Instytut Wymiaru SprawiedliwoĞci - Instytut Wymiaru Sprawiedliwości
Transkrypt
Instytut Wymiaru SprawiedliwoĞci - Instytut Wymiaru Sprawiedliwości
Ins INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWO CI ut tyt m Wy dr hab. Teresa Gardocka iar Post powanie ze skazanymi, którzy pope nili przest pstwo uS w zwi zku z zaburzeniami osobowo ci w aspekcie potrzeby stosowania rodków zabezpieczaj cych po wykonaniu kary wo dli wie pra ci Warszawa 2013 Ins Spis tre ci I. Analiza historyczna polskiego prawa karnego w zakresie podstaw stosowania tyt izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych ................................................................... 2 II. Izolacyjne rodki zabezpieczaj ce w ustawodawstwach pa stw europejskich .... 11 ut III. System izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych w obowi zuj cym polskim prawie karnym .......................................................................................................... 23 IV. Propozycja rozszerzenia katalogu rodków zabezpieczaj cych o rodek izoluj cy m Wy sprawców przest pstw pope nionych w zwi zku z zaburzeniami osobowo ci.......... 26 wo dli wie pra uS iar ci Ins Badanie stosowania rodków zabezpieczaj cych ma pozwoli na udzielenie odpowiedzi, czy mo liwe jest wprowadzenie do polskiego prawa karnego nowych rodków zabezpieczaj cych o innych ni dotychczasowe podstawach zastosowania, tyt oraz czy wymaga oby to zmiany innych ogólnych przepisów prawa karnego. Uznanie takiej mo liwo ci za dopuszczaln , wymaga przedstawienia warunków, jakie nale y przed nowymi przepisami na tle obowi zuj cych zasad prawa karnego ut postawi i ogólnych uregulowa kodeksu karnego 1997. m Wy Wst pem do analizy postawionego zagadnienia jest ogólne przedstawienie aktualnego stanu prawnego. Obowi zuj cy kodeks karny okre la ogóln podstaw stosowania izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych w art. 93, wskazuj c jako ogólny cel ich stosowania niezb dn potrzeb zapobie enia ponownemu pope nieniu przez sprawc czynu zabronionego, który to czyn by by zwi zany z jedn z nast puj cych okoliczno ci: iar 1. chorob psychiczn sprawcy, 3. upo ledzeniem umys owym, uS 2. zaburzeniami preferencji seksualnych1, 4. uzale nieniem od alkoholu lub innego rodka odurzaj cego. pra Jest wi c oczywiste, e w obecnym stanie prawnym nie mo na w wyroku orzec rodka zabezpieczaj cego, gdy potrzeba jego zastosowania wynika aby ze stwierdzonych zaburze osobowo ci sprawcy, innych ni zaburzenia preferencji wie seksualnych. Wprowadzenie takiej mo liwo ci wymaga oby zmiany obowi zuj cego prawa, w szczególno ci dodania nowej okoliczno ci pozwalaj cej na stosowanie rodków zabezpieczaj cych, niezale nie od szczegó owego uregulowania takiego dli nowego rodka. Przed szczegó owym rozwa eniem kwestii postawionej w tytule warto przeprowadzi 1 historyczn i porównawcz , co otworzy szersz perspektyw rozwa wo analiz . Dodane ustaw z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks post powania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589). ci Ins I. Analiza historyczna polskiego prawa karnego w zakresie podstaw stosowania izolacyjnych rodków tyt zabezpieczaj cych ut Analiza historyczna obejmuje trzy polskie kodeksy karne (1932, 1969, 1932), a rozpoczynam j od przedstawienia przepisów kodeksu karnego z 1969 roku. Uzasadnieniem takiej kolejno ci jest fakt, e uregulowania tego kodeksu przetrwa y m Wy w niezmienionej formie przez ca y czas jego obowi zywania. Obejmowa y te tylko klasyczne rodki zabezpieczaj ce, wyst puj ce w ciwie w niemal wszystkich ustawodawstwach europejskich. 1. Kodeks karny z 1969 roku nie zawiera odpowiednikiem obecnego art. 93 k.k. ogólnego przepisu, b Kwestia stosowania cego rodków iar zabezpieczaj cych o charakterze izolacyjnym by a uregulowana w art. 99. Zastosowanie izolacyjnego rodka by o dla s du cznie dwie przes anki: sprawca dopu ci si uS obowi zkowe, je eli spe nione by y zabezpieczaj cego czynu zabronionego w stanie niepoczytalno ci okre lonej w art. 25 § 1 d. k.k. oraz pozostawanie na wolno ci tego sprawcy grozi o powa nym niebezpiecze stwem dla porz dku prawnego. S d zatem powinien ustali czynu zabronionego, jego nieodpowiedzialno pra pope nienie przez sprawc z powodu braku poczytalno ci, oraz fakt, ze pozostawienie tego sprawcy na wolno ci grozi powa nym niebezpiecze stwem dla porz dku prawnego. wie Kwestie niepoczytalno ci s d ustala korzystaj c z opinii bieg ych psychiatrów (art. 176 k.p.k. 1969), pozosta e przes anki s d ustala korzystaj c ze wszelkich dopuszczalnych dowodów w post powaniu. spowodowany niedorozwojem umys owym, chorob dli Stan niepoczytalno ci, okre lony w k.k. 1969, zgodnie z art. 25 mia by psychiczn lub innym wo zak óceniem czynno ci psychicznych. Katalog przyczyn niepoczytalno ci jest wi c taki sam jak w k.k. 1997, z tym tylko, e okre lenie „niedorozwój umys owy” zosta o w nowym kodeksie karnym zast pione okre leniem „upo ledzenie umys owe”, co oznacza prawie to samo. Zmiana jest terminologiczna, ale nie pozbawiona znaczenia. Niedorozwój umys owy traktowany jest jako wrodzone ci 2 Ins obni enie sprawno ci umys owej (o ró nym medycznie zdefiniowanym stopniu)2, za termin upo ledzenie umys owe obejmuje równie np. obni enie sprawno ci umys owej po doznanym urazie, niekoniecznie istniej ce od urodzenia. tyt Stosowanie rodka zabezpieczaj cego wobec sprawcy skazanego w warunkach poczytalno ci ograniczonej (art. 25 par. 2 d. k.k.) mog o zosta orzeczone przez ut d w wyroku, je eli pozostawanie sprawcy na wolno ci grozi o powa nym niebezpiecze stwem dla porz dku prawnego. rodek zabezpieczaj cy m Wy orzeczony wobec sprawcy o ograniczonej poczytalno ci wykonywany by przed odbyciem przez sprawc kary. O tym, czy sprawca ma odby kar , s d decydowa przed zwolnieniem sprawcy z zak adu leczniczego. Komentatorzy podkre lali, e „Wykonywanie orzeczonych prawomocnie kar jest zasad , a odst pstwo od ich wykonania nie stanowi prawa skazanego, lecz nale y do dyskrecjonalnej w adzy s dziego.”3 iar Stosowanie rodka zabezpieczaj cego izolacyjnego w zwi zku z wp ywem alkoholu na pope nienie przez sprawce przest pstwa k.k. 1969 regulowa w art. uS 102, okre laj c przyczyn jako „skazanie za przest pstwo pope nione w zwi zku z na ogowym u ywaniem Komentatorzy podkre lali, alkoholu lub e „przes ank innego rodka odurzaj cego”. orzeczenia stanowi zwi zek, jaki pra istnieje mi dzy pope nionym przest pstwem, za które s d a na ogowym u ywaniem alkoholu.”4 Sprawc skazuje sprawc , przest pstwa pope nionego w zwi zku z na ogowym u ywaniem alkoholu umieszczano w zak adzie leczenia odwykowego (art. 102 d. k.k.). wie Warto zastanowi si , czy poj cia „na ogowe u ywanie alkoholu” i „uzale nienie od alkoholu” s to same. Wydaje si , e tak, uzale nienie i na óg to synonimy. Trzeba uzna , ze zmiana jest wy cznie terminologiczna. dli 2. Kodeks karny z 1932 roku dopuszcza szerokie stosowanie rodków zabezpieczaj cych, znacznie szersze ni w k.k. z 1969 roku i w obowi zuj cym mo liwo wo obecnie kodeksie karnym. Tak szerok stosowania tych rodków 2 Por. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2013, s. 141. 3 Patrz J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1971, s. 259. 4 Jw., s. 260. ci 3 Ins uzasadnia J. Makarewicz w nast puj cy sposób: „Prawo karne dawniejsze stosowa o rodki karne, które same przez si zabezpiecza y lub zabezpiecza mia y spo ecze stwo przed danym osobnikiem, lub przynajmniej przed tyt powtórzeniem przest pstwa danego typu przez przest pc . (…) Wszystkie te rodki karne, zawieraj ce bardzo wybitnie czynnik profilaktyczny, nale ci, czy to dlatego, ut przesz e niektóre z nich okaza y si niew do ciwe (jak deportacja lub wydalenie w asnych obywateli), czy te dlatego, e uznano je za okrutne, sprzeciwiaj ce si postulatom nowo ytnej cywilizacji. Z chwil usuni cia m Wy tych rodków karnych z nowo ytnych kodeksów, z chwil pozbawienia wolno ci, jako odstrasza , stan rodka, który mia przest pc bankructwa kary poprawia musia o spo ecze stwo wobec problemu, co nale y uczyni , aby poza wymiarem sprawiedliwo ci w postaci odp aty, osi gn ochron czy spo ecze stwa przed przest pczo ci . Powstaj jeszcze przeto rodki iar zabezpieczaj ce, samoistne, wyst puj ce obok rodków karnych. Sprawa jest aktualna tem wi cej, e nie zawsze chodzi o osobnika, którego mo na zas dzi na kar i t kar odpowiednio ukszta towa , chodzi tak e o jednostki uS niebezpieczne, które z powodu braku warunków odpowiedzialno ci w ogóle (lub w chwili dokonania) nie mog by przedmiotem kary.”5 Ten cytat z podr cznika J. Makarewicza, prawnika, który wywar najwi kszy credo tego kodeksu w zakresie pra wp yw na kszta t kodeksu karnego z 1932 roku, mo na uzna za swego rodzaju rodków zabezpieczaj cych. K.k. 1932 dopuszcza stosowanie izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych w kilku ró nych sytuacjach. wie Zdaniem W. Makowskiego, podstaw do stosowania rodków zabezpieczaj cych jest stan niebezpiecze stwa spo ecznego cz owieka, do którego rodki takie maj by stosowane. Stan niebezpiecze stwa spo ecznego Makowski definiowa dli w nast puj cy sposób: „Stan niebezpiecze stwa zachodzi wówczas, je eli cz owiek, ze wzgl du na swój charakter, sk onno ci, na ogi, sposób psychiczn , ca kowit lub cz ciow itd. jest gro ny wo wzgl du na nienormalno ycia, ze dla porz dku prawnego. Je eli zatem ze wzgl du na wszystkie, lub niektóre z wymienionych wy ej powodów, istnieje prawdopodobie stwo, 5 e jednostka J. Makarewicz, Prawo karne, Lwów 1914, s. 292 i nast. ci 4 Ins taka naruszy porz dek prawny, dopuszczaj c si przest pstwa, obowi zkiem organizacji pa stwowej jest zabezpieczenie porz dku prawnego i ycia spo ecznego przeciwko takiej jednostce.”6 tyt I tak kodeks karny z 1932 roku przewidywa nast puj cy katalog izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych: ut 1. d musia zarz dzi umieszczenie sprawcy czynu zabronionego w zak adzie dla psychicznie chorych lub w innym zak adzie leczniczym, m Wy je eli sprawc wolno ci uznano za nieodpowiedzialnego, a jego pozostawanie na grozi o niebezpiecze stwem porz dkowi prawnemu (art.79). J. Makarewicz w komentarzu do tego artyku u wyja nia poj cie zagro enia dla porz dku prawnego, okre laj c, e takie niebezpiecze stwo istnieje „gdy dany osobnik jest niebezpieczny dla otoczenia, grozi zabiciem cz onków rodziny itp., iar ale tak e wtedy, gdy zachodzi niebezpiecze stwo o typie powszechnym (por. przest pstwa z Rozdzia u XXXIII, podpalenie jest cz sto dzie em osobnika nieodpowiedzialnego), lub gdy zachodzi niebezpiecze stwo wewn trznych uS zaburze (niejednokrotnie osobnik tego rodzaju staje na czele wzburzonego jego przemówieniami t umu i prowadzi masy do ataków gwa tu).”7 Makarewicz podkre la równie , e sprawca ma by trwale nieodpowiedzialny, a nie tylko pra w chwili czynu.8 Orzeczenie o umieszczeniu w zak adzie zapada o wyrokiem lub, je eli sprawy nie uko czono wyrokiem, postanowieniem s du. Taki przypadek by uregulowany w art. 251 § 1 k.p.k. w przypadku umorzenia dochodzenia wobec niepoczytalnego. Wówczas s d decydowa wie postanowieniem? o zastosowaniu rodków zabezpieczaj cych (art. 248 i 251 d. k.p.k.). 2. d móg zarz dzi umieszczenie przest pcy w zamkni tym zak adzie dla zmniejszon zdolno na rozpoznawania lub kierowania post powaniem, a jego wolno ci grozi o niebezpiecze stwem porz dkowi wo pozostawanie dli psychicznie chorych albo w innym zak adzie leczniczym, je eli mia on prawnemu. Umieszczenie sprawcy w zak adzie nast powa o przed odbyciem 6 W. Makowski, Kodeks karny 1932. Komentarz, Warszawa 1933, s. 227. 7 J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938, s. 259. 8 Jw., s. 259. ci 5 Ins przez niego kary. J. Makarewicz zalicza takich sprawców do grupy „przest pców anormalno wykazuj cych cz ciow W komentarzu wymieni sprawców nale tyt „Psychjatrja zalicza tutaj przyrodzon mniejszego stopnia. (Nale psychiczn ”. cych do tej grupy, a mianowicie: s abo umys ow (imbecilitas) tu mi dzy innymi ludzie o jednostronnych ut zdolno ciach przy równoczesnej t pocie w innych kierunkach). Poza tem wymieni nale y typy chorób nerwowych, jak neurastenja, epilepsja, histero- epilepsja, dalej mniejsze nat m Wy manji, melancholji na ma enie pewnych chorób umys owych (napady skal ). Nale tu wreszcie przypadki zwyrodnienia skutkiem chronicznego alkoholizmu, morfinizmu i zwyrodnienia pop du zmys owego.”9 Orzeczenie umieszczenia w odpowiednim zak adzie (dla psychicznie chorych lub innym) musia o zapa w wyroku, w którym mog a równie zosta orzeczona kara pozbawienia wolno ci. O tym, czy kara mia a wykonana, s d rozstrzyga iar by po zwolnieniu przest pcy z zak adu leczniczego (art. 80 par.2). rodków orzekanych wobec osób niepoczytalnych lub o ograniczonej uS Istot poczytalno ci by o to, e czasu ich trwania s d z góry nie okre la , jednak e d nie móg zarz dzi zwolnienia z zak adu wcze niej ni po up ywie jednego roku (art. 81). d móg zastosowa pra 3. rodek zabezpieczaj cy w postaci umieszczenia w odpowiednim zak adzie leczniczym na okres 2 lat sprawcy, którego czyn pozostawa w zwi zku z nadu ywaniem napojów wyskokowych lub wie innych rodków odurzaj cych (art. 82). rodek ten móg by stosowany po ewentualnym odbyciu wymierzonej kary. Nakaz umieszczenia w zak adzie orzekano wówczas umieszczenia w w wyroku, zak adzie w mo na którym by o wymierzano orzec kar . Nakaz w wyroku tak e dli uniewinniaj cym,10 a tak e postanowieniem, je eli sprawy nie zako czono wyrokiem. Zawsze jednak orzeczenie o umieszczeniu w zak adzie mia o 9 wo nast pi w zwi zku z czynem i nie mog o mie miejsca po wyrokowaniu, je eli Jw., s. 260. 10 Jw., s. 265. ci 6 Ins np. okoliczno ci wskazuj ce na potrzeb zastosowania takiego rodka wyst pi y podczas wykonywania kary. tyt 4. d móg orzec umieszczenie sprawcy czynu pozostaj cego w zwi zku ze wstr tem do pracy w domu pracy przymusowej na przeci g lat 5 (art. 83 § 1). Sprawc umieszczano w domu pracy przymusowej po odbyciu kary. ut Orzeczenie o umieszczeniu w takim domu zapada o w wyroku skazuj cym. Czyn pozostaj cy w zwi zku ze wstr tem do pracy rozumiany by bardzo nawet przyw aszczenie lub kradzie m Wy szeroko. Mog o to by mienia ma ej warto ci celem niezw ocznego spo ycia11, byleby pozostawa o w zwi zku ze wstr tem do pracy. Zwolnienie mo na by o zarz dzi najwcze niej po up ywie roku (art. 83 par. 2), przed zwolnieniem s d powinien uzyska wiadomo ci o stanie zdrowia i zachowaniu si skazanego od zarz du domu pracy przymusowej (art. 390 k.p.k.). Twórca kodeksu z 1932 roku proponowa , by iar tych osadzonych w domach pracy przymusowej, którzy w ci gu 5 lat nie wykazali poprawy, przekazywa 5. ciowo uS anormalnych.12 od razu do zak adu dla cz d zarz dza umieszczenie – przest pcy z nawyknienia, - przest pcy zawodowego, lub – przest pcy, u którego stwierdzono trzykrotny powrót pra do przest pstwa w zak adzie dla niepoprawnych po odbyciu kary, je eli ich pozostawanie na wolno ci grozi o niebezpiecze stwem porz dkowi prawnemu (art. 84). Nakaz umieszczenia sprawcy w zak adzie dla niepoprawnych musia by zawarty w wyroku skazuj cym za przest pstwo. wie Czasu pobytu w zak adzie nie okre la o si z góry, w ka dym razie nie móg by krótszy ni 5 lat. Po ka dym pi cioletnim okresie s d rozstrzyga postanowieniem o zwolnieniu sprawcy lub pozostawieniu go w zak adzie na kolejne 5 lat. Taka regulacja prawna dopuszcza a nawet do ywotnie dli pozostawanie sprawcy w zak adzie dla niepoprawnych przest pców. wo W. Makowski okre la warunki zastosowania zak adu dla niepoprawnych w nast puj cy sposób: „1. skazanie za przest pstwo (zbrodni lub wyst pek), 2. stwierdzenie trzykrotnego powrotu do przest pstwa, tj. powtórzenia tego 11 Jw., s. 267. 12 Jw., s. 268. ci 7 Ins samego rodzaju, lub z tych samych pobudek wynik ego przest pstwa po raz czwarty, po uprzednich skazaniach i po odcierpieniu kary za poprzednie takie same przest pstwa, albo stwierdzeniu zawodowo ci, chocia by nie by o tyt recydywy, lub na ogu przest pnego, równie chocia by recydywy nie by o, 3. stwierdzenie stanu niebezpiecze stwa, stosownie do ogólnych zasad rodków zabezpieczaj cych, o czym zreszt ut stosowania wspomina.”13 Kodeks karny 1932 nie okre la bli ej poj i na ogu. Natomiast poj cia te próbowano okre li art. 84 osobno zawodowo ci w uzasadnieniu Komisji m Wy Kodyfikacyjnej. Odpowiedni fragment uzasadnienia brzmia : „Przest pc zawodowym jest jednostka, która z dokonywania przest pstw zrobi a sobie sta e ród o zarobkowania. Przest pc na ogowym (z nawyknienia) jest osobnik, który pope nia przest pstwa, jako rzecz zwyczajn , od pope nienia przest pstw wstrzyma si nie mo e.”14 iar Próbowa je tak e przybli zawodowo ci opiera si sam W. Makowski, uznaj c, e poj cie na kryterium obiektywnym (uczynienie sobie ród a opiera si uS dochodu z pope nienia przest pstwa), za nawyknienie lub na óg przest pny na ocenie subiektywnych w ciwo ci sprawcy, mianowicie na szczególnej sk onno ci przest pnej.15 pra Warto przypomnie , e w zakresie zaostrzenia kary przest pstwo zawodowe lub z nawyknienia by o zrównane z recydyw (art. 60 k.k. 1932). Tu z uzasadnienia Komisji Kodyfikacyjnej wynika o, e dla uznania zawodowo ci lub nawyknienia kodeks karny nie wymaga poprzedniego odcierpienia kary, wie a nawet poprzedniego skazania. „…zatem jest rzecz mo liw uznanie przez d za dzia aj cego zawodowo lub z nawyknienia takiego sprawcy, który po raz pierwszy staje przed s dem, ale dzia alno zawodowo lub przez czas d karny z 1932 szy, unikaj c wymiaru sprawiedliwo ci.”16 roku zawiera zatem dli Kodeks swoja przest pn traktowa bardzo szeroki katalog wo dopuszczalnych rodków zabezpieczaj cych, a obok tego znajdowa si w nim 13 W Makowski, op. cit., s. 240 14 Cytowane za W. Makowskim, op. cit., s. 240. 15 W. Makowski, op. cit., s. 183. 