marzec , 68 na uniwersytecie jagiellońskim

,
MARZEC 68 NA UNIWERSYTECIE JAGIELLOŃSKIM
kalendarium wydarzeń
9 III, sobota
– 7.55 – Polskie Radio podało informację o demonstracjach młodzieży studenckiej w Warszawie, które miały miejsce poprzedniego dnia
– na Uniwersytecie Jagiellońskim Komitet Uczelniany Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) „rozpoczął przygotowania, celem neutralizowania ewentualnych prób
przeniesienia wydarzeń warszawskich na grunt krakowski”; Ignacy Włodek, dyrektor administracyjny UJ, otrzymał polecenie, aby „w sposób niezwracający uwagi” kontrolować
treść ogłoszeń w akademikach
9–10 III, sobota–niedziela
– w domach akademickich UJ odnaleziono pierwsze ulotki i plakaty nawołujące do solidarności z postulatami studentów warszawskich
10 III, niedziela
– od rana kolportowane były ulotki, a na budynkach Uniwersytetu rozklejano plakaty wzywające na wiec 11 marca, na godz. 12.00
11 III, poniedziałek
– 9.00 – u Czesława Domagały, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR, odbyło się
spotkanie rektorów uczelni krakowskich i sekretarzy uczelnianych organizacji partyjnych;
przekazano informacje dotyczące wydarzeń w Warszawie; według rektora UJ, Mieczysława Klimaszewskiego, będącego jednocześnie wiceprzewodniczącym Rady Państwa,
spotkanie to miało charakter informacyjny
– 11.00 – w auli Collegium Novum odbyło się zebranie aktywu partyjnego Uniwersytetu
poświęcone bieżącej sytuacji
– 12.00 – na Rynku Głównym przed pomnikiem Adama Mickiewicza odbył się wiec,
który zgromadził około 400–500 studentów, w tym liczną grupę z UJ, solidaryzujących
się z kolegami z Warszawy; głównymi organizatorami demonstracji byli: Janusz Gajewski,
Jan Gordziałkowski, Andrzej Kornas i Franciszek Nowak
– 12.30–13.00 – studenci za namową Zbigniewa Reguckiego, przewodniczącego Rady
Okręgowej Zrzeszenia Studentów Polskich (ZSP), oraz Franciszka Palowskiego, udali się
pod Collegium Novum. Odśpiewano pieśń Marsz, marsz Polonia. Wśród manifestujących
powstał podział na tych, którzy chcieli zająć budynek i rozpocząć strajk okupacyjny,
oraz tych, którzy proponowali zawiesić dalsze działania do czasu zawiadomienia o wydarzeniach innych studentów; skandowano: „Rektora, rektora” oraz „Regucki, Regucki”;
do zebranych przemówili: rektor M. Klimaszewski, który apelował o spokój i rozwagę,
przewodniczący Z. Regucki i przedstawiciele aktywu partyjnego; uchwalono rezolucję
przekazaną do KW PZPR, domagającą się przestrzegania Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL) w dziedzinie swobód obywatelskich, przywrócenia relegowanych
studentów oraz „ukarania funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Ochotniczej Rezerwy
Milicji Obywatelskiej odpowiedzialnych za brutalne i nieuzasadnione akcje wobec studentów” w Warszawie; domagano się upublicznienia rezolucji i udzielenia odpowiedzi
na nią w ciągu 48 godzin, w zamian za co zobowiązano się nie organizować żadnych
publicznych wystąpień; wśród studentów rozpowszechniana była informacja o wiecu
planowanym na godzinę 20.00
– 19.00 (19.35) – w Domu Studenckim (DS) „Żaczek” rektor UJ spotkał się z Radą Samorządu i aktywem ZSP, a następnie z grupą około 350 mieszkańców akademika; prof.
Klimaszewski wyraził zgodę na wiec w auli w dniu 13 marca i zobowiązał się odpowiedzieć
na nim na postulaty; ponownie zaapelował o nieuczestniczenie w manifestacjach
– 20.00–20.30 – kolejny wiec na Rynku Głównym z udziałem około 4–5 tysięcy studentów; śpiewano hymn Polski i Międzynarodówkę. Skandowano: „Niech żyje demokracja”,
„Solidaryzujemy się z młodzieżą Warszawy, żądamy uwolnienia zatrzymanych studentów
i przywrócenia im praw studenckich”, „Demokracja” i „Czechosłowacja”; odczytano rezolucję uchwaloną w Collegium Novum, którą przyjęto przez aklamację; spalono egzemplarz
„Trybuny Ludu”, organu prasowego PZPR; najaktywniejsi byli studenci UJ
– 22.00 – w DS „Żaczek” przy drzwiach zamkniętych odbyło się nadzwyczajne plenum
ZSM UJ, które trwało do trzeciej nad ranem
12 III, wtorek
– obradowały senaty wszystkich uczelni Krakowa; podjęto decyzję o konieczności wyjaśnienia
studentom tła wydarzeń; dyrektorzy administracyjni debatowali na temat metod utrzymania
porządku na uczelniach, w domach studenckich i stołówkach
– Kolegium Rektorów Szkół Wyższych Krakowa wystosowało, opublikowany następnego dnia
w prasie, apel do młodzieży, wzywający do normalnego uczestnictwa w zajęciach; zapowiedziano na dzień następny spotkania ze studentami w celu przedyskutowania spraw wysuwanych
przez społeczność akademicką
– kolportowano ulotki i rozwieszano afisze, które na zlecenie władz partyjnych zrywali pracownicy administracyjni i aktyw młodzieżowy
– wieczorem zdecydowano o zwołaniu wiecu następnego dnia na godz. 10.00
13 III, środa
– uchwała studentów nie ukazała się
– pojawiły się ulotki i rozlepiano afisze zapowiadające wiec na Rynku Głównym o godzinie 12.00, mimo wprowadzenia całkowitego zakazu zgromadzeń i pochodów na terenie
Krakowa
– 9.00 kolejne posiedzenie Kolegium Rektorów
– od 10.00 przed DS „Żaczek” od strony al. Mickiewicza zaczęli gromadzić się studenci
wszystkich uczelni Krakowa
– około 11.00 do grupy około 2–3 tysięcy studentów przybył rektor UJ i reprezentanci senatu
wraz z przedstawicielami aktywu; prof. Klimaszewski apelował o spokojne, wyważone
zachowanie; jego wystąpienie przerywane było okrzykami i gwizdami
– pomiędzy 11.30–12.00 od zgromadzonej pod DS „Żaczek” grupy około 8 tysięcy osób
oderwały się dwa pochody; około 600 studentów udało się ulicą Manifestu Lipcowego pod
Collegium Novum, a następnie ulicami Jagiellońską i św. Anny z zamiarem dojścia do Rynku Głównego; na czele pochodu student UJ, Jacek Rajski, niósł wieniec, który zamierzano
złożyć u stóp pomnika Adama Mickiewicza; druga grupa, składająca się z ponad tysiąca
osób, zmierzała w kierunku Rynku ulicami Dolnych Młynów i Krupniczą
– 10.00–13.00 – grupa pozostała pod DS „Żaczek” wybrała 25-osobowy zespół (tzw. Komitet
25), który przygotował 11-punktową rezolucję z zamiarem przekazania jej za pośrednictwem
Kolegium Rektorów władzom PRL; komitet ten rozwiązał się dnia następnego; zdecydowano również o zorganizowaniu „strajku niemego”, polegającego na bojkocie zajęć i pozostaniu
w akademikach do 15 marca do godz. 12.00, i strajku okupacyjnego w akademikach
– około południa na rogu ulic Jagiellońskiej i św. Anny studenci napotkali na zwarty oddział
MO oraz armatkę wodną zainstalowaną na samochodzie pancernym; rozpoczęła się pacyