Tekst / Artykuł - Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

JANINA LEWIŃSKA
(1928-2011)
Janina Lewińska urodziła się we Lwowie, jej matka była nauczycielką,
a ojciec lekarzem, który jako oficer Wojska Polskiego zginął w 1940 r. w Katyniu. W czasie II wojny światowej, po wielu ciężkich doświadczeniach zatrzymana przez Niemców podczas usiłowania przekroczenia granicy między
dwiema strefami okupacyjnymi, została wysłana wraz z matką do niemieckiego obozu przejściowego. Po zwolnieniu z obozu udało się jej dotrzeć wraz
z matką do Wieliczki. Zamieszkała tam w domu rodzinnym dziadka i tam
spędziła wszystkie następne lata. Podczas okupacji niemieckiej, w ramach
tajnego nauczania, ukończyła gimnazjum w Wieliczce, a po wojnie liceum
ogólnokształcące. Po zdaniu matury rozpoczęła studia geograficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Filozofii. W 1952 r. uzyskała stopień
magistra filozofii w zakresie geografii. W 1961 r. na podstawie pracy pt.
Zasoby wodne śniegu w dorzeczu Dunajca i metoda ich określania uzyskała stopień
doktora nauk przyrodniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Praca pt.
Wpływ karpackich zbiorników wodnych na klimat lokalny na przykładzie kaskady górnego Sanu stała się
podstawą uzyskania w 1973 r. stopnia doktora habilitowanego nauk przyrodniczych również na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1984 r. Rada Państwa nadała jej tytuł profesora nadzwyczajnego nauk
przyrodniczych, a kilka lat później została profesorem zwyczajnym.
Po ukończeniu studiów pracę zawodową rozpoczęła w Państwowym Instytucie Hydrologiczno-Meteorologicznym (dzisiejszy IMGW-PIB) w Oddziale Krakowskim. Była tam kierownikiem Sekcji
Meteorologii, na którym to stanowisku dała się poznać jako świetny, pełen dynamizmu organizator,
ceniony przez pracowników i znajdujący uznanie zwierzchników. Jej zasługą m.in. było założenie
wielu stacji meteorologicznych, co wiązało się z pracą w terenie, gdzie niejednokrotnie spotykała się
z wieloma trudnościami. Była to, można powiedzieć, „praca od podstaw”, niezwykle cenna po wojennych spustoszeniach. W uznaniu tych osiągnięć powierzono jej utworzenie Zakładu Hydrologii i Meteorologii Regionalnej, w którym wykonano wiele cennych opracowań, m.in. unikatową pracę pt. Prognoza
wpływu zbiorników wodnych Czorsztyn-Niedzica na kształtowanie się klimatu lokalnego, ze szczególnym uwzględnieniem problemu zagospodarowania przestrzennego doliny Dunajca w rejonie stopnia wodnego, która we fragmentach została opublikowana. W 1973 r. Janina Lewińska opuściła Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej i przeniosła się do Instytutu Kształtowania Środowiska, w którym została kierownikiem
Zakładu Analiz i Prognozowania Stanu Zanieczyszczenia Atmosfery i Wód. Tam powstały liczne ważne
prace dotyczące ochrony środowiska, wśród których na szczególne wyróżnienie zasługuje książka
współautorska pt. Wpływ miasta na klimat lokalny (na przykładzie aglomeracji krakowskiej) oraz autorska
pt. Klimat miasta – zasoby, zagrożenia, kształtowanie. Z innych bardzo wartościowych opracowań należy
wymienić takie jak: Ocena stanu środowiska oraz wpływu na stan zanieczyszczenia powietrza Zakładów Azotowych w Tarnowie oraz Zakładów Chemicznych w Oświęcimiu, Wpływ elektrowni wielkiej mocy na środowisko
Prz. Geof. LVII, 3–4 (2012)
422
Wspomnienia pośmiertne
przyrodnicze Elektrowni Połaniec, Waloryzacja klimatyczna obszarów zurbanizowanych na przykładzie Łodzi
i Radomia, Uwarunkowania przyrodnicze zagospodarowania przestrzennego województwa krakowskiego, Klimat
miasta – vademecum urbanisty, Bonitacja klimatyczna dla potrzeb planowania przestrzennego na przykładzie
rejonu Poręby Wielkiej, Klimat obszarów zurbanizowanych, Bonitacja klimatyczna Centralnego Rejonu Węglowego
(Atlas 1:50000).
Profesor Janina Lewińska zajmowała się szeroko pojętą tematyką meteorologiczną i klimatologiczną, a także hydrologiczną, dotyczącą w szczególności południowo-wschodniej części Polski. Wiele
prac poświęciła zagadnieniom klimatu obszarów górskich, wpływom zbiorników wodnych na klimat
lokalny oraz ochronie środowiska. Przedmiotem jej późniejszych zainteresowań był klimat Krakowa,
co zaowocowało cennymi, często cytowanymi publikacjami.
W obszarze zainteresowań prof. Janiny Lewińskiej znalazły się także prace metodyczne dotyczące
waloryzacji klimatycznej obszarów zurbanizowanych. Towarzystwo Urbanistów Polskich, doceniając
jej wiedzę i doświadczenie, przyznało jej uprawnienia Rzeczoznawcy w zakresie zagadnień środowiska
przyrodniczego w planowaniu przestrzennym. Została także biegłym Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w zakresie sporządzania prognoz skutków wpływu ustaleń planu
zagospodarowania przestrzennego na środowisko.
Profesor Janina Lewińska jest autorem lub współautorem ponad 100 oryginalnych artykułów
naukowych, zamieszczonych w czasopismach krajowych i zagranicznych, oraz 5 pozycji książkowych.
Opracowała ponad 100 recenzji, opinii, wśród których są recenzje prac doktorskich oraz opinie dla
Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej i dla Komitetu Badań Naukowych.
Profesor Janina Lewińska była bardzo wymagającym kierownikiem, cieszącym się wśród pracowników nie tylko szacunkiem, ale także ich sympatią. Sporo doświadczeń w zakresie pracy badawczej
zdobyła podczas pobytów na Uniwersytecie w Edynburgu (Szkocja) i w Hadze (Holandia) oraz uczestnicząc w kongresach we Francji, Szwajcarii, Libii, Japonii i Meksyku. Uczestniczyła w licznych sympozjach i konferencjach krajowych i bilateralnych, jednakże z biegiem lat, z powodów zdrowotnych,
to uczestnictwo stawało się coraz rzadsze.
Działała w organizacjach, komitetach, komisjach i towarzystwach naukowych, m.in. w Komitecie
Meteorologii i Fizyki PAN, w Komisji Nauk Geograficznych PAN, w Radzie Ochrony Środowiska przy
prezydencie miasta Krakowa. Była członkiem Polskiego Towarzystwa Geofizycznego, Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Towarzystwa Urbanistów Polskich, Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej i innych.
Jej praca znalazła uznanie, co znalazło wyraz w przyznanych jej odznaczeniach, nagrodach i wyróżnieniach. Są nimi: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi, Złota Odznaka
„Za pracę społeczną dla m. Krakowa”, Złota Odznaka „Za zasługi dla ochrony środowiska i gospodarki
wodnej” – Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, Nagroda II stopnia Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Nagroda Miasta Krakowa (dwukrotnie),
Nagroda Naukowa Rektora Akademii Medycznej im. M. Kopernika w Krakowie, Dyplomy za zasługi
dla rozwoju Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej z okazji 50 i 70-lecia tej służby.
Odejście prof. Janiny Lewińskiej jest stratą dla nauki i dla tych, którzy Ją znali.
Maria Morawska-Horawska