16 Fragment uzasadnienia cytowany za W. Makowskim, op. cit., s. 183. ci 8 Ins ogólny przepis okre laj cy stosowanie rodków zabezpieczaj cych zawsze wed ug nowej ustawy, a wi c wbrew zasadzie lex retro non agit. tyt Art. 2 par. 4 stanowi : rodki zabezpieczaj ce stosuje si wed ug przepisów nowej ustawy. ut Kwestia stosowania tych rodków zosta a w ten sposób wyj ta z ogólnej zasady intertemporalnej stosowania ustawy wzgl dniejszej, gdy ustawa obowi zuj ca w czasie wyrokowania jest surowsza od tej, która obowi zywa a w czasie m Wy pope nienia przest pstwa. Tak regulacje uzasadniano tym, e „ rodki zabezpieczaj ce nie maj dolegliwo ci karz cej i dlatego nie wp ywaj wi cej wzgl dn . S one nowym cech na uznanie ustawy za mniej lub rodkiem walki z przest pczo ci , wprowadzonym do ustawodawstwa w celu zabezpieczenia dobra spo ecznego, iar dlatego te stosowanie ich musi si kierowa wzgl dami celowo ci i nie mo e si liczy z pogl dem klasycznym na ustaw rodki zabezpieczaj ce mog uS Libertatum przest pców. Dlatego tez karn , jako na Magna Charta by stosowane zawsze, chocia by nie by y przez dawn ustaw przewidziane. Nawet w tym wypadku je eli s dzia zastosuje ustaw dawn , jako wzgl dniejsz dla sprawcy, nie ma przeszkód do zastosowania obok kary, wymierzonej wed ug pra dawnej ustawy, rodka zabezpieczaj cego wed ug ustawy nowej.”17 J. Makarewicz uzasadnia t regulacj , odwo uj c si do kwestii podstawowej. Twierdzi mianowicie, e „Zasada nulla poena sine lege poenali anteriori nie ma wie tutaj zastosowania, gdy rodek zabezpieczaj cy nie podpada pod poj cie poena, nie jest aktem zemsty spo ecznej, a jest tylko wynikiem instynktu samozachowawczego. Na to, a eby stosowa rodki profilaktyczne, nie potrzeba dli wcale z góry ich zapowiada .”18 W ten sposób zalegalizowano wyra nie dualizm prawa karnego: kary, dla których uzasadnieniem jest odp ata za pope niony zawiniony czyn kryminalny oraz rodki zabezpieczaj ce, dla których wo uzasadnieniem jest potrzeba obrony spo ecznej, oparte zosta y na odmiennej podstawowej zasadzie. 17 W. Makowski, op. cit., s. 28. 18 J. Makarewicz, op. cit., s. 60. ci 9 Ins Specjalne zak ady przeznaczone dla sprawców, wobec których zas dzono umieszczenie w specjalnym zak adzie (dla na ogowych alkoholików, przest pców z nawyknienia i zawodowych) a tak e domy pracy przymusowej mia y powsta tyt na mocy rozporz dzenia Ministra Sprawiedliwo ci, przewidzianego w Przepisach wprowadzaj cych Kodeks karny i Prawo o wykroczeniach19 (art. 29 tych ut przepisów). Wej cie w ycie przepisów o rodkach zabezpieczaj cych by o uzale nione od wydania tych rozporz dze . Przepis art. 84 k. k. o zak adach dla niepoprawnych wszed w ycie wraz z wydaniem rozporz dzenia z dnia 15 m Wy stycznia 1934 w sprawie organizacji zak adów dla niepoprawnych przest pców. Postanowiono utworzy domy najpierw w Koronowie (1934), nast pnie w miejsce Koronowa w Lubli cu (1937), oraz w Bojanowie i Trzemesznie. Przewidziane w art. 82 k.k. 1932 zak ady dla na ogowych alkoholików nie powsta y do wybuchu II wojny wiatowej. Nie powsta y te uS iar w art. 83 k.k. 1932. domy pracy przymusowej, przewidziane Taki kszta t przepisów odzwierciedla wag , jak przywi zywali twórcy kodeksu do tzw. obrony spo ecznej, traktuj c j na równi z prawem karania. Wprawdzie tak szeroki katalog rodków zabezpieczaj cych nie zosta w praktyce pra zrealizowany, bo historia nie da a na to czasu. Wydaje si natomiast, e trend rozwoju wspó czesnego polskiego prawa karnego zmierza wyra nie do rozszerzania katalogu, co uzasadnia obszerne przedstawienie do wiadczenia historycznego, jakim by o prawo karne okresu mi dzywojennego, zawieraj ce katalog rodków wie szeroki zabezpieczaj cych, wyczerpuj cy w zasadzie mo liwo ci obrony spo ecznej przy pomocy instrumentów prawnokarnych. wo dli 19 Rozporz dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 roku, Dz. U. R. P. poz. 573. ci 10 Ins II. Izolacyjne rodki zabezpieczaj ce w ustawodawstwach pa stw europejskich i niektórych pozaeuropejskich tyt Próba ogólnej systematyki pa stw pod wzgl dem przewidzianej w ustawach karnych ut mo liwo ci stosowania rodków zabezpieczaj cych musi sprowadzi si do dokonania ich podzia u w oparciu o kryterium dopuszczalno ci stosowania tych rodków w nast puj cych grupach: m Wy 1. wobec niepoczytalnych (nieodpowiedzialnych karnie) sprawców przest pstw lub sprawców o ograniczonej w chwili czynu poczytalno ci ( rodki lecznicze); 2. wobec sprawców przest pstw pope nionych w zwi zku z uzale nieniem od alkoholu lub innych rodków odurzaj cych ( rodki leczenia odwykowego); iar 3. wobec sprawców przest pstw, odpowiadaj cych karnie za ich pope nienie, wobec których prawo dopuszcza, po odbyciu przez nich kary, zastosowanie rodków zabezpieczaj cych uS izolacyjnych nieleczniczym ze wzgl du na obaw o charakterze leczniczym lub przed dalszym kryminalnym dzia aniem, któremu nie potrafimy w inny sposób zapobiec. Podzia taki zosta zaproponowany po analizie wielu kodeksów karnych, która rodki nale pra pozwoli a uzna ce do grupy 1 i 2 za rodki klasyczne, wyst puj ce w niemal wszystkich ustawodawstwach i podobnie ukszta towane. W grupie trzeciej omawiam te rodki, pojawiaj ce si wydaj si odpowiada ciej w ró nych ustawodawstwach na istniej cy wie europejskich, które coraz cz stan stosunków spo ecznych, wymagaj cy szerszej ni karanie reakcji na gro ne przest pstwa. Ró ni one mi dzy sob , chocia czy je wspólna cecha w postaci potrzeby reakcji sprawców si wyra nej pa stwa wobec przest pstw zagra aj cych dli spo ecze stwu nawet po odbyciu kary. Zapewne ma to zwi zek równie z usuni ciem z europejskich ustawodawstw kary mierci. ustawodawstwa europejskie przewiduj wo Wszystkie rodki zabezpieczaj ce o charakterze leczniczym stosowane wobec niepoczytalnych sprawców czynów zabronionych. Odpowiednie regulacje ogólne znajduj si w kodeksach karnych. S one stosowane bez okre lenia czasu ich trwania, a zwolnienie z zak adu ci 11 Ins wymaga postanowienia s du, wydanego w oparciu o opini rodki takie s przez sprawc klasyczn prawno-karn na czyn zabroniony pope niony nieodpowiedzialnego karnie z powodu niepoczytalno ci. Z regu y tyt mo liwo reakcj lekarzy psychiatrów. zastosowania izolacyjnego rodka zabezpieczaj cego ma okre lone w ustawie dodatkowe przes anki, polegaj ce na wymaganiu, by pope nione o do grupy ci ut przest pstwo nale kich lub wysoce szkodliwych spo ecznie lub zwi zanych z agresj , by o zwi zane z choroba psychiczn sprawcy oraz by istnia a obawa, podobnym m Wy o e sprawca pozostawiony na wolno ci pope ni nowe przest pstwo stopniu zagro enia dla spo ecze stwa. Prawo, przewiduj ce nieograniczony czas trwania izolacji, okre la okres, po którego up ywie wymagane jest nowe postanowienie o dalszym stosowaniu rodka. Oto przyk adowe regulacje istniej ce w pa stwach europejskich i pozaeuropejskich: iar rodek taki przewidziany jest w prawie szwajcarskim20 w art. 59 SStGB, który wymaga, by pope niony czyn by zwi zany z chorob psychiczn sprawcy, a okres pozbawienia wolno ci trybem zabezpieczenia powinien by weryfikowany co pi uS Jednak e s d mo e zarz dzi lat. umieszczenie w zak adzie psychiatrycznym bez okre lenia czasu trwania tego rodka sprawcy morderstwa lub umy lnego zabójstwa, powa nego napadu, gwa tu, rozboju, wzi cia zak adnika, podpalenia lub innego pra przest pstwa, za które mo na wymierzy kar 5 lat pozbawienia wolno ci lub wi cej, oraz sprawcy, który spowodowa lub usi owa spowodowa powa szkod dla fizycznej, psychicznej lub seksualnej integralno ci innej osoby, je eli taki sprawca ze wzgl du na swe cechy stwarza zagro enie pope nieniem w przysz wie przest pstwa. Prawo niemieckie21 reguluje izolacyjny ci podobnego rodek zabezpieczaj cy, dopuszczalny wobec osób niepoczytalnych lub o ograniczonej poczytalno ci w art. 63 StGB. Wymaga si , by ogólna ocena sprawcy i jego czynu wskazywa a, e istnieje powa ne niebezpiecze stwo pope nienia przez niego kolejnego czynu dli zabronionego (szczególnie przeciwko zdrowiu i yciu lub interesom ekonomicznym), sprawca stanowi zatem niebezpiecze stwo dla ogó u. Prawo czeskie22 dopuszcza 20 rodków zabezpieczaj cych w dwóch postaciach, jako wo stosowanie izolacyjnych Schweizerisches Strafgesetzbuch vom 21. Dezember 1937 (Stand am 1. Juli 2013), AS 54 757. 21 Strafgesetzbuch (StGB) ex 15.05.1871 as promulgated on 13 November 1998 (Federal Law Gazette I, p. 945, p. 3322). 22 Zákon trestní zákoník, Sbirka zakonu, 2009-02-09, Castka 11, pp. 354-461. ci 12 Ins leczenie ochronne (art. 99 TZ), stosowane wobec sprawców niepoczytalnych lub o ograniczonej poczytalno ci (wówczas mo e by po czony z wymierzeniem kary). rodek stosuje si na dwa lata i mo e by tyt przed bez ograniczenia powtarzalno ci any na kolejne okresy dwuletnie. Gdyby s d uzna , e zastosowanie rodka w postaci leczenia ochronnego nie jest wystarczaj ce, mo e zastosowa niepoczytalnych ut sprawców lub o ograniczonej poczytalno ci wobec internowanie zabezpieczaj ce (art. 100 TZ). Prawo otewskie23 przewiduje izolacyjny leczniczy rodek zabezpieczaj cy stosowany wobec sprawców niepoczytalnych lub tych, m Wy którzy pope nili przest pstwo w stanie ograniczonej poczytalno ci (art. 68 - 69) i jednocze nie ze wzgl du na charakter pope nionego czynu i ich stan psychiczny s niebezpieczni dla spo ecze stwa. Prawo Kazachstanu24 przewiduje lecznicze izolacyjne rodki zabezpieczaj ce stosowane do sprawców niepoczytalnych lub o poczytalno ci ograniczonej, którzy ze wzgl du na swoj chorob psychiczn przed iar stanowi zagro enie dla spo ecze stwa (art. 88). Stosowanie tych rodków mo e by ane co rok na kolejny okres roczny (art. 93). Bardzo podobnie reguluje spraw izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych prawo karne Kirgistanu (art. 90 rodek zabezpieczaj cy w postaci umieszczenia w szpitalu uS i nast.). Izolacyjny 25 psychiatrycznym przewiduje prawo litewskie26 w odniesieniu do sprawców niepoczytalnych lub o ograniczonej poczytalno ci ze wzgl du na rodzaj czynu, który pope nili i zagro enie spowodowane ich stanem zdrowia psychicznego (art. 98). pra Szczególnie zabezpieczon izolacj w specjalistycznym o rodku przewiduje si dla sprawców zamachów na ycie lub zdrowie cz owieka, ze strony których grozi szczególne niebezpiecze stwo dla spo ecze stwa ze wzgl du na ich stan psychiczny wie (art. 98.6). S d sprawdza stan psychiczny osadzonych co 6 miesi cy i tylko s d decyduje o zwolnieniu internowanego i ewentualnym oddaniu go pod opiek rodziny. Bardzo zbli on regulacj zawiera prawo karne Mo dawii27 (art. 98 i nast.), wyró niaj c umieszczenie sprawców czynów zabronionych pope nionych w stanie Krimin llikums, Zinotajs, 1998-08-04, No. 15, pp. 92-165. 24 dli 23 wo Ugolovni Kodeks Respubliki Kazakhstan, law No. 167 of 16 July 1997 (as amended up to September 1999), 1999, Yurist, Almaty, Kazakhstan. 25 Penal Code of the Kyrgyz Republic of 1 October 1997 opublikowany jako No. 68 of 01/10/1997. 26 LIETUVOS RESPUBLIKOS BAUDŽIAMOJO KODEKSO PATVIRTINIMO IR STATYMAS 2000 m. rugs jo 26 d. Nr. VIII-1968. SIGALIOJIMO 27 Codul Penal al Republicii Moldova, COD Nr. 985 din 18.04.2002, Publicat: 14.04.2009 în Monitorul Oficial Nr. 72-74. ci 13 Ins niepoczytalno ci lub ograniczonej poczytalno ci w szpitalu psychiatrycznym o zwyk ym i szczególnym zabezpieczeniu. Przes ank umieszczenia w szpitalu jest pope nienie czynu zabronionego, zagro enie ze strony sprawcy i przeciwdzia anie tyt pope nieniu nowego czynu zabronionego. Prawo mongolskie28 (art. 62 i nast. kodeksu karnego) dopuszcza stosowanie w zak adzie ut umieszczenia leczenia rodków zabezpieczaj cych w postaci psychiatrycznego sprawców czynów pope nionych w stanie niepoczytalno ci lub sprawców, którzy stali si niepoczytalni po pope nieniu przest pstwa. Celem stosowania rodka jest ochrona spo ecze stwa, rodzajem i m Wy a okre laj c rodek s d powinien kierowa stopniem Rosyjskie prawo karne spo ecznego 29 si stanem psychicznym sprawcy, niebezpiecze stwa przewiduje izolacyjne pope nionego czynu. rodki zabezpieczaj ce wobec sprawców niepoczytalnych lub o poczytalno ci ograniczonej (art. 97 i nast.), je eli stwarzaj zagro enie dla innych osób lub zagra aj z góry. Pierwsze badanie powinno nast pi po iar zabezpieczaj cego nie okre la si sobie. Czasu trwania rodka 6 miesi cach od umieszczenia w szpitalu i stosowanie rodka mo na przed rok na kolejny rok. Prawo szwedzkie 30 co dopuszcza stosowanie izolacyjnego rodka którego poczytalno uS zabezpieczaj cego w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym sprawcy, jest powa nie zak ócona i istnieje zagro enie ponownym pope nieniem przest pstwa. Prawo tureckie31 przewiduje izolacyjny rodek zabezpieczaj cy (art. 57) stosowany wobec niepoczytalnych sprawców czynu pra zabronionego ze wzgl du na stwarzane przez nich zagro enie dla spo ecze stwa. Czas stosowania rodka jest okre lany indywidualnie na podstawie opinii medycznej i rodzaju czynu zabronionego, który sprawca pope ni . Prawo ukrai skie32 wie przewiduje (art.92 i nast.) umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym niepoczytalnego sprawcy czynu zabronionego o wysokim stopniu spo ecznego niebezpiecze stwa w szpitalu psychiatrycznym. Okre la trzy poziomy zabezpieczenia tych szpitali. Zwolnieni internowanego mo e nast pi decyzj s du podj w oparciu o opinie dli 28 Criminal Code of Mongolia [Mongolia], 1 September 2002, http://www.refworld.org/docid/3ed919fd4.html [accessed 9 December 2013]. wo 29 available ( ) 13.06.1996 N 63", 17.06.1996, N 25, . 2954. 24.05.1996), 30 at: ( Brottsbalk (1962:700) ex 1962-12-21, tekst jednolity z 2013-07-04, opublikowano: t.o.m. SFS 2013:425. 31 Türk Ceza Kanunu ex 26.09.2004, Resmi gazete, 2004-10-12, No. 25611. 32 Penal Code of 5 April 2001 No. 2341-III. Vidomosti, 2001-06-29, No. 25-26, pp. 442-528. ci 14 Ins psychiatrów. Opinia wymagana jest co 6 miesi cy. Prawo w gierskie 33 nakazuje umieszczenie niepoczytalnego sprawcy w zak adzie leczenia psychiatrycznego (art. 74), je eli pope ni on przest pstwo z u yciem przemocy przeciwko osobie lub tyt przest pstwo powoduj ce niebezpiecze stwo powszechne, i istnieje zagro enie, e ponownie pope ni takie przest pstwo. Prawo gruzi skie34 w art. 101 i nast. Kodeksu ut karnego przewiduje umieszczenie w zak adzie psychiatrycznym o ró nym stopniu zabezpieczenia sprawcy przest pstwa pope nionego w stanie niepoczytalno ci. Czas pobytu nie jest z góry okre lony, pierwsza kontrola ma miejsce po 6 miesi cach, m Wy nast pne w odst pach rocznych. Zwolnienie mo e nast pi tylko decyzj s du po uzyskaniu opinii lekarzy psychiatrów. Prawo obowi zuj ce w Czarnogórze (art. 66 kodeksu karnego) nakazuje zastosowa izolacyjny rodek zabezpieczaj cy w stosunku do niepoczytalnego sprawcy czynu zabronionego lub sprawcy, którego poczytalno w chwili czynu by a ograniczona (wówczas nie wy cza to orzeczenia iar równie kary kryminalnej). Prawo wymaga, by istnia o powa ne niebezpiecze stwo, e sprawca pope ni w przysz ci powa ne przest pstwo. Prawo serbskie35 dopuszcza stosowanie rodków zabezpieczaj cych celem zapobie enia pope nieniu ci (art. 78 i nast. Kodeksu karnego), w ród nich tak e uS przest pstwa w przysz izolacyjnego rodka maj cego posta umieszczenia niepoczytalnego sprawcy czynu zabronionego lub sprawcy, który pope ni przest pstwo w stanie poczytalno ci ograniczonej w zak adzie leczenia psychiatrycznego na czas nieokre lony z góry. pra Zwolnienie mo e nast pi tylko decyzj s du podj na podstawie opinii lekarzy psychiatrów. Prawo chorwackie36 (art. 73 i nast. kodeksu karnego) przewiduje stosowanie izolacyjnego rodka zabezpieczaj cego wobec sprawców o ograniczonej wie lub zniesionej poczytalno ci, a ich celem jest zapobie enie pope nieniu kolejnego przest pstwa. Prawo karne Islandii37 dopuszcza zastosowanie izolacyjnego rodka zabezpieczaj cego w instytucji leczniczej w stosunku do niepoczytalnego sprawcy czynu zabronionego lub sprawcy o ograniczonej poczytalno ci (wówczas tak e dli orzeka si kare kryminaln ), je eli inne rodki nie by yby skuteczne. Celem rodka Act No. IV of 1978 on the Criminal Code, Magyar Közlöny, 31. December 1978, 92nd issue. 34 Kodeks karny z dnia 22 lipca 2000 r. Tekst kodeksu: http://www.refworld.org/docid/404c5dc11.html. 35 Krivi nom Zakon Republike Srbije of 29 September 2005. 36 Penal Code, 1998 (Text No. 1668) Narodne Novine, 1997-10-21, No. 110, pp. 3461-3516. wo 33 37 Act No. 19 of 1940 (Penal Code). Lagasafn'b, 1991, Ministry of Justice, Reykjavik, Iceland, pp. 2439-2480. ci 15 Ins jest przeciwdzia anie zagro eniu ze strony sprawcy. Przewiduje si dla takiego sprawcy wyznaczenie przez S d Najwy szy osoby nadzoruj cej, zobowi zanej do kontrolowania, czy jego pobyt w zak adzie nie jest przed any ponad potrzeb . tyt Prawo norweskie38 (art. 39 i nast. Kodeksu karnego) przewiduje izolacyjny rodek zabezpieczaj cy stosowany wyrokiem w stosunku do niepoczytalnych sprawców ut czynów zabronionych, je eli spe nione s nast puj ce przes anki: czyn nale y do grupy powa nych przest pstw z u yciem przemocy, przy czym wymienia si konkretne typy przest pstw. Albo te przest pstwo okre lonego typu z u yciem m Wy przemocy jest mniej gro ne, ale pope nione po raz kolejny i podobne do pope nionego poprzednio oraz istnieje zagro enie, e sprawca pope ni kolejne przest pstwo przeciwko yciu, zdrowiu lub wolno ci cz owieka. Podsumowuj c ten syntetyczny przegl d regulacji prawnych dotycz cych rodka zabezpieczaj cego orzekanego wobec sprawców nieodpowiedzialnych z powodu iar niepoczytalno ci lub sprawców czynów pope nionych w stanie poczytalno ci ograniczonej (wówczas orzeka si równie kar kryminaln ) trzeba powiedzie , e bardzo zbli one do tego, co obowi zuje w polskim uS inne regulacje europejskie s prawie karnym. Zwykle przes ankami stosowania izolacyjnego rodka jest znaczna spo eczna szkodliwo pope nionego czynu, zagro enie ze strony sprawcy i potrzeba ochrony spo ecze stwa przed mo liwo ci pope nienia kolejnego przest pstwa przez rodka nie okre la si dowej decyzji o przed eniu na kolejne okresy, a o zwolnieniu decyduje s d po zasi gni ciu opinii lekarzy psychiatrów. z góry, niekiedy prawo wymaga wie pra osob . Czasu trwania Niektóre z badanych systemów prawnych przewiduj w kodeksach karnych równie mo liwo zastosowania rodka zabezpieczaj cego o charakterze izolacyjnym do sprawców przest pstw zwi zanych z nadu ywaniem alkoholu lub innego rodka odurzaj cego. I tak, zachowuj c kolejno z poprzedniego akapitu, rodki dli takie przewiduj w swych kodeksach karnych nast puj ce systemy: sprawców uzale nionych od wo Prawo szwajcarskie pozwala przymusowo leczy alkoholu lub narkotyków, je eli pope nili przest pstwo zwi zane z tym uzale nieniem 38 Penal Code (Straffeloven) tekst jednolity (No. 28 of 2005). Norsk Lovtidend, Part I, 2005-06-15, Vol. 6, No. 28, p. 751-772. ci 16 Ins i istnieje zagro enie ponownym pope nieniem przest pstwa zwi zanego z uzale nieniem. Leczenie mo e trwa w zasadzie do 3 lat, a nast pnie s d mo e je przed na okresy roczne, cznie nie wi cej ni do 6 lat. Prawo niemieckie tyt przewiduje przymusowe leczenie odwykowe sprawcy, który pope ni przest pstwo w zwi zku z na ogiem alkoholowym lub uzale nieniem od narkotyków. Sprawca taki, ut je eli istnieje zagro enie ponownym pope nieniem przest pstwa, mo e zosta umieszczony w zak adzie leczenia odwykowego na czas do 2 lat. Prawo Kirgistanu dopuszcza zastosowanie przymusowego leczenia wobec sprawców uzale nionych m Wy od alkoholu, narkotyków lub innych substancji toksycznych lub sprawców chorych na gru lice, choroby weneryczne lub zaka onych wirusem HIV. Zastosowanie takich rodków leczniczych mo na wolno ci. czy z wyrokiem skazuj cym na kar pozbawienia rodki takie s wówczas wykonywane w czasie trwania kary pozbawienia wolno ci. czenie kary pozbawienia ze stosowaniem leczenia prawo Kazachstanu wobec sprawców iar psychiatrycznego przewiduje równie wolno ci wymagaj cych leczenia odwykowego zwi zanego z nadu ywaniem alkoholu, narkotyków lub innych toksycznych substancji oraz sprawców poczytalnych leczenia psychiatrycznego. uS wymagaj cych Przymusowe leczenie sprawców przest pstw pope nionych w zwi zku z nadu ywaniem alkoholu lub narkotyków przewiduje cznie z wymierzeniem kary kryminalnej prawo karne Mo dawii i kodeks karny Mongolii. Prawo tureckie przewiduje przymusowe leczenie pra alkoholików i osób uzale nionych od narkotyków. Terapia ma trwa do czasu wyleczenia z uzale nienia, zwolnienie zarz dza s d na podstawie opinii lekarzy. Prawo Ukrainy pozwala s dowi zarz dzi przymusowe leczenie osób, które zdrowiu innych osób. wie dopu ci y si przest pstwa i choruj na chorob zagra aj rodek ten jest stosowany niezale nie od kary. Na W grzech mo na zarz dzi w skazuj cym wyroku s du karnego przymusowe leczenie osób, które pope ni y przest pstwo w zwi zku z alkoholizmem. Prawo gruzi skie przymusowe leczenie dli sprawców przest pstw pope nionych pozwala w na zwi zku z alkoholizmem, u ywaniem narkotyków lub z chorob psychiczn , która nie zosta a win . Podobne zarz dzenie przymusowe dopuszcza prawo wo uznana za wy czaj Czarnogóry. Prawo serbskie dopuszcza zastosowanie rodków zabezpieczaj cych w stosunku do sprawców czynów pope nionych w zwi zku z nadu ywaniem alkoholu lub narkotyków, je eli istnieje zagro enie, ci. Podobna regulacja istnieje w prawie chorwackim, które 17 ci przest pstwo w przysz e sprawca ten pope ni podobne Ins pozwala na stosowanie tych rodków zabezpieczaj cych na podobnych zasadach jak rodków zabezpieczaj cych stosowanych w stosunku do sprawców niepoczytalnych. Prawo Islandii pozwala na stosowanie izolacyjnego rodka tyt zabezpieczaj cego wobec sprawcy czynu pope nionego pod wp ywem alkoholu, który nie jest w stanie kontrolowa swego zachowania, Maksymalny czas trwania ut tego rodka to 18 miesi cy lub 3 lata w przypadku powtórnego pope nienia czynu. Minister Sprawiedliwo ci mo e zwolni takiego sprawc wcze niej na podstawie opinii medycznej stwierdzaj cej jego wyleczenie. m Wy ród ustawodawstw omówionych powy ej s specyficzne, nietypowe podstawy stosowania takie, które dopuszczaj rodków zabezpieczaj cych. Warto je omówi bardziej szczegó owo. Prawo niemieckie przewiduje stosowanie izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych iar wobec sprawców, co do których uprzednio wymierzona kara pozbawienia wolno ci nie odnios a oczekiwanego skutku. Mo liwo taka przewidziana jest w kodeksie karnym w art. 6639 i wymaga spe nienia nast puj cych przes anek: 1. sprawca by ju uS poprzednio dwukrotnie skazany za przest pstwo umy lne, na kary nie ni sze ni 1 rok pozbawienia wolno ci, 2. cznie odby nie mniej ni 2 lata pozbawienia wolno ci, 3. sprawca stanowi zagro enie dla bezpiecze stwa publicznego. Ocena pra takiego zagro enia nast puje z uwzgl dnieniem cech osobowo ci sprawcy i jego sk onno ci do pope niania przest pstw zagra aj cych fizycznemu lub psychicznemu zdrowiu ofiar lub powa nymi szkodami w mieniu. W art. 66 okre lone s tak e inne sytuacje, w których mo na zastosowa ten rodek zabezpieczaj cy cznie wie z wymierzeniem sprawcy kary kryminalnej.40 W ród nich tak e mo liwo zastosowania izolacyjnego rodka zabezpieczaj cego wobec sprawców przest pstw przeciwko yciu, przest pstwa uszkodzenia cia a, przest pstwa przeciwko wolno ci, w tym wolno ci seksualnej, gdy istniej powszechnego zastosowania tego zagro enia. rodka mo e zosta dli powa nego dowody na istnienie ze strony sprawcy Postanowienie s du w sprawie wydane nie w wyroku a pó niej, jednak 39 kary. Wówczas mo na takiego wo przed zako czeniem odbywania przez sprawc Strafgesetzbuch (StGB) ex 15.05.1871 as promulgated on 13 November 1998 (Federal Law Gazette I, p. 945, p. 3322).– art. 66. 40 Opisuje je szczegó owo M. Kulik, rodki zabezpieczaj ce w prawie karnym wybranych pa stw europejskich, Prawo w Dzia aniu z. 13, 2013, s. 77 i nast. ci 18 Ins sprawc umie ci w o rodku dla niepoprawnych przest pców na okres do 10 lat. Po up ywie 10 lat s d mo e, przy spe nieniu odpowiednich warunków, przed stosowanie rodka izolacyjnego. Zatem s d mo e orzec taki rodek zabezpieczaj cy tyt w wyroku skazuj cym lub pó niej. rodek ten mo na uzna za klasyczny rodek obrony spo ecznej, znajduj cy zastosowanie do sprawcy, wobec którego kara ut kryminalna okaza a si instrumentem nieskutecznym. Prawo rosyjskie przewiduje mo liwo zastosowania izolacyjnych m Wy zabezpieczaj cych w stosunku do sprawców, którzy dopu cili si rodków przest pstwa o charakterze seksualnym wobec ma oletniego poni ej lat 14 w zwi zku z zaburzeniami niepoczytalno ci. preferencji seksualnych (pedofilia), rodek zabezpieczaj cy mo e zosta nie stanowi cych zastosowany obok kary kryminalnej wobec takiego sprawcy, je eli zagra a on pope nieniem nowego przest pstwa. Istotna jest regulacja zawarta w art. 102 w brzmieniu ustalonym iar nowel z dnia 29 lutego 201241, pozwalaj ca na stosowanie tego rodka w stosunku do osoby skazanej na kar pozbawienia wolno ci za przest pstwo o charakterze uS seksualnym pope nione na szkod ma oletniego poni ej 14. roku ycia przed dniem wej cia w ycie ustawy nowelizacyjnej. Wyra nie uczyniono zatem odst pstwo od fundamentalnej zasady prawa karnego – lex retro non agit. pra Szwajcarski kodeks karny w art. 64 dopuszcza zastosowanie wobec sprawcy morderstwa, umy lnego zabójstwa, powa nej czynnej napa ci, rozboju, innego przest pstwa, za które mo na wymierzy wie przest pstwa wzi cia zak adnika, podpalenia, przest pstwa zagra aj cego yciu lub kar i które spowodowa o lub sprawca usi owa spowodowa pi ciu lat lub kar wy sz powa ny uszczerbek dla fizycznego lub psychicznego zdrowia pokrzywdzonego, albo w jego wolno ci spe nienia jednej z nast puj cych przes anek: z powodu dli seksualnej. Wymaga si sk onno ci sprawcy (PERSONAL TRAITS), okoliczno ci pope nienia przest pstwa wo lub ogólnych cech osobowo ci sprawcy istnieje powa ne podejrzenie, e pope ni on kolejne przest pstwo tego samego rodzaju; albo z powodu sta ych lub d ugotrwa ych zaburze psychicznych lub powa nego upo ledzenia umys owego, które mia y wp yw 41 Federal Law No. 14-FZ of February 29, 2012. ci 19 Ins na pope nienie przest pstwa, istnieje powa ne podejrzenie, kolejne przest pstwo tego samego rodków zabezpieczaj cych e sprawca pope ni rodzaju, a zarazem zastosowanie zwyk ych (przewidzianych w art. 59 kodeksu) jest tyt niewystarczaj ce. W takich sytuacjach s d orzeka bezterminowe odosobnienie sprawcy.42 Zgodnie z art. 64. 1 bis43 s d orzeka równie kiego uszkodzenia ut odosobnienie sprawcy morderstwa, umy lnego zabójstwa, ci bezterminowe cia a, rozboju, zgwa cenia, zmuszania do czynno ci seksualnej, bezprawnego pozbawienia wolno ci lub porwania, wzi cia zak adnika, handlu lud mi, ludobójstwa, m Wy zbrodni przeciwko ludzko ci lub zbrodni wojennej, je eli spe nione s nast puj ce warunki: sprawca przest pstwa spowodowa lub usi owa spowodowa powa ny uszczerbek dla zdrowia fizycznego lub psychicznego lub wolno ci seksualnej innej osoby i jednocze nie istnieje powa ne przypuszczenie, dopu ci si e sprawca ponownie podobnej zbrodni. Bezterminowe odosobnienie wykonywane jest (art. zapewnia iar 64.c.4) w instytucji terapeutycznej lub w zak adzie karnym. Zak ady te maj bezpiecze stwo publiczne, a osadzeni maj psychiatryczn . Przy orzeczeniu w wyroku kary mie zapewnion pozbawienia opiek wolno ci przy czym mo liwo uS i bezterminowego odosobnienia, najpierw wykonuje si kar pozbawienia wolno ci, warunkowego przedterminowego zwolnienia jest ograniczona. Art. 64.3 dopuszcza warunkowe zwolnienie najwcze niej po odbyciu dwóch trzecich kary pozbawienia wolno ci, a przy karze do ywotniego wi zienia po 15 latach, je eli e b dzie si pra sprawca rokuje, dobrze sprawowa na wolno ci. Do orzeczenia o warunkowym zwolnieniu takiego sprawcy w odosobnienie. Podobnie sprawc ciwy jest s d, który orzek osadzonego w odosobnieniu po odbyciu kary wie mo na zwolni warunkowo (art. 64a.1), je eli rokuje, e b dzie si dobrze sprawowa na wolno ci. Okres próby wynosi wówczas od dwóch do pi ciu lat. W czasie próby mo na odda sprawc pod dozór i na próby mo e by nast pnie wyd na niego okre lone obowi zki. Okres ony na kolejne dwa do pi ciu lat. Je eli ze wzgl du dli 42 wo Ten rodek zabezpieczaj cy szczegó owo omawia M. Kulik, rodki zabezpieczaj ce w prawie karnym wybranych pa stw europejskich, Prawo w dzia aniu, z. 13, Warszawa 2013, s. 73 i nast. Wywód jest jednak niezrozumia y z powodu z ego przet umaczenia nazwy tego najdotkliwszego rodka zabezpieczaj cego w kodeksie karnym Szwajcarii. M. Kulik u ywa konsekwentnie nazwy „dozór”, a z jego opracowania nie sposób wywnioskowa , e ów „dozór” jest w rzeczywisto ci w za eniu do ywotnim odosobnieniem. Zestawienie nazwy rodka zabezpieczaj cego przewidzianego w art. 66 szwajcarskiego kodeksu karnego w kilku j zykach wskazuje, co nazwa oznacza: indefinite incarceration (ang.), internement (franc.), Verwahrung (niem.). W Polsce nazwa „dozór” kojarzy si jasno ze rodkiem wolno ciowym. 43 Poprawka wprowadzona w roku 2006, obowi zuj ca od 1 stycznia 2007. ci 20 Ins na sprawowanie zwolnionego na wolno ci, powstanie obawa, e pope ni on kolejne przest pstwa, s d na wniosek sprawuj cego dozór naka e zamkni cie sprawcy. Dobre sprawowanie podczas ca ego okresu próby skutkuje ostatecznym zwolnieniem tyt z odosobnienia. Zwolnienie warunkowe z bezterminowego odosobnienia mo e nast pi równie wówczas, gdy skazany ut spo ecze stwa ze wzgl du na podesz y wiek, ci nie jest ju niebezpieczny dla ka chorob lub z innych przyczyn (art. 64.c.4). W stosunku do sprawców zamkni tych w miejscu odosobnienia s d na wniosek lub z urz du sprawdza, czy nie zachodz m Wy warunkowo. Pierwsza kontrola ma mie warunki, by sprawc zwolni miejsce po dwóch latach odosobnienia, a nast pne w odst pach rocznych. Zgodnie z art. 64.b.2., je eli wobec skazanego za wymienione w art. 64 przest pstwa nie orzeczono w wyroku skazuj cym bezterminowego odosobnienia, a podczas wykonywania kary wyjd na jaw nowe, nieznane zastosowania wówczas s dowi dowody wiadcz ce o potrzebie iar bezterminowego odosobnienia, s d mo e wyda takie orzeczenie po wyroku w trybie wznowienia post powania.44 Mo liwo taka jest wyra nie traktowana jako wyj tkowa. Prawo tureckie w art. 58 kodeksu karnego reguluje przypadki recydywy uS i przest pstw pope nionych po wydaniu wyroku skazuj cego. Prawo przewiduje specjalny re im wykonania kary pozbawienia wolno ci wobec recydywistów, a po wykonaniu kary recydywista powinien pozostawa pod kontrol . Ten sam sposób post powania mo e by stosowany do przest pców notorycznych, zawodowych pra i nale cych do zorganizowanych grup przest pczych. Kodeks ten przewiduje równie deportacj cudzoziemców po wykonaniu wyroku skazuj cego na 2 lata pozbawienia wolno ci lub wi cej. Podobnie deportacj skazanego cudzoziemca po Dodatkow przes ank jest przekonanie, wie odbyciu kary pozbawienia wolno ci dopuszcza w art. 78 kodeks karny Chorwacji. e sprawca stwarza zagro enie dla spo ecze stwa. Norweskie prawo karne przewiduje w art. 39c izolacyjny rodek zabezpieczaj cy, stosowany w sytuacji, gdy wyrok opiewaj cy na okre lon kar co do czasu trwania) wydaje si by dli (okre lon niewystarczaj cy dla ochrony spo ecze stwa, mo na zastosowa izolacyjny rodek zabezpieczaj cy polegaj cy na wo umieszczeniu sprawcy w instytucji poprawczej zamiast wyroku skazuj cego na kar wi zienia. Wymaga to spe nienia nast puj cych warunków: po pierwsze, sprawca jest uznany za winnego pope nienia lub usi owania powa nego przest pstwa 44 Poprawka wprowadzona ustaw z dnia 24 marca 2006. ci 21 Ins z u yciem przemocy, powa nego przest pstwa o charakterze seksualnym, bezprawnego pozbawiania wolno ci, podpalenia lub innego powa nego przest pstwa przeciwko yciu, zdrowiu lub wolno ci innych osób, lub zagra aj ce ich tyt prawnie chronionym interesom. Wymaga si , by po stronie sprawcy istnia o powa ne zagro enie ponownym pope nieniem tego rodzaju przest pstwa. Przy ocenie ut zagro enia ze strony sprawcy nale y ocenia pope nione lub usi owane przez niego przest pstwo, ocenia sposób Znaczenie ma równie to, czy sprawca uprzednio pope ni lub usi owa pope ni m Wy powa ne przest pstwo. Lub te ycia sprawcy i jego spo eczne funkcjonowanie. po drugie, sprawca ma by uznany za winnego pope nienia mniej powa nego przest pstwa podobnego rodzaju jak opisane w punkcie 1 oraz poprzednio pope ni ju tego rodzaju przest pstwo. Nast pnie nale y ustali , e mi dzy poprzednio pope nionym i obecnym przest pstwem istnieje cis y zwi zek oraz, e istnieje powa ne zagro enie przest pcz dzia alno ci iar sprawcy. Przed orzeczeniem takiego rodka wymaga si zbadania warunków ycia sprawcy. Czas trwania rodka zabezpieczaj cego s d okre la zwykle na 15 lat, a nie mo e okre li na d rodka na 5 lat ka dorazowo. Minimalny czas trwania uS czas trwania ej ni 21 lat. Na wniosek prokuratora s d mo e przed rodka zabezpieczaj cego wynosi 10 lat. Ten rodek jest stosowany w miejsce ewentualnie wcze niej orzeczonych kar pozbawienia wolno ci. wo dli wie pra ci 22 Ins III. System izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych w obowi zuj cym polskim prawie karnym tyt Obowi zuj cy kodeks karny z punktu widzenia zasady lex retro non agit traktuje wzgl dno ut rodki zabezpieczaj ce tak jak kar . Oceniaj c w ramach art. 4 par. 1 k.k. ustawy porównuje si ustaw karn obowi zuj w momencie pope nienia z t , która obowi zuje w momencie orzekania, bior c pod uwag równie rodków zabezpieczaj cych. Mo na je zastosowa m Wy regulacje dotycz ce wówczas, gdy odpowiednia regulacja obowi zywa a ju czynu. rodki zabezpieczaj ce orzeka si w momencie pope nienia w wyroku skazuj cym lub umarzaj cym post powanie (w przypadku niepoczytalno ci). Mo liwe jest równie rodków iar orzeczenie zabezpieczaj cych wobec sprawcy postanowieniem w trybie art. 324 i 354 k.p.k., je eli w post powania przygotowawczego tylko pope nienie czynu wyj tkowo niepoczytalnego wietle materia ów zabronionego przez uS podejrzanego i jego niepoczytalno w chwili czynu nie budz w tpliwo ci, a prezes du uzna za celowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu. Obowi zuj cy obecnie katalog izolacyjnych rodków zabezpieczaj cych obejmuje: pra 1. umieszczenie w zak adzie psychiatrycznym sprawcy czynu zabronionego o znacznej spo ecznej szkodliwo ci pope nionego w stanie niepoczytalno ci, je eli zachodzi wysokie prawdopodobie stwo, e sprawca pope ni taki czyn wie ponownie. Chodzi o sprawc w pe ni niepoczytalnego w chwili czynu (art. 31 par. 1 k.k.), za wysokie zabronionego prawdopodobie stwo powinno dotyczy równie ponownego czynu o pope nienia znacznej czynu spo ecznej psychiatrycznym jest obligatoryjne (s d orzeka). dli szkodliwo ci pope nionego w stanie niepoczytalno ci. Umieszczenie w zak adzie w ci gu 5 lat od momentu zwolnienia pojawi si pope nienia przez sprawc wo Czas pobytu w zak adzie nie jest z góry okre lony. Po zwolnieniu sprawcy, je eli wysokie prawdopodobie stwo w stanie niepoczytalno ci czynu zabronionego o znacznej spo ecznej szkodliwo ci, mo e on zosta ponownie umieszczony 23 ci decyzja s du w zamkni tym zak adzie psychiatrycznym (art. 94 par. 3k.k.). Warto Ins zwróci uwag , e nie jest wymagane pope nienie nowego czynu, a mo liwo umieszczenia w zak adzie wi Art. 94 § 3 k.k. odwo uje si e si nadal z pierwszym czynem zabronionym. nie tylko do szczegó owej normy art. 94 k.k., ale tyt równie do ogólnej normy art. 93 k.k., okre laj cej podstawy umieszczania w zak adzie zamkni tym. Nie nale y wnioskowa z tego odes ania, e do takiego ut sprawcy mo na w ci gu 5 lat od zwolnienia z zak adu psychiatrycznego zastosowa rodek zabezpieczaj cy na ka dej podstawie wymienionej w art. 93 k.k. S d mo e tylko powróci do stosowania rodka, który by poprzednio wobec m Wy sprawcy orzeczony (ponowne stosowanie rodka). Takie ponowne zastosowanie rodka nast puje postanowieniem s du, które jest zaskar alne za aleniem (art. 459 par. 2 k.p.k.). Odmienna interpretacja odes ania do ogólnych podstaw art. 93 k.k., umo liwiaj ca zastosowanie wobec takiego sprawcy ka dego rodka zapobiegawczego, którego iar dotyczy regulacja art. 93, stwarza aby ogromn niepewno co do losu sprawcy przez 5 lat po wyj ciu z zak adu psychiatrycznego. Mo na by bowiem bez zwi zku niego inny rodek szczegó owe. uS z czynem, a tylko na podstawie prawdopodobnego zagro enia, zastosowa wobec zabezpieczaj cy, maj cy w ustawie inne podstawy pra 2. umieszczenie w zak adzie zamkni tym sprawcy przest pstwa przeciwko wolno ci seksualnej (art. 95 k.k.) mo e nast pi lub nast puje obligatoryjnie w przypadku skazania za przest pstwo z art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 k.k. Ma miejsce wówczas, gdy sprawca pope ni przest pstwo w zwi zku z zaburzeniami wie preferencji seksualnych, s d wymierzy za nie kar pozbawienia wolno ci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania i nast puje po odbyciu kary. Alternatyw tego izolacyjnego rodka zabezpieczaj cego jest skierowanie na leczenie ambulatoryjne w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej (tzw. kastracja dli chemiczna) lub psychoterapii, zmierzaj cych do zapobie enia ponownemu pope nieniu takiego przest pstwa, w tym w szczególno ci poprzez obni enie wo zaburzonego pop du seksualnego sprawcy. Do tej izolacji znajduje zastosowanie przepis art. 94 § 2 i 3, zatem czasu trwania nie okre la si z góry i mo na powróci do stosowania rodka w ci gu 5 lat od zwolnienia sprawcy z zak adu bez ci 24 Ins pope nienia przez sprawc nowego czynu, a wy cznie na podstawie prawdopodobnego zagro enia. tyt 3. umieszczenie w zamkni tym zak adzie leczenia odwykowego sprawcy przest pstwa pope nionego w zwi zku z uzale nieniem od alkoholu lub innego rodka odurzaj cego (art. 96 k.k.) jest fakultatywne i wymaga ut stwierdzenia wysokiego prawdopodobie stwa ponownego pope nienia przest pstwa zwi zanego z tym uzale nieniem. Przes ank jest skazanie na kar m Wy pozbawienia wolno ci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w wymiarze do 2 lat (art. 96 par. 2 k.k.). rodek wykonuje si przed wykonaniem kary; czas pobytu w zamkni tym zak adzie leczenia odwykowego mo e wynosi od 3 miesi cy do 2 lat i zaliczany jest na poczet kary. S d mo e zwolni z odbycia reszty kary, je eli przemawiaj za tym wyniki leczenia. Wówczas w okresie próby i w ci gu 6 miesi cy po jej zako czeniu s d mo e zarz dzi ponowne iar umieszczenie sprawcy w zak adzie leczenia odwykowego lub w zak adzie karnym, je eli skazany w okresie próby uchyla si od poddania si leczeniu lub rehabilitacji co narusza porz dek prawny albo regulamin uS albo pope nia przest pstwo lub ra placówki leczniczo-rehabilitacyjnej. Jest to rodek zabezpieczaj cy typowo leczniczy, maj cy na celu wyleczenie z na ogu, co, je eli nast pi, mo e sk oni wymiar sprawiedliwo ci do rezygnacji z reszty orzeczonej kary pozbawienia wo dli wie pra wolno ci. ci 25 Ins IV. Propozycja rozszerzenia katalogu o rodek izoluj cy sprawców rodków zabezpieczaj cych przest pstw pope nionych tyt w zwi zku z zaburzeniami osobowo ci takiej ut Rozwa enie propozycji wymaga okre lenia warunków wst pnych, a mianowicie: m Wy 1. poj cia zaburze osobowo ci i ich wp ywu na poczytalno sprawcy; 2. mo liwo ci leczenia zaburze osobowo ci; 3. okre lenia zagro enia ze strony sprawców przest pstw pope nionych w zwi zku z zaburzeniami osobowo ci. chocia mog mie iar Zaburzenia osobowo ci nie stanowi podstawy uznania sprawcy za niepoczytalnego, istotny wp yw na pope nienie przez sprawc przest pstwa. Zaburzenia osobowo ci (charakteropatia) mog by brane pod uwag przy wymiarze uS kary na podstawie art. 53 § 1 k. k., szczególnie przez poj cie szkodliwo ci spo ecznej. Definicja poj cia szkodliwo ci spo ecznej odwo uje si do motywacji sprawcy. Na motywacj maj istotny wp yw cechy charakterologiczne sprawcy, tak e pra patologiczne. Wydaje si , e charakteropatie nie poddaj si leczeniu. Mo na je ogranicza prac z psychologiem, jednak e do tego potrzebna jest dobra wola osoby poddaj cej si wniosek, e psychologiczn trudno przy tym okre li mianem leczenia. Z tego wie terapii. Terapi rodek zabezpieczaj cy, który mia by zastosowanie do sprawców - charakteropatów, nie mo e by zaliczony do rodków leczniczych. dli Zagro enie ze strony sprawcy przest pstwa o stwierdzonych patologicznych cechach charakteru musi by ustalone indywidualnie i zale y w du ym stopniu od rodzaju pope nionego przest pstwa. Ustawodawstwa, które maj podobnego rodzaju zabezpieczaj cy, z regu y pozwalaj cych na stosowanie takich tworz zamkni wo rodek liczb przest pstw rodków zabezpieczaj cych do poczytalnych sprawców w zwi zku z istniej cym po ich stronie zagro eniem dla porz dku prawnego. ci 26 Ins Opracowanie to ma udzieli odpowiedzi na nast puj ce kwestie szczegó owe: 1. czy mo na wprowadzi do kodeksu karnego rodek zabezpieczaj cy w postaci tyt izolacji, której podstaw by oby stwierdzenie, e sprawca wykazuje takie cechy osobowo ci (charakteropati ), które powoduj po jego stronie zagro enie dla porz dku prawnego, w szczególno ci dla ycia, zdrowia, wolno ci, w tym wolno ci ut seksualnej innych osób? 2. czy uzasadnione jest wprowadzenie takich przepisów do polskiego kodeksu m Wy karnego? 3. jakie powinny by przes anki daj ce s dowi mo liwo orzeczenia takiego rodka zabezpieczaj cego? 4. czy rodek zabezpieczaj cy w postaci umieszczenia sprawcy przest pstwa by iar w zak adzie zamkni tym, gdyby zosta wprowadzony do ustawy karnej, powinien orzekany wyrokiem skazuj cym, czy te pó niej, a móg by by równie orzeczony do momentu zako czenia wykonywania kary pozbawienia wolno ci uS (ca kowitego jej wykonania), lub do momentu warunkowego przedterminowego zwolnienia, je eli w tej sytuacji by oby mo liwe warunkowe przedterminowe zwolnienia? czy wprowadzenie do pra 5. kodeksu zabezpieczaj cego powinno umo liwi karnego takiego nowego rodka jego stosowanie tylko co do sprawców, którzy pope nili przest pstwo po wprowadzeniu tego rodka, czy te mo na wie wprowadzi przepis, który pozwoli stosowa ten rodek do wszystkich sprawców przest pstw, spe niaj cych warunki jego stosowania, s dzonych po jego wprowadzeniu do kodeksu karnego, bez wzgl du na to, kiedy sprawcy ci pope nili przest pstwo? na te, kolejno zadawane pytania dli Odpowied pozwoli na sformu owanie kompleksowego stanowiska co do przedstawionego zagadnienia prawnego. wo Odpowied na pierwsze pytanie: analiza systemowa prawa karnego wskazuje, e wprowadzenie do kodeksu karnego nowego rodka zabezpieczaj cego jest oczywi cie mo liwe, tak jak by o mo liwe wprowadzenie w 2005 roku nowego rodka 27 ci zabezpieczaj cego dotycz cego okre lonych w art. 95a k.k. sprawców przest pstw Ins seksualnych. Katalog zmienia si rodków zabezpieczaj cych nie jest zamkni ty i mo e wraz ze zmieniaj cymi si okoliczno ciami spo ecznymi. Mo na ten katalog rozszerza , zachowuj c rozs dne granice. Nale y te , dodaj c nowe rodki tyt zabezpieczaj ce, zachowa przejrzysto systemu i prawnie okre lone granice. Prawne granice stosowania rodków zabezpieczaj cych zawarte s w art. 93 k.k., ut który zosta zmieniony w 2009 roku45 w zwi zku z wprowadzeniem art. 95a, traktuj cego o wolno ci rodku zabezpieczaj cym zwi zanym z przest pstwami przeciwko seksualnej, pope nionymi w zwi zku z zaburzeniami preferencji m Wy seksualnych sprawcy. Nowelizacja tego przepisu oznacza, e formu uj c ogólne podstawy stosowania rodków zabezpieczaj cych, zmienia si tego katalogu ograniczenie. on stosownie do katalogu, a nie stanowi Zasadniczo z umieszczeniem w zak adzie rodek zamkni tym lub zabezpieczaj cy zwi zany skierowaniem na leczenie iar ambulatoryjne mo na stosowa tylko wtedy, gdy jest to niezb dne, aby zapobiec ponownemu pope nieniu przez sprawc czynu zabronionego zwi zanego z – i tu uS nast puje katalog okoliczno ci, z którymi czyn ma by zwi zany. Katalog ten jest w przepisie zamkni ty, ale zmienny w czasie (ustawa bywa nowelizowana w zakresie katalogu). pra Je eli zatem uznamy, e istnieje potrzeba uzupe nienia katalogu, nie ma przeszkód by to uczyni , zachowuj c zasad , eby rodek zabezpieczaj cy by wprowadzony po to, by zapobiec ponownemu pope nieniu przez sprawc zwi zanego z okre lon motywacj powi za mo liwo patologiczn cech wie charakteru (i tu nale y wprowadzi sprawcy, lub okre lon czynu zabronionego, okre lenie cechy czynu, z którym chcemy orzekania rodka zabezpieczaj cego). W analizowanej sytuacji nale oby doda : w zwi zku z zaburzeniami „charakteropatia”. Jako e stwierdzenie zaburze dli osobowo ci. Poj cie „zaburzenia osobowo ci” wydaje si by szersze ni poj cie osobowo ci jest materi bardziej wo zwi zan z psychologia ni psychiatri , nie jest niezb dne uzupe nienie ostatniego zdania art. 93 k. k.. Sytuacja podejrzenia zaburze osobowo ci wymaga aby, jak si 45 Dodane ustaw z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks post powania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589). ci 28 Ins wydaje, opinii psychiatryczno-psychologicznej. Psychiatrzy mieliby za zadanie wyeliminowa podejrzenie choroby (zaburze ) psychicznej, za psycholog – potwierdzenie charakteropatii. Tak opinie przewiduje art. 93 k.k. w obecnym jego tyt brzmieniu. Odpowied na drugie pytanie: zaburzenia osobowo ci by y zawsze przedmiotem ut analizy s du orzekaj cego w sprawie karnej. Zwykle wypowiadali si o nich lekarze psychiatrzy w opinii psychiatrycznej, odró niaj c te zaburzenia od choroby podstaw m Wy psychicznej lub upo ledzenia, które s rozwa ania, czy poczytalno sprawcy w chwili czynu by a zachowana. Psychiatrzy w takiej sytuacji, przy braku mo liwo ci stwierdzenia niepoczytalno ci, do której przyczyn ustawa nie zalicza charakteropatii, wyra ali cz sto w opinii swe zdanie na temat istnienia charakteropatii sprawcy, nie wyci gaj c z tego adnych konsekwencji. Wprowadzenie do art. 93 k.k. zaburzenia preferencji seksualnych jako przes anki orzekania rodka iar zabezpieczaj cego nast pi o ze wzgl du na rosn ce zagro enie tego rodzaju przest pczo ci , szczególnie gdy chodzi o przest pstwa seksualne pope niane wykaza uS przeciwko dzieciom. Dla uzasadnienia wprowadzenia kolejnej przes anki, nale oby istnienie istotnego, a co najmniej rosn cego zagro enia powrotem do przest pstwa sprawców skazanych za czyny pope nione w zwi zku z zaburzeniami osobowo ci. Je eli takie istotne, lub rosn ce zagro enie istnieje, wprowadzenie pra nowej przes anki jest uzasadnione. Odpowied na trzecie pytanie: dla zdefiniowania przes anki nale y okre li poj cie „zaburzenia osobowo ci”. Jest to poj cie z zakresu psychologii. Wydaje si , nie jest wie ono precyzyjne. Zarazem twierdzi si , e cz stotliwo zaburze osobowo ci w populacji osób naruszaj cych prawo jest szczególnie wysoka.46 W literaturze przedmiotu ju obecnie uwa a si , e pewne zaburzenia osobowo ci (psychopatie) mieszcz si w poj ciu „inne zak ócenia czynno ci psychicznych”(art. 31 k. k.), które uzasadnia dli mog przyj cie niepoczytalno ci.47 Kryterium, które mia oby zosta wprowadzone do katalogu zawartego w art. 93 k.k. musia oby dotyczy I musia yby by zdiagnozowane przez 46 psychologów J.K. Gierowski, L. Paprzycki [w:] System Prawa Karnego, t. 7, Lecha K. Paprzyckiego, Warszawa 2012, s. 163. 47 przyj cia niepoczytalno ci. wo psychopatii czy charakteropatii, które nie uzasadniaj takich w s dowej opinii rodki zabezpieczaj ce, pod red. Op. cit. s. 167. ci 29 Ins psychologicznej. Jednocze nie wprowadzenie tak ogólnie okre lonej przes anki wymaga oby, podobnie jak jest to w przypadku sprawców przest pstw przeciwko wolno ci seksualnej, okre lenia katalogu przest pstw, których tyt pope nienie pozwala oby na rozwa anie zastosowania izolacyjnego rodka zabezpieczaj cego. Z pewno ci katalog przest pstw musia by by ograniczony do przest pstw ut najpowa niejszych powszechnemu, a mo liwo stosowania seksualnej, orzeczonej yciu, zdrowiu, pope nionych z bezpiecze stwu u yciem rodka zabezpieczaj cego powinna by m Wy wysoko ci wolno ci przeciwko kary, któr nale oby wykonywa przemocy, uzale niona od przed rodkiem zabezpieczaj cym. Bez ograniczenia co do katalogu przest pstw i co do orzeczonej kary mo liwo stosowania rodka zabezpieczaj cego skutkiem stwierdzonej charakteropatii by aby z pewno ci zbyt szeroka. Taki katalog pojawia si zreszt we wszystkich ustawodawstwach, które zdecydowa y si na wprowadzenie tego rodzaju iar rodków zabezpieczaj cych. Dotycz one sprawców najpowa niejszych przest pstw zwi zanych z przemoc i naruszaj cych najistotniejsze interesy innych ludzi. uS Odpowied na pytanie czwarte: izolacyjny rodek zabezpieczaj cy uzasadniony cechami osobowo ci (psychopati lub charakteropati sprawcy) powinien by orzekany w wyroku skazuj cym. Ze wzgl du na gwarancje wobec sprawcy, w zasadzie nie nale oby dopuszcza stosowania przez s d rodka pra zabezpieczaj cego pó niej ni w wyroku skazuj cym. Wyj tek mo na by uczyni dla sytuacji, gdy po wydaniu wyroku ujawni dowi, cho si istniej ce w czasie orzekania, zastosowania izolacyjnego rodka okoliczno ci nieznane wcze niej wiadcz ce o istnieniu przes anek zabezpieczaj cego (psychopatia lub wie charakteropatia sprawcy oraz istniej ce z jego strony zagro enie dla porz dku prawnego). Mo liwo t nale oby przy tym ograniczy co do czasu i nie wydaje si , by rodek mo na by o orzec pó niej ni w momencie zako czenia odbywania przedterminowego zwolnienia takiego do mo liwo ci warunkowego sprawcy. dli kary. W tym miejscu tak e nale y ustosunkowa si Orzeczenie zabezpieczaj cego w wyroku skazuj cym wydaje si wyklucza tak mo liwo odpowied . wo Odpowied rodka na pytanie pi te: na gruncie obowi zuj cego kodeksu karnego na tak postawione pytanie mo e by tylko jedna. Wobec istnienia w kodeksie przepisu art. 4, nakazuj cego bezwzgl dne stosowanie ustawy ci 30 Ins wzgl dniejszej dla sprawcy, gdy s dzenie ma miejsce pod rz dem innego prawa ni obowi zuj ce w chwili pope nienia czynu, bez zmiany tego ogólnego przepisu nie jest mo liwe stosowanie nowego rodka zabezpieczaj cego do sprawcy, który tyt pope ni czyn przed wej ciem w ycie przepisu, którym nowy rodek zabezpieczaj cy wprowadzono. Poprzednio obowi zuj ca ustawa z regu y b dzie wzgl dniejsza dla ustaw ut sprawcy. Paragraf 1 art. 4 u ywa zwrotu „nale y stosowa obowi zuj poprzednio, je eli jest wzgl dniejsza dla sprawcy.” Ocena tego, która z dwóch ustaw (nowa czy obowi zuj ca w momencie pope nienia czynu) jest dla sprawcy m Wy wzgl dniejsza, wymaga ca ciowej analizy przepisów obu ustaw. Wydaje si , e wobec wprowadzenia do nowej ustawy rodka zabezpieczaj cego, orzekanego bez okre lenia czasu trwania, niemal nigdy nie b dzie ona wzgl dniejsza dla sprawcy, do którego taki rodek by si odnosi . Gdyby intencj ustawodawcy, ze wzgl du na rosn ce zagro enie przez sprawców, którzy pope nili przest pstwa w zwi zku niepoczytalno ci, by o stworzenie mo liwo ci iar z psychopati , nie powoduj stosowania tych rodków do sprawców, którzy pope nili przest pstwa przed wej ciem w ycie nowego przepisu, nale oby odpowiednio zmieni wy czaj rodki zabezpieczaj ce uS Kodeks karny z 1932 roku zawiera regulacj przepis art. 4 k.k. z analizy wzgl dno ci ustawy. Art. 2 § 4 tego kodeksu zawiera norm nakazuj stosowanie rodków zabezpieczaj cych zawsze wed ug nowej ustawy. Gdyby tak norm doda do obowi zuj cej regulacji art. 4 k.k. z punktu widzenia przepisów pra prawa karnego sytuacja by aby jasna. Pozosta by jednak problem konstytucyjny, czy takie unormowanie spe nia oby wymagania demokratycznego pa stwa prawa. I tu trzeba stwierdzi , e art. 42 Konstytucji, okre laj cy konstytucyjne standardy prawa odnosi si do retroaktywno ci w kwestii skazania, wie karnego, stanowi c „1. Odpowiedzialno ci karnej podlega ten tylko, kto dopu ci si czynu zabronionego pod gro kary przez ustaw obowi zuj Interpretuj c zwrot „odpowiedzialno w czasie jego pope nienia. (…).” karna” ci le, mo na uzna , e nie ma dli przeszkody konstytucyjnej do wprowadzenia nowego rodka zabezpieczaj cego ze skutkiem do wszystkich sprawców okre lonych w kodeksie karnym czynów kiedy pope nili przest pstwo. Nie wydaje si równie wo zabronionych, skazywanych po wej ciu w ycie takiego przepisu, bez wzgl du na to, by by y przeszkody konstytucyjne do zmiany art. 4 k.k., która wyra nie, podobnie jak to by o w k.k. 1932 wy czy aby zakaz retroaktywno ci co do stosowania rodków zabezpieczaj cych. ci 31 Ins Warto to zwróci uwag równie na prawo europejskie i orzecznictwo Europejskiego Trybuna u Praw Cz owieka. do regulacji zawartej w Europejskiej Konwencji Praw Cz owieka48, tyt Odnosz c si trzeba wskaza na art. 5 punkt 1 litera a), który stanowi co nast puje: ut m Wy 1. Ka dy ma prawo do wolno ci i bezpiecze stwa osobistego. Nikt nie mo e by pozbawiony wolno ci, z wyj tkiem nast puj cych przypadków i w trybie ustanowionym przez prawo: a) zgodnie z prawem pozbawienia wolno ci w wyniku skazania przez ciwy s d; Interpretacja tego przepisu dla potrzeby stwierdzenia zgodno ci z prawem europejskim zastosowania rodka zabezpieczaj cego o charakterze prewencyjnym zawarta jest w wyroku ETPC Haidn v. Niemcy z dnia 13 stycznia 2011 roku. Wyrok odnosi si do przypadku zastosowania rodka zabezpieczaj cego przewidzianego iar dla niebezpiecznych przest pców w prawie niemieckim i stanowi: „…pozbawienie skar cego wolno ci dla celów prewencyjnych po 13 kwietnia 2002 r. mo e zosta uznane za uzasadnione na podstawie art. 5 ust. 1 lit. a) jedynie wówczas, gdy mia o uS nadal miejsce „w wyniku” jego „skazania” za gwa t przez s d krajowy. Innymi s owy, pozbawienie skar cego wolno ci musi by skutkiem „skazania”, wynika ze „skazania”, zale od „skazania” lub powsta z mocy „skazania” – musi istnie (pkt 84 – 85 orzeczenia).49 wo dli wie pra wystarczaj cy zwi zek przyczynowy pomi dzy skazaniem a pozbawieniem wolno ci 48 Konwencja o Ochronie Praw Cz owieka i Podstawowych Wolno ci z dnia 4 listopada 1950 roku, opubl. Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284. 49 LEX nr 692262. ci 32