowaliśmy 70 takich podmiotów, w
tym 6 mających siedzibę poza Cieszynem19. Uzupełniająco włączyliśmy do badania 24
organizacje, które nie otrzymały dotacji w ramach Programu. Doboru poszczególnych jednostek z
tej kategorii dokonywano losowo. Ostatecznie w badaniu wzięły udział 72 organizacje, w tym 51
organizacji, które otrzymały dotacje z budżetu miasta w ramach Programu współpracy.
Konstrukcja kwestionariusza wywiadu (patrz załącznik) pozwoliła na zebranie różnorodnych
informacji o samych organizacjach oraz prowadzonej przez nie działalności, które dają się
sklasyfikować w 3 głównych blokach tematycznych: metryczka, zasoby oraz aktywność organizacji. Na pierwszy blok złożyły się dane adresowe, struktura oraz pola i sposoby działania
organizacji. Na drugi, wielkość kadr oraz wysokość i struktura przychodów finansowych organizacji. Natomiast na trzeci, aktywność organizacji na lokalnej scenie publicznej. Poszczególne
pytania w ramach tego bloku dotyczyły informacji o realizowanych przez organizacje na
przestrzeni ostatnich kilku lat przedsięwzięciach, w szczególności tych, które otrzymały wsparcie
w ramach Programu, opinii o użyteczności Programu dla zaspokajania potrzeb lokalnej społeczności
i samej organizacji oraz informacje odnośnie kontaktów z pozostałymi aktorami lokalnej sceny
publicznej: władzami samorządowymi, sektorem przedsiębiorstw i sektorem organizacji. Tu
interesowały nas takie obszary jak współpraca merytoryczna, otrzymane i udzielone wsparcie finansowe i organizacyjne, dostęp i wymiana informacji, a także występowanie do władz
samorządowych z interwencjami w interesie członków organizacji bądź lokalnej społeczności
oraz uwikłanie w konflikty. Osobny obszar naszego zainteresowania stanowiła problematyka
funkcjonowania organizacji w lokalnej polityce. Pytaliśmy o fakt delegowania bądź
rekomendowania kandydatów na radnych i burmistrza w ubiegłorocznych wyborach municypalnych oraz o fakt pełnienia przez członków organizacji funkcji w organach samorządu
terytorialnego – tak radnych i członków organów zarządzających, jak i zajmowanie stanowisk
15 Wyniki badania tego wymiaru zawiera część niniejszej pracy zatytułowana Zasady współpracy cieszyńskich władz
samorządowych z lokalnymi organizacjami pozarządowymi.
16 Poza już wymienionymi przede wszystkim chodzi o nowe rozwiązania w kwestii relacji pomiędzy administracją
publiczną a sektorem organizacji pozarządowych uregulowane na mocy ustawy o działalności pożytku publicznego i
wolontariacie.
17 Założenia teoretyczne oraz prezentacje zrealizowanych badań można znaleźć w Skrzypiec 2002, Frączak,
Skrzypiec 2004.
18 Pełnymi danymi o dotacjach udzielonych w ramach Programu obejmującymi nazwę podmiotu, zakres zadania oraz
wysokość dotacji dysponujemy za lata 2000-2003, natomiast dane za okres 1997-1999 brakuje informacji o zakresie
dotowanych zadań, nie posiadamy także danych o dotacjach (przeznaczeniu oraz wysokości) w kategorii sport i
kultura fizyczna w tym okresie.
19 Te pominęliśmy w naszym badaniu.
12
kierowniczych gminnej czy powiatowej administracji. Ostatnie z poruszanych zagadnień
stanowiła problematyka jawności. Zapytaliśmy o rodzaj sporządzanej informacji na temat
działalności organizacji oraz sposób jej udostępnienia.
Z uwagi na pewne ograniczenia organizacyjne – w tym poważne luki w systemie ewaluacji realizowanych zadań oraz sprawozdawczości organizacji - w badaniu nie został dostatecznie
uwzględniony ilościowy wymiar realizowanych przez organizacje przedsięwzięć, czyli dane o ilości
podopiecznych, beneficjentów i konsumentów konkretnych działań.
3.2 Aktywność obywatelska w Cieszynie
Cieszyn to nieduże miasto na Śląsku Cieszyńskim, jedno z najstarszych miast Polski. W przeszłości stolica Księstwa Cieszyńskiego, obecnie główne miasto graniczne na naszej południowej
granicy, a od 1 stycznia 1999 r. siedziba powiatu cieszyńskiego. Pod koniec 2002 r. liczyło nieco
ponad 37 tysięcy mieszkańców, spośród których zatrudnionych było trochę więcej niż 13 000
osób, zaś 2 350 pozostawało bez pracy20. Cechę charakterystyczną cieszyńskiej społeczności
stanowi duże zróżnicowanie religijne, gdzie obok siebie istnieje kilka wyznań: rzymsko-katolickie,
ewangelicko-augsburskie, zielonoświątkowcy, wolni chrześcijanie, Adwentyści Dnia Siódmego i
świadkowie Jehowy.
Lokalna aktywność obywatelska może przejawiać się na wiele sposobów. Mamy tu na uwadze
zarówno takie indywidualne zachowania, jak np. publiczne występowanie do władz (bezpośrednio
bądź za pośrednictwem mediów), udział w powszechnych głosowaniach (wyborach i referendach), skłonność do dobroczynności, czy angażowanie się w inicjatywy ad hoc na rzecz
sąsiedztwa, ale także podejmowanie działań zbiorowych o dużym stopniu zinstytucjonalizowania
wykraczających poza partykularny interes jednostki21, jak przede wszystkim uczestnictwo w dobrowolnych zrzeszeniach oraz kandydowanie do organów władzy lokalnej.
Uczestnictwo cieszyńskiej społeczności w podstawowych dla systemu demokratycznego formach partycypacji publicznej, czyli wyborach i referendach kształtuje się na średnim poziomie. W
dwóch spośród czterech ostatnich powszechnych głosowań22 wzięło udział nieco ponad 2/3
uprawnionych cieszyniaków, a w parlamentarnych ponad 1/2. Jedynie, co zastanawiające z punktu
widzenia naszych rozważań, wybory municypalne zmobilizowały tylko trochę więcej niż 1/3
elektoratu. O ile w przypadku pozostałych głosowań frekwencja w Cieszynie zdecydowanie
przekraczała zarówno średnią krajową, jak i wojewódzką, zaś na tle innych gmin wchodzących w
skład powiatu, Cieszyn plasował się – poza referendum – pośrodku, to w przypadku wyborów
samorządowych okazał się zdecydowanym outsiderem23. Do form aktywności obywatelskiej
mieszczących się w porządku władzy zaliczamy funkcjonowanie jednej Rady Dzielnicy
(Boguszowice kadencja 1998-2002) oraz Młodzieżowej Rady Miasta.
Cechą charakterystyczną lokalnego uczestnictwa obywatelskiego jest niski poziom konfliktów
pomiędzy organizacjami i władzą samorządową czy samymi organizacjami. Tylko 5 organizacji
zadeklarowało, że w ciągu ostatnich kilku lat toczyło spór z lokalnymi władzami24. Najczęściej
występującym typem konfliktu wydają się być protesty kierowców TIRów oczekujących na
odprawę na cieszyńskim przejściu granicznym, które od czasu do czasu utrudniają poruszanie się
20 Jest to wskaźnik na poziomie średniej krajowej. Najliczniejszą grupę bezrobotnych (28%) stanowią osoby do 25
roku życia. Ze świadczeń pomocy społecznej korzysta w Cieszynie około 1 500 osób (4% populacji).
21 Za podstawową orientację tego typu podmiotów uznaje się prowadzenie działalności zaspokajającej istotne potrzeby społeczne bez orientacji na osiągnięcie zysku.
22 Wybory prezydenckie w 2000 r., wybory parlamentarne z 2001 r., wybory samorządowe z 2002 r. oraz referendum „unijne” z 2003 r. Dane za www.pkw.gov.pl
23 Najwyższa frekwencja w powiecie w referendum (67,34%) i zdecydowane poparcie dla idei akcesji do UE. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2002 r. w Cieszynie, jako jedynej gminie w powiecie nie przekroczyła progu
40%, stanowiąc jedynie 4/5 średniej powiatowej i ukształtowała się nieco poniżej średniej dla województwa
śląskiego.
24 Tylko w jednym przypadku, jak stwierdzili badani konflikt dotyczył problemów współpracy pomiędzy władzami
miasta a organizacją. Jedna z organizacji toczyła spór sądowy ze Strażą Miejską, którego przedmiotem było
funkcjonowanie ścieżki do jazdy konnej. W dwu przypadkach problem dotyczył osób niepełnosprawnych – wysokości środków z budżetu gminy przeznaczanych na rehabilitację oraz innych problemów związanych z ich funkcjonowaniem.
13
po mieście. Ponadto zidentyfikowaliśmy25 tylko dwa typowe konflikty w formie protestu
mieszkańców związane z lokowaniem w sąsiedztwie uciążliwych inwestycji. Pierwszy wymierzony
przeciwko projektowi budowy terminalu granicznego, drugi przeciwko spalarni odpadów26 oraz
kilka wystąpień mieszkańców kwestionujących projektowane zmiany w planie zagospodarowania
przestrzennego27. Protesty mieszkańców budziły także inne decyzje władz, jak np. odmowa
wydania przez Zarząd Miasta zezwolenia na uruchomienia ogródka piwnego. Innego typu wystąpieniem pod adresem władz publicznych były manifestacje studentów cieszyńskiej filii
Uniwersytetu Śląskiego przeciwko wojnie w Iraku, czy „Marsz Milczenia przeciw przemocy”28.
Spór wśród mieszkańców wywołało także rozmieszczenie na terenie miasta kontenerów
Górnośląskiego Towarzystwa Charytatywnego.
Ponadto aktywność obywatelska znajduje swoje uzewnętrznienie w inicjatywach parafialnych,
w formie lokalnych inicjatyw inwestycyjnych29, a także w organizowanych kwestach publicznych
na rzecz poszkodowanych w katastrofach i kataklizmach – powodzi, trzęsień ziemi, w kraju i
zagranicą.
3.3 Cieszyński „Program współpracy”
Historia „Programu współpracy pomiędzy władzami miasta Cieszyna a lokalnymi organizacjami pozarządowymi” sięga 1996 roku, kiedy to z inicjatywy Urzędu Miasta Cieszyna, a w zasadzie ówczesnego Burmistrza Jana Olbrychta rozpoczęto prace nad mechanizmem zaspokajającym oczekiwania cieszyńskiego sektora organizacji pozarządowych realizujących ważne dla lokalnej społeczności przedsięwzięcia. Przyjęty i wdrożony przez Zarząd Miasta Cieszyna
dokument skoncentrował się na najważniejszej dla obu stron kwestii, za jaką uznano dostęp do
środków finansowych z budżetu gminy oraz innej pomocy materialnej [Skrzypiec 1998]. Po upływie roku, gdy „w Cieszynie nikt nie zadaje sobie pytania czy należy współpracować, lecz jak można współpracować lepiej z korzyścią dla lokalnej społeczności” [Jurkowski 1998: 23] wysiłki na
rzecz podniesienia jakości współpracy uzyskały wsparcie ze strony Małopolskiego Instytutu
Samorządu Terytorialnego i Administracji z Krakowa realizującego – pomiędzy lipcem 1997 roku
a majem roku następnego - projekt „Organizacje obywatelskie – partner samorządu terytorialnego. Tworzenie modeli współpracy”30. Największym wyzwaniem przed jakim stanęły w tym czasie
obie uczestniczące w „Programie” strony okazało się „uspołecznienie programu współpracy –
czyli zbudowanie rzeczywistego partnerstwa, systemu wymiany informacji pomiędzy samorządem
i organizacjami, pomiędzy samymi organizacjami oraz systemu wspierania i wzmacniania
cieszyńskich organizacji pozarządowych” [Jurkowski 1998: 24]. Wychodząc temu naprzeciw organizacje zawarły w styczniu 1998 r. porozumienie o nazwie „Cieszyńskie Inicjatywy Organizacji
Pozarządowych”, którego celem było utworzenie ośrodka wspierającego rozwój sektora organizacji, intensyfikację współpracy z lokalnym samorządem oraz budowę społeczeństwa obywatelskiego [Jurkowski 1998: 25].
Wydaje się, że cieszyńska społeczność w miarę sprawnie przeszła przez kryzys początku roku
1999 wywołany zawirowaniami wokół przekazywania środków publicznych m.in. organizacjom
25 Na przestrzeni lat 1998-2003, czyli w trakcie III i IV kadencji samorządu gminnego.
26 Ten drugi okazał się skuteczny, ponieważ władze miasta odstąpiły od realizacji inwestycji.
27 W 1998 r. do 1 zmiany planu zagospodarowania przestrzennego zgłoszono na podstawie kpa 6 protestów i zarzutów, w 1999 r. do 1 zmiany wniesiono 3 zarzuty i protesty, a 2 zmiany nie spotkały się z tą formą zastrzeżeń, w
2000 r. do 1 zmiany wniesiono 4 protesty i zarzuty, w 2001 do 1 zmiany złożono 6 protestów – wszystkie odrzucone
przez Radę Miejską, w 2002 do 3 zmian nie zgłoszono żadnego protestu, natomiast w tym i następnym roku mieszkańcy złożyli kilkanaście skarg na funkcjonowanie Zarządu i Burmistrza Miast, które zostały uznane przez Radę
Miejską za bezzasadne. Za stroną internetową Urzędu Miasta www.um.cieszyn.pl .
28 W przeciągu kilku dni, wiosną br. na cieszyńskim rynku odbyły się dwie manifestacje – nielegalna i legalna, które
zgromadziły kilkadziesiąt osób. Natomiast w „Marszu” wzięło udział około 1500 uczestników, głównie młodzieży
szkolnej.
29 Głównie koncentrujących się na rozbudowie sieci kanalizacji, na co zarezerwowano środki w budżecie gminy
Cieszyn w ramach Programu „Lokalnych Inicjatyw Inwestycyjnych”.
30 Projekt, sfinansowany przez Academy for Educational Development ze środków United States Agency for
International Development (USAID), realizowany był również w sąsiednich gminach: Chybie i Skoczów, a także w
Nowym Sączu i Bielsku Białej.
14
pozarządowym w związku z wejściem w życie ustawy o finansach publicznych. W sierpniu tego
roku Rada Miasta przyjęła uchwałę w sprawie trybu postępowania o udzielenie dotacji na cele
publiczne, sposobu jej rozliczania oraz sposobu kontroli zleconego zadania podmiotom nie
zaliczonym do sektora finansów publicznych i nie działającym w celu osiągnięcia zysku31.
Współpraca cieszyńskiego samorządu z sektorem organizacji – jako jedno z rozwiązań uznawanych za modelowe - była także przedmiotem szeregu projektów współrealizowanych z podmiotami zewnętrznymi i to zarówno o charakterze operacyjnym, jak i badawczym. Szczególnie
aktywne na tym polu było warszawskiego Stowarzyszenia Wspierania Inicjatyw Społecznych
„Asocjacje”, które w latach 1999-2001 zrealizowało projekt „Sieć Lokalnego Partnerstwa”32.
Najważniejsze elementy programu stanowiły zwiększenie wpływu obywateli na życie publiczne w
wybranych gminach33, propagowanie modelowych rozwiązań z zakresu współpracy samorządu i
NGOs oraz stworzenie sieci osób i instytucji wspierających samorządność i współpracę z NGOs
[„Biuletyn LGPP” 1999: 3 (czerwiec)]. W ramach tego projektu Cieszyn brał udział w
przedsięwzięciu „Badanie uczestnictwa obywatelskiego w gminach tworzących Sieć Lokalnego
Partnerstwa” [„Asocjacje” 2000: 7]. Funkcjonowanie cieszyńskiego „Programu” wykorzystano
również na potrzeby projektu „Przejrzysta Gmina – narzędzie wspierające społeczną kontrolę
funkcjonowania administracji publicznej”34.
Realizacja „Programu” zaowocowała opublikowaniem w 1998 r. przez Stowarzyszenie Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej informatora Organizacje pozarządowe w Cieszynie35.
Warto także podkreślić, że „Program” znalazł uznanie w skali ogólnopolskiej, o czym świadczą
nagrody i wyróżnienia przyznane jego współtwórcom i realizatorom. Stowarzyszenie Cieszyńskiej
Młodzieży Twórczej zostało laureatem nagrody głównej w konkursie „Nasza Gmina 1999” za
„Program Aktywizacji Młodzieży” i współudział w realizacji programu współpracy między
władzami miasta Cieszyna a organizacjami pozarządowymi [„Asocjacje” 2000: 5], zaś w 2001 roku Cieszyn został ogłoszony „Naszą Gminą 2001” za „Program współpracy” [Partnerstwo lokalne
2001].
Jednakże, skoro formuła „Programu współpracy”, generalnie związana z kompetencjami organów jednostek samorządu terytorialnego, sprawia, że głównym partnerem władz miasta są
podmioty określane mianem organizacje pozarządowe, które w swej masie składają się na lokalny
Trzeci sektor36, dlatego też zanim przystąpimy do konstruowania mapy aktywności musimy bliżej
przyjrzeć się cieszyńskiemu Trzeciemu sektorowi.
3.4 Charakterystyka trzeciego sektora w Cieszynie – podstawowe statystyki
Na dzień 29 maja 2003 r. w rejestrze Starostwa Powiatowego znajdowało się 147 organizacji
pozarządowych mających swą siedzibę w Cieszynie37. W wyniku realizacji badania zidentyfikowaliśmy dodatkowo 27 podmiotów (w tym dwie fundacje, klika grup i inicjatyw nieformalnych). Stwierdziliśmy, iż 28 organizacji nie prowadzi działalności, zaś niektóre to bądź korporacje
zawodowe, bądź organizacje pomocy wzajemnej, zrzeszenia grup interesu (np. restauratorów).
W 7238 zbadanych przez nas cieszyńskich organizacjach skupia się nieco ponad 15 000 człon31 Uchwała Rady Miasta Cieszyna nr XIB/139/99 z dnia 19 sierpnia 1999 r.
32 Realizacja projektu w latach 1999-2000 została sfinansowana przez Partnerstwo dla Samorządu Lokalnego
(LGPP) ze środków USAID, zaś w okresie 2000-2001 przez Fundację im. Stefana Batorego.
33 Bielsko-Biała, Cieszyn, Gliwice, Konin, Łęczna, Olsztynek, Nowy Sącz wraz z 4 sąsiadującymi gminami wiejskimi.
34 Projekt, sfinansowany przez Partnership for Transparency Fund ze środków United Nations Development Program, zrealizował Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje” w latach 2001-2002.
[Frączak, Skrzypiec 2002].
35 w ramach projektu Organizacje obywatelskie – partner samorządu terytorialnego. Tworzenie modeli współpracy.
36 Mówiąc o organizacjach pozarządowych mamy na myśli podmioty charakteryzujące się posiadaniem osobowości
prawnej (zarejestrowane), nie działające dla osiągnięcia zysku (a ściśle, nie dystrybuujące zysku pomiędzy członkówudziałowców, niezależne od administracji publicznej, samorządne oraz zorientowane na realizację dobra wspólnego
czy też pożytku publicznego.
37 Ten zbiór obejmuje: 83 stowarzyszenia, 38 oddziały i koła, 2 stowarzyszenia zwykłe, 18 stowarzyszeń sportowych, 4 uczniowskie kluby sportowe oraz 1 stowarzyszenia powołane na podstawie odrębnych aktów prawnych.
38 Nasze badania nie obejmowały eksploracji inicjatyw parafialnych i kościelnych, które jeszcze bardziej powiększy-
15
ków39, co stanowi 40% populacji miasta, jednakże członkami wielu tych organizacji40 są osoby z
terenu całego powiatu. I choć trudno twierdzić, że prawie co 2-gi mieszkaniec miasta jest członkiem dobrowolnego zrzeszenia41, to jednak poziom uczestnictwa zasługuje na uwagę. Za niezwykle ważne z punktu widzenia dalszych rozważań należy uznać np. zróżnicowanie liczebności
cieszyńskich organizacji, który to czynnik pozwala wydzielić z całej zbiorowości organizacje o
charakterze masowych oraz kadrowym. Ponadto w oparciu o tą daną statystyczną możemy
sprawdzić czy w przypadku cieszyńskich stowarzyszeń zachodzi zależność pomiędzy liczbą
członków a aktywnością organizacji. Tak wysoki poziom przynależności do organizacji
społecznych pozytywnie odbija się na tle innych miast (np. w Tychach oscyluje wokół 10%
[Skrzypiec 2002a]).
Jedynie 4 cieszyńskie organizacje, skupiające powyżej 1000 członków, możemy traktować jako
masowe42, najczćúciej jednak cieszyńskie NGOsy liczŕ po kilkadziesiŕt lub nieco ponad sto osób.
Taki rozkůad pokrywa sić z tendencjŕ ogólnopolskŕ, gdzie liczba czůonków w poůowie stowarzyszeń nie przekracza 46 osób, co czwarte zrzesza ponad 100 osób, zaú co dwudzieste wićcej niý
750 [Dŕbrowska i inni 2002: 18]. Charakteryzujŕc cieszyński Trzeci sektor musimy stwierdziă, ýe
znaczna liczba organizacji prowadzi swoje dziaůania bazujŕc na wůasnych zasobach czůonkowskich. Tylko 24 ze zbadanych organizacji zatrudnia půatny personel i to z reguůy po kilka osób,
ůŕcznie okoůo 200 pracowników43. Nieco lepiej przedstawia się sytuacja, jeśli chodzi o angażowanie wolontariuszy44. I choć takie deklaracje złożyło 70% badanych cieszyńskich organizacji, to jednak i tu trudno doszukiwać się wskaźników masowego uczestnictwa, bowiem liczba
ochotników to najczęściej kilkanaście bądź kilkadziesiąt osób45, zaś łączną ich liczbę w badanych
organizacjach szacujemy na 850 osób.
Cieszyńskie organizacje cechują się dużym zróżnicowaniem pod względem zasobności budżetów. Wśród 66 organizacji, które podały informacje o wielkości wydatków roku 2002 znajdujemy
zarówno podmioty, które bądź nie dysponowały żadnymi środkami, bądź były to kwoty rzędu
kilkuset złotych, a z drugiej strony organizacje dysponujące wielomilionowymi budżetami46. I
równie dużo jest organizacji, które dysponują kilkunastoma tysiącami, jak i tych, które dysponują
kwotą nie mniejszą niż sto tysięcy złotych. Łączna wysokość wydatków 36 organizacji, które
łyby stan cieszyńskiego Trzeciego sektora. Ponadto z badania wyłączyliśmy organizacje będące korporacjami
zawodowymi, reprezentujące interesy poszczególnych grup przedsiębiorców, a także OSP skupiające w Cieszynie 362
członków.
39 Do podawanych wartości liczbowych – zarówno co do ilości osób aktywnych, jak i wysokości budżetów – należy
podchodzić niezwykle ostrożnie z uwagi na deklaratywny charakter informacji oraz trudności klasyfikacyjne.
Ponadto, o niektórych zbadanych organizacjach, z uwagi na brak informacji o zrealizowanych inicjatywach, trudno
orzec czy faktycznie prowadzą działalność, czy wyłącznie ją deklarują. Por. uwagi zawarte w tekście [Skrzypiec 2002a:
172].
40 W szeregach dwu najliczniejszych - PCK i TPD – według deklaracji skupia się odpowiednio 7500 i 3500 członków. Jednakże cieszyńskie koła TPD zrzeszają tylko 436 osób, co znacznie koryguje w dół ogólną liczbę członków.
41 Dla porównania, w zbadanych w 2001 r. 135 stowarzyszeniach z terenu całego powiatu – co stanowi około 1/3
zarejestrowanych - łączna liczba członków sięgnęła tylko 12 260 osób. [Smykowski 2001].
42 Wydaje się, że za takie w polskich warunkach w skali lokalnej można uznać podmiot liczący więcej niż 1000
członk ó w – abstra h ują c o d jak oś ci teg o cz ł o n k ost wa. D e k lar o wa n y p o zi o m akty w ne g o u czest n ict wa, tz n. licz b y
cz ł o n k ó w angaż ują cyc h się w d zia ł ania o r ga n i zacji szacuje m y w C ieszy nie na p o zi o m ie ¼ .
43 Co zapewnia około 2% miejsc pracy. Udział grupy 5 największych pracodawców zatrudniających powyżej 10 osób
sięga 70% ogólnej liczby miejsc pracy. Jednym z tych pracodawców jest organizacja prowadząca niepubliczną szkołę i
zatrudniająca nauczycieli. Drugim, Beskidzka Grupa GOPR – tu jednak mamy do czynienia głównie z zatrudnieniem
w niepełnym wymiarze. Natomiast 40 organizacji oświadczyło, że nie zatrudnia płatnego personelu. Także i ten
element nie odbiega od tendencji występujących w skali kraju. Por. [Dąbrowska i inni 2002: 17-18].
44 Pytaliśmy o wolontariuszy nie będących członkami stowarzyszenia. Szerzej na ten temat w cytowanej już pracy
[Skrzypiec 2002a: 173].
45 Ponad połowa cieszyńskich organizacji deklaruje, że angażuje wolontariuszy w większość realizowanych przedsięwzięć. Okazuje się, że cieszyńskie organizacje znacznie częściej angażują wolontariuszy do realizowanych działań
niż ma to miejsce w przypadku całego kraju, gdzie tylko 47% organizacji zadeklarowało korzystanie z takiej pomocy.
Natomiast nie różnią się pod względem ilości pozyskiwanych wolontariuszy. Por. [Dąbrowska i inni 2002: 21].
46 Najzasobniejsza organizacja – związek gmin - zajmująca się rozwojem regionalnym i współpracą transgraniczną
dysponuje budżetem w przedziale od 5 do 10 mln złotych. Również rozkład tego parametru w cieszyńskich organizacjach niewiele odbiega od rozkładu zaobserwowanego w skali kraju. Poza faktem, iż żadna z organizacji z siedzibą
w Cieszynie nie dysponuje rocznym budżetem przekraczającym kwotę 10 mln zł. Por. [Dąbrowska i inni 2002: 33].
16
podały kwotę w 2002 roku wyniosła około 4,9 mln zł47. Interesująco przedstawia się udział
środków pochodzących z poszczególnych źródeł. W co 5-tej zbadanej cieszyńskiej organizacji
środki finansowe pochodzą przynajmniej z 5-ciu źródeł, a w budżetach 70% z nich znajdują się
środki pochodzące ze składek oraz z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Nieco mniej
organizacji otrzymuje darowizny od osób i instytucji. Na uwagę zasługuje fakt, że niewiele
organizacji korzysta ze środków pochodzących z zagranicznych programów pomocowych (np.
PHARE), ze środków rządowych, dotacji od innych organizacji krajowych i zagranicznych,
prowadzi działalność gospodarczą, bądź organizuje kampanie, zbiórki publiczne, czy akcje
charytatywne48. Korzystanie z dotacji samorządowych zadeklarowało 47 badanych organizacji, dla
co 3-ciej z nich udział tych środków przekracza 50%49.
Większość cieszyńskich organizacji prowadzi działalność na różnych choć pokrewnych polach50. Najwięcej, bo 60% organizacji, prowadzi działania w obszarze oświaty, edukacji i wychowania. Znacznie mniej, nieco poniżej 50%, zajmuje się sportem, rekreacją, turystyką i wypoczynkiem. Kolejne obszary, to pomoc społeczna, samopomoc i działalność charytatywną
(40%), współpraca międzynarodowa, integracja europejska oraz ochrona zdrowia i rehabilitacja
(po około 33%), hobby, rozwój zainteresowań oraz sztuka, kultura, ochrona zabytków i tradycji
(po 30%). Zaobserwowany rozkład nieco odbiega od preferencji zdiagnozowanych w skali
ogólnopolskiej [Dąbrowska i inni 2002: 15]. Na uwagę zasługuje 5-ciokrotnie większa niż w skali
ogólnopolskiej liczba organizacji deklarujących działania w zakresie współpracy zagranicznej i
integracji europejskiej, co może być podyktowane nadgranicznym położeniem i charakterem miasta oraz sprawnie działającym Euroregionem „Olza”. Pozostałe rozbieżności mogą wynikać z samej konstrukcji badania. Dwu i półkrotnie większy udział organizacji deklarujących działania w
zakresie pomocy społecznej, samopomocy, działalności charytatywnej może być pochodną
koncentracji na organizacjach korzystających z dotacji gminy Cieszyn oraz preferencji samego
„Programu”. Zaś niewielki udział organizacji zajmujących się reprezentacją interesów może być
wynikać z faktu, iż ten typ podmiotu nie został objęty naszym badaniem.
Cieszyńskie organizacje w nieco odmienny sposób od ogółu organizacji w kraju realizują swoje
przedsięwzięcia [Por. Tabela 2]. Najczęściej deklarują prowadzenie wspólnych działań,
bezpośrednie dostarczanie usług członkom i podopiecznym oraz organizowanie szkoleń i
treningów dla organizacji. Prawie dwukrotnie częściej niż ma to miejsce w skali kraju angażują się
we współpracę międzynarodową i finansowe wspieranie osób indywidualnych, zaś o połowę rzadziej w działania o charakterze rzecznictwa. Te rozbieżności wydają się podyktowane uwarunkowaniami wyłuszczonymi powyżej.
Możemy zatem stwierdzić, iż stan cieszyńskiego Trzeciego sektora nie odbiega znacząco od
obrazu sektora w skali kraju. Co prawda, za sprawą wysokiej skłonności członków lokalnej
społeczności liczba zarejestrowanych organizacji na 10 tys. mieszkańców w Cieszynie ponad 5krotnie przekracza średnią dla województwa śląskiego. Jednakże z reguły są to organizacje słabe
kadrowo, skupiające głównie do 50-ciu i to w większości biernych członków. Bowiem, tylko co
4-ty bierze udział w działaniach organizacji. Sprawy nie ratuje wolontariat, który choć stosowany
powszechnie, to z reguły mobilizuje niewielką rzeszę osób. Cieszyńskie organizacje dysponują –
poza wyjątkami – raczej niewielkimi zasobami finansowymi, w dodatku o niskim stopniu
dywersyfikacji źródeł przychodów. Ponadto sektor organizacji trudno uznać za znaczącego pracodawcę, choć i tak pod tym względem znacznie przekracza średnią krajową. Cieszyńskie
organizacje działają w typowych obszarach, choć realizują swoją misję w nieco odmienny sposób.
47 Oszacowaliśmy, iż suma przychodów zbadanych cieszyńskich organizacji osiąga wielkość stanowiącą od 20 do
40% wydatków budżetowych gminy Cieszyn, zaś udział środków gminnych w tych budżetach – dotacje i kontrakty szacujemy od 10% do 40%.
48 Po kilka lub kilkanaście organizacji.
49 Wyniki badań ogólnopolskich wskazują, iż organizacje najczęściej opierają swoje działania na środkach pochodzących ze składek członkowskich (70%), prawie połowa pozyskuje środki z budżetów samorządów terytorialnych,
korzysta z darowizn od osób fizycznych i przedsiębiorstw (40%), natomiast tylko nieliczne (po około 3%) korzystają
ze środków z zagranicznych tak publicznych (np. PHARE), jak i prywatnych (zagraniczne fundacje i inne NGOs).
Por. [Dąbrowska i inni 2002: 35].
50 Prawie 2/3 organizacji deklaruje prowadzenie działalności przynajmniej w 3 obszarach, rekordzista aż w 18!, a
tylko co 5-ta zadeklarowała, że zajmuje się jednym wybranym problemem. Zob. Tabela 1.
17
3.5 Mapa problemów społecznych Cieszyna
Zdiagnozowane na potrzeby opracowania dokumentu „Strategia rozwoju Miasta Cieszyna do
roku 2015”51 problemy społeczne umiejscawia się w kilku kluczowych obszarach:
● społecznym, gdzie dominują zagadnienia związane z bezrobociem, wykluczeniem społecznym i bezdomnością, bezpieczeństwem publicznym oraz problemami uzależnień;
● ekologii, gdzie odczuwalny jest znaczny „wpływ koncentracji przemysłu ciężkiego w
czeskiej części Śląska Cieszyńskiego na zanieczyszczenie środowiska naturalnego w Cieszynie (...), zwłaszcza w formie zanieczyszczeń pyłowych i gazowych”, ale także problem
niskiej emisji, gospodarki odpadami i wodno-kanalizacyjnej, nadmiernej emisji spalin oraz
hałasu komunikacyjnego, a także miejsc rekreacji i aktywnego wypoczynku;
● infrastruktury, gdzie podkreśla się konieczność wprowadzenia kompleksowych rozwiązań w zakresie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, infrastruktury technicznej,
budownictwa mieszkaniowego, infrastruktury oświatowej, usługowo-handlowej, kulturalnej, zdrowotnej, rekreacyjno-sportowej52.
Sprostanie nakreślonym w „Strategii” wyzwaniom poprzez skuteczne rozwiązywanie zdiagnozowanych problemów społecznych wymaga podjęcia szeregu działań planistycznych i operacyjnych, co znajduje odzwierciedlenie w ustanawianych w postaci lokalnego prawa gminnych programach, takich jak m.in.:
● „Bezpieczne Miasto”,
● „Gminny program ochrony środowiska”,
● „Gminny program pomocy osobom niepełnosprawnym”,
● „Gminny program profilaktyki i promocji zdrowia oraz pomocy niepełnosprawnym”,
● „Gminny program wychodzenia z bezdomności i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu”,
● „Niepełnosprawni cieszyniacy w globalnej wiosce internetu”,
● „Program budowy i pozyskiwania mieszkań socjalnych”,
● „Powstrzymać przemoc wobec dzieci”,
● „Program gospodarczy zwiększający atrakcyjność turystyczną Cieszyna”.
Za podmioty zdolne do podjęcia efektywnych działań w ramach wymienionych powyżej programów uznaje się także działające w Cieszynie organizacje pozarządowe, a zatem, po części, niektóre programy adresowane są wprost do lokalnego Trzeciego sektora53.
3.6 Mapa lokalnej aktywności obywatelskiej
Po wprowadzeniu ogólnego kontekstu kształtowania się aktywności obywatelskiej w Cieszynie
przystąpimy do konstruowania „Cieszyńskiej mapy aktywności lokalnej” uwzględniającej takie
wymiary, jak: orientacja na dobro jednostki – dobro wspólne, opozycja wartości (ich ochrona) –
rozwój54; pozycja na kontinuum stała-regularna-cykliczna-jednorazowa; relacja z otoczeniem zewnętrznym wg schematu współpraca(partnerstwo)-wsparcie(pomoc)-wymiana informacji-działania niezależne i równoległe-rzecznictwo-lobbing-konflikt-patologia. Warto jednak pamiętać, że
samo uczestnictwo może posiadać kilka wymiarów: współuczestnictwo – gdy jest to np. grupa samopomocy, uczestnictwo czynne – gdy młodzież bierze udział w zorganizowanych dla nich
zajęciach oraz uczestnictwo bierne – gdy np. kibicuje się uczestnikom rozgrywek sportowych55.
51 Przyjętej uchwałą Rady Miejskiej nr XXXVI/314/01 z dnia 25 stycznia 2001 roku.
52 Na podstawie wyników przeprowadzonego wśród mieszkańców badania ankietowego „Społeczna ocena jakości
warunków zamieszkania w Cieszynie” za najważniejsze możemy uznać 3 zagadnienia: miejsca pracy, mieszkania oraz
powiększenie powierzchni terenów zieleni i obiektów rekreacyjnych. [„Strategia”: 17].
53 Przed delegowaniem większości zadań publicznych do organizacji pozarządowych może powstrzymywać władze
miasta przekonanie, że organizacje pozarządowe, to nie jedyny aktor operujący na tym polu, co odzwierciedla naciski
służb gminnych, a także fakt, że organizacje nie zawsze dysponują wystarczającymi zasobami ludzkimi, finansowymi i
organizacyjnymi pozwalającymi na regularne świadczenie odpowiedniej jakości usług, co stawia je w gorszej pozycji
wobec służb miejskich, czy prywatnych firm.
54 Szerzej na temat założeń teoretycznych konstrukcji „Mapy aktywności lokalnej” w [Frączak 2001].
55 Z uwagi na wyłuszczone już wcześniej ograniczenia nasza analiza nie będzie generalnie odnosić się do tego aspe-
18
Czynnikiem porządkującym „Mapę” są środki finansowe z budżetu gminy Cieszyn przekazywane
w ramach realizacji „Programu współpracy”. „Mapa” poza zobrazowaniem faktycznie przejawiającej się aktywności, w tym tej wspieranej ze środków gminnych ma także pozwolić odkryć
obszary „nadaktywności” oraz „białe plamy” braku aktywności w zakresie zaspokajania potrzeb
lokalnej społeczności. Do konstrukcji „Mapy” posłużyło ponad 300 informacji o inicjatywach
(przedsięwzięciach)56 zrealizowanych w Cieszynie na przestrzeni ostatnich kilku lat w większości
przez podmioty zaliczane do trzeciego sektora57.
Od jednorazowego wydarzenia po instytucję
Zrealizowane przedsięwzięcia nierównomiernie rozkładają się na ogólnej mapie aktywności.
Obszarem58, w których dzieje się najwięcej jest sport i rekreacja – tak dzieci i młodzieży, jak i
osób dorosłych. Co 3-cia cieszyńska inicjatywa polega na prowadzeniu zajęć z młodzieżą, często
przybierających postać treningów, organizacji rozgrywek i zawodów sportowych.
Zdecydowanie mniej przejawów aktywności jest zorientowanych na kulturę, kultywację tradycji
i ochronę dziedzictwa narodowego. Kolejne obszary, to pomoc społeczna, ochrona zdrowia. Z
dużo mniejszą częstotliwością – rzadziej niż co 10-ta inicjatywa - podejmuje się działania w zakresie turystyki, edukacji oraz ochrony środowiska. A jedynie sporadycznie te zorientowane na uczestnictwo w życiu publicznym, czy współpracę międzynarodową i integrację z UE. To ostatnie
spostrzeżenie dosyć wyraźnie zdaje się przeczyć deklaracjom59.
Jak zatem widać, wśród podejmowanych inicjatyw przeważają działania na rzecz dobra jednostki bądź zorientowane na zapewnienie jego realizacji – jak w przypadku ochrony zdrowia i pomocy społecznej - bądź wspierające rozwój uczestników i beneficjentów tych inicjatyw – jak w
przypadku sportu i rekreacji, turystyki, rehabilitacji osób niepełnosprawnych czy edukacji, a także
po części kultury. Zdecydowanie rzadziej60 podejmuje się działania na rzecz dobra wspólnego tak
dla realizacji pewnych wartości – jak w przypadku ochrony dziedzictwa narodowego i tradycji
oraz ochrony środowiska – bądź wspierające rozwój lokalnej społeczności w obszarze
uczestnictwa w życiu publicznym czy współpracy międzynarodowej.
Nieco odmiennie przedstawia się obraz tej aktywności, gdy spojrzeć na nią pod kątem trwałości prowadzonych działań czy stabilności świadczonych usług61. Na potrzeby tej analizy
pogrupowaliśmy zrealizowane w Cieszynie przedsięwzięcia w następujące kategorie: działalność
stała prowadzona permanentnie (codziennie), w określonych godzinach i czasie, najczęściej za
pomocą utworzonej instytucji; działalność regularna, prowadzona z dużą częstotliwością, czasem
w formie kampanii, adresowana do stałego grona odbiorców (np. organizacja rozgrywek),
nierzadko zinstytucjonalizowana; wydarzenia organizowane cyklicznie (np. kolejne edycje
festiwali, turniejów); zdarzenia jednorazowe nierzadko przybierające postać akcji62.
ktu.
56 Posiłkując się koncepcją J.R. Commonsa pod używanymi tu zamiennie terminami „inicjatywa” i „przedsięwzięcie”
będziemy rozumieć kolektywne działania jednostek zmierzające do realizacji wspólnych celów. [Chmielewski. 1995:
43].
57 Głównie w okresie 2000-2003, co w dużej mierze jest pochodną kompletności informacji o dotacjach, czasowego
zakresu kwerendy tygodnika „Głos Ziemi Cieszyńskiej”, a także informacji zebranych w trakcie badań terenowych.
Zdecydowana większość zrealizowanych działań, to inicjatywy o charakterze stałym bądź periodycznym, realizowane
rokrocznie, co powoduje, że kształt „Mapy” w poszczególnych latach nie ulega znaczącym zmianom, a zatem
zgromadzony zbiór danych możemy traktować nieco statycznie.
58 Na potrzeby niniejszej analizy będziemy się posługiwać ogólnymi obszarami, jak: edukacja, ekologia, kultura oraz
tradycja i ochrona dziedzictwa narodowego, lokalne uczestnictwo obywatelskie (udział w życiu publicznym), ochrona
zdrowia, pomoc społeczna, sport i rekreacja, turystyka i wypoczynek oraz współpraca międzynarodowa i integracja z
UE, bliższych faktycznie realizowanym w Cieszynie przedsięwzięciom, rezygnując z bardziej szczegółowego katalogu
przyjętego za Bankiem Danych KLON/JAWOR na potrzeby klasyfikacji obszarów działania organizacji pozarządowych.
59 Do tej kategorii włączyliśmy wyłącznie przedsięwzięcia, które miały charakter wspólnych działań z partnerami z
zagranicy o charakterze transgranicznym, a nie ograniczające się wyłącznie do uczestnictwa w imprezach sportowych
czy wydarzeniach artystycznych, które dosyć powszechnie organizują cieszyńskie organizacje.
60 Szacujemy, na podstawie posiadanych danych, że takich działań jest 4-5-krotnie mniej.
61 Szczególnie to drugie jest istotne z punktu widzenia zaspokajania wyartykułowanych potrzeb społecznych.
62 Pod pojęciem „akcja” rozumiemy tu „konkretne działanie podmiotu społecznego (organizacji, instytucji, grupy
19
Najczęściej, bo co 2-ga cieszyńska lokalna inicjatywa, to wydarzenie jednorazowe, z których co
najmniej 1/3 zorganizowano w obszarze sportu oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
W tym pierwszym obszarze znajdujemy przede wszystkich turnieje i zawody dla dzieci i
młodzieży oraz osób dorosłych, także niepełnosprawnych w kilku dyscyplinach: piłce nożnej, koszykówce, pływaniu, narciarstwie alpejskim, tenisie ziemnym i stołowym oraz innych, nierzadko o
zasięgu regionalnym czy międzynarodowym. W tym drugim, konkursy, plenery, publikacje,
wystawy oraz inne jednorazowe wydarzenia artystyczne adresowane do szerokiego grona
odbiorców. Naszą uwagę zwraca kilka inicjatyw turystyczno-rekreacyjnych zorientowanych na integrację i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. W pozostałych obszarach (edukacja, pomoc
społeczna, zdrowie, ekologia) podejmowane inicjatywy koncentrują się na dostarczeniu wiedzy i
umiejętności w formie szkoleń i warsztatów oraz udzielania bezpośredniego wsparcia
beneficjentom. Natomiast tylko sporadycznie podejmuje się działania o charakterze kampanii
uświadamiających istotny problem, jak np. inicjatywa Stowarzyszenia Przyjaciół Chorych Hospicjum im. Łukasza Ewangelisty „Pozwólcie mi godnie umrzeć”.
Prawie co 3-cia cieszyńska inicjatywa to działanie o charakterze cyklicznym, polegające na organizacji kolejnej edycji danego wydarzenia (festiwalu, konkursu, turnieju), bądź w y dan i u k o lej neg o t o m u, r o c z ni ka p u b li kacji. T a k ż e i t u r o z k ł ad d zia ł ań jest p o d o b ny, b lisk o ½ d zia ł ań z re aliz o w a n o w o bszar ze sp o r t u, a b lisk o ¼ w za k resie k u l t u r y i o c h r o n y d ziedzic t wa na r o d o w e g o
o raz w za k resie o c h r o n y z d r o w ia i t u r ysty ki . W zakresie sportu mamy tu głównie do czynienia z
organizowanymi rokrocznie lub cyklicznie turniejami i zawodami sportowymi dla dzieci,
młodzieży i osób dorosłych, także osób niepełnosprawnych w kilku dyscyplinach, nierzadko o
zasięgu regionalnym czy międzynarodowym. Bliskie temu są inicjatywy turystyczne koncentrujące
się na czynnym wypoczynku, a przybierające formę rajdów. Cykliczne inicjatywy w zakresie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego realizowane są poprzez wydawanie publikacji, jak np.
„Antologia literatury nadolziańskiej”, „Kalendarz Cieszyński”, „Pamiętnik Cieszyński” czy
„Kronika Fotograficzna”, organizowaniu imprez, np.: „Wieczory Muzyczne na Zamku”, „Kino
na Granicy”, Festiwal Muzyki Wokalnej „Viva il Canto”, Festiwal Teatralny „Na Granicy” oraz
Międzynarodowy Festiwal Twórczości Młodzieży, wystawę fotograficzną członków
Cieszyńskiego Towarzystwa Fotograficzne „Prezentacje” oraz inne imprezy. W zakresie ochrony
dziedzictwa narodowego podejmuje się działania mające na celu zachowanie lokalnych tradycji,
jak np. konkursy gwary śląskiej i organizuje obchody rocznicowe i lokalne święta, jak np. „Święto
Trzech Braci”. Organizacja „Charytatywnego Koncertu Wiosennego”, to przykład inicjatywy
łączącej w sobie elementy działania z zakresu kultury i pomocy społecznej, w której ponadto
przenikają się orientacja na dobro jednostki z orientacją na dobro wspólne. Natomiast przedsięwzięcia z zakresu ochrony zdrowia, to, poza typowymi cyklami wykładów o charakterze
profilaktycznym, konkursami wiedzy o zdrowiu oraz innymi wydarzeniami podnoszącymi
świadomość zdrowotną społeczeństwa, działania zorientowane na integrację i rehabilitację osób
niepełnosprawnych, najczęściej w formie zawodów i rozgrywek sportowych. A także działania
zorientowane na podnoszenie wiedzy i umiejętności osób dotkniętych różnymi formami
niepełnosprawności, np. osobom niewidomym, głuchym.
Co 10-ta inicjatywa to działalność prowadzona regularnie, głównie w dwóch obszarach: pomocy społecznej i sportu, nierzadko realizowane przez wyspecjalizowane instytucje. Inicjatywy
pomocowe przybierają postać działalności charytatywnej, koncentrującej się na pomocy rzeczowej osobom ubogim, przeciwdziałania patologiom poprzez organizowanie zajęć pozalekcyjnych oraz wypoczynku letniego i zimowego dla dzieci ze środowisk zagrożonych, rehabilitacji i
integracji osób niepełnosprawnych poprzez działalność terapeutyczną, dowóz dzieci i młodzieży
niepełnosprawnej do Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego, organizację grup
samopomocowych63 oraz tworzenia ciał służących reprezentacji interesów, jak np. „Cieszyńskie
mieszkańców)”, natomiast pod pojęciem „kampania” rozumiemy „sekwencję konkretnych akcji związanych z jedną
sprawą, problemem, celem, podejmowanych przez jeden lub więcej podmiotów”. Natomiast pod pojęciem „akcja
publiczna” bądź „kampania publiczna” rozumiemy działania „mające na celu wpływ na decyzje i działania władzy lokalnej w konkretnej sprawie” [Drążkiewicz 2002: 24].
63 Te dwie ostatnie w równym stopniu możemy zaliczyć bądź do działań z zakresu edukacji, bądź do ochrony zdrowia.
20
Forum Osób Niepełnosprawnych”. W zakresie sportu mamy w zasadzie trzy rodzaje aktywności:
całoroczne zajęcia z dziećmi i młodzieżą prowadzone przez około 10 klubów i stowarzyszeń
sportowych, organizację amatorskich rozgrywek sportowych w różnych dyscyplinach przybierających formę pewnych instytucji, jak: „Amatorska Liga Piłki Nożnej”, „Cieszyńska Amatorska Liga Tenisa Stołowego”, „Międzynarodowa Amatorska Liga Koszykówki” i „Międzyszkolna Liga Hokejowa” oraz realizację programów profilaktycznych, sportowych i rekreacyjnych dla dzieci i młodzieży.
Na terenie Cieszyna zidentyfikowaliśmy również funkcjonowanie około 20-tu wyspecjalizowanych instytucji prowadzonych przez organizacje pozarządowe64. Cechą tych instytucji jest
permanentne świadczenie usług, głównie w obszarze pomocy społecznej i zdrowia. Działa także
kilka instytucji w kulturze i ochronie dziedzictwa narodowego, takie jak: zabytkowa drukarnia i
muzeum drukarstwa, teatr oraz stała sala wystaw i galeria. Ponadto szereg organizacji prowadzi
działalność stałą, choć nie tworzy tak rozumianej instytucji. Cieszyńskie instytucje świadczące
usługi socjalne zajmują się rozwiązywaniem najbardziej istotnych z punktu widzenia lokalnej
społeczności problemów, jak: przeciwdziałanie patologiom społecznym – uzależnienie od alkoholu, narkotyków, problem przemocy w rodzinie, bezdomność, opieka nad dziećmi i
młodzieżą zagrożoną patologiami - rehabilitacja, integracja i rzecznictwo interesów osób
niepełnosprawnych oraz opieka nad osobami w terminalnym stanie choroby. Trzeba jednak
zaznaczyć, że organizacje pozarządowe nie znajdują recepty na rozwiązanie każdego z
występujących w mieście problemów, w tym przede wszystkim w zakresie przeciwdziałania bezrobociu.
Do działań prowadzonych stale, oprócz realizowanych poprzez instytucje, zaliczamy dyżury
pełnione przez członków grup WOPR i GOPR oraz utrzymywanie sztucznego lodowiska. Wszystkie realizowane w ten sposób przedsięwzięcia, podobnie, jak i działania o charakterze cyklicznym są inicjatywami wieloletnimi.
Lokalne uczestnictwo obywatelskie
Niezwykle ważne z punktu widzenia konstrukcji lokalnej mapy aktywności jest przyjrzenie się
sposobom uczestnictwa działających tam organizacji pozarządowym w życiu publicznym, zarówno przez pryzmat „lokalnego uczestnictwa obywatelskiego”65, ale także poprzez kontakty z
innymi uczestnikami Trzeciego sektora, jak i sektora przedsiębiorstw.
Konstrukcja tego elementu „Mapy” będzie się opierać na wynikach badań ankietowych, w
trakcie których pytaliśmy przedstawicieli organizacji o kontakty ich organizacji z władzami miasta,
udział w ostatnich wyborach municypalnych, kontakty z cieszyńskim Trzecim sektorem oraz pozyskiwanie środków od biznesu.
Cieszyńskie organizacje a władze miasta
Intensywność kontaktów cieszyńskich organizacji pozarządowych z instytucjami gminy należy
uznać za stosunkowo niską. Spośród wyróżnionych przez nas kilku obszarów współdziałania
jedynie pozyskiwanie wsparcia finansowego z budżetu miasta wzbudza zainteresowanie zdecydowanej większości organizacji66. Duża grupa organizacji67, zadeklarowała występowanie z
interwencjami do władz publicznych w ważnych dla własnych członków lub lokalnej wspólnoty
64 Pod tym pojęciem rozumiemy podmiot zorganizowany w formie zakładu publicznego, zajmującego się określo-
nym zakresem spraw, który działa w jakiejś dziedzinie, jednak nie urząd [Słownik 1993].
65 Mamy tu na myśli „aktywność mieszkańców gminy mającą na celu wpływ na decyzje władz lokalnych, w tym samorządowej władzy gminnej oraz innych ogniw lokalnej administracji publicznej, a także wszelką działalność, która
wkracza na obszary działalności władzy samorządowej” {Frączak 2001: 45].
66 Z uwagi na konstrukcję badania fakt, że 2/3 ankietowanych organizacji zadeklarowało ubieganie się o środki finansowe z budżetu gminy możemy pominąć. Natomiast szacujemy, że w przeciągu 7 lat funkcjonowania „Programu
współpracy” dotacje otrzymało około 40% czynnych organizacji. Średni deklarowany udział środków gminnych w
budżetach badanych organizacji, które z nich korzystają przekracza 40%, dla ponad 1/3 organizacji jest wyższy niż
50%, a w przypadku 1/5 organizacji wynosi co najmniej 80%.
67 Co prawda, tylko około 45%, jednak w sytuacji praktycznie braku konfliktów zarówno pomiędzy Trzecim sektorem a władzami samorządowymi, jak i wewnątrz samego Sektora w Cieszynie, okazuje się dobrym wynikiem.
Natomiast o konflikcie informowała co 14-ta badana organizacja.
21
sprawach. Przedmiotem zdecydowanej większości interwencji są sprawy związane z funkcjonowaniem interweniującej organizacji bądź problemy jej członków oraz beneficjentów, np.
zwiększenie wysokości dofinansowania z budżetu miasta, poprawa warunków prowadzenia działalności statutowej lub sprawy jednostkowe. Drugą grupę stanowią interwencje w sprawach
problemów dotykających szerokiego grona osób, choć niekoniecznie bezpośrednich
beneficjentów działań organizacji, np. kwestia likwidacji barier architektonicznych. Trzecia,
najmniej liczna kategoria interwencji zorientowana jest na realizację dobra wspólnego i dotyczy
m.in. podniesienia jakości lokalnego życia publicznego, podjęcia działań na rzecz ochrony
cennego obiektu zabytkowego, a także kwestii współpracy pomiędzy władzami miasta a sektorem
organizacji. Jednakże tylko co 4-ta badana organizacja zadeklarowała, że brała udział w
konsultowaniu decyzji podejmowanych przez władze gminne i powiatowe i udział w
organizowanych przez te instytucje szkoleniach, a co 5-ta zasięganie informacji o działalności
organów jednostek samorządu terytorialnego. Wydaje się, że tak niski poziom uczestnictwa
organizacji w przygotowywaniu istotnych dla lokalnej społeczności decyzji, to z jednej strony
brak tradycji stosowania takich rozwiązań na szeroką skalę, ale także niewielkie zainteresowanie
samych organizacji pozarządowych funkcjonowaniem lokalnych instytucji publicznych, w którym
to procesie dostęp do informacji pełni rolę kluczową68.
Uczestnictwo organizacji w lokalnym życiu publicznym może przejawiać się także poprzez
udział ich członków w wyborach oraz zajmowanie miejsc w strukturach lokalnej władzy i
administracji. Okazuje się, że członkowie co 6-tej badanej przez nas cieszyńskiej organizacji
pozarządowej ubiegali się o wybór na stanowisko radnych miejskich, głównie w ramach lokalnych
komitetów wyborczych69. Zaś co 4-ta deklaruje, że jej członkowie są radnymi, bądź urzędnikami
gminnymi. Te dane dowodzą silnych związków pomiędzy sektorem publicznym a sektorem pozarządowym w Cieszynie70, w wyniku czego otwierają się kanały bezpośredniego wpływania przez
poszczególne organizacje na decyzje podejmowane przez władze miasta, co z pewnością przyczynia się do obniżenia skłonności do „jawnego” uczestnictwa w lokalnym życiu publicznym71.
Musimy zdać sobie sprawę, że wyższą skuteczność podejmowanych interwencji dzięki takim
związkom uzyskuje się za cenę wzrostu partykularyzmu. Rozstrzygnięcie czy w Cieszynie przekłada się to wprost np. na wysokość otrzymywanych z budżetu gminy dotacji pozostaje sprawą
otwartą72.
Współpraca wewnątrzsektorowa
Naturalnym partnerem organizacji pozarządowych w realizacji przez nie swojej misji są one
same. Najbardziej oczywistym celem poziomej współpracy na szczeblu lokalnym może być
68 W tym miejscu warto wskazać przykład owocnej merytorycznej współpracy. W 2002 r. władze miasta zaprosiły
m.in. organizacje pozarządowe do zgłaszania propozycji mających na celu zwiększenie ruchu turystycznego w
mieście. Inicjatywa spotkało się z dużym odzewem, przede wszystkim Koła Przewodników Beskidzkich PTTK,
którego uwagi zostały uwzględnione w przyjętym uchwałą Rady Miejskiej Cieszyna „Programie gospodarczym zwiększającym atrakcyjność turystyczną Cieszyna”.
69 Najwięcej przedstawicieli organizacji startowało w ramach lokalnych Komitetów Wyborczych Wyborców - 4 w
ramach komitetu „Wspólnota dla Cieszyna”, który obsadził zarówno stanowisko Burmistrza, jak i prawie połowę
mandatów radnych, tylko 2 organizacje zadeklarowały, że jej przedstawiciele obsadzili miejsce w komitetach
partyjnych (SLD-UP oraz prawicowe i centrowe), a 3 organizacje nie określiły komitetu wyborczego, z którego
startowali ich członkowie.
70 Nie dysponujemy wystarczającymi danymi empirycznymi pozwalającymi udowodnić tezę, że aktywność obywatelska stanowi odskocznię do kariery samorządowej w Cieszynie, choć wydaje się to wysoce prawdopodobne. Lakoniczność udzielonych odpowiedzi utrudnia wnioskowanie w tym zakresie, a nie zawsze związki personalne dotyczą
Cieszyna.
71 Niektóre organizacje wprost wyrażają żal z powodu braku takich powiązań. Cennym komentarzem do zaobserwowanej sytuacji jest konstatacja Grażyny Woronieckiej, iż „(...) samoorganizacja grupy interesu w zinstytucjonalizowaną grupę nacisku okazała się, o wiele mniej efektywnym środkiem realizacji interesów niż pragmatyczne
zorientowanie na zarządców wywodzących się ze wspólnot komunalnych.” [Woroniecka 2001: 258].
72 Spośród 17 organizacji deklarujących związki personalne z cieszyńskim samorządem, 2 organizacje w latach 19972003 otrzymały dotacje w łącznej wysokości 550 000zł i 240 000zł, 3 organizacje kwoty od 20 000 do 70 000zł, 4
organizacje kwoty w wysokości poniżej 10 000zł, a 7 organizacji nie otrzymało ani złotówki w ramach „Programu
współpracy”. Pomijamy tu fakt, że niektóre organizacje otrzymują środki publiczne np. w ramach dotacji oświatowej
na prowadzone przez siebie szkoły. Jednakże procedury przekazywania tych środków rządzą się innymi prawami.
22
konieczność powiększenia zasobów jakimi dysponują organizacje dla realizacji szerzej zakrojonych przedsięwzięć. Innym, wymiana doświadczeń, wiedzy i umiejętności. Jednakże wewnątrzsektorowa współpraca nie musi ograniczać się do działań branżowych. Ważnym celem
wspólnych działań mogą być także inicjatywy integrujące i wzmacniające lokalny trzeci sektor
oraz zorientowane na budowanie jego reprezentacji. Czynnikiem ograniczającym skłonność do
kooperacji może być konkurowanie o dostępne lokalnie środki finansowe.
Z jednej strony skłonność cieszyńskich organizacji do wewnątrzsektorowej kooperacji możemy
ocenić jako wysoką. Realizację wspólnych działań z innymi podmiotami zadeklarowało prawie
2/3 z nich podając informacje o konkretnych przedsięwzięciach. Znajdujemy tu zarówno
współpracę przy organizacji i prowadzeniu wyspecjalizowanej instytucji regularnie świadczącej
usługi socjalne, współorganizację cyklicznych imprez, jak i podejmowane ad hoc akcje. Szeroki
krąg partnerów wspólnych inicjatyw, który nie ogranicza się wyłącznie do uczestników lokalnego
trzeciego sektora, poza krajowymi i zagranicznymi organizacjami pozarządowymi stanowią
instytucje publiczne (np. MOPS), służby państwowe (np. Policja), parafie, a także lokalne przedsiębiorstwa. Natomiast z drugiej strony okazuje się, że zakres tej współpracy jest bardzo
ograniczony. Z innych możliwości korzysta niewiele cieszyńskich organizacji73, co wydaje się
wskazywać raczej na ich strukturalną słabość oraz dysponowanie niskimi zasobami niż brak
gotowości do współdziałania.
Pomimo wysiłków Stowarzyszenia Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej, które jest gospodarzem
„Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych”, zaangażowanie cieszyńskiego trzeciego
sektora w działania infrastrukturalne należy uznać za stosunkowo niskie74, podobnie, jak poziom
finansowego wsparcia tego typu inicjatyw ze strony gminy. Wydaje się, że w większym stopniu
rolę partnera przy realizacji tego typu inicjatyw pełni cieszyńskie Starostwo Powiatowe, zaś Urząd
Miasta kieruje środki na wybrane rozwiązania branżowe, jak np. Cieszyńskie Forum Osób
Niepełnosprawnych czy Centrum Informacji dla Osób Niepełnosprawnych75.
Cieszyńskie organizacje a biznes
Z innego typu partnerstwem mamy do czynienia w przypadku kontaktów pomiędzy organizacjami pozarządowymi a przedsiębiorstwami. Celem takich działań jest przede wszystkim pozyskanie środków finansowych koniecznych do realizacji zaplanowanych działań.
Działalność większości cieszyńskich organizacji jest wspierana w różnorodnej formie przez
sektor przedsiębiorstw76. Zdecydowanie najczęściej w postaci pieniężnej poprzez przekazanie darowizny, dotacji, sponsoring, zakup reklamy czy usług. Tylko sporadycznie organizacje
otrzymują77 pomoc rzeczową w postaci materiałów budowlanych, żywnościowych, czy świa73 W szkoleniach organizowanych przez inne organizacje uczestniczyli przedstawiciele 40% cieszyńskich NGOsów.
Dotacje udzielane przez inne organizacje otrzymało tylko 15% cieszyńskich organizacji. Dla połowy z nich udział
tych środków był znaczący i przekraczał 50% przychodów, przeciętnie jednak stanowił około 1/3 budżetu. Jedynie
11% cieszyńskich NGOsów udzieliło finansowego wsparcia innej organizacji, a 25% dzieliło wspólny lokal. Niewielka próba nie pozwala na daleko posunięte wnioskowanie. Zatem gwoli uzupełnienia dodajmy jedynie, że dotacje
udzielane przez inne organizacje otrzymywały te cieszyńskie organizacje, które posiadają budżety o wielkości od
kilkunastu do kilkuset tysięcy złotych, a środki pochodzą z kilku – 4 lub więcej źródeł.
74 W przyszłym roku cieszyński Trzeci sektor może być adresatem nowego projektu o charakterze infrastrukturalnym, którego inicjatorem jest Cieszyńskie Stowarzyszenie Pomocy Wzajemnej „Barka”. Tak wynika z wypowiedzi
przedstawiciela Stowarzyszenia w trakcie debaty „Współpraca władz Cieszyna i organizacji pozarządowych”
zorganizowanej przez Cieszyńskie Stowarzyszenie Młodzieży Twórczej w ramach projektu „Akademia Współpracy”
finansowanego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności za pośrednictwem FRDL, Cieszyn, 10 października
2003 r.
75 Jest to doskonały przykład „choroby” na jaką cierpi spora grupa polskich gmin. Główną przyczyną uniemożliwiającą udzielanie dotacji na realizację przedsięwzięć oraz funkcjonowanie instytucji wspierających rozwój lokalnego
sektora organizacji pozarządowych należy uznać fakt, że w katalogu zadań własnych gminy, w przeciwieństwie np. do
powiatu, nie została ujęta współpraca z organizacjami pozarządowymi. Taki zapis wprowadziła dopiero nowelizacja
ustawy o samorządzie gminnym z 2001 r. Jednym z praktykowanych wcześniej, choć niezbyt chętnie, rozwiązań
pozwalających obejść ustawę było zapisywanie tego typu zadań w dziale budżetu „Promocja”.
76 Tylko około 23% badanych zadeklarowało, że nie otrzymuje takiego wsparcia. Natomiast w budżetach 37 badanych organizacji, które stwierdziły, że otrzymały darowizny od osób, instytucji i firm (nie będące opłatami za usługi)
ich udział szacujemy średnio tylko na około 20%.
77 Być może taki jest rozkład preferencji organizacji ubiegających się o wsparcie ze strony biznesu, preferujących
23
dczenia usług, takich jak wykonanie masztu oświetleniowego, użyczenia środków transportu, a
nawet dostarczania kwiatów kobietom po zabiegu mastektomii.
Aktywność obywatelska a środki z budżetu miasta
Jak wynika z dotychczasowych naszych rozważań niezwykle istotną rolę we wspieraniu lokalnej
aktywności obywatelskiej odgrywają środki publiczne pochodzące z budżetu miasta. W okresie
funkcjonowania „Programu współpracy” dotacje z budżetu miasta otrzymało 70 podmiotów, zaś
w latach 1997-2003 łącznie wydatkowano w tej formie ponad 4 mln złotych78. Zbiorowość
dotowanych podmiotów możemy podzielić na kilka kategorii ze względu na wielkość kwot jakie
otrzymały:
● organizacje, które w latac h 1 997-2003 o t r zy ma ł y łą cz nie c o naj m n iej 1 00 000z ł, su ma d o tacji d la 1 0 p o d m i o t ó w p r ze k racza 3 1 00 000z ł, c o stan o w i w ię cej n i ż ¾ p u li śro d k ó w;
● organizacje, które otrzymały dotacje o łącznej wielkości od 10 000 do 100 000zł, suma
dotacji dla 28 podmiotów przekroczyła kwotę 900 000zł (średnio po 32 272zł), co stanowi nieco ponad 20% puli środków;
● organizacje, których łączne dotacje w latach 1997-2003 nie przekroczyły kwoty 10 000zł,
suma dotacji dla 32 podmiotów wyniosła 114 000zł (średnio po 3 563zł), co stanowi
2,7% łącznej puli środków.
O znaczeniu środków gminnych dla rozwoju aktywności lokalnej przesądza zarówno wolumen
udzielonych dotacji, jak przede wszystkim ich przeznaczenie. Od chwili uruchomienia „Programu
współpracy” wielkość dotacji udzielonych z budżetu gminy Cieszyn rokrocznie wzrasta osiągając
wartość od 900 tys. do 1 mln zł79. Jednakże te środki są bardzo nierównomiernie roz ł o ż o ne
p o m ię dzy p oszczeg ól n y m i b ra n ż a m i. G r os d o tacji, b o p ra w ie ¾ jest k ie r o w a n yc h na realizację
p r ze dsię wzięć z zak resu o c h r o n y z d r o w ia 80, sportu i kultury fizycznej. Dużo niższą pulę środków
przeznacza się na działania w zakresie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego81 oraz pomocy
społecznej. Śladowe ilości środków (około 2,5%) trafiają do podmiotów podejmujących
inicjatywy z zakresu turystyki, edukacji ekologicznej, promocji oraz rolnictwa.
Analiza strumieni środków finansowych kierowanych w postaci dotacji na wspieranie realizacji
zadań własnych gminy wykazuje dużą koncentrację na kilku wybranych typach przedsięwzięć lub
odbiorców.
Największy strumień środków jest kierowany na wsparcie funkcjonowania prowadzonych
przez organizacje pozarządowych instytucji zajmujących się świadczeniem usług socjalnych – w
zakresie przeciwdziałania bezdomności, uzależnieniom, przemocy w rodzinie82. Spory, choć
znacznie mniejszy strumień dotacji83 kierowanych jest na realizację różnorodnych działań z
dziećmi i młodzieżą – od prowadzenia szkolenia sportowego i organizację zawodów sportowych
przez organizację wydarzeń artystycznych po prowadzenie zajęć edukacyjnych, wychowawczych i
pomoc finansową.
78 Z uwagi na brak informacji o dotacjach na zadania z zakresu sportu i kultury fizycznej w okresie 1997-1999 nie
jesteśmy w stanie określić faktycznej kwoty, którą można oszacować w przedziale 4-5 mln zł. Pełnymi danymi
dysponujemy za okres 2000-2003 i w tym okresie łączna kwota udzielonych dotacji sięgnęła 3,4 mln zł. Ponadto do
dyspozycji organizacji są środki np. z subwencji oświatowej oraz innych dotacji celowych otrzymywanych przez gminy z budżetu państwa na realizację zadań zleconych, np. w zakresie opieki społecznej.
79 Przeciętnie w latach 2001-2003, co stanowi około 1,8% wydatków budżetowych gminy.
80 Głównie w zakresie przeciwdziałania patologiom z dochodów Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
81 Warto jednak wspomnieć, iż w tym obszarze działa kilka gminnych instytucji (Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom
Narodowy”, Teatr im. A. Mickiewicza, Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej) prowadzące szeroko zakrojoną
działalność, a w 2002 r. łącznie otrzymały z budżetu gminy środki w wysokości 1,5 mln zł. Inicjatywy w zakresie
kultury realizują także Biblioteka Miejska i Książnica Cieszyńska, na których funkcjonowanie w tym samym roku
przeznaczono 1 362 600zł z cieszyńskiego budżetu.
82 Na te działania przeznacza się około 40% łącznej puli środków w ramach „Programu Współpracy”. Kilka instytucji otrzymuje kwoty rzędu kilkudziesięciu lub stukilkudziesięciu tysięcy złotych rocznie.
83 Wydatki na ten cel nie sięgają nawet połowy puli przeznaczonej na funkcjonowanie pozarządowych instytucji
usług socjalnych, a prawie 2/3 puli to wydatki na prowadzenie działalności szkoleniowej oraz treningów dzieci i
młodzieży w różnych dyscyplinach sportu.
24
szkoleniowych. Niewielką część tej puli przeznacza się wyłącznie na zajęcia dla dzieci
zagrożonych patologiami. Osobną, choć równie wielką pulę środków pochłaniają dotacje
związane z utrzymywaniem sztucznego lodowiska. Dużo mniejsze strumienie środków trafiają w
postaci dotacji na realizację wydarzeń artystycznych, głównie znanych cieszyńskich festiwali84. W
dalszej kolejności, poważne środki trafiają na organizację rozgrywek i zawodów sportowych oraz
rehabilitację osób niepełnosprawnych. Wielkość środków przeznaczonych na realizację inicjatyw
turystycznych, charytatywnych, edukacyjnych, szkoleniowych, pielęgnujących tradycję i
dziedzictwo kulturowe, a także polegających na wydawaniu publikacji jest niewielka85.
W okresie lat 2000-2003 największą liczbę dotacji udzielono na realizację działań w zakresie
sportu i kultury fizycznej oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Znacznie mniej na
działania w zakresie turystyki, pomocy społecznej oraz ochrony zdrowia. A tylko w jednostkowych przypadkach na działania w zakresie ekologii, edukacji, czy promocji gminy.
Zebrane dane nie upoważniają nas do formułowania wniosków o efektywności wydatkowanych środków publicznych w ramach „Programu współpracy”, ponieważ niewiele wiemy o liczbie
uczestników i beneficjentach realizowanych przez cieszyńskie organizacje przedsięwzięć. Nie
dysponujemy również innymi wskaźnikami pomiaru w tym zakresie86.
Program współpracy w oczach cieszyńskiego Trzeciego sektora
Powyższa analiza wpływu „Programu współpracy” na kierunki rozwoju lokalnej aktywności
obywatelskiej wskazuje na jego niewątpliwe oddziaływanie na to jakie i do kogo adresowane inicjatywy realizuje się w mieście. Przyjrzyjmy się zatem odbiorowi funkcjonowania „Programu”
przez cieszyński Trzeci sektor.
Ocena dotychczasowych doświadczeń
Zdecydowana większość badanych przez nas organizacji bądź korzysta z „Programu”, bądź
potrafi sformułować jego ocenę87. W gronie organizacji, które nie korzystają znalazły się m. in.
organizacje nowopowstałe, związek gmin oraz organizacja, która zdaje się nie radzić sobie z procedurami.
Formułowane przez organizacje – zarówno pozytywne88, jak i negatywne – oceny funkcjonowania „Programu” koncentrują się głównie na kwestii finansowej. Inne zagadnienia pojawiają się
jednostkowo i to w zasadzie także w związku z problemem finansów. Pozytywną ocenę wraz z
postulatem wprowadzenia usprawnień zgłosiła jedna organizacja, jedna wskazała na niesprawiedliwy podział środków, również jedna podkreśliła „dobry przepływ informacji”. Znaczenie finansowego aspektu „współpracy” pojawia się zarówno po stronie organizacji afirmujących, które
najczęściej stwierdzają, że bez środków z budżetu gminy nie byłyby w stanie prowadzić tak szeroko zakrojonej działalności, jak i dezaprobujących „Program”. Jednakże po obu stronach
pojawiają się wypowiedzi o niewystarczającej puli środków asygnowanych w ramach „Programu”.
Przy czym organizacje krytycznie oceniające „Program” wskazują, że środki, jakie otrzymują z
puli „Programu” są bez znaczenia dla realizacji przez nie zadań statutowych. W jednym
przypadku podniesiono kwestię zmiany zasad udzielania dotacji z przedmiotowej na podmiotową
jako bardziej elastyczną, a tym samym przystępniejszą dla takich podmiotów, jak organizacje
pozarządowe. Pozostałe krytyczne oceny i uwagi dotyczą stosunku administracji samorządowej
84 Które mogą służyć zarówno promocji miasta, jak i wzbogacaniu jego mieszkańców, a zatem realizować dobro
wspólne i jednostkowe.
85 Tego typu inicjatywy są działaniami aktywizującymi lokalną społeczność.
86 Jak stwierdza autorka raportu sporządzonego na potrzeby projektu „Przejrzysta Gmina”), „Dokumentem, którego nie udało się zdobyć okazały się sprawozdania poszczególnych jednostek organizacyjnych urzędu gminy o wykorzystaniu dotacji udzielonych z budżetu gminy. Utrudnienie w dostępie do tych dokumentów tłumaczono tym, że
zawierają one szereg informacji wykraczających poza interesujący nas zakres, a tylko kilka linijek dotyczy dotacji.
Udostępniono mi jednak sprawozdanie finansowe MOPS. Uzyskanie sprawozdań poszczególnych jednostek byłoby
możliwe przy szczególnym uporze, jednak o ile łatwo uzyskać informację ustną, o tyle odczuwam duży opór przy
prośbie o powielenie dokumentów (na pewno wymagałoby to zgody kilku osób na różnych szczeblach władz
gminnych)”.
87 Co wynika z wyjściowego założenia badania, że głównym obiektem badania są organizacje dotowane z budżetu
gminy.
88 P ra w ie ¾ an kiet o wa n yc h o r ga n izacji p o zy ty w n ie o ce nia „ P r o g ra m ”, w szczeg ól n oś ci jeg o z na cze nie d la m o żli w o ś ci p r o w a d ze nia w ł asnej d zia ł al n oś ci stat u t o w ej
25
do lokalnych inicjatyw obywatelskich. A tu wskazuje się na fakt, że organizacje pozarządowe
odbierane są przez miejskich urzędników „jako coś, co sprawia problem”. Podnosi się, że niska
orientacja w zakresie działania ogółu organizacji na danym terenie, „sprawia, że zyskują nie ci,
którzy naprawdę działają”. A nawet jedna z organizacji oskarża Urząd Miasta o jej
dyskryminowanie, stwierdzając „Opinia dość negatywna. Może inne organizacje go sobie chwalą,
ale nasze stowarzyszenie nie widzi praktycznie żadnych możliwości współpracy z Urzędem Miasta ze względu na bardzo negatywne podejście władz miasta, które nie chcą nawet o nas słyszeć”.
„Program współpracy” a potrzeby i problemy cieszyńskiej społeczności
Nie dysponujemy twardymi danymi powalającymi wnioskować o stopniu zaspokajania potrzeb
dzięki realizacji wspieranych przedsięwzięć. Podjęliśmy jednak próbę zweryfikowania przydatności „Programu” w tym zakresie poprzez zwrócenie się do badanych organizacji, aby te
spojrzały na efekty „Programu” z perspektywy korzyści odnoszonych tak przez beneficjentów
świadczonych usług lub osoby biorące udział w organizowanych przedsięwzięciach, jak i lokalną
wspólnotę jako taką. Możemy uznać, że jest to także swoista samoocena własnej efektywności.
Opinia organizacji o stopniu zaspokajania potrzeb mieszkańców miasta za sprawą realizacji
przedsięwzięć, które uzyskują dofinansowanie ze środków budżetu gminy okazuje się bardzo
zróżnicowana, bardziej niż ocena przydatności „Programu” dla działania samych organizacji. Na
podstawie odpowiedzi respondentów możemy stwierdzić, że także i w tym obszarze przeważają
opinie pozytywne89, choć obarczone są wieloma zastrzeżeniami. Stosunkowo często wskazuje się
na fakt tylko częściowej efektywności „Programu” – zaspokajania różnorodnych jednostkowych
potrzeb, np. podopiecznych danej instytucji, ale także członków i pracowników90, a niskiej
skuteczności rozwiązywania globalnych problemów cieszyńskiej społeczności. Przyczyny tego
stanu rzeczy, wg badanych organizacji leżą tak po stronie „Programu” i władz samorządowych,
gdzie wskazuje się głównie, choć nie tylko91, na niewystarczające środki finansowe, ale są
pochodną niekorzystnych zjawisk zachodzących na poziomie makrospołecznym92.
Trzeciosektorowa wizja „Programu współpracy”
Z dotychczasowej analizy wynika, że współpraca partnerów społecznych w Cieszynie stanowi
kluczowy czynnik animowania lokalnej aktywności. Podstawową formę tejże współpracy stanowi
udzielanie finansowego wsparcia z budżetu gminy realizowanym przez organizacje pozarządowe
przedsięwzięciom. I choć poziom tego zaangażowania okazuje się dosyć znaczny, to jednak
ograniczenie się wyłącznie do tego aspektu musimy uznać za zubożenie idei lokalnego
partnerstwa publiczno-prywatnego. Oczywiście, zakres realizowanej faktycznie współpracy zależy
zarówno od przyjętych rozwiązań, ale także od artykułowanych przez partnerów potrzeb oraz
podejmowanych prób ich realizacji93. Również w zakresie kształtowania mechanizmów. Zwróciliśmy się do badanych organizacji o sformułowanie własnych oczekiwań w tym zakresie. Z
możliwości wypowiedzi skorzystało 2/3 badanych.
Zakres proponowanych zmian jakim powinien zostać poddany obecnie funkcjonujący „Program współpracy” jest ogromny i odnosi się zarówno do potrzeb poszczególnych organizacji, jak
i całych branż, ale przede wszystkim mają one na uwadze cele ogólnospołeczne. Jedynie kilka
organizacji wyraziło przekonanie, że dotychczasowe rozwiązania są dobre, a „Program” jako całość nie wymaga korekt.
Proponowane zmiany o charakterze ogólnospołecznym dotyczą wielu aspektów. Jednym z naj89 O dokonanie oceny „Programu” pod tym kątem pokusiło się jedynie 2/3 badanych organizacji. Oceny pozytyw-
ne stanowiły ¾ u d ziel o n yc h o d p o w ie d zi, c o sta n o w i tylk o p o ł o wę ba dan yc h o r ga nizacji. W ię ksz ość o ce n t o n ie stety
lak o n i cz ne st w ier d ze nia „ ta k” lu b „ n ie”.
90 Zacytujmy dwie dosyć charakterystyczne wypowiedzi ilustrujące ten problem: 1) „Środki finansowe uzyskiwane
dzięki programowi współpracy pomagają przynajmniej w zaspokojeniu potrzeb kobiet zrzeszonych w >Amazonkach<”; 2) „W pewnym sensie tak. Z punktu widzenia naszego Stowarzyszenia można jednak mówić o dość wąskim
zakresie tego wpływu. Dzięki funkcjonowaniu Stowarzyszenia 50 osób ma pracę i otrzymuje wynagrodzenie.”
91 „Działania miasta nie są wystarczające, sprawa załatwiana jest >po najmniejszej linii oporu<”.
92 „(...) Sytuacja gospodarcza powoduje, że poszerza się sfera osób wykluczonych społecznie - potencjalnych klientów”.
93 Czego potwierdzeniem są następujące przykłady: przywołana już tu konsultacja projektów wspierających rozwój
turystyki w mieście, czy stwierdzenie jednej z badanych organizacji, że „pomimo braku pełnomocnika ds. NGO w
trudnych przypadkach można uzyskać w Urzędzie Miasta pomoc oraz wsparcie merytoryczne”.
26
ważniejszych jest kwestia poszerzenia samego zakresu współpracy, m.in. o konsultacje i współdecydowanie o priorytetach, spotkania samych organizacji oraz władz z organizacjami94. Innym
istotnym poruszonym zagadnieniem jest kwestia jakości procedur tak w zakresie udzielania dotacji poprzez ich uproszczenie, uelastycznienie95, uspołecznienie i podniesienie efektywności96, a
także udrożnienie kanałów dystrybucji informacji97. Kolejny zestaw propozycji odnosi się do
kwestii finansowych, gdzie oprócz podstawowego postulatu, jakim jest wzrost wielkości środków,
formułuje się także oczekiwania zmiany gminnej polityki wobec organizacji w zakresie pobierania
czynszów i opłat za udostępnianie gminnych lokali oraz uregulowanie kwestii przekazywania
budynków i lokali na własność organizacjom98. Nie mniej ważne są propozycje ustanowienia
mechanizmów wspierających rozwój organizacji polegające na dostarczaniu wiedzy w zakresie
księgowości, administrowania i zarządzania organizacją, ale także ubiegania się i korzystania ze
środków zewnętrznych, np. Unii Europejskiej99 oraz poprzez promowanie cieszyńskiego
Trzeciego sektora100. Ostatnia grupa uwag i propozycji dotyczy koniecznej zmiany podejścia
lokalnej władzy i administracji do cieszyńskich organizacji poprzez lepsze rozpoznanie ich
możliwości i potrzeb, wyeliminowanie osób nieprzychylnych o aroganckim bądź wrogim
nastawieniu101.
3.7 Cieszyńska mapa aktywności obywatelskiej – rekapitulacja
Celem projektu polegającego na skonstruowaniu „Cieszyńskiej mapy aktywności lokalnej” jest
odwzorowanie stanu zaangażowania się cieszynian w życie własnej społeczności poprzez
uczestnictwo w różnorodnych inicjatywach i działaniach o charakterze wykraczającym ponad
realizację partykularnych interesów działających102. Na „Mapie” uwzględniono takie wymiary, jak
intensywność lokalnej aktywności, obszary i formy przejawiania się oraz poziom i skutki inter94 Jak stwierdza jeden z badanych „Odczuwalny jest brak bezpośredniego dialogu pomiędzy władzami gminy a
organizacjami. Nie ma spotkań tematycznych, debat, rzadko zasięga się opinii organizacji. Członkowie organizacji
rzadko są zapraszani na posiedzenia komisji [Rady Miejskiej – przyp. R.S.], nie biorą udziału w ich pracach, nawet
jako wolontariusze”.
95 Wprowadzenie środrocznego terminu ubiegania się o dotacje, ponieważ roczny horyzont czasowy jest niewygodny dla podejmowania działań ad hoc. Wskazuje się na konieczność „wprowadzenia systemu przekazu i rozliczeń
środków finansowych w ramach grantów zadaniowo, a nie podmiotowo”. Podnoszą się także głosy kwestionujące
obecne zasady, gdzie stwierdza się, że „Dotacje winny być na działalność statutową, a nie dotacje celowe. Bo z błahych powodów trzeba pieniądze zwracać. Na cele statutowe pieniądze zawsze są potrzebne (rehabilitacja
niepełnosprawnych). Wnioski o dotacje są zbyt rozbudowane, trzeba wypełniać kilka stron maszynopisu. Głusi nie
mogą sami sięgnąć po taką pomoc, bo sam >wniosek< to duża bariera, nie mówiąc o rozliczeniu dotacji”; „(...)
procedury przyznawania i rozliczania dotacji są zbyt czasochłonne i skomplikowane. W przypadku organizacji sportowych w >obsługę< formalną i organizacyjną tej kwestii powinien zgodnie ze swoim przeznaczeniem włączyć się
bardziej aktywnie MOSiR Cieszyn. To on powinien pomagać i reprezentować organizacje sportowe przed Urzędem
Miasta”. To przykłady zagubienia organizacji w zbiurokratyzowanej rzeczywistości społecznej.
96 „Bardziej efektywnie przyznawać środki na działalność organizacji, które działają systematycznie i są zdolne do
pełnej realizacji zaplanowanych działań”; „efektywne, przygotowane szczegółowo z wykonawcami projektów”,
„należy rozważyć udział przedstawiciela NGO przy udzielaniu dotacji”, „kwartalne spotkania konsultacyjne, roczne
spotkania podsumowujące”; „udział organizacji w podziale środków, współdecydowanie o priorytetach, oddanie
organizacjom części placówek - oświatowych, kulturalnych - identyfikacja faktycznie działających organizacji”.
97 „Poszerzenie zakresu informacji o programie”; „bieżące informacje o możliwości ubiegania się o środki finansowe
z różnych źródeł”.
98 „Czytelny system zwolnień z czynszów, jasne zasady odpłatności za korzystanie z mienia komunalnego”;
„organizacje powinny być zwolnione z opłat czynszu”; „zwolnienie z opłaty za dzierżawę rynku podczas imprez plenerowych”; „baza lokalowa dużym problemem dla organizacji”.
99 „Brak jest szkoleń dla NGO z zakresu pozyskiwania środków gminnych i innych, ale także rozwoju współpracy
gminy i organizacji oraz integracji tych środowisk”.
100 „Większa promocja organizacji pozarządowych na terenie kraju i za granicą”; „istnieje potrzeba większej promocji stowarzyszeń w Cieszynie”.
101 „Bez względu na formy współpracy jakie mógłby ustanowić musi zmienić się obojętne i zimne podejście władz
miasta do organizacji pozarządowych”; „Dla funkcjonowania programu musi zmienić się bierne i niechętne, a
niekiedy aroganckie zachowanie władz miasta! Muszą zniknąć niektóre osoby, które szkodzą!”; „mniej biurokracji,
więcej urzędników, którzy sami coś >doświadczyli i zdziałali< w organizacjach”; „Zdecydowanie lepsze rozpoznanie
potrzeb różnych organizacji. Wyjście niejako Urzędu Miasta do ludzi”; „Zwiększenie zainteresowania władz miasta
działalnością i problemami tych organizacji”.
102 Mamy tu na uwadze wszelkie przejawy samoorganizacji w sferze niepolitycznej.
27
wencji lokalnej administracji samorządowej. Lokalne mapy aktywności są instrumentem
pomocnym zarówno w odkrywaniu obszarów najlepiej zorganizowanej aktywności publicznej
obywateli, ale także, a może przede wszystkim w identyfikacji „>białych plam<, czyli dziedzin, w
których nie tylko brak jest odpowiednich instytucji, ale także często nie dostrzega się potrzeby
zmian” [Frączak 2002: 140].
W oparciu o dane zestawione w formie „Cieszyńskiej mapy aktywności lokalnej” możemy
aktywność społeczności lokalnej ocenić wyżej niż stan lokalnego trzeciego sektora. Co prawda, o
czym była już mowa powyżej, mamy tu do czynienia z dużym nasyceniem instytucjami trzeciego
sektora103, ale jeszcze większą liczbę podejmowanych inicjatyw lokalnych. Cieszyńskie organizacje
wykazują zdolność do pozyskiwania środków „ze źródeł innych niż budżet miasta”104. Jednakże
analiza wykorzystywanych przez cieszyński Trzeci sektor zasobów wskazuje, że jego rozwój w
dużej mierze nosi cechy rozwoju endogennego105, w dużej mierze w oparciu o środki gminne, a
także celowe środki publiczne. Zauważalna – w okresie funkcjonowania „Programu” - jest
tendencja do instytucjonalizowania się pierwotnie oddolnych i niezależnych inicjatyw, które tylko
w ten sposób mogą sprostać wymogom jego procedury.
Samoorganizacja cieszyńskiej społeczności koncentruje się na kilku wybranych obszarach,
głównie uzupełniając działania administracji samorządowej106 poprzez świadczenie usług społecznych w formie zinstytucjonalizowanej, zagospodarowując czas wolny, organizując różnorodne formy aktywności sportowej oraz rekreacyjne dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych, zapewniając możliwości uczestnictwa w kulturze oraz ochronę dziedzictwa narodowego i tradycji.
Celem zdecydowanej większości tych działań jest dobro jednostki, do czego motywuje bądź
ochrona pewnych wartości, bądź nastawienie na wspieranie jej rozwoju. Tu mieści się większość
podejmowanych inicjatyw oraz rozbudowanych instytucji. Jest to także obszar o najwyższym poziomie interwencji cieszyńskiego samorządu polegającej na kierowaniu najzasobniejszych strumieni środków finansowych z budżetu oraz podejmowaniu prób otwierania się na różne formy
partnerstwa publiczno-społecznego, które powinny przyczynić się do większego zagęszczenia
tego fragmentu „Mapy”107. Jednakże faktycznie przejawiana aktywność cieszyńskich organizacji
nie potwierdza deklaracji, iż do podstawowych form działania należą organizowanie współpracy
między organizacjami, współpraca międzynarodowa, integracja europejska oraz organizowanie
współpracy międzynarodowej z instytucjami i organizacjami o podobnych celach. Na
103 Porównując nasycenie instytucjami trzeciego sektora stwierdzamy, że ilość zarejestrowanych organizacji umożli-
wiających jednostkom w sposób ciągły uczestniczenie w realizacji wspólnych celów jest porównywalna z ilością
takich samych podmiotów np. w 4-rokrotnie większych Tychach. Ponadto, wydaje się, że cieszyński trzeci sektor nie
został zdominowany przez organizacje o PRLowskim rodowodzie i główną rolę odgrywają podmioty powstałe już w
III Rzeczpospolitej.
104 W latach 2000 i 2003 osiem cieszyńskich organizacji otrzymało dotację z Urzędu Marszałkowskiego w łącznej
wysokości 51 000 zł, w roku 2003 siedem organizacji pozyskało ponad 42 000 zł dotacji powiatowych, zaś w roku
2002 na realizację zadań „w obszarze pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
oraz pomocy osobom niepełnosprawnym” cieszyńskie organizacje pozyskały kwotę przewyższającą wysokość dotacji
udzielonych z budżetu miasta na te cele. Łączna kwota dotacji wyniosła około 510 000zł, zaś kilkanaście organizacji
pozyskało 616 500zł z innych źródeł [„Sprawozdanie”: 36].
105 Korzystanie z zasobów zewnętrznych, przede wszystkim innych niż publiczne krajowe źródła finansowania
kształtuje się na bardzo niskim poziomie, a ich udział w budżetach cieszyńskich organizacji pozarządowych jest stosunkowo niewielki. Nieco wyższy niż środków pomocowych i pochodzących od innych organizacji, w tym
zagranicznych jest udział środków pochodzących od biznesu. Generalnie „Mapa” wskazuje na koncentrację na
problemach lokalnych. Stosunkowo niewiele realizuje się „modnych” inicjatyw proeuropejskich korzystając ze
środków UE.
106 D l a p r zy k ł ad u, ¼ cieszyńskic h szk ó ł i p r ze dsz k o li, t o jed n ost ki p r y wa t ne, z k t ó r yc h część jest p r o wa d z o na
p r zez o r ga nizacje n o n-p r o f i t.
107 Głównie za sprawą uchwalania gminnych programów, które zakładają m. in. „Wspieranie finansowe organizacji i
stowarzyszeń pozarządowych realizujących zadania z zakresu profilaktyki, promocji i ochrony zdrowia” (Uchwała
V/58/03 Rady Miejskiej Cieszyna z dnia 23 stycznia 2003 roku w sprawie „Gminnego Programu Profilaktyki i
Promocji Zdrowia na lata 2003–2004”), czy dokonanie „zakupu i adaptacji budynku (...) z przeznaczeniem na
ośrodek edukacji socjalnej z ok. 20 pokojami mieszkalnymi i pomieszczeniami edukacyjnymi. Budynek przekazać do
adaptacji CSPW >BARKA< z odpowiednimi środkami finansowymi na rok 2005 i 2006” (Uchwała Nr VI/61/03
Rady Miejskiej Cieszyna z dnia 27 lutego 2003 roku w sprawie określenia programu budowy i pozyskiwania mieszkań
socjalnych w latach 2003-2006).
28
skonstruowanej „Mapie” przeważają przedsięwzięcia polegające na bezpośrednim dostarczaniu
usług członkom, podopiecznym i klientom oraz edukacji społecznej, kształtowaniu opinii w
sprawach ważnych dla organizacji108.
Jak należy oczekiwać „Cieszyńską mapę aktywności lokalnej” oprócz obszarów w pełni
zagospodarowanych przez różnorodne inicjatywy znaczą także „białe plamy”. W oparciu o
zebrane dane zidentyfikowaliśmy kilka obszarów niewielkiej lub wręcz braku aktywności, a co
charakterystyczne, wszystkie leżą po stronie „działań zorientowanych na realizację dobra wspólnego”. Słabością samoorganizacji cieszyńskiej społeczności jest niewielkie nasycenie inicjatywami,
które możemy traktować jako element państwa demokratycznego polegającej na artykułowaniu i
reprezentowaniu interesów grupowych, wyrażaniu potrzeb społecznych, redystrybucji udziału we
władzy oraz kontrolowaniu funkcjonowania władzy i administracji publicznej109. Analiza
wyróżnionych przez nas na potrzeby niniejszego raportu przejawów aktywności, jak konsultowanie decyzji podejmowanych przez lokalne władze, podejmowanie interwencji w sprawach
istotnych dla własnych członków i beneficjentów oraz lokalnej społeczności, pozostawanie w
konfliktach z innymi podmiotami obecnymi na scenie publicznej oraz udział w wyborach
samorządowych i bezpośredni uczestnictwo w sprawowaniu władzy bądź administracji prowadzi
do wniosku, że gęsta sieć powiązań personalnych110 pomiędzy cieszyńskim samorządem a
Trzecim sektorem wydają się rekompensować niski poziom partycypacji obywatelskiej
umożliwiając realizację interesów. Bowiem niewspółmiernie mała, w stosunku do ogółu zrealizowanych przedsięwzięć, liczba inicjatyw o charakterze konsultacji, interwencji, a także praktycznie
brak konfliktów wskazują, że pozostałe kanały artykulacji wydają się niedrożne111.
Na „Cieszyńskiej mapie” zauważalny jest brak oddolnych działań w takich obszarach, jak
demokracja, ekologia112, rozwój lokalny113 i samorządność. Poza jednym przypadkiem, nie zidentyfikowaliśmy inicjatyw zorientowanych na ochronę praw człowieka tzw. III generacji114.
Niewielka aktywność koreluje z niskim poziomem interwencji gminy.
Do niepokojących symptomów cechujących zinstytucjonalizowaną aktywność możemy zaliczyć
niewspółmiernie duże zaangażowanie gminnych funduszy w stosunku do środków pochodzących
z innych źródeł w przypadku niektórych przedsięwzięć oraz gęstość powiązań personalnych
108 Tam, gdzie oczekiwalibyśmy działań o charakterze infrastrukturalnym, zorientowanym na rozwój cieszyńskiego
sektora znajdujemy co najwyżej wspólnie organizowane przedsięwzięcia, także o charakterze międzynarodowym, jak
zawody, turnieje, festiwale, przeglądy i podobne. Jak już wcześniej była mowa, cieszyńskie organizacje wykazują dużą
skłonność do działań partnerskich, choć wydaje się, że partnerstwo wynika z konieczności zwiększania zasobów i nie
służy innym celom niż przeprowadzenie inicjatywy polegającej na bezpośrednim dostarczeniu usługi członkom,
podopiecznym, uczestnikom, czy klientom.
109 Nie zidentyfikowaliśmy na terenie Cieszyna żadnej organizacji zajmującej się monitorowaniem funkcjonowania
władz miasta. Co również może być podyktowane założeniami badania.
110 O co nietrudno w niedużej, w miarę homogenicznej społeczności.
111 Por. np. wnioski z badań zespołu pod kierownictwem prof. Jacka Kurczewskiego „Analiza konkretnych społeczności obywatelskich szczebla lokalnego prowadzi jednak do wątpliwości czy w warunkach ograniczonego kapitału
społecznego nie mamy do czynienia z kształtowaniem się na szczeblu samorządowym lokalnych splotów interesów
zagrażających interesowi ogólnemu. Jeśli bowiem, jak to widzimy, organizacje – stowarzyszenia i fundacje lokalne – są
tworzone przez ludzi lokalnych elit władzy, a następnie przekazywane są środki publiczne, to istnieje podejrzenie, ze
rozwijają się zamknięte kręgi”. [Kurczewski 2001].
112 Mamy tu na myśli działania zaliczane do kategorii „edukacja ekologiczna”. [Skrzypiec 2001]. Tak niski stan
aktywności jest wynikiem niedorozwoju cieszyńskich organizacji ekologicznych, z których działalność, głównie w
formie warsztatów i konkursów ekologicznych, prowadzi jedynie Oddział Rejonowy Ligi Ochrony Przyrody. Ogółem
dotacje udzielone w ramach „Programu współpracy” w latach 2000-2003 wyniosły 9 300zł. Gmina Cieszyn inwestuje
pokaźne środki w inwestycje ograniczające tzw. zjawisko niskiej emisji oraz budowę kanalizacji realizowane także
przez oddolne inicjatywy sąsiedzkie.
113 De facto rozwojem lokalnym i współpracą transgraniczną zajmuje się jedno stowarzyszenie - związek gmin - które prowadzi zakrojoną na szeroką skalę aktywność.
114 Obejmujących np. prawo do życia w czystym środowisku. Mamy tu na myśli inicjatywy służące dobru wspólnemu, których podjęcie motywowane jest chęcią realizacji pewnych wartości przez działającego. Na naszej schematycznej mapie mieszczą się one w polu wyznaczanym liniami „wartości” i „dobro wspólne”. Jedynym przedsięwzięciem, które daje się tu zaliczyć były marsze przeciwko wojnie w Iraku zorganizowane wiosną 2003 r. Także i w tym
przypadku obserwujemy poważne rozbieżności pomiędzy poziomem deklaracji – kilkanaście procent organizacji
zadeklarowało prowadzenie działań w takich obszarach, jak prawa człowieka, ochrona mniejszości; równość szans,
rozwój lokalny i regionalny; ekologia, ochrona środowiska - a liczbą faktycznie zrealizowanych przedsięwzięć.
29
pomiędzy sektorami. Oba zaobserwowane zjawiska mogą przyczyniać się do powstawania takich
patologii, jak paternalizm i klientelizm. Poleganie jedynie na dotacjach z „Programu współpracy”
skuteczne ogranicza skłonność cieszyńskich organizacji pozarządowych do angażowania się w
działania o charakterze rzecznictwa interesów, lobbingu, interwencji, konsultacji społecznych oraz
sprawowania kontroli nad funkcjonowaniem instytucji gminnego samorządu115. Powiązania personalne, o czym była już wcześniej mowa, to jeden ze sposobów udrażniania kanałów artykulacji i
realizacji interesów, w tym przypadku łatwiejszego dostępu do środków z „Programu
współpracy”. Jednakże, na podstawie zebranych danych ani nie potrafimy jednoznacznie stwierdzić czy w Cieszynie mamy do czynienia z przypadkami łączenia stanowisk116 w organach władzy
i administracji gminnej z zasiadaniem w organach kierowniczych organizacji pozarządowych, ani
wykazać na ile powiązania personalne wpływają na dostępność gminnych funduszy117.
Cechą charakterystyczną lokalnego uczestnictwa obywatelskiego jest niski poziom konfliktów
pomiędzy organizacjami i władzą samorządową czy samymi organizacjami. Organizacje sporadycznie wikłają się w konflikty z lokalnymi władzami czy z innymi podmiotami. Zresztą
niewiele większą skłonność do tego typu zachowań obserwujemy w całej społeczności.
Aktywność obywatelska w Cieszynie tak samorzutna, jak i będąca wynikiem polityki „Programu współpracy”, to w głównej mierze działania polegające na „uzupełnianiu braków, wypełnianiu nisz w obszarze potrzeb, których nie są w stanie (bądź nie chcą) wypełnić pozostałe dwa sektory” przybierając raczej postać pomocy niż samopomocy118. Natomiast w dużo mniejszym stopniu mamy do czynienia z kreowaniem „zmian (innowacji) w rzeczywistości społecznej” i prawie
w ogóle nie podejmuje się działań zorientowanych na „kontrolowanie i korygowanie działalności
pozostałych dwóch sektorów” [Schimanek 1997: 38].
Możemy zatem mówić o próbach zaspokajania potrzeb społecznych, ale trudno doszukiwać
się zainteresowania budową społeczeństwa obywatelskiego. Co więcej, działalność cieszyńskiego
trzeciego sektora przyczynia się jedynie do realizacji społecznego wymiaru „Strategii rozwoju
miasta Cieszyna” i to w ograniczonym stopniu.
Przeprowadzone badania powalają dostrzec istotną rolę jaką na lokalnej scenie publicznej pełni
„Program współpracy ”, stanowiąc jeden z ważnych czynników spierających naturalnie wysoką
skłonność lokalnej społeczności do uczestnictwa w działaniach pro publico bono. Jednakże nie
możemy pomijać wzrastającego znaczenia innych aktorów, jak np. Starostwa Powiatowego w
Cieszynie, które w miarę posiadanych możliwości podejmuje działania wspierające. Możemy także
pokusić się o twierdzenie, iż dzięki funkcjonowaniu „Programu” organizacje pozarządowe mogą,
choćby po części, zaspokajać potrzeby lokalnej społeczności. Ograniczone zdolności organizacji
w tym zakresie mogą efektem oddziaływania wielu czynników – właściwych samym organizacjom
(jak np. niski poziom kultury organizacji, niedostateczne zasoby finansowe, niskie kwalifikacje
personelu i inne), lokalnemu układowi (jak np., niepełna diagnoza problemów społecznych,
niedostateczna pula środków przeznaczanych na realizację zadań, niskie standardy procedur decyzyjnych), czy wreszcie o charakterze makrospołecznym (kryzys gospodarczy i wywołane nim
115 Co prawda, nie potrafimy ustanowić wyraźnej zależności pomiędzy wysokością otrzymywanych dotacji z „Pro-
gramu” a jego oceną, jednakże należy podkreślić, że mamy tu do czynienia z pewną formą wypowiedzi anonimowych, zaś w zebranych materiałach trudno doszukać się wielu przykładów inicjatyw o takich właśnie charakterze,
jak wymienione powyżej.
116 Na potrzeby naszych rozważań posiłkujemy się rozstrzygnięciami przyjętymi w tzw. ustawie „antykorupcyjnej”,
która zakazuje łączenia stanowisk kierowniczych w administracji oraz sektorze przedsiębiorstw.
117 Zbiór organizacji deklarujących, iż ich członkowie są radnymi lub urzędnikami i pracownikami samorządowymi
wykazuje ogromne zróżnicowanie z punktu widzenia korzystania z możliwości „Programu”. Znalazło się tu równie
wiele organizacji otrzymujących dotacje przekraczające kwotę 100 000zł, jak i takich, które nie otrzymują ani
złotówki. Są tu zarówno organizacje znaczące, które prowadzą instytucje świadczące usługi społeczne, bądź realizują
przedsięwzięcia uznawane za priorytetowe, jak i organizacje, których inicjatywy adresowane są do niewielkiego grona
własnych członków.
118 Potwierdzeniem tej tezy jest polityka wspierania przez gminę Cieszyn rozwoju pozarządowych instytucji świadczących usługi socjalne w tych obszarach, w których nie tylko instytucje gminy nie prowadzą działalności, ale także
prawdopodobieństwo konkurencji ze strony NGOsów wobec instytucji gminnych jest stosunkowo najniższe.
30
niekorzystne zjawiska społeczne, niska jakość norm prawa). Co prawda niewiele możemy
powiedzieć o faktycznej efektywności działań, których realizację dofinansowuje się z budżetu
gminy Cieszyn, a co za tym idzie zweryfikować jeden z podstawowych wymiarów funkcjonowania
lokalnego samorządu119. Jednakże pozwolimy sobie na sformułowanie kilku uwagę w tym
zakresie. Zdajemy sobie sprawę, że nie we wszystkich przypadkach mierzenie efektywności może
mieć ekonomiczne uzasadnienie – chodzi tu o działania, które uzyskały niewielkie dotacje, rzędu
kilkuset lub paru tysięcy złotych. Skoro jednak w ramach cieszyńskiego „Programu” udziela się
wiele takich dotacji, które nierzadko en bloc składają się na pokaźne sumy, warto stawiać sobie
pytania o to na ile wspierane działania odpowiadają na zgłaszane potrzeby społeczne, do jakich
grup odbiorców są adresowane120, czy nadmierne rozdrobnienie nie pociąga za sobą zbyt dużego
obciążenia kosztami administracyjnymi, czy nie powoduje „uzależnienia” grantobiorcy od
jednego, „pewnego” źródła. Jest to problem związany z dotowaniem szeregu działań
„tradycyjnie”, corocznie121. Znajdujemy także przykłady wysokiej efektywności działań
realizowanych przez cieszyńskie organizacje pozarządowe przy wsparciu finansowym gminy
Cieszyn. Jednym z nich są przedsięwzięcia Cieszyńskiego Stowarzyszenia Pomocy Wzajemnej
„Barka” w zakresie bezdomności122. Ogólnie możemy stwierdzić, iż wysokie nakłady na działania
organizacji pozarządowych realizowane w sferze społecznej w Cieszynie korespondują ze znaczną
populacją osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Wskazać musimy na wysoką
funkcjonalność „Programu”, co jednak nie powinno powstrzymywać lokalne środowisko – władze i organizacje pozarządowe – od podejmowania inicjatyw na rzecz wprowadzaniem zmian i
usprawnień podnoszących jakość samej procedury, przekładającej się na efektywność zaspokajania lokalnych potrzeb. Takie głosy artykułują badane przez nas organizacje. Taka potrzeba
wynika także z ekspertyzy mojego autorstwa Zasady współpracy cieszyńskich władz samorządowych z
lokalnymi organizacjami pozarządowymi opracowanej w ramach tego samego projektu.
Zalecenia w sprawie nowych rozwiązań „Programu współpracy”
Aktywność obywatelską w Cieszynie postrzegaliśmy przez pryzmat doświadczeń i efektów
realizowanego przez wiele lat „Programu współpracy między władzami miasta Cieszyna a organizacjami pozarządowymi”. Jednakże sporządzona przez nas „Cieszyńska mapa aktywności
lokalnej” ma nie tylko zaspokoić potrzeby poznawcze co do osiągnięć i porażek polityki gminy w
zakresie wspierania realizacji oddolnych inicjatyw służących dobru wspólnemu. Konstruowanie
map aktywności lokalnej może służyć jako narzędzie pomocne przy projektowaniu działań stymulujących rozwój lokalny. Tym samym spełnia także postulat praktyczny.
Środowisko cieszyńskiego trzeciego sektora – jak wynika z przeprowadzonych badań – skłania
się ku poszerzeniu zakresu wielostronnego partnerstwa publiczno-społecznego. Ustanowienie i
wdrożenie nowych rozwiązań powinno służyć zarówno intensyfikacji i podniesieniu jakości już
realizowanych przedsięwzięć, czy zapełnianiu aktywnością „białych plam”, ale również
przezwyciężaniu podstawowych barier stających na drodze rozwoju partycypacji obywatelskiej w
119 Przepisy ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (art. 28 pkt 3) stanowią, iż „Wydatki publi-
czne powinny być dokonywane: 1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych
efektów z danych nakładów. (Dz.U. z 19 grudnia 1998 r. z późn. zm.). Z tego zapisu trudno oczywiście wnioskować,
iż działalność Gminy musi przynosić zyski. A co za tym idzie, o efektywności danego przedsięwzięcia np. w sferze
opieki społecznej nie przesądza niski poziom kosztów jego realizacji. Pewne światło rzuca tu porównanie kosztów
realizacji podobnych zadań przez podmioty publiczne i NGOsy w Katowicach, z którego co prawda wynika, iż
„Dzienny koszt utrzymania świetlicy pozarządowej Domu Aniołów Stróżów wynosi 38 zł i jest o 8 zł wyższy niż
świetlicy miejskiej, ale ponad połowę wydatków u Aniołów pokrywa się ze środków niepublicznych. Zdobywają je
pracownicy. Świetlica miejska w całości jest opłacana z budżetu miasta. Ponadto na koszty u Aniołów, oprócz pensji,
wyżywienia, opłat za media, składają się również kolonie. MOPS finansuje kolonie z innej puli. W miejskich
świetlicach dużo większą część wydatków niż u Aniołów pochłaniają pensje pracowników [Goślińska 2003].
Mierzenie jakości świadczonych usług wymaga wprowadzania standardu i to już na etapie formułowania zamówienia.
120 Czy nie zachodzi przypadek, że podobnych działaniach prowadzonych przez różne organizacje uczestniczą ci sami odbiorcy, te same osoby.
121 Wydaje się, że konsekwencją powszechnego stosowania takiej praktyki jest powstawanie dwóch – niezwykle
niekorzystnych dla lokalnego sektora zjawisk: ograniczenia aktywności do działań wspieranych przez gminę oraz
zablokowania zmian w samych organizacjach.
122 Prowadzony przez CSW „Barka” Ośrodek Mieszkań Chronionych w 2/3 pokrywa potrzeby społeczne w tym zakresie w skali powiatu.[„Głos” 2002: 1].
31
Cieszynie. Mamy tu na myśli m.in. takie problemy, jak koncentracja na wybranych potrzebach
społecznych, budowanie organizacji w oparciu o zasoby lokalne, głównie gminne oraz istnienie
silnych powiązań personalnych pomiędzy cieszyńskim magistratem a trzecim sektorem.
Postulowane przez nas zmiany w „Programie współpracy” powinny zostać zorientowane na
rozwój różnorodnych form współpracy merytorycznej i operacyjnej, a nie wyłącznie finansowej.
Mamy tu na myśli zarówno konsultacje i opiniowanie projektów decyzji istotnych dla lokalnej
społeczności, jak i wymianę wiedzy, umiejętności i doświadczeń związanych z realizacją konkretnych zadań.
Rozpocząć należy od odpowiedzi na kluczowe pytania: po co? jak? z kim? oraz na jakich zasadach współpracować? To pozwoli skonstruować ramy dla wieloletniej strategii rozwoju
partnerstwa publiczno-społecznego skorelowanej z miejskimi programami dotyczącymi rozwiązywania konkretnych zdiagnozowanych problemów społecznych. A na tej postawie tworzenie
rocznych programów współpracy z organizacjami pozarządowymi, do czego zobowiązuje
jednostki realizujące taką współpracę art. 5 ustawy o działalności pożytku publicznego.
Oczywiście, na tym etapie nie wolno zapomnieć o zasadzie „nic o nas bez nas”, a zatem niedopuszczalne jest konstruowanie tychże programów bez zaangażowania do tego procesu trzeciego
sektora. To zaś wymaga rozwoju instytucji ułatwiających wzajemną wymianę informacji pomiędzy
partnerami współpracy, ale także do i od mieszkańców miasta, beneficjentów realizowanych
przedsięwzięć123.
Konieczne wydaje się także podjęcie działań w zakresie dostosowania procedur udzielania
wsparcia z zasobów gminy do aktualnego stanu prawnego, uspołecznienie procesu udzielania
dotacji, a także wprowadzenie mechanizmów zabezpieczających przed zjawiskami patologicznymi, co w sytuacji środowiska charakteryzującego się gęstą siecią powiązań personalnych pomiędzy
współpracującymi stronami jest rozwiązaniem o niebagatelnym znaczeniu.
Nie mniejszą wagę należy przypisać kwestii opracowania i wdrożenia systemu mierników pozwalających dokonywać rzetelnych ocen oraz ewaluacji tak poszczególnych przedsięwzięć, jak
przede wszystkim rocznych, wieloletnich i problemowych programów współpracy i rozwiązywania lokalnych problemów społecznych.
Na koniec pozostaje załatwienie konkretnych postulatów organizacji, jak np. problem czynszów i odpłatności za korzystanie z miejsc publicznych przez podmioty realizujące przedsięwzięcia na rzecz dobra wspólnego.
123 Jednym z celów strategii rozwoju miasta jest „Dobra wzajemna komunikacja władz miasta i mieszkańców”. Do
jego realizacji ustanowiono dwa programy: „Dobrze funkcjonujący system informowania mieszkańców o sprawach
miasta”, w ramach którego zostanie wykonana „aktualizacja serwisu internetowego Urzędu Miejskiego”, oraz
„Skuteczny system konsultacji społecznych” dzięki wykorzystaniu adresu „e-mailowego Urzędu Miejskiego”. Zob.
Uchwała Rady Miejskiej nr XXXVI/314/01 z dnia 25 stycznia 2001 roku „Strategia rozwoju miasta Cieszyna do
2015 roku” pkt I/XI. Co zdaje się wychodzić naprzeciw takim potrzebom.
32
4. Załączniki
4.1 Kwestionariusz wywiadu
Stowarzyszenie Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej
Ośrodek Badań Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje” w Warszawie
Cieszyńska mapa aktywności
I METRYCZKA ORGANIZACJI
1. Nazwa organizacji
2. Adres organizacji
3. Miejscowość, ulica, nr lokalu
4. Kontakt (telefon, e-mail, strona www)
II STRUKTURA ORGANIZACJI
3. Forma prawna organizacji
 Fundacja
 Porozumienie organizacji zarejestrowane jako Związek Stowarzyszeń
 Stowarzyszenie
 Stowarzyszenie zwykłe
 Organizacja powstała na mocy umowy Państwo - Kościół
 Wydzielona tematycznie lub terytorialnie część (koło, oddział etc.) innej organizacji -> jakiej?
 Przedstawicielstwo organizacji zagranicznej -> jakiej
 Inne
III DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI
A Pola działania organizacji
4. Prosimy zaznaczyć wszystkie obszary, w których organizacja faktycznie prowadzi działania.
1 Gospodarka, finanse, ubezpieczenia, rynek pracy
2 Problemy wsi, rolnictwo, hodowla, uprawy
3 Budownictwo, mieszkalnictwo, problemy mieszkaniowe
4 Komunikacja, transport, łączność
5 Oświata, edukacja, wychowanie
6 Nauka, technika, technologia
7 Sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek
8 Hobby, rozwój zainteresowań
9 Współpraca międzynarodowa, integracja europejska
10 Ekologia, ochrona środowiska
11 Ochrona zdrowia, rehabilitacja
12 Pomoc społeczna, samopomoc, działalność charytatywna
13 Sztuka, kultura, ochrona zabytków, tradycji
14 Środki masowego przekazu, informacja
15 Państwo, prawo, polityka
16 Religia, wyznanie
17 Rozwój regionalny, lokalny
18 Bezpieczeństwo publiczne, ochrona mienia
19 Prawa człowieka, ochrona mniejszości, równość szans
20 Ochrona interesów określonych grup zawodowych
21 Inne - jakie?
B Sposoby działania organizacji
5. Prosimy zaznaczyć sposoby działania Państwa organizacji.
1 Bezpośrednie dostarczanie usług członkom, podopiecznym, względnie klientom organizacji
2 Badania naukowe, zbieranie i przetwarzanie danych
3 Edukacja społeczna, kształtowanie opinii publicznej w sprawach ważnych dla organizacji
4 Finansowe wspieranie projektów prowadzonych przez inne organizacje lub instytucje
5 Finansowe wspieranie osób indywidualnych
33
6 Rzecznictwo – reprezentowanie interesów członków, podopiecznych, względnie klientów organizacji
7 Wpływanie na zmiany o charakterze systemowym, lobbing, zmiany legislacji
8 Organizowanie seminariów, konferencji, debat na tematy ważne dla organizacji
9 Organizowanie szkoleń, treningów dla organizacji
10 Organizowanie współpracy między organizacjami (wspólne akcje, spotkania etc.)
11 Wspieranie innych organizacji, instytucji i inicjatyw poprzez informacje, poradnictwo, konsultacje etc.
12 Wydawanie czasopism, biuletynów związanych z misją organizacji
13 Wydawanie książek, raportów na tematy związane z misją organizacji
14 Organizowanie współpracy międzynarodowej z instytucjami i organizacjami o podobnych celach
15 Inne (jakie?)
IV KADRY
6. Czy w Organizacji istnieje pojęcie członkostwa?
 TAK -> Ilu członków liczy (osób lub organizacji)? __________  NIE
Jaką część stanowią członkowie aktywni, stale włączający się w działania organizacji? ____ (liczba
osób lub %).
7. Czy Organizacja zatrudnia pracowników (etat, umowa cywilno-prawna)?
 TAK -> Ile osób pobiera wynagrodzenie z tytułu pracy w Organizacji ____ (po przeliczeniu
na pełne etaty) ___  NIE
8. Czy w pracach uczestniczą też (choćby sporadycznie) wolontariusze (pracujący społecznie)?
 ZAWSZE
 CZĘSTO  SPORADYCZNIE -> ilu?:_________  NIE, NIGDY
V FINANSE
A Wielkość budżetu organizacji
9. Prosimy podać wielkość przychodów organizacji w ostatnim roku (dokładną lub orientacyjną).
Gdyby podanie konkretnej kwoty nie było możliwe prosimy przybliżyć jej wielkość podając
przedział w jakim się znajduje używając zaproponowanych poniżej oznaczeń.
Rok _______ r. Kwota rocznych przychodów_________ PLN lub Przedział wielkości (od A do
L) ______
Oznaczenia przedziałów wielkości kwot (PLN)
A - do 100
C - do 1 tys. E - do 10 tys. G - do 100 tys. I - do 1 mln
B - do 500
D - do 5 tys. F - do 50 tys. H - do 500 tys. J - do 5 mln
K - do 10 mln L - powyżej 10 mln
B Struktura przychodów
10. Prosimy określić orientacyjny udział każdego z niżej wymienionych źródeł finansowania w
ogólnej strukturze przychodów Państwa organizacji w ostatnim roku (prosimy wpisać 0 % w
przypadku źródeł, z których organizacja nie korzystała).
Źródła finansowe
Znaczenie poszczególnych źródeł udział w całości
finansowych
budżetu w %
Bardzo
Mało
Bez
istotne Istotne istotne znaczenia
Źródła publiczne – rządowe
Źródła publiczne – samorządowe
Zagraniczne programy pomocowe (w
tym środki Unii Europejskiej)
Darowizny od osób i instytucji, firm (nie
będące opłatami za usługi)
Wsparcie od innych organizacji pozarządowych (w szczególności krajowych i zagranicznych fundacji)
Dochody z działalności gospodarczej,
która stanowi realizację zadań statutowych (w tym darowizny stanowiące
opłaty za usługi)
34
Dochody z działalności gospodarczej
nie będącej bezpośrednią działalnością
statutową
Składki członkowskie
Dochody z kampanii, zbiórek publicznych, akcji charytatywnych (m.in. cegiełki, pocztówki)
Odsetki bankowe, udziały i akcje
Inne (jakie?)
VI AKTYWNOŚĆ NA LOKALNEJ SCENIE PUBLICZNEJ
A Działania zrealizowane dzięki środkom z budżetu gminny
(Wersja dla organizacji korzystających z dotacji)
11. Proszę krótko opisać te projekty realizowane przez Państwa organizację, które uzyskały
dofinansowanie z budżetu Gminy od czasu uchwalenia Programu współpracy (lata 1997-2002,
przedmiot i cel zadania oraz osiągnięte efekty) lub dołączyć informację o nich).
11a. Czy środki a budżetu Gminy okazują się przydatne dla efektywnego funkcjonowania
Państwa organizacji?
11b. Czy Program współpracy Gminy z organizacjami wpływa na zaspokajanie potrzeb
mieszkańców Cieszyna I rozwiązywanie ich problemów?
11c. Jakie formy współpracy powinien wg Państwa ustanawiać Program współpracy Gminy
Cieszyn z organizacjami pozarządowymi?
12. Proszę krótko opisać jakie działania realizuje Państwa organizacja bez finansowego wsparcia
gminy.
(Wersja dla organizacji nie korzystających z dotacji)
11. Proszę krótko opisać najważniejsze projekty realizowane przez Państwa organizację w latach
1997-2002 (przedmiot i cel zadania oraz osiągnięte efekty lub dołączyć informację o nich).
12. Jaka jest Państwa ogólna ocena funkcjonującego w Cieszynie Program współpracy Gminy z
organizacjami pozarządowymi?
12a. Czy wg Państwa Program wpływa na zaspokajanie potrzeb mieszkańców Cieszyna i
rozwiązywanie ich problemów?
12b. Jakie formy współpracy powinien wg Państwa ustanawiać Program współpracy Gminy
Cieszyn z organizacjami pozarządowymi?
13. Czy w ostatnich kilku latach Państwa organizacja:
a)
konsultowała
decyzje
podejmowane
przez
samorząd
gminny,
powiatowy
 TAK  NIE
b) brała udział w szkoleniach organizowanych przez samorząd gminny, powiatowy
 TAK  NIE
c) zwracała się do instytucji samorządu w sprawie udostępnienia informacji o ich działalności?
 TAK  NIE
d)
ubiegała
się
o
środki
finansowe
z
budżetu
gminy?
 TAK  NIE
14. Czy Państwa organizacja wystawiała bądź rekomendowała kandydatów na radnych w
ostatnich wyborach samorządowych?
 TAK
NIE  NIE WIEM
 BRAK ODPOWIEDZI
14a. Jeżeli tak, to w ramach jakiego komitetu?
14b. Czy aktywni członkowie Państwa organizacji pełnią obecnie funkcje w organach samorządu
terytorialnego (są radnymi gminnymi, powiatowymi, są członkami władz, są kierownikami
jednostek organizacyjnych)?
35
15. Czy w ostatnich kilku latach Państwa organizacja podejmowała interwencje do władz
publicznych w sprawach ważnych dla swoich członków i lokalnej wspólnoty?
 TAK
 NIE
 NIE WIEM
 BRAK ODPOWIEDZI
15a. Jeżeli tak, proszę krótko opisać czego dotyczyły oraz ich efekt.
B Kontakty z lokalnym biznesem
16.
 Czy w ostatnich kilku latach Państwa organizacja otrzymała finansowe wsparcie od lokalnego
biznesu (przedsiębiorstw, organizacji zrzeszających przedsiębiorców, instytucji wspierających
przedsiębiorczość, innych podmiotów)?
 TAK Jeżeli tak, to w jakiej formie:  dotacje  sponsoring  reklama  zakup usług
 inne,
jakie? NIE

C Kontakty z Sektorem organizacji
17. Czy w ostatnich kilku latach Państwa organizacja realizowała wspólnie z innymi organizacjami
jakieś przedsięwzięcia?
 TAK  NIE  NIE WIEM
 BRAK ODPOWIEDZI
17a. Jeżeli tak, to proszę krótko opisać czego dotyczyły te wspólne działania.
18. Czy w ostatnich kilku latach Państwa organizacja:
a) brała udział w szkoleniach organizowanych przez inne organizacje
b) otrzymała wsparcie finansowe od innej organizacji
c) udzieliła wsparcia finansowego innej organizacji
d) zajmowała wspólny lokal z inną organizacją
 TAK
 TAK
 TAK
 TAK
 NIE
 NIE
 NIE
 NIE
19. Czy Państwa organizacja na przestrzeni ostatnich kilku lat była w konflikcie z lokalnymi
władzami (gminnymi, powiatowymi), przedsiębiorstwami, innymi organizacjami?
 TAK
 NIE  NIE WIEM
 BRAK ODPOWIEDZI
19a. Jeżeli tak, proszę krótko opisać czego dotyczył konflikt oraz jego przebieg.
VII FUNKCJONOWANIE ORGANIZACJI I SEKTORA POZARZĄDOWEGO
Jawność i przejrzystość funkcjonowania organizacji
20. Czy Państwa organizacja sporządza, publikuje oraz udostępnia dokumenty prezentujące
działalność organizacji?
 TAK
 NIE
Jeżeli tak, to jakie:  Bilans roczny  Raport roczny  Broszury informacyjne, publikacje  Inne
(jakie?)
20a. Proszę opisać sposób udostępniania tych dokumentów:
 w siedzibie organizacji  członkom  mediom  sponsorom  organom administracji publicznej
 Inne (jakie?)  NIE są dostępne
Serdecznie dziękujemy za udział w badaniu. Jego wyniki zostaną opracowane w formie
zagregowanej bez posługiwania się nazwami i danymi konkretnych organizacji.
Części I-V niniejszej ankiety opierają się na szablonie ankiety Banku Informacji o Organizacjach
Pozarządowych w Polsce KLON/JAWOR (http://www.klon.org.pl)
36
4.2 Wykresy i tabele
Tabela 1: Obszary działań cieszyńskich organizacji pozarządowych
Obszary działań
Oświata, edukacja, wychowanie
Sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek
Pomoc społeczna, samopomoc, działalność charytatywna
Współpraca międzynarodowa, integracja europejska
Ochrona zdrowia, rehabilitacja
Hobby, rozwój zainteresowań
Sztuka, kultura, ochrona zabytków, tradycji
Prawa człowieka, ochrona mniejszości, równość szans
Rozwój regionalny, lokalny
Ekologia, ochrona środowiska
Środki masowego przekazu, informacja
Bezpieczeństwo publiczne, ochrona mienia
Nauka, technika, technologia
Gospodarka, finanse, ubezpieczenia, rynek pracy
Budownictwo, mieszkalnictwo, problemy mieszkaniowe
Państwo, prawo, polityka
Religia, wyznanie
Reprezentacja interesów określonych grup zawodowych
Problemy wsi, rolnictwo, hodowla, uprawy
Pozostałe
Komunikacja, transport, łączność
Cieszyn
58,6%
45,7%
40,0%
34,3%
32,9%
30,0%
28,6%
18,6%
17,1%
12,9%
11,4%
10,0%
7,1%
5,7%
5,7%
5,7%
5,7%
5,7%
4,3%
4,3%
2,9%
Tychy
47,7%
49,2%
41,5%
12,3%
32,3%
44,6%
13,9%
7,7%
9,2%
20,0%
3,1%
1,5%
6,2%
1,5%
6,2%
1,5%
1,5%
12,3%
1,5%
1,5%
4,6%
Wspieranie innych organizacji pozarządowych
Polska
48,4%
59,3%
17,2%
6,9%
32,6%
6,9%
27,4%
4,0%
16,3%
13,3%
2,6%
1,7%
3,8%
11,7%
3,3%
1,5%
4,3%
7,1%
6,7%
17,2%
6,0%
1,7%
Tabela 2: Formy działania cieszyńskich organizacji pozarządowych
Formy działań
Organizowanie współpracy między organizacjami
Bezpośrednie dostarczenie usług członkom, podopiecznym
Organizowanie szkoleń, treningów dla organizacji
Organizowanie współpracy międzynarodowej
Edukacja społeczna, kształtowanie opinii
Organizowanie seminariów, konferencji
Finansowe wspieranie osób indywidualnych
Wydawanie czasopism, biuletynów
Wspieranie innych organizacji
Rzecznictwo interesów członków, podopiecznych, klientów
Wydawanie książek, raportów
Badania naukowe, zbieranie i przetwarzanie danych
Pozostałe
Wpływanie na zmiany o charakterze systemowym, lobbing
Uczestnictwo w debatach, sporach, konfliktach z administracją
Finansowe wspieranie innych organizacji
Cieszyn
50,0%
47,1%
44,3%
38,6%
37,1%
32,9%
30,0%
24,3%
21,4%
15,7%
14,3%
11,4%
10,0%
8,6%
5,7%
4,3%
Tychy
26,2%
55,4%
33,9%
15,4%
40,0%
30,8%
12,3%
16,9%
12,3%
13,9%
4,6%
6,1%
7,7%
12,3%
3,1%
Polska
41,0%
65,0%
18,0%
39,0%
28,0%
12,0%
16,0%
12,0%
38,0%
10,0%
11,0%
19,0%
5,0%
Tabela 3: Rozkład dotacji dla organizacji w latach 2000-2003 wg działów budżetowych
Dział budżetu
Ochrona zdrowia
Sport i kultura fizyczna
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego
Pomoc społeczna
Turystyka
Administracja publiczna
Oświata i edukacja
Ochrona środowiska
Rolnictwo
% udział w puli dotacji
36,8%
35,7%
16,7%
8,1%
1,9%
0,4%
0,2%
0,2%
0,01%
37
Tabela 4: Ranking cieszyńskich organizacji
Lp.
Nazwa organizacji
1. Cieszyński Klub Hokejowy
2. Stowarzyszenie na Rzecz Integracji i
Wspierania Rodziny „Być Razem”
3. Fundacja/Cieszyńskie Stowarzyszenie
Pomocy Wzajemnej „Barka”4
4. Cieszyńskie Stowarzyszenie Klub
Abstynentów „Familia"
5. Towarzystwo Sportowe „Mieszko – Piast”
6. Stowarzyszenie „Solidarność Polsko –
Czesko - Słowacka"
7. Stowarzyszenie Miłośników Muzyki „Viva
il Canto"
8. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci5
9. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z
Upośledzeniem Umysłowym
10. Cieszyńskie Towarzystwo Muzyczne
11. Stowarzyszenie Rehabilitacji Kultury
Fizycznej Turystyki i Integracji Osób
Niepełnosprawnych
12. LKS Cieszynianka
13. Macierz Ziemi Cieszyńskiej
14. Koszykarski Klub Sportowy
15. Stowarzyszenie Cieszyńskiej Młodzieży
Twórczej
16. PTTK Oddział „Beskid Śląski"
17. Ognisko TKKF „Ogniwo”
18. Polskie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom
Chorym na Astmę i Alergię
19. Hufiec ZHP Ziemi Cieszyńskiej
20. Stowarzyszenie „Rotunda"
21. Oddział Stowarzyszenia Chrześcijańska
Misja Społeczna „Teen Challenge"
22. Polski Związek Niewidomych
23. Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych
„Hospicjum" im. Łukasza Ewangelisty
Młodzieżowe Towarzystwo Pływackie
24. "Delfin"
25. Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
26. Cieszyńskie Towarzystwo Fotograficzne
27. Polskie Towarzystwo Historyczne
Miejski Uczniowski Klub Sportowy 28. "SZS"
29. Uczniowski Klub Sportowy "CCS"
Polski Związek Emerytów, Rencistów i
30. Inwalidów
31. Uczniowski Klub Sportowy "Wiraż"
32. Polski Związek Głuchych
Stowarzyszenie na Rzecz Integracji
33. "Działajmy Razem"
34. Cieszyński Klub Narciarski "Skręty"
Liga Ochrony Przyrody Zarząd
35. Rejonowy6
36. Stowarzyszenie Amazonek
37. Cieszyńskie Stowarzyszenie Charytatywne
Towarzystwo Krzewienie Kultury
38. Fizycznej Zarząd Miejski
Suma dotacji
Budżet
Dotacje 2002
1997-2003 w zł2 przedziałowo1
w zł2
6
3
<
5
tys.
178 000
711 518
Członkowie1 Wolontariusze1
141
33
37
< 500 tys.
198 000
< 5 tys.
165 012
< 50 tys.
35 000,00
< 100 tys.
7 500,00
42 500,00
550 396
25
40
389 429
30
Nb
15
10
325 241
285 626
Bd
244 000
Nb
35 000,00
210 300
436
Bd
50
10
18
304
Nb
780
20
28
5
Bd
25
Bd
15
610
64
Nb
20
Bd
340
30
20
Bd
5
Bd
248
35
Bd
Bd
60
10
145
38
40
15
Bd
0
Bd
6
40
577
0
3
25
130
40
0
2
4
164 000
130 318
102 150
88 148,60
69 314,00
61 600,00
52 280,00
51 700,00
50 000,00
46 100,00
43 906,00
38 800,00
38 014,00
32 500,00
29 783,29
< 500 tys.
47 800,00
< 1 mln
13 000,00
< 100 tys.
< 500 tys.
20 900,00
24 700,00
< 50 tys.
< 50 tys.
< 500 tys.
2 400,00
3 300,00
6 500,00
9 500,00
< 50 tys.
< 50 tys.
12 300,00
9 000,00
6 000,00
< 100 tys.
< 50 tys.
< 500 tys.
3 500,00
10 600,00
3 700,00
< 5 tys.
< 50 tys.
6 000,00
5 800,00
< 50 tys.
2 000,00
< 10 tys.
< 50 tys.
bd
< 50 tys.
4 000,00
5 300,00
1 500,00
7 500,00
29 407,40
Nb
2 000
42
20
Nb
28 475,00
28 361,35
28 171,00
23 400,00
23 100,00
20 485,00
16 999,89
16 000,00
15 020,00
< 5 tys.
< 100 tys.3 500,00
< 100 tys.
< 50 tys.
< 50 tys.
1 800,00
7 000,00
< 10 tys.
1 500,00
3 300,00
< 5 tys.
< 50 tys.
2 500,00
2 100,00
15 000,00
13 505,00
Bd
2
3
12 200,00
12 150,00
12 100,00
11 500,00
38
Kolegium Języków Obcych - Teatr
39. "Espace"
40.
41.
42.
43.
44.
45.
Towarzystwo Ewangelickie
Polski Komitet Zwalczania Raka Oddział
Towarzystwo Sportowe "Lakma" Cieszyn
Stowarzyszenie Przyszłość Mediów
Klub Sportowy "Piast"
Międzyszkolny Klub Sportowy "Cieszko"
46. Zarząd Rejonowy PCK w Cieszynie6
Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
47. Ziemi Cieszyńskiej
Nf
10
150
33
39
Sc
Nb
37
3 500
Bd
Bd
Bd
37
2
0
60
48. Cieszyński Interklub Społeczny
49. "Victoria"
50. Stowarzyszenie Kulturalne "Kontur"
Stowarzyszenie na Rzecz Odnowy i
51. Współistnienia "Szałasz"
Bd
Bd
17
15
6
Bd
52. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków
53. Beskidzkie Górskie Pogotowie Ratunkowe
54. Klub Sportowy "SHINDO"7
40
240
50
12
0
Bd
70
60
Stowarzyszenie "Dziedzictwo" Św. J.
55. Sarkandra
56. Uczniowski Klub Sportowy "Olza"
Światowy Związek Żołnierzy Armii
57. Krajowej
58. Stowarzyszenie "Znad Olzy"
59. Stowarzyszenie Muzyczne "LIRA"
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
Uniwersyteckie Stowarzyszenie
"Beneficiorum Auctor"
Społeczne Stowarzyszenie Edukacyjne
Stowarzyszenie "TERAZ EUROPA"
Towarzystwo Polsko - Austriackie
Ludowy Klub Sportowy „PROMIEŃ"
Ogrodzona
Cieszyńskie Bractwo Kurkowe
Fundacja Muzyczna Międzynarodowego
Konkursu im. Grzegorza Fitelberga w
Katowicach
Polski Związek Wędkarski - Koło Nr 13
Towarzystwo Miłośników Skoczowa
Związek Pszczelarzy Podbeskidzia
69. "BARTNIK" - Koło
Górnośląskie Towarzystwo Literackie
70. Katowice
Towarzystwo Przyjaciół Muzeum
71. Regionalnego "Na Grapie"
Bractwo Więzienne przy parafii św. Marii
72. Magdaleny
73. Liga Obrony Kraju Sekcja Strzelecka
74. OSP Związek Miejski
Akademickie Stowarzyszenie Pomocy
75. Społecznej
Związek Kombatantów RP i Byłych
76. Więźniów Politycznych - Koło Miejskie
77. Polski Związek Artystów Niezależnych
Cieszyński Klub Europejski "Teraz
78. Europa"
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Ludności Pochodzenia Niemieckiego Śląska
79. Cieszyńskiego
80. Automobilklub Cieszyński
< 5 tys.
1 904,00
10 604,00
70
36
0
0
Nb
Sc
Nd
Nd
Nb
40
Sc
20
Sc
Nb
Sc
16
9 050,00
9 000,00
7 446,00
7 000,00
7 000,00
6 700,00
6 300,00
6 200,00
6 000,00
5 940,00
5 600,00
4 000,00
3 651,99
3 500,00
3 000,00
< 5 mln
< 10 tys.
< 5 tys.
4 800,00
3 000,00
1 100,00
3 500,00
< 10 tys.1 000,00
< 100 tys.
2 800,00
< 1 tys.
1 000,00
< 5 tys.
1 500,00
bd
< 10 tys.
600,00
2 000,00
< 5 tys.
< 5 mln
< 1 tys.
1 500,00
2 000,00
< 5 mln
3 000,00
2 728,00
2 580,02
2 500,00
2 500,00
0
2 500,00
2 000,00
2 000,00
1 950,00
2
1 500,00
1 302,00
< 5 tys.
< 5 tys.
0
1 500,00
< 1 tys.
1 000,00
1 000,00
1 000,00
0
1 000,00
< 10 tys.
1 000,00
Sc
500,00
Nb
500,00
500,00
1 720
Nf
0
240
< 5 tys.
5008
3629
300
290
200
130
120
< 50 tys.
10
8
0
< 5 tys.
< 10 tys.
1208
39
Związek Inwalidów Wojennych RP 81. Oddział
82. Stowarzyszenie Miłośników Ogrodnictwa
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Bractw
83. Optymalnych im. Prof. Sedlaka Oddział
84. Cieszyńskie Stowarzyszenie Oświatowe
Cieszyńskie Stowarzyszenie
85. Agroturystyczne "NATURA"
86. Stowarzyszenie "PRO-FILIA”
87. Stowarzyszenie "Nasz Cieszyn"
Cieszyńskie Stowarzyszenie Ochrony
88. Zdrowia Psychicznego "Więź"
Cieszyńskie Stowarzyszenie Klub
89. Abstynentów „Familia”
Chrześcijańskie Stowarzyszenie Pomocy
90. Resocjalizacyjnej „Fileo”
91. Kiwanis International Oddział
92. Polski Klub Ekologiczny – Koło Miejskie
Towarzystwo im. Marii Konopnickiej 93. Koło
94. Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
Towarzystwo Krzewienia Etyki
95. Chrześcijańskiej Oddział
Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy
96. Regionalnej „Olza”10
Cieszyński Klub Hobbystów - Sekcja
97. Militaria
98. Fundacja Zdrowia Śląska Cieszyńskiego
99. Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy11
Stowarzyszenie na Rzecz Rozbudowy
100 Szpitala Śląskiego im. Gabrieli Thun
101 Bank Pracy dla Bezrobotnych
Komitet Odbudowy i Renowacji
102 Cmentarzy Cieszyńskich
SUMA
115
< 10 tys.
107
56
< 5 tys.
< 0,5 tys.
47
40
< 5 tys.
< 50 tys.
40
37
35
3
2
< 500 tys.
0
< 0,5 tys.
30
10
< 50 tys.
28
14
< 50 tys.
23
21
20
10
< 50 tys.
0
< 0,5 tys.
20
20
< 0,5 tys.
0
17
< 10 mln
7
4
< 0,5 tys.
Nf
20
1388
< 500 tys.
Nf
708
Nf
15 184
862
Nf
4 149 600
917 716
Legenda:
1 Dane zebrane w trakcie badania 2003.
2 Za okres 1997-1999 dane niepełne.
3 Kwoty wykorzystane - na podstawie wykonania budżetu gminy Cieszyn za kolejne lata.
4Stowarzyszenie działa od roku 2002.
5 Zarząd Rejonowy skupia 7 465 członków – badania 2003.
6 Stan w rejestrze Zarządu Rejonowego – badania 2003.
7 Wcześniej jako Stowarzyszenie Karate "SHINDO".
8 Stan w roku 2002, podajemy za tygodnikiem „Głos Ziemi Cieszyńskiej”.
9 Stan w roku 2001, podajemy za tygodnikiem „Głos Ziemi Cieszyńskiej”.
10 Związek gmin.
11 Finał 2002.
Bd – brak danych
Nb – nie badane
Nd – organizacja nie działa
Nf – organizacja nieformalna
Sc – organizacja z siedzibą poza Cieszynem (nie badana)
40
5. Starostwo Powiatowe w Cieszynie liczącym się partnerem trzeciego
sektora
Aktywnym aktorem na lokalnej scenie publicznej jest również cieszyńskie Starostwo Powiatowe. W zasadzie od momentu rozpoczęcia funkcjonowania stało się ono ważnym partnerem działających w powiecie organizacji pozarządowych. Rozwiązaniem, które odegrało istotną rolę w
tym procesie, jest utworzenie w strukturze Starostwa stanowiska Głównego specjalisty ds. organizacji pozarządowych, które od samego początku zajmuje – z dużym powodzeniem – Henryk
Pieszka.
Cieszyńskie Starostwo Powiatowe wywiera wpływ zarówno na funkcjonowanie i kondycję lokalnego trzeciego sektora, jak i na stan aktywności obywatelskiej. To pierwsze, realizowane jest w
głównej mierze przez instytucję Specjalisty i przybiera postać pomocy techniczno-organizacyjnej
m.in. poprzez poradnictwo prawnego, dystrybucję informacji, pomoc w pisaniu wniosków,
udostępnianie sal i sprzętu. Mamy tu wręcz do czynienia z jednym z elementów infrastruktury
sektora. Inne, to Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych działające przy Stowarzyszeniu
Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej oraz współorganizacja forum organizacji powiatowych, po
części sfinansowanych z budżetu powiatu.
To drugie, przybiera bądź postać wsparcia finansowego, bądź współpracy merytorycznej przy
realizacji konkretnych przedsięwzięć.
W okresie 2000-2003 cieszyńskie Starostwo wyasygnowało ponad 800 tys. zł na dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych przez organizacje pozarządowe. To oczywiście zdecydowanie
mniej niż oferuje Urząd Miasta Cieszyna. Dla porównania, udział dotacji w wydatkach Starostwa
w roku 2003 wyniósł około 0,3%, gdy w wydatkach Miasta Cieszyna aż 1,8%. I zdecydowanie
poniżej zapotrzebowania zgłaszanego przez organizacje. W 2003 r. złożono ponad 300 wniosków
o łącznej wartości sięgającej prawie 3 mln zł. Jednak najwięcej emocji budzi nie tyle niewielka
zdolność do pokrycia potrzeb organizacji, ale praktyka udzielania wielu bardzo małych dotacji.
Lista dotacji przyznanych w 2003 r. liczy 185 pozycji, jednakże łącznie tylko na kwotę 210 000zł.
Przeciętna dotacja (1 135zł) stanowi tylko 1/8 tego o co przeciętnie ubiegają się organizacje (9
040 zł). Brak informacji o stopniu wykorzystania dotacji (podpisanych umowach, zrealizowanych
i rozliczonych przedsięwzięciach), nie pozwala jednoznacznie ocenić zasadności takiego podejścia. Oprócz tego Starostwo pełni rolę „dystrybutora” środków z budżetu centralnego przeznaczonych na wykonanie konkretnych zadań.
Nie mniej ważną rolę odgrywają realizowane wspólnie przez Starostwo i organizacje pozarządowe różnorodne przedsięwzięcia. Najczęściej takie działania finansowane są ze źródeł zewnętrznych. W tym przypadku partnerzy współpracują przede wszystkim merytorycznie, zaś dodatkową korzyścią jest zdobycie przez organizacje doświadczeń w zakresie administrowania
projektami.
Natomiast za najsłabiej rozwinięty obszar partnerstwa musimy uznać partycypację oraz uspołecznienie procedur decyzyjnych, w tym tak ważnych obszarów, jak ustalanie priorytetów tej
polityki. W tym zakresie nie funkcjonują żadne rozwiązania, a zatem wszelkie ustalenia zapadają w
instytucjach samorządu powiatowego – Radzie, Zarządzie, Wydziałach i jednostkach organizacyjnych. Pomimo tego, trudno pomijać znaczenie Starostwa dla kondycji organizacji
pozarządowych i stanu lokalnej aktywności.
Takie podejście znajduje odzwierciedlenie w przyjętym przez Radę Powiatu uchwałą Nr
XI/104/03 z 29 września 2003 r. „Programie współpracy na rok 2004 z organizacjami pozarządowymi oraz z jednostkami organizacyjnymi działającymi na podstawie przepisów o stosunku
państwa do kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego”. W
dokumencie opracowanym w oparciu o wytyczne z Wydziałów Starostwa przeważają plany
realizacji wielu konkretnych – czasem szeroko zakrojonych - przedsięwzięć w 9-ciu różnorodnych
obszarach od kultury, sportu i turystyki przez edukację rozwój przedsiębiorczości i integracji
europejskiej, przeciwdziałaniu bezrobocia, pomoc społeczną, ochronę zdrowia po ochronę
środowiska. Jednakże, trzeba stwierdzić, że zgłoszone propozycje – poza kilkoma wyjątkami - nie
wychodzą poza zlecanie i dofinansowanie zadań własnych gminy. Do takich wyjątków należą
41
ochrona środowiska, gdzie znajdujemy zręby działań infrastrukturalnych, jak np. „organizacja
systemu doradztwa, konsultacji i szkoleń”, „prowadzenie powiatowego serwisu ekologicznego”, czy
„prowadzenie kampanii lobbingowej na rzecz ochrony przyrody w powiecie” oraz rozwój
przedsiębiorczości i integracji europejskiej, gdzie zaplanowano m.in. „opracowanie mechanizmów
stałej wymiany informacji pomiędzy środowiskiem przedsiębiorców a mediami”. Co dziwne, nie
zgłoszono żadnych propozycji w zakresie współpracy z organizacjami, szczególnie tych, które
wspierają rozwój infrastruktury sektora organizacji pozarządowych.
Jak pisze Stefan Król w tekście „Polskie stowarzyszenia i organizacje kulturalne i oświatowe
Śląska Cieszyńskiego” korzenie polskich organizacji na Ziemi Cieszyńskiej sięgają połowy XIX
wieku. Najwcześniejsze miały charakter nieoficjalny. Za najstarsze uznaje się założone w 1842 r.
przez Pawła Stalmacha w Gimnazjum Ewangelickim kółko samokształceniowe „Złączenie
Polskie”, którego celem była nauka literackiego języka polskiego oraz poznawanie polskiej kultury
i historycznych związków Śląska z ziemiami polskimi. W 1847 r. tą „działalność wznowił inny z
cieszyńskich prekursorów Andrzej Cinciała”. Organizacja nosiła nazwę „Towarzystwo uczących
się języka polskiego na ewangelickim gimnazjum w Cieszynie”. Powstanie pierwszej oficjalnej
polskiej organizacji pod nazwą „Towarzystwo Cieszyńskie dla Wydoskonalenia się w Języku
Polskim” nazywanego też „Czytelnią Polską” w 1848 r. wiąże się z wydarzeniami Wiosny Ludów.
Także ona nawiązywała do działalności wcześniejszych organizacji, które „powoli stawały się one
kanonem dla prawie wszystkich polskich stowarzyszeń także w latach późniejszych”. Jednakże
represje po stłumieniu Wiosny Ludów doprowadziły do jej likwidacji. Możliwość wznowienia
działalności polskich organizacji przyniosły dopiero reformy ustroju państwowego z początku lat
sześćdziesiątych, dzięki czemu już w 1861 r. „działalność rozpoczęła Czytelnia Ludowa przyciągająca przedstawieniami teatru amatorskiego i udostępnianiem stopniowo rozrastającego się
księgozbioru”.
Spośród dziś działających organizacji najstarszą organizacją – oprócz Ochotniczych Straży
Pożarnych, które powstawały już w początkach XIX wieku – jest założone w 1885 r. Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe „Macierz Ziemi Cieszyńskiej”124.
Obecnie na terenie powiatu zarejestrowane są 443 stowarzyszenia, dla których Starosta jest organem nadzorującym. W okresie ostatnich 4 lat liczba zarejestrowanych podmiotów wzr os ł a o ¼
[Pieszka]. Ponadto działa tu także około 25 fundacji.
Tab. 1 Liczebność organizacji w powiecie cieszyńskim ze względu na status prawny
Rodzaj organizacji
Stowarzyszenia
Oddziały terenowe stowarzyszeń
Stowarzyszenia zwykłe
Stowarzyszenia kultury fizycznej i sportu
Uczniowskie kluby sportowe
Liczba
253
84
8
78
20
Działające w powiecie organizacje są nierównomiernie rozlokowane w poszczególnych
gminach. W Cieszynie ma swoją siedzibę 11-tokrotnie więcej stowarzyszeń niż w Chybiu.
Tab. 2 Rozmieszczenie stowarzyszeń w gminach powiatu cieszyńskiego
Gmina
Brenna
Chybie
Cieszyn
Dębowiec
Goleszów
Hażlach
Istebna
Skoczów
Strumień
Ustroń
Wisła
Zebrzydowice
Powiat
Ilość stowarzyszeń
15
13
146
15
26
16
26
58
24
55
30
19
443
Stowarzyszenia na 10 tys. mieszkańców
16,5
15,5
39,5
30,0
22,1
18,4
25,7
23,3
21,8
32,2
25,9
16,4
26,6
124 Jednakże nie mamy żadnych danych o liczbie zaprzestania działalności, więc nie może stwierdzić czy mamy do
czynienia ze wzrostem, czy regresem [Pieszka].
42
Średnie nasycenie organizacjami w powiecie rzędu 26,6 stowarzyszenia na 10 tys. mieszkańców
plasuje powiat w czołówce w skali kraju125. Jednakże duże różnice pod tym względem
obserwujemy wewnątrz powiatu. W Cieszynie jest proporcjonalnie 2,5-krotnie więcej organizacji
niż w Chybiu.
W latach 1999-2003 Starostwo Powiatowe w Cieszynie przeznaczyło ponad 800 tys. złotych na
dotacje dla organizacji pozarządowych realizujących zadania własne powiatu.
Tab. 3 Dotacje dla organizacji pozarządowych z budżetu powiatu cieszyńskiego w latach 1999-2003 w zł
Dziedzina dofinansowania
Kultura i sztuka
Sport
Turystyka
Pomoc społeczna
Edukacja
Przeciwdziałanie bezrobociu
Promocja zdrowia
Ochrona środowiska
RAZEM
1999
6 600
8 300
6 000
0
0
0
0
0
20 900
2000
40 000
120 000
10 000
0
0
0
0
0
170 000
2001
37 000
126 000
10 000
20 000
3 500
0
0
0
196 500
2002
50 000
120 000
17 000
31 000
10 000
10 000
0
0
238 000
2003
RAZEM
45 000
178 600
90 000 464 300
17 000
60 000
23 000
74 000
15 000
28 500
10 000
20 000
5 000
5 000
5 000
5 000
210 000
835 400
Możemy zaobserwować dwa zjawiska, ustabilizowanie się od roku 2001 kwota dotacji na poziomie około 200 tys. zł rocznie oraz dofinansowanie działań w coraz to nowych dziedzinach.
Jednakże zapotrzebowanie organizacji jest ogromne i wielokrotnie przekracza możliwości finansowe powiatu.
Tab. 4 Zapotrzebowanie na środki publiczne przez organizacje pozarządowe w powiecie w latach 2000-2003
Rok
Liczba wniosków
2000
2001
2002
2003
RAZEM
128
213
233
323
897
Wnioskowana kwota
Liczba dofinansowanych
zadań
631 281
1 169 298
1 992 551
2 920 196
6 713 326
Ogólna kwota dotacji
78
110 197 100
143
185
516
170 000
238 000
210 000
815 100
W ciągu 4 lat ilość wniosków składanych do Starostwa przez organizacje wzrosła 2,5-krotnie,
zaś wolumen środków na jakie opiewały ponad 4,5-krotnie. Charakterystyczne jest stałe
obniżanie się stopnia zaspokojenia potrzeb zgłaszanych przez organizacje. W 2000 r.
uwzględniono 60% wniosków, choć zaspokojono tylko 27% wnioskowanych kwot. Natomiast w
2003 r. pozytywnie rozpatrzono tylko 56% wniosków, przy czym potrzeby finansowe
zaspokojone tylko w 7%. Średnia dotacja wynosiła od 2 179,5zł w 2000 r. do 1 135,1zł w 2003 r.
Tab. 5 Stopień skuteczności wniosków o dotacje w wybranych branżach w latach 2000-2003
Dziedzina
sukces wniosków
min.
średni
wielkość dotacji w zł
max.
min.
średni
max.
Sport
Kultura
Turystyka
59%
42%
38%
68%
56%
50%
76%
66%
60%
957,4
1 097,6
1 214,3
1 519,3
2 222,2
1 409,8 2 000,0
1 862,1
3 333,3
Pomoc społeczna1
Edukacja1
21%
32%
50%
2 500,0
2 960,0
3 285,7
15%
38%
45%
1 000,0
1 239,1
1 750,0
3 333,3
4 000,0
Promocja zdrowia2
Przeciwdziałanie bezrobociu3
Ochrona środowiska2
Bezpieczeństwo publiczne4
Ogółem
0%
53%
73%
50%
63%
75%
0%
25%
38%
625,0
1 666,7
0%
52%
56%
5 000,0
0,0
61%
1 135,1
1 579,7
2 179,5
Legenda
1 Od roku 2001.
2 Wnioski składane od roku 2002, dotacje od roku 2003.
3 Od roku 2002.
125 Por. Tab. 1 Powiaty z największa liczbą zarejestrowanych stowarzyszeń i fundacji na 10 tys. mieszkańców [Dąbrowska i inni
2002: 11].
43
4 Wnioski w roku 2003.
Największą pulę środków przeznacza się na działania z zakresu kultury fizycznej i sportu
(56%). W latach 2000-2002 stanowiły połowę udzielonych dotacji. A wnioski na realizację zadań
z tego zakresu zdecydowanie częściej zyskiwały aprobatę (średnio 68% uwzględnionych
wniosków). Na następny w kolejności obszar kultura i sztuka przeznaczono 1/5 wszystkich
środków. Najwyższe średnie dotacje otrzymywały zadania związane z przeciwdziałaniem
bezrobociu, co w pewnym stopniu może być związane z pogarszającą się sytuacją na lokalnym
rynku pracy i rosnącym bezrobociem126. Stosunkowo wysokie dotacje, znacznie przekraczające
średnią przeznaczano na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej i turystyki.
Zdecydowanie trudniej niż w przypadku samorządu gminy odwzorować na „Cieszyńskiej mapie aktywności lokalnej” oddziaływanie Starostwa Powiatowego. Mamy tu bowiem do czynienia z
nałożeniem się kilku zjawisk: 1) korzyści odnoszonych przez cieszyński trzeci sektor z pomocy technicznej; 2) zdolności cieszyńskich organizacji do pozyskiwania dofinansowania na realizację
zadań w skali powiatowej; 3) poziomu „konsumpcji” przez cieszynian inicjatyw adresowanych do
społeczności całego powiatu. Z tego punktu widzenia, za najbardziej pożądane wsparcie możemy
uznać dotację dla cieszyńskiej organizacji na realizację jakiejś imprezy w mieście.
Do tego pierwszego zaliczymy merytoryczną, finansową i organizacyjno-techniczną pomoc
jaką ze strony cieszyńskiego Starostwa Powiatowego otrzymuje Centrum Wspierania Organizacji
Pozarządowych przy Stowarzyszeniu Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej.
Z przeglądu listy dotacji na 2003 r. wynika, iż cieszyńskie organizacje korzystają w największym
stopniu z możliwości dofinansowania realizacji przedsięwzięć z budżetu powiatu. W 6 obszarach:
przeciwdziałaniu bezrobociu, turystyce, ochronie zdrowia, pomocy społecznej, ochronie
środowiska i kulturze ponad 20-tu organizacjom z siedzibą w Cieszynie przyznano 46 dotacji w
łącznej wysokości 59 000zł, gdy w ogóle udzielono 76 dotacji na kwotę 105 000zł. Warto zwrócić
uwagę na wysokość wsparcia jakiego udzielono z budżetu powiatu na realizację przez
warszawskie Stowarzyszenie „Przyszłość Mediów” odbywającego się w Cieszynie festiwalu
„Nowe Horyzonty”. Wyniosło ono 11 000zł, co stanowi prawie ¼ puli dotacji udzielonych w
zakresie kultury.
126 Choć z uwagi na krótki, tylko dwuletni okres dotowania, ta wartość może być myląca.
44
6. Literatura
6.1 Literatura cytowana
Chmielewski P. 1995. Ludzie i instytucje. Z historii i teorii nowego instytucjonalizmu. Warszawa: IPiSS.
Dąbrowska J., Gumkowska M., Wygnański J. 2002. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych –
raport z badania 2002. Warszawa: Stowarzyszenie KLON/JAWOR.
Drążkiewicz J. 2002. Lokalne uczestnictwo obywatelskiego w wybranych gminach. W: Skrzypiec R. (red.)
Lokalne uczestnictwo obywatelskie. Raporty z badań 1998-2002. Warszawa: Ośrodek Badania
Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje”.
Frączak P. 2001. Rola aktywności obywatelskiej w rozwoju lokalnym. W: M. Warowicki, Z. Woźniak
(red.). Aktywność obywatelska w rozwoju społeczności lokalnej. Warszawa: Municipium.
Frączak P. Skrzypiec R. 2004. Mapa aktywności obywatelskiej: studium przypadku Tychy. W: M.S.
Szczepański, A. Śliz. Obywatel w lokalnej społeczności. Studia i szkice socjologiczne. Tychy-Opole: Wyższa
Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych-Uniwersytet Opolski.
Frączak P. Miasto Tychy. Szkic do mapy aktywności lokalnej. W: R. Skrzypiec (red.). Lokalne uczestnictwo
obywatelskie. Raporty z badań 1998-2002. Warszawa: Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy
Stowarzyszeniu „Asocjacje”.
Frączak P., Skrzypiec R. (red.). 2002. Przejrzysta gmina. Organizacje pozarządowe. Korupcja. Warszawa:
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje”.
„Głos Ziemi Cieszyńskiej” 2002: 1.
Goślińska M. 2003. Rosną na ulicy. W: „Gazeta w Katowicach dodatek do Gazety Wyborczej” 249
z 24 października.
Jurkowski A. 1998. Organizacje obywatelskie – partner samorządu terytorialnego. Tworzenie modeli
współpracy w Cieszynie. W: Sprawozdanie z realizacji projektu „Organizacje obywatelskie – partner
samorządu terytorialnego. Tworzenie modeli współpracy”. Kraków: MISTiA.
Król S. Polskie stowarzyszenia i organizacje kulturalne i oświatowe Śląska Cieszyńskiego.
www.powiat.cieszyn.pl
Kurczewski J. 2001. Dwadzieścia lat później – społeczeństwo obywatelskie według Solidarności. W:
„Solidarność” dwadzieścia lat później. Kraków: ARCANA.
Marciniak P. 2002. Trzeciemu sektorowi potrzebna jest ideologia i dobra legislacja. W: P. Gliński, B.
Lewenstein, A. Sicińskiego i inni (red.). Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: Trzeci sektor.
Warszawa: IFiS PAN.
Partnerstwo lokalne 2001. W: „Asocjacje” 2001: 4.
Pieszka H. [brw] „Współpraca powiatu cieszyńskiego z organizacjami pozarządowymi – dofinansowanie zadań własnych powiatu, realizowanych przez te organizacje”. Maszynopis.
Schimanek T. 1997. Obywatelskie nieposłuszeństwo w świetle kontrolnych i innowacyjnych zadań trzeciego
sektora. W: Między lobbingiem a akcją bezpośrednią (metody działania obywateli). P. Frączak (red.).
Warszawa-Kraków: Asocjacje-Wydawnictwo „Zielone Brygady”: Asocjacje-Wydawnictwo
„Zielone Brygady”.
Skrzypiec R. (red.) 2002. Lokalne uczestnictwo obywatelskie. Raporty z badań 1998-2002. Warszawa:
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje”.
Skrzypiec R. 2001. Mapy aktywności obywatelskiej w ochronie środowiska (raport na temat stanu
uczestnictwa). P. Frączak i D. Matejczyk (red.). Ruch ekologiczny w Polsce. Mapa uczestnictwa
obywatelskiego w ochronie środowiska. Warszawa: Stowarzyszenie „Asocjacje”.
Skrzypiec R. 2002a. Tyskie stowarzyszenia 2002. raport z badań. W: R. Skrzypiec (red.). Lokalne
uczestnictwo obywatelskie. Raporty z badań 1998-2002. Warszawa: Ośrodek Badania Aktywności
Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje”.
Słownik języka polskiego. 1993. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Smykowski M. 2001. „Opracowanie wyników ankiet dla organizacji pozarządowych powiatu
cieszyńskiego”. Cieszyn: Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych.
„Sprawozdanie z wykonania budżetu Miasta Cieszyna za rok 2002. Część opisowa”. Urząd
Miasta, Cieszyn.
Szeniawski A. Przejrzysta gmina – modelowe rozwiązania w zakresie udzielania dotacji podmiotom
45
niepublicznym z budżetów gmin. W: Frączak P., Skrzypiec R. (red.). 2002. Przejrzysta gmina. Organizacje
pozarządowe. Korupcja. Warszawa: Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu
„Asocjacje”.
Woroniecka G. 2001. Działanie polityczne. Próba socjologii interpretatywnej. Warszawa: Oficyna
Naukowa.
6.2 Opracowania poświęcone trzeciemu sektorowi w Cieszynie
Informator Organizacji Pozarządowych Euroregion Těšínské Slezsko – Śląsk Cieszyński, Spolek „TRUST“,
Starostwo Powiatowe w Cieszynie, Institut EuroSchola, 2001.
Cieszyn – Nasza Gmina 2001, w: „Asocjacje” nr 4 z 2001 r.
Frączak, Piotr, Co to jest Sieć Lokalnego Partnerstwa, w: „Asocjacje” nr 5 z 2000 r.
Frączak, Piotr i Ryszard Skrzypiec (red.), Przejrzysta Gmina. Organizacje pozarządowe. Korupcja,
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu „Asocjacje”, Warszawa 2002.
Jurkowski, Artur. Organizacje obywatelskie – partner samorządu terytorialnego. Tworzenie modeli współpracy
w Cieszynie, w: Sprawozdanie z realizacji projektu „Organizacje obywatelskie – partner samorządu
terytorialnego. Tworzenie modeli współpracy”, MISTiA, Kraków 1998.
Organizacje pozarządowe w Cieszynie. Informator, Stowarzyszenie Cieszyńskiej Młodzieży Twórczej,
Cieszyn 1998.
Partnerstwo lokalne 2001, w: „Asocjacje” nr 4 z 2001 r.
Schimanek, Tomasz i Jerzy Drążkiewicz, Uczestnictwo obywatelskie w gminach tworzących Sieć
Partnerstwa Lokalnego, w: Lokalne uczestnictwo obywatelskie. Raporty z badań 1998-2002, wstęp i
redakcja Ryszard Skrzypiec, Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej przy Stowarzyszeniu
„Asocjacje”, Warszawa 2002.
Sieć Lokalnego Partnerstwa, czyli jak działać lokalnie?, w: „Asocjacje” nr 10 z 1999 r.
Sieć Lokalnego Partnerstwa, w: „Asocjacje” nr 8 z 2000 r.
Skrzypiec, Ryszard. Cieszyński pomysł na społeczne problemy. Widziany oczyma samorządu ... i organizacji,
w: „Sedno-MOST” nr 3 z 1998 r.
Smykowski, Maciej, „Opracowanie wyników ankiet dla organizacji pozarządowych powiatu
cieszyńskiego”, Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych, Cieszyn 2001, maszynopis
powielony.
46

Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Regulamin konkursu plastycznego

tutaj - Biblioteka miejska w Cieszynie

Dodatkowa rekrutacja uczestników do projektu „Stawiamy na

ZESPÓŁ ZAKŁADÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ W CIESZYNIE

Nazwa i adres siedziby firmy

informator biblioteki miejskiej w cieszynie

Etyka badań naukowych – ocenianie projektów badawczych

Plik do pobrania - Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL