DRUK - 10 Ratomski str. 877-886

Acta Haematologica Polonica 2009, 40, Nr 4, str. 877–886
PRACA ORYGINALNA – Original Article
KAROL RATOMSKI1, JANUSZ śAK1, MARCIN PŁONOWSKI2, EDWINA KASPRZYCKA1, JOLANTA WYSOCKA1, MARYNA KRAWCZUK-RYBAK2
Ocena immunofenotypu granulocytów obojętnochłonnych po
leczeniu Filgrastimem u dzieci chorych na ostrą białaczkę limfatyczną
Evaluation of immunophenotype of neutrophils at children with
acute lymphoblastic leukemia treated with Filgrastim
1
Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Pediatrycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Kierownik: Prof. dr hab. n. med. J. Wysocka
2
Klinika Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Kierownik: Prof. dr hab. n. med. M. Krawczuk-Rybak
STRESZCZENIE
Wstęp: Pacjenci z granulocytopenią podczas chemioterapii są podatni na zagraŜające Ŝyciu infekcje. U pacjentów z ostrą białaczką limfatyczną po zastosowaniu filigrasimu liczba granulocytów obojętnochłonnych wzrasta. W celu ustalenia czy funkcja granulocytów jest przez chemioterapię zmieniona zbadano ekspresję receptorów CD16 i CD64.
Cel: Celem pracy była ocena zmian odsetka neutrofilów z ekspresją receptorów CD16 i CD64 u
dzieci chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną (ALL), które otrzymały filgrastim (Neupogen)
w porównaniu do grupy dzieci zdrowych i grupy dzieci wykazującej cechy stanu zapalnego.
Materiały i metody: Badania zostały przeprowadzone metodą cytometrii przepływowej. W badaniach porównano zarówno odsetek, jak i wskaźnik średniej intensywności fluorescencji receptorów CD64 i CD16. Wiek pacjentów w grupie badanej wyniósł średnio 5,6 (od 2 do 14 roku Ŝycia), a w porównawczej 8,2 (od 3 do 16 roku Ŝycia).
Wyniki: Granulocyty obojętnochłonne w grupie dzieci z ostrą białaczką limfatyczną po podaniu
filgrastimu wykazały statystycznie wyŜszy odsetek i średnią intensywność fluorescencji receptora CD64 niŜ w pozostałych analizowanych grupach. Neutrofile chorych z grupy badanej charakteryzowały się najniŜszym odsetkiem komórek z ekspresją CD16 i najsłabszą ekspresją tego receptora (mierzoną intensywnością fluorescencji).
Wnioski: ObniŜony odsetek neutrofilów z ekspresją CD16 i małe nasilenie ekspresji tego receptora u dzieci leczonych G-CSF moŜe świadczyć o upośledzonej funkcji immunologicznej oraz
być moŜe jest spowodowane zwiększonym uwolnieniem młodszych form granulocytów ze szpiku. Z drugiej jednak strony, w czasie leczenia preparatami zawierającymi G-CSF obserwuje się
wzrost liczby bezwzględnej oraz nasilenie ekspresji i odsetka neutrofilów z powierzchniowym
receptorem CD64, co pośrednio przemawia za zachowaniem przez te komórki duŜej sprawności
fagocytarnej.
SŁOWA KLUCZOWE: Neutrofile – G-CSF – CD16 – CD64 – Ostra białaczka limfatyczna
878 K. RATOMSKI i wsp.
SUMMARY
Background: It is well known that patients with granulocytopenia due chemotherapy are susceptible to life-threateing infections. In patients with acute lymphoblastic leukaemia the number of
neutrophils is increasing after administration filgrastim. To determine whether or not granulocyte
function is also impaired by chemotherapy CD16 and CD64 expression was analyzed.
Aim: This study was performed to monitor changes of neutrophils expression of CD16 and CD64
in children with acute lymphoblastic leukaemia after administration filgrastim (Neupogen) to
compare with children with inflammatory state healthy children.
Materials and methods: Cell surface expression of CD16 and CD64 was analyzed by flow cytometry method. In examinations analyzed both the percentage and a mean intensity fluorescence
rate of these receptors.
Results: Neutrophils from children with acute lymphoblastic leukaemia showed increase of expression and the mean intensity fluorescence of CD64 to compare with other groups. The expression of CD16 on neutrophils showed the significantly least values of the percentage and the mean
intensity fluorescence in group with acute lymphoblastic leukaemia after administation chemotherapy.
Conclusions: The lowest of percentage and mean intensity fluorescence of CD16 on neutrophils
in children with acute lymphoblastic leukaemia after administration Neupogen may indicate that
immunological function of neutrophils is incorrect. On the other hand, we observed during
treatment an increase of number and intensity of expression CD64 receptor. Probably it indicate
to retain of phagocytosis activity by this cells.
KEY WORDS: Neutrophils – G-CSF – CD16 – CD64 – Acute lymphoblastic leukaemia
WSTĘP
Hematologiczne choroby o podłoŜu nowotworowym poddane chemioterapii mogą
przebiegać z neutropenią o róŜnym jej nasileniu. Z praktyki klinicznej wynika, Ŝe obniŜenie liczby bezwzględnej granulocytów obojętnochłonnych poniŜej wartości 500
komórek/µl krwi obwodowej po chemioterapii powoduje znaczący wzrost ryzyka wystąpienia infekcji zagraŜających Ŝyciu pacjentów. Niska liczba granulocytów obojętnochłonnych w okresie chemioterapii, mielosupresji lub po przeszczepie szpiku kostnego
przemawia za zastosowaniem w leczeniu preparatów G-CSF [1].
Filgrastim (Neupogen) jest to czynnik wzrostu kolonii granulocytów (G-CSF granulocyte colony-stimulating factor). Czynnik ten początkowo był uwaŜany jedynie za
cytokinę skracającą okres neutropenii występującej po chemioterapii we krwi [2]. Jednak z późniejszych badań wykonanych u zdrowych osób wynika, Ŝe powoduje on takŜe zmiany fenotypu neutrofilów. Nasilenie tych zmian jest zaleŜne od poziomu G-CSF
[3]. Zmiany w ekspresji receptorów powierzchniowych granulocytów obojętnochłonnych po podaniu G-CSF u dzieci leczonych z powodu ALL nie do końca zostały wyjaśnione.
Ludzkie komórki z linii mieloidalnej posiadają trzy klasy receptorów dla odcinka
Fc immunoglobuliny G. Są one określane jako FcγRI (CD64), FcγRII (CD32) i FcγRIII (CD16). Granulocyty w warunkach fizjologicznych w zaleŜności od stopnia dojrzałości wykazują róŜnice w ekspresji powierzchniowych markerów róŜnicowania CD16 i
Ocena immunofenotypu
879
CD64 [4, 5]. Ekspresja tych receptorów zmienia się równieŜ w przebiegu stanów zapalnych, a w szczególności sepsy [6].
Receptor CD64 (Fc-γ receptor I/FcγRI) naleŜy do nadrodziny cząsteczek immunoglobulinopodobnych, które wiąŜą sekwencje stałe w obrębie łańcucha cięŜkiego γ
przeciwciał. FcγRI ma powinowactwo do przeciwciała IgG, które pełni znaczącą rolę
w adhezji, opsonizacji i fagocytozie bakterii oraz kompleksów immunologicznych. Na
granulocytach obojętnochłonnych osób zdrowych receptor CD64 wykazuje niską ekspresję. Wzrost ekspresji FcγRI na powierzchni granulocytów obojętnochłonnych jest
następstwem fizjologicznej odpowiedzi na składniki ściany komórkowej bakterii np.
LPS (lipopolisacharyd) [4, 7, 8].
Receptor CD16 (Fc-γ receptor III/FcγRIII) równieŜ naleŜy do nadrodziny cząsteczek immunoglobulinopodobnych i podobnie jak CD64 jest receptorem dla fragmentu
Fc przeciwciał klasy IgG. Ekspresja cząsteczki CD16 wzrasta w czasie dojrzewania
granulocytów począwszy od formy promielocyta do dojrzałego granulocyta obojętnochłonnego, który wykazuje dodatni fenotyp (CD16+) [6, 9].
Celem pracy była ocena zmian odsetka neutrofili z ekspresją receptorów CD16 i
CD64 u dzieci chorych na ALL, które otrzymały G-CSF w porównaniu do grupy dzieci zdrowych i grupy dzieci wykazującej cechy stanu zapalnego. W przeprowadzonych
badaniach analizie poddano równieŜ średnią intensywność fluorescencji (MFI) tych
receptorów, która pośrednio odpowiada gęstości receptora na powierzchni badanych
granulocytów.
MATERIAŁ I METODY
Materiałem badanym była krew obwodowa pobrana od 85 pacjentów w czasie
przeprowadzanych badań laboratoryjnych wykonywanych ze wskazań lekarskich.
Próbki krwi były niezwłocznie wymieszane z antykoagulantem K3EDTA (probówki
firmy Sarstedt o pojemności 1,8 ml). Wszystkie badania wykonano w czasie krótszym
niŜ 2 godziny od momentu pobrania materiału.
Do grupy badanej zakwalifikowano próbki krwi dzieci chorych na ALL (N=31)
pobrane w pierwszym dniu po zakończeniu leczenia Neupogenem (G-CSF). Dawka
Neupogenu wyniosła 5–10 µg/kg mc/24h. Średni wiek pacjentów w tej grupie wyniósł
5,6 (od 2 do 14 roku Ŝycia). Grupę porównawczą stanowiły próbki krwi dzieci wykazujących cechy kliniczne stanu zapalnego (zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych, zakaŜenie dróg moczowych) (N=29). W grupie tej znalazły się dzieci w wieku
od 3 do 16 roku Ŝycia (średnio 8,2). Grupę kontrolną stanowiło 25 próbek pozyskanych
od dzieci zdrowych badanych profilaktycznie w wieku od 1 do 17 lat (średnio 9,7). U
dzieci z grupy kontrolnej i porównawczej nie stosowano leczenia filgrastimem (GCSF). Przed wykonaniem badań cytometrycznych we wszystkich próbkach krwi obwodowej oznaczono morfologię z pełnym róŜnicowaniem leukocytów na analizatorze
hematologicznym Sysmex XT-2000i.
Badania przeprowadzono metodą cytometrii przepływowej na cytometrze Coulter
PC500 (Beckman Coulter). Przed zakwalifikowaniem próbek do analizy cytometrycz-
880 K. RATOMSKI i wsp.
nej oceniono Ŝywotność leukocytów z wykorzystaniem błękitu trypanu. Do badań wybrano próbki w których Ŝywotność granulocytów wynosiła co najmniej 98%. W kaŜdej
próbie oceniano 10 tys. komórek. Próbki krwi (po 100µL) były inkubowane przez 30
min. w temperaturze pokojowej, w ciemności z przeciwciałami monoklonalnymi
(10µL) sprzęŜonymi z odpowiednimi fluorochromami (anty-CD45, anty-CD64 i antyCD16 DakoCytomation). Po inkubacji próbki poddano lizie w automatycznej stacji
lizowania (Epics Immunology Work Station) dozującej kolejno kwas mrówkowy lizujący erytrocyty, węglan sodu jako stabilizator błon komórkowych leukocytów i paraformaldehyd jako utrwalacz (zestaw Multi-Q-Prep). Jako kontroli izotypowej uŜyto
przeciwciał mysich IgG1 oraz IgG2a (DakoCytomation). Wszystkie pomiary cytometryczne zostały wykonane w czasie do 60 min. po zakończeniu inkubacji.
Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku.
WYNIKI
NajniŜszy odsetek granulocytów obojętnochłonnych z ekspresją CD16 występował
w grupie dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną x = 84,35% ± 12,06. Był on statystycznie znamiennie niŜszy (p<0,001) niŜ w grupie dzieci wykazującej cechy stanu
zapalnego x = 97,31% ± 4,39 oraz niŜszy niŜ w grupie kontrolnej x = 99,45% ± 0,91
(p<0,001) (Tab. 1., Ryc. 1).
Tabela 1. Odsetek granulocytów obojętnochłonnych z ekspresją antygenów CD16 i CD64 we krwi obwodowej. Grupa dzieci badanych, chorych na ALL po podaniu Neupogenu, grupa dzieci ze stanem zapalnym
i grupa kontrolna
Table 1. Percentage of neutrophils with expression CD16 and CD64 antigens in whole blood. Children’s
group examined with acute leukaemia (ALL) after administration Neupogen, children’s group with inflammatory state and control group
Odsetek neutrofili
z ekspresją:
CD16
Grupa badana dzieci z ALL
(po podaniu G-CSF)
(N=31)
84,35 ± 12,06%AB
Grupa porównawcza
– dzieci ze stanem zapalnym
(N=29)
97,31 ± 4,39%BC
Grupa kontrolna
– dzieci zdrowe
(N=25)
99,45 ± 0,91%AC
CD64
92,94 ± 12,15%EF
46,41 ± 36,30%DE
7,98 ± 4,68%DF
p<0,001A, p<0,001B, p<0,03C, p<0,001D, p<0,001E, p<0,001F
Równocześnie w grupie badanej wykazano najwyŜszy odsetek neutrofilów z ekspresją CD64 ( x = 92,94% ± 12,15). Odsetek tych komórek był statystycznie wyŜszy
niŜ w grupie ze stanem zapalnym ( x = 46,41% ± 36,30; p<0,001) i w grupie dzieci
zdrowych ( x = 7,98% ± 4,68; p<0,001) (Tabela 1, Rycina 2).
W badaniach oceniono równieŜ średnią intensywność fluorescencji (MFI) antygenów CD16 i CD64 na neutrofilach, która pośrednio dopowiada gęstości receptorów na
powierzchni komórki (Tabela 2). Statystycznie niŜszą wartość MFI antygenu CD16 na
granulocytach obojętnochłonnych wykazano w grupie badanej ( x = 13,49 ± 5,29) niŜ
Ocena immunofenotypu
881
w grupie ze stanem zapalnym ( x = 25,68 ± 9,77, p<0,001) i grupie porównawczej ( x
= 27,37 ± 9,40, p<0,001).
Odsetek neutrofili we krwi obwodowej z ekspresją CD16
Percentage neutrophils in whole blood with expression of CD16
110
100
(%)
90
CD16
+
80
70
60
Min-Maks.
50
Control
Kontrolna
Comparative
Porównawcza
Grupy
Examined
Badana z ALL
25%-75%
Mediana
Groups
Średnia intensywność fluorescencji CD16 na neutrofilach krwi obwodowej
Mean intesity fluorescence neutrophils in whole blood with expression of CD16
55
+
Value of MFI CD16
Wartość MFI CD16 +
45
35
25
15
Min-Maks.
5
Control
Kontrolna
Comparative
Porównawcza
Grupy
Examined
Badana z ALL
25%-75%
Mediana
Groups
Ryc. 1. Średnia intensywność fluorescencji (MFI) i odsetek granulocytów obojętnochłonnych krwi
obwodowej z ekspresją CD16 w grupie: kontrolnej, porównawczej oraz badanej z ostrą białaczką
limfoblastyczną (ALL)
Fig. 1. Mean intensity fluorescence (MFI) and percentage of neutrophils with CD16 in whole blood in:
control, comparative and examined group with acute lymphoblastic leukaemia (ALL)
NajwyŜszą wartość MFI receptora CD64 granulocytów obojętnochłonnych wykazano w grupie badanej ( x = 7,26 ± 3,34). Natomiast najniŜszą wartość średniej intensywności fluorescencji CD64 na neutrofilach otrzymano w grupie kontrolnej ( x = 1,47
± 0,65). RóŜnica była istotnie statystyczna, p<0,001. W grupie dzieci wykazujących
cechy stanu zapalnego MFI dla CD64 wyniosło x = 3,61 ± 2,55 i było znamiennie
niŜsze niŜ w grupie dzieci z ALL (p<0,001) oraz wyŜsze niŜ w grupie dzieci zdrowych
(p<0,001) (Tabela 2).
882 K. RATOMSKI i wsp.
Tabela 2. Średnia intensywność fluorescencji (MFI) CD16 i CD64 na granulocytach obojętnochłonnych
krwi obwodowej. Grupa dzieci badanych, chorych na ALL po podaniu Neupogenu, grupa dzieci ze stanem
zapalnym i grupa kontrolna
Table 2. Mean intensity fluorescence (MFI) of CD16 and CD64 on neutrophils in whole blood. Children’s
group examined with acute leukaemia (ALL) after administration Neupogen, children’s group with inflammatory state and control group
Średnia intensywność
fluorescencji (MFI)
antygenów na
neutrofilach:
Grupa badana dzieci z ALL
(po podaniu G-CSF)
(N=31)
Grupa porównawcza
– dzieci ze stanem
zapalnym
(N=29)
Grupa kontrolna
– dzieci zdrowe
(N=25)
CD16
13,49 ± 5,29HG
25,68 ± 9,77H
27,37 ± 9,40G
CD64
7,26 ± 3,34KJ
3,61 ± 2,55IK
1,47 ± 0,65IJ
p<0,001G, p<0,001H, p<0,001I, p<0,001J, p<0,001K
Odsetek neutrofili we krwi obwodowej z ekspresją CD64
Percentage neutrophils in whole blood with expression of CD64
110
90
CD64 (%)
70
+
50
30
10
Min-Maks.
-10
Control
Kontrolna
Comparative
Porównawcza
Grupy
Examined
Badana z ALL
25%-75%
Mediana
Groups
Średnia intensywność fluorescencji CD64 na neutrofilach krwi obwodowej
Mean intesity fluorescence neutrophils in whole blood with expression of CD64
14
12
+
Value of MFI CD64
Wartość MFI CD64 +
10
8
6
4
2
Min-Maks.
0
Control
Kontrolna
Comparative
Porównawcza
Grupy
Examined
Badana z ALL
25%-75%
Mediana
Groups
Ryc. 2. Średnia intensywność fluorescencji (MFI) i odsetek granulocytów obojętnochłonnych krwi
obwodowej z ekspresją CD64 w grupie: kontrolnej, porównawczej oraz badanej z ostrą białaczką
limfoblastyczną (ALL)
Fig. 2. Mean intensity fluorescence (MFI) and percentage of neutrophils with CD64 in whole blood in:
control, comparative and examined group with acute lymphoblastic leukaemia (ALL)
Ocena immunofenotypu
883
OMÓWIENIE WYNIKÓW
ZakaŜenie bakteryjne lub wywołane przez inne mikroorganizmy powodują wystąpienie reakcji obronnej organizmu w formie reakcji zapalnej. W proces ten zaangaŜowane są leukocyty, a szczególnie granulocyty obojętnochłonne. Odgrywają one waŜną
rolę w ograniczaniu procesu zapalnego. PowaŜne infekcje bakteryjne występują z
większą częstotliwością po zastosowaniu chemioterapii w czasie leczenia ALL, której
celem jest niszczenie komórek szybko wzrastających. Częstym powikłaniem chemioterapii cytotoksycznej jest obniŜenie liczby granulocytów obojętnochłonnych.
G-CSF jest czynnikiem stymulującym tworzenie kolonii granulocytów wytwarzanym przez organizm w warunkach naturalnych. Mobilizuje on ze szpiku do krwi obwodowej komórki macierzyste, granulocyty i wpływa na ich aktywność [3, 18]. Neupogen (filgrastim) jest stosowany w celu skrócenia czasu trwania neutropenii i
zmniejszeniu częstości występowania gorączki neutropenicznej u pacjentów poddanych chemioterapii cytotoksycznej z powodu nowotworów (z wyjątkiem przewlekłej
białaczki szpikowej i zespołów mielodysplastycznych) [10, 11]. Ponadto skraca on
okres hospitalizacji oraz zmniejsza ilość podawanych antybiotyków [12]. Z drugiej
jednak strony bezpieczeństwo podawania czynnika wzrostowego w czasie podawania
chemioterapii z powodu ALL nie do końca zostało ustalone. Według niektórych autorów na powierzchni komórek limfoblastycznych mogą znajdować się receptory dla
czynników wzrostowych, co moŜe wpłynąć na wynik leczenia [13, 14].
W pracy oceniono zmiany odsetka neutrofilów z ekspresją receptorów CD16 i
CD64 u dzieci chorych na ALL, które otrzymały G-CSF. Wyniki badań porównano z
grupą dzieci zdrowych i grupą dzieci wykazującą cechy stanu zapalnego.
Granulocyty obojętnochłonne w szpiku kostnym podlegają zmianom morfologicznym. RównieŜ ekspresja powierzchniowych receptorów neutrofili wydaje się odzwierciedlać zmiany zachodzące w czasie dojrzewania tej linii komórkowej [15].
Ludzkie komórki linii mieloidalnej zawierają trzy klasy receptorów dla części Fc
immunoglobuliny G, określane jako CD64 (FcRI), CD32 (FcRII) i CD16 (FcRIII).
Oddziaływają one jako klucz molekularny z receptorami dopełniacza i immunoglobulinami dostarczając niezbędnego połączenia pomiędzy składowymi humoralnymi
i komórkowymi układu odpornościowego [8, 16, 19].
W badaniach wykazano, Ŝe odsetek granulocytów obojętnochłonnych z ekspresją
CD64 był istotnie statystycznie najwyŜszy w grupie dzieci z ALL, u których zastosowano leczenie Neupogenem niŜ w grupie kontrolnej i porównawczej. NajniŜszy statystycznie odsetek granulocytów obojętnochłonnych z ekspresją CD64+ wykazano
w grupie dzieci zdrowych bez stymulacji G-CSF (Tabela 1).
Z badań Fjaertoft i wsp. [4] wynika, Ŝe u noworodków odsetek neutrofilów z ekspresją CD64 jest istotnie wyŜszy niŜ w okresie niemowlęcym. Wraz z wiekiem odsetek
granulocytów obojętnochłonnych z powierzchniową obecnością CD64 zmniejsza się i
utrzymuje się u zdrowych osób dorosłych na poziomie 6–10%. Nieco wyŜszy odsetek
tych komórek z ekspresją CD64 w okresie pierwszych dni Ŝycia prawdopodobnie jest
skutkiem zwiększonego działania G-CSF [17]. Podobnie średnia intensywność fluore-
884 K. RATOMSKI i wsp.
scencji (MFI), odpowiadająca pośrednio gęstości tego receptora na powierzchni komórek wielojądrzastych linii granulocytarnej wykazuje z wiekiem coraz niŜsze nasilenie
[4].
Zwiększony odsetek neutrofilów z obecnością powierzchniowego receptora CD64
obserwuje się podczas trwających infekcji. Zmiana ta moŜe być odpowiedzią na obecność składników ściany komórkowej bakterii, głównie LPS [4, 5, 7] lub TNF-α [16,
19].
W przeprowadzonych badaniach wykazano róŜnicę statystyczną odsetka granulocytów segmentowanych z ekspresją CD16 pomiędzy wszystkimi trzema grupami.
NajwyŜszy znamiennie odsetek neutrofilów z receptorem CD16+ w przeprowadzonych
badaniach odnotowano w grupie dzieci zdrowych, a najniŜszy w grupie po chemioterapii z ALL u których podano filgrastim. RównieŜ średnia gęstość receptora CD16 na
granulocytach obojętnochłonnych była statystycznie najniŜsza w grupie badanej.
Wagner i wsp. [6] wykazali, Ŝe w czasie ostrych infekcji ekspresja CD64 i CD16
oraz receptora CD14 na neutrofilach ulega znacznym zmianom. Zaobserwowano
wzrost ekspresji CD14 i CD64, podczas gdy ekspresja CD16 zmniejszyła się. Wagner i
wsp. [6] sugerują, Ŝe taka zmiana fenotypu moŜe przyczyniać się do zmniejszenia nasilenia apoptozy granulocytów wielojądrzastych.
Podobnie jak w przebiegu infekcji, podanie G-CSF osobom zdrowym spowodowało nasilenie ekspresji markera aktywacji CD14 na granulocytach obojętnochłonnych i
obniŜenie średniej intensywności fluorescencji CD16 (3, 20). Michon i wsp. [18] wykazali, Ŝe u dzieci które miały podane wysokie dawki chemioterapeutyków doszło do
znacznego obniŜenia odsetka neutrofili z ekspresją CD16 juŜ w pierwszej dobie po
zastosowaniu G-CSF.
Obecność receptora powierzchniowego CD10+ u osób zdrowych charakteryzuje jedynie dojrzałe formy granulocytów obojętnochłonnych [21]. Natomiast receptor CD16
wraz z dojrzewaniem szeregu granulocytów w szpiku zwiększa stopniowo swoją ekspresję począwszy od stadium metamielocyta, tak iŜ prawie wszystkie dojrzałe granulocyty z podzielonym jądrem wykazują obecność CD16 [1]. Zarówno G-CSF jak i stany
zapalne mogą powodować nie tylko obniŜenie ekspresji CD16, ale i wzrost liczby krąŜących granulocytów z jądrem wielopłatowym bez ekspresji CD10+ [3, 9, 15]. Według
Orr i wsp. [9] zwiększony odsetek granulocytów o fenotypie komórkowym CD10–
/CD16low moŜe powstać w wyniku zwiększonego uwalniania neutrofili ze szpiku i pojawienia się młodszych form rozwojowych, które są obserwowane w metodzie mikroskopowej.
ObniŜony odsetek neutrofilów z ekspresją CD16 i małe nasilenie ekspresji tego receptora u dzieci leczonych G-CSF moŜe być spowodowane zwiększonym uwolnieniem
młodszych form granulocytów ze szpiku. Z drugiej jednak strony, w czasie leczenia
preparatami zawierającymi G-CSF obserwuje się wzrost liczby bezwzględnej oraz
nasilenie ekspresji i odsetka neutrofilów z powierzchniowym receptorem CD64, co
pośrednio przemawia za zachowaniem przez te komórki duŜej sprawności fagocytarnej.
Ocena immunofenotypu
885
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Bodey GP, Buckley M, Sathe YS, Freireich EJ.: Quantitative relationship between circulating leukocytes and infection in patients with acute leukemia. Ann Int Med. 1966; 64: 328 – 340.
Pui CH, Boyett JM, Hughes WT and all: Human granulocyte colony-stimulating factor after induction
chemotherapy in children with acute lymphoblastic leukemia. New Eng J med. 1997; 336: 1781 –
1787.
Zarco MA, Ribera JM, Urbano-Ispizua A and all: Phenotypic changes in neutrophils granulocytes of
healthy donors after G-CSF administration. Haematologica. 1999; 84: 874 – 878.
Fjaertoft G, Hakansson L, Foucard T, Ewalid U, Venge P.: CD64 (Fcγ receptor I) cell surface expression on maturing neutrophils from preterm and term newborns infants. Acta Paediatrica. 2005; 94:
295 – 302.
Nuutila J, Hohenthal U, Laitinen I and all: Simultaneous quantitative analysis of FcγRI (CD64) expression on neutrophils and monocytes: A new, improved way to detect infections. J Immunol Methods. 2007; 328: 189 – 200.
Wagner C, Deppisch R, Dendfleh B, Hug F, Andrassy K, Hansch GM.: Expression patterns of the
lipopolysaccharide receptor CD14, and the Fcgamma receptors CD16 and CD64 on polymorphonuclear neutrophils: data from patients with severe bacterial infections and lipopolysaccharide-exposed
cells. Shock. 2003; 19: 5 – 12.
Otten MA, Leusen JHW, Rudolph E and all: FcR γ-chain dependent signaling in immature neutrophils is mediated by FcαRI, but not by FcRI. J. Immunol. 2007; 179: 2918 – 2924.
Livaditi O, Kotanidou A, Psarra A and all: Neutrophil CD64 expression and serum IL-8: Sensitive
early markers of severity and outcome in sepsis. Cytokine. 2006; 36: 283 – 290.
Orr Y, Taylor JM, Bannon PG, Geczy C, Kritharides L.: Circulating CD10-/CD16low neutrophils
provide a quantitative index of active bone morrow neutrophils release. Brit J Haematol. 2005; 131:
508 – 519.
Smith TJ, Khatcheressian J, Lyman GH and all: 2006 Update of Recommendations for the Use of
White Blood Cell Growth Factors: An Evidence-Based Clinical Practice Guideline. J Clin Oncol.
2006; 24: 3187 – 3205.
Aapro MS, Cameron DA, Pettengell R and all: European Organization for Reserch and Treatment of
Cancer (EORTC) Granulocyte Colony-Stimulating Factor (G-CSF) Guidees Working Party: EORTC
guidelines for the use of granulocyte-colony stimulating factor to reduce the incidence of chemotherapy-induced febrile neutropenia in adult patients with lymphomas and solid tumours. Eur J Cancer.
2006; 42: 2433-53.
Lifton R, Bennett JM.: Clinical use of granulocyte-macrophage colony-stimulating factor and granulocyte colony-stimulating factor in neutropenia associated with malignancy. Hematol Onkol Clin
North Am. 1996; 10: 825 – 839.
Trus MR, Bordeleau L, Pihl C, McGeer A, Prevost J, Minden MD, Brown CB.: Clinical manifestations associated with the aberrant expression of the soluble granulocyte-macrophage colonystimulating factor receptor in patients presenting with hematological malignancies. Brit J Haematol.
2003; 121: 86 – 93.
Benco I, Kovacs P, Szegedi I and all: Effort of myelopoieetic and pleiotropic cytokines on colony
formation by blast cells of children with acute lymphoblastic leukemia. Nau-Schm Arch Pharmacol.
2001; 363: 499 – 508.
Elghetany MT.: Surface antigen changes during normal neutrophilic development: a critical review.
Blood Cell Molec Dis. 2002; 28: 260 – 274.
Davis W, Harrison PT, Hutchinson MJ, Allen JM.: Two distinct regions of Fc gamma RI initiate
separate signaling pathways involved in endocytosis and phagocytosis. Embo J. 1995; 14: 432 – 441.
Bailie KE, Irvine AE, Bridges JM, McClure BG.: Granulocyte and granulocyte-macrophage Colonystimulating Factors in cord and maternal serum at delivery. Pediatr Res. 1994; 35: 164 – 168.
886 K. RATOMSKI i wsp.
18. Michon JM, Gey A, Moutel S and all: In vivo induction of functional Fc gammaRI (CD64) on neutrophils and modulation of blood cytokine mRNA levels in cancer patients treated with G-CSF
(rMetHuG-CSF). Br. J. Haematol. 1998; 100: 550 – 556.
19. Michon JM, Gey A, Nuutila J and all: Simultaneous quantitative analysis of FcRI (CD64) expression
on neutrophils and monocytes: A new, improved way to detect infectious. J Immunol Method. 2007;
328: 189 – 200.
20. Spiekermann K, Roesler J, Emmendoerffer A, Elsner J, Welte K.: Functional features of neutrophils
induced by G-CSF and GM-CSF treatment: differential effects and clinical implications. Leukemia.
1997; 11: 466 – 478.
21. Terstappen LW, Safford M, Loken MR.: Flow cytometric analysis of human bone morrow. Neutrophils maturation. Leukemia. 1990; 4: 657 – 663.
Praca wpłynęła do Redakcji 16.03.2009 r. i została zakwalifikowana do druku 25.08.2009 r.
Adres do korespondencji:
Dr n. med. Karol Ratomski
Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Pediatrycznej UMB
15-296 Białystok
ul. Waszyngtona 17
Tel.: (+85) 7 450 514
e-mail: [email protected]