Budowa Kordiana - Epoki

Kordian
Tytuł: Kordian
Autor: Juliusz Słowacki
Dramat Kordian. Część pierwsza trylogii Spisek koronacyjny
Pisany był jesienią 1833r. w Genewie. Wydany został bez podania nazwiska autora w Paryżu,
w 1834r. Wszyscy dobrze wiedzieli, że to Słowacki napisał Kordiana, za co groziło mu
aresztowanie, nie mógł powrócić do Polski. Utwór został bardzo źle przyjęty przez polską
emigrację. Kordian to pierwszy dojrzały utwór poety. Dramat romantyczny o otwartej
kompozycji. Autor odwołuje się do autentycznych wydarzeń z lat 1828 i 1829; akt II i III m.in. do
zamachu na cara Mikołaja I w 1829r., do przygotowań do powstania listopadowego oraz
koronacji cara w Polsce, która miała zapobiec powstaniu.
Kordian
prezentował aktualną po upadku powstania sytuację polityczną, moralną i literacką.
Kordian = Człowiek-Serce od łac. cor, cordis - serce
Budowa Kordiana:
Przygotowanie
Prolog
Akt I
- Scena I - III
1 / 10
Kordian
Akt II Rok 1828. Wędrowiec
-
Scena w James Park w Londynie
Scena w Dover
Scena we włoskiej willi
Scena w sali w Watykanie
Scena na Mont Blanc
Akt III Spisek koronacyjny
- Scena I - IX
- Scena ostatnia
Część I - mamy wrażenie, że utwór jest niedokończony
Przygotowanie
Akcja rozgrywa się 31 grudnia 1799r. nocą, w Karpatach, w chacie czarnoksiężnika
Twardowskiego, podejrzewanego o układy z Diabłem (polska wizja Fausta). jest to przełom
wieków XVIII i XIX. Na górze łysej ma odbyć się zlot piekielnych gości, którzy zostali zwołani
przez Szatana. Muszą nakręcić zegar na następny wiek, który będzie ciemny i ponury. Szatan
wspomina o narodzie, który ma powstać do walki, chce wysłać tam Mefistofelesa, aby im
pomógł, ale ten proponuje stworzyć dygnitarzy, którzy poprowadzą naród do wolności. Szatan
zwołuje piekielne zastępy, rozpoczyna dzieło tworzenia ludzi na nowy wiek. Do kotła wrzucane
są czarcie składniki, które określają poszczególne postaci. Szatan pragnie buntu narodu, ale
jednocześnie chce jego klęski, dlatego stworzono przywódców powstania listopadowego, którzy
przyczyniają się do klęski niepodległościowego zrywu. Najpierw diabły mają zamiar opętać
żołnierza. Mefisto mówi, że będzie to trudna sprawa, bo żołnierz jest rozsądny ale wyjątkowy.
Walka nie będzie miała charakteru religijnego. Walczą w imieniu przodków, więc walka ma
charakter narodowy. Już sam fakt stawania do walki oznacza zwycięstwo, Polska zwycięży
myślą. Opętanym żołnierzem, podchorążym jest Kordian.
Mamy tu do czynienia z krytyką przywódców powstania listopadowego.
2 / 10
Kordian
Jako pierwszy stworzony został gen. Józef Chłopicki. Został stworzony ze szpilek kaprala, które
symbolizują Napoleona, który jest świetnym wodzem. Chłopicki jest podobny do Napoleona, ale
bez jego mądrości. Chce dowodzić i rządzić jak Napoleon, ale nie dorównuje mu talentem.
Szpilki to żołnierze na planach, które ustawia Chłopicki. Słowacki ukazuje Chłopickiego jako
nieudolnego wodza, którego ambicje osobiste, powodowały klęski w powstaniu.
Jako drugi stworzony został ks. Adam Czartoryski. Powstał on z diamentu, który topi się w kotle.
Diament oznacza przynależność do szlachty, ale jego szlachetność znika w walce. Atrament
sekretny to tajne pisma i symbol tchórzostwa, jest zbyt rozważny, boi się ryzyka. Diabły nie są
zadowolone z tego człowieka, gdyż posiada dumę i honor, to postać przedstawiona negatywnie.
Trzeci człowiek to gen. Jan Skrzynecki - rak chodzi wspak - tchórzostwo, to człowiek
buńczuczny ale tylko w słowach jest odważny - chwali się piórami o ostrogami jak kogut, chowa
się jak ślimak. Zaprzepaścił pewne plany Prądzyńskiego, których nie wykorzystał. To kolejny
przykład dowódcy, który nie spisał się w swojej roli.
Czwarta postać to J.U.Niemcewicz. Jest to już człowiek stary, który w okresie Sejmu Wielkiego
działał jako patriota. Myślano, że przyda się w sztabie, pisał wierszowaną historię Polski. Przedstawiony jako człowiek, który nie nadaje się na dowódcę.
Następny to Joachim Lewelew. Porównany został do Sfinksa, który prawi zagadki. Lepiej aby
uczył studentów. To człowiek nieudolny, mol książkowy (historyk), który żyje przeszłością.
Ostatnia postać to gen Jan Krukowiecki, który bronił Warszawę podczas powstania i oddał ją.
Wszyscy oni grali rolę bohaterów narodowych na emigracji. Słowacki pokazuje, że powstanie
upadło dlatego, że miało złych dowódców. Pokazał skłonności do tchórzostwa. Nic dziwnego,
że wszyscy dowódcy bardzo się oburzyli.
Prolog
3 / 10
Kordian
Tworzą go wypowiedzi 3 osób, które ukazują trzy koncepcje rozwiązania trudnej sytuacji kraju.
I osoba - prezentuje poglądy i postawę Mickiewicza, który jest zarozumiały, pyszny i dumny,
usypia naród zamiast pobudzać go do walki. Prosi Boga o spokój i sen dla narodu, który tak
wiele wycierpiał. Proponuje bierne oczekiwanie na cud zmartwychwstania. To poeta - prorok,
który chce przyjąć na siebie cierpienie narodu oraz zapowiada wolność. Dzięki odwołaniom do
Apokalipsy i ton wypowiedzi jest podniosły, wizjonerki i profetyczny.
II osoba - symbolizuje przeciwników A.Mickiewicza. Drwi ze stanowiska I osoby. Krytykuje
bierną postawę, chce energiczniejszych działań ale w miarę sił.
III osoba - utożsamiana ze Słowackim. Neguje postawę I i II osoby ale usiłuje znaleźć
kompromis. Nawołuje do czynu, do działania i w ten sposób daje nadzieję.
Określa się tu rolę literatury, która nie może być usypiająco-pocieszająca. Racja najważniejsza
to racja narodu, która wszystkich łączy.
Kordian marzyciele w świetle aktu I dramatu:
Akt I Scena I Rozgrywa się przed dworkiem 15-letni szlachcic leży pod lipą i rozmyśla o
samobójstwie swojego przyjaciela Ludwika Spitznagela. Na początku potępia to co zrobił, a
teraz gdy jest w stanie depresji i zastanawia się nad sensem życia, sam rozważa tę możliwość.
Szuka drogowskazu, sensu życia, czuje się zagubiony. Lot jaskółczy jest tu symbolem
niepokoju duszy, wewnętrznego rozdarcia, zdenerwowania. Nie widzi celu życia:
Boże! zdejm z mego serca jaskółczy niepokój
Daj życiu dusze i cel duszy wyprorokój...
4 / 10
Kordian
Młodzieniec zakochał się w starszej od siebie Laurze. Sługa Grzegorz (stary żołnierz) widząc,
ze coś jest nie tak postanawia zabawić go opowieścią, która ma charakter epicki. To bajka
mówiąca O Janku, co psom szył buty:
-
źle się uczy,
nauczyciel bije go kijem,
rezygnacja ze szkoły,
matka radzi się księdza,
Janek pracuje u szewca (ksiądz poradził to matce)
wyruszenie w świat,
rok pływa po morzu,
na bezludnej wyspie,
prac u króla (szycie butów dla psów)
kariera na dworze
sprowadzenie matki
pleban zostaje biskupem.
Konrad na chwile się rozweselił. Grzegorz snuje nową opowieść, tym razem o bitwie pod
piramidami w Egipcie i o wyprawie moskiewskiej z 1812r. Historyjka opowiada o Kazimierzu, z
którym był w Egipcie, o bohaterskiej postawie legionistów. Opowiadania miały pobudzić
Kordiana do działania, zainteresować go polityką, a one jedynie uświadomiły mu jego
bezużyteczność. Kazał odejść Grzegorzowi.
Scena II Już przed przejażdżką dowiadujemy się, że młodzieniec kocha Laurę. Miała ona lekki
stosunek do życia, jest pełna optymizmu i nadziei na szczęście. Konrad zaś widział świat w
ciemnych barwach. Swoimi wypowiedziami sugeruje, że może być szalony. Po przejażdżce
rozmawia z Laurą w ogrodzie. Pragnie dokonać wielkich czynów, jednak nie może nic zrobić,
gdyż jest słaby i niekonsekwentny. Laura szydzi z Kordiana, nie rozumie jego niepokojów.
Młodzieniec stwierdza, że jest między nimi przepaść uniemożliwiająca porozumienie. Po
odejściu Laury i Grzegorza postanawia popełnić samobójstwo.
Scena III Laura niepokoi się o Kordiana, ponieważ nie powrócił jeszcze, a jest noc. Ma wyrzuty,
gdyż nie powinna lekceważyć Kordiana, którego pamiętniki odnalazła i czyta wpis do niego.
Lekturę przerywa Grzegorz, zauważył konia, który wrócił bez pana. Przynosi wiadomość, że
Panicz się zastrzelił
.
5 / 10
Kordian
Kordian to typowy bohater romantyczny, którego cechuje:
- wrażliwość,
- niedoświadczony życiowo,
- poddał się uczuciu, na którego proces kształtowania się ogromny wpływ miała literatura
romantyczna, przez którą został
skażony. Np. dramat Szekspira Król Lear i Hamlet,
Romeo i Julia, Cierpienia młodego Wertera
, utwory Byrona, itd.
- jest zbyt młody aby zainteresować się polityką
To samobójstwo pogrążyło Laurę, która nie wiedziała, że Kordian jest tak wrażliwy.
Wędrówki Kordiana po Europie w poszukiwaniu prawdy o świecie:
Akt II: Rok 1828. Wędrowiec. Scena w James Park w Londynie. W tym parku publicznie można
było wyrażać swoje poglądy. Płaci Dozorcy za 3 krzesła (tj.Lord), za hojność. Dozorca staje się
rozmowny i zaczyna mówić o porządku świata. Bohater dowiaduje się, że podstawą
angielskiego społeczeństwa jest pieniądz. Celem jego podróży jest porównanie marzeń o
świecie z rzeczywistością. Dzięki temu pragnie poznać siebie:
Obym się sam ocenił,
skoro świat ocenię
.
Dozorca twierdzi, że wszystko można kupić: władzę, zasługi, pamięć pośmiertną,
szlachectwo.Brat dozorcy to aktor i może oszukiwać innych, dozorca twierdzi, że jest wielu
takich ludzi. Kordian dowiaduje się, że światem rządzi oszustwo, niesprawiedliwość.
Scena w Dover nad morzem. Czyta fragment Króla Leara Szekspira, pisarza do którego czuje
ogromy szacunek. Chciałby aby świat był taki, jak w utworach pisarza. Bóg stworzył świat
gorszy niż pisarz. Świat literatury jest wyidealizowany. Ta scena jest hołdem dla Szekspira.
Próżno myśli geniusza świat cały pozłaca,
Na każdym szczeblu życia rzeczywistość czeka.
Prawdziwie jak podobny do tego człowieka,
6 / 10
Kordian
Co zbiera chwast po skałach życia -
Ciężka praca!...
Scena we włoskiej willi. Wioletta - piękna i młoda Włoszka, która wyznaje mu miłość. Gdy chce
się przekonać, czy dziewczyna go kocha, mówi, że przegrał cały majątek w karty oraz jej
klejnoty. Wioletta rozpacza ale daje się przekonać, gdy dowiaduje się, że Kordian ma jeszcze
konia ze złotymi podkowami, który jednak się przewraca bo gubi podkowę. Wioletta szuka
podkowy, a tymczasem on odjeżdża. Dowiaduje się, że miłość też można kupić.
Scena w Watykanie. Kordian prosi papieża o błogosławieństwo ale ten jest bardziej
zainteresowany papugą niż rozmową. Papież stwierdza, że Polska musi słuchać cara i wierzyć
w Boga. Wyraźnie widzimy, że papież jest sprzymierzeńcem cara. Papież powinien pamiętać o
zasługach, które uczyniła Polska. Nawet papież jest stronniczy. Wiara Kordiana padła.
Przeobrażenia Kordiana na szczycie Mont-Blanc i charakterystyka bohatera
romantycznego:
Scena na Mont Blanc. Jam jest posąg człowieka na posągu świata. Nagle na tej górze odkrywa
swoją wartość, poczuł się wielkim człowiekiem, jest jakby reprezentantem ludzi. Chciałby
zawładnąć umysłami ludzkimi, postanawia działać:
Mogę więc pójdę! ludy zwołam! obudzę!
Na chwile jeszcze przychodzi zwątpienie, myśl samobójcza. Dokonuje podsumowania swojego
życia. Jakiejś siły jeszcze mu brakuje. Siłę da mu dobry przykład. Winkelreid, który poświęcił się
dla swego narodu. Polska ma się poświęcić jak Winkelreid; idea mesjanizmu.
Charakterystyka społeczeństwa polskiego w świetle Kordiana:
Miejsce: Plac przed zamkiem królewskim w Warszawie, tuż przed koronacją. Lud zjawił się
tłumnie, gdyż był ciekawy, a poza tym wino będzie lane za darmo, a po uroczystości można
wziąć sukno z rusztowania, niektórzy są zastraszeni. Mamy tu szeroki przekrój społeczny
(różne stany). Stan świadomości u nich jest zerwy. Nie zastanawiają się jaka jest wymowa
polityczna wydarzenia. Żołnierz śpiewa Boże pochowaj nam króla - wie, że ta koronacja nie
powinna mieć miejsca, jest bardziej świadomy politycznie (stary). To jedyna świadoma osoba,
która wie, że narodowi dzieje się krzywda. Lud czeka na przejście cara, którego jednak nie
widzieli, gdyż szedł mały garbaty człowiek i jemu poświęcili uwagę. To wydarzenie potwierdza
7 / 10
Kordian
nieświadomość w ważnych dla narodu polskiego momentach zajmują się błahymi sprawami.
Słowacki przedstawił społeczeństwo jako dbające o swoje korzyści, nie umieją interesować się
sprawami narodu. Nie widzieli to trudno, więc idą pić.
Scena II: Zawiera jedynie słowo: Przysięgam. Miejscem jest katedra św. Jana w Warszawie.
Car sam nadaje sobie władzę poprzez fakt, że sam wkłada sobie koronę, co uwidacznia
despotyzm. Słowo
Przysięgam jest puste, to tylko
formalność.
Scena III: Miejscem jest plac przed Zamkiem Królewskim. Ludzie zastanawiają się co car
będzie robić, hedonizują go, będzie robił to co wszyscy. W tłumie w czasie zamieszania zginęło
dziecko, gdyż żołnierz potrącił kobietę z dzieckiem, zrobił to książę, brak cara rosyjskiego
Konstyn. Matkę zabierają żołnierze. Krew lała się ulicami, a potem szybko sprzątano. Matka i
dziecko to symbol młodego pokolenia, które przelewa krew i ojczyzny, która po powstaniu jest
jeszcze bardziej represjonowana. Rwanie sukna na końcu to aluzja biblijna. Później pojawia się
Nieznajomy, który śpiewa pieśń, która zachęca do picia, to zapowiedź walki i buntu, który
niechybnie nastanie. Wytyka społeczeństwu bierność i ospałość, to prawdopodobnie Kordian.
Zapowiada cudowne, lecz realne zmartwychwstanie narodu polskiego.
Scena IV Miejscem jest podziemny loch w kościele św. Jana, narodowe pamiątki, groby królów.
Spotykają się tam spiskowcy. Na górze odbywają się modły za pomyślność cara. Prezes to
J.U.Niemcewicz (autorytet, osoba stara i doświadczona), który jest jednak przeciwny, bo Polacy
nigdy nie byli królobójcami, może przed koronacją ale nie po. Wszyscy oni są zamaskowani,
bali się ewentualnego zdrajcy. Kordian zdjął maskę, bo jest pewien, że trzeba zabić cara.
Głosują kulami białymi i czarnymi. Wynik jest po myśli Prezesa. Postanawia sam zabić cara,
gdyż jest jednym z podchorążych w pałacu. Gdy jest przed drzwiami mdleje, bo jest zbyt
wrażliwy, co przeszkadza mu w realizacji tak emocjonalnego czynu. Przebudzony hałasem car
wstaje i każe go osadzić w szpitalu dla obłąkanych.
Scena VI - szpital dla psychicznie chorych. Rozmowa z Doktorem. Kordian jest wyspany i
osłabiony a nie szalony. Doktor udowadnia mu, że jego nadzieje są urojeniami, niemożliwymi
do spełnienia. Jako przykład podaje dwóch wariatów, którym wydaje się, że zbawią ludzkość.
Zjawia się wielki książę Konstanty (brat cara), który poleca wyprowadzić Kordiana na śmierć.
Kordian jako dramat romantyczny:
- struktura otwarta, tekst miał być fragmentem większej całości, której Słowacki nigdy nie
ukończył,
8 / 10
Kordian
- poszczególne partie dramatu, rozgrywają się w rożnych miejscach i czasach, są ze sobą
luźno powiązane (brak następstwa przyczynowo-skutkowego)
- czas mityczny
- przestrzeń obejmuje niebo, piekło (szpital wariatów) i ziemie, o duszę bohatera walczą
dobre i złe siły
- odwołania do Starego i Nowego Testamentu
- częste stosowanie słów kluczy o charakterze symbolicznym
- dramat niesceniczny, ze względu na wizyjność i fantastykę
- poezja odsłania cel życia człowieka i sens dziejów
- złamanie zasady 3 jedności
- postacie realne i fantastyczne (imigracja, anioły, diabły)
- nastrój tajemniczości i grozy (scena spiskowa, egzekucja Kordiana)
- szekspiryzm
- ludowość (fantastyka ludowa - diabły)
- nawiązania do średniowiecza - BRAK
- zerwanie zasady decorum, obok poważnych patetycznych słów pojawiają się żartobliwe
(opowieści Grzegorza, papuga u papieża)
Scena VII - toczy się na Placu Saskim w Warszawie. Odbywa się tam parada z udziałem
Konstantego i cara. Konstanty upokarza Konrada krzykliwymi uwagami, a potem karze mu
przeskoczyć konno nad żołnierzami, którzy trzymają bagnety. Obiecuje, że jeżeli wyjdzie z tego
cało, to daruje mu życie. Kordian pokonuje przeszkodę a car zwraca się do generałów, tak aby
Konstanty nie słyszał i każe zwołać sąd wojenny skazujący Kordiana na śmierć.
Scena VIII: Toczy się w izbie klasztornej zamienionej w więzienną celę. Najpierw Kordian
spowiada się a potem wygłasza ostatni monolog, który rozwiązuje wszystkie duchowe
cierpienia bohatera. pokonuje ból istnienia, zdaje sobie sprawę, że jest jednostką wybitną.
Następuje wzruszające pożegnanie z Grzegorzem po czym Oficer wyprowadza go na śmierć,
przez rozstrzelanie.
Scena IX: Pokój królewski: Dochodzi do kłótni braci. Prośba Konstantego o ułaskawienie
Konrada staje się pretekstem do gorzkiego sporu o władzę. Konstanty sprzedał tron bratu, a ten
zarzuca mu, że z pewnością współuczestniczył w zamachu na jego życie, gdyż podlega mu
wojsko a teraz prosi o ułaskawienie Konrada. Zarzuca mu zauroczenie polskimi żołnierzami.
Wspominają o zgodzie Mikołaja na zamordowanie ojca, gwałt i zabójstwo na 16-letniej Angielce
jakiego dokonał Konstanty. Ostatecznie Konstanty grozi użyciem wojska, co powoduje, że car
podpisuje akt ułaskawienia. Adiunkt wybiega z nim na plac Marsowy, gdzie ma odbyć się
egzekucja.
9 / 10
Kordian
Ostatnia scena: Kordian zostaje pozbawiony tytułu szlacheckiego. Żołnierze szykują się do
egzekucji. Rozlega się okrzyk z tłumu, że nadjeżdża Adiunkt. Utwór kończy się słowami: Oficer
go nie widzi ... rękę podniósł w górę
.
Cechy romantyczne Kordiana:
- przemiana wewnętrzna bohatera, z romantycznego kochanka w bojownika o wolność
ojczyzny,
- wybitna indywidualność,
- samotność bohatera,
- młody, wrażliwy, o bogatym życiu wewnętrznym
- nie rozumiany przez otoczenie
- skłonności samobójcze
- skłonność do popadania w depresję psychiczną
- naiwność wynikająca z idealizmu
- przemiana - wielka improwizacja
Kordian - bohater czyny, pokazywany w działaniu,
Konrad - bohater słowa
Słowacki dokonuje szerszej charakterystyki społeczeństw, krytykuje wszystkie grupy
Mickiewicz krytykuje tylko elity, towarzystwo salonowe
10 / 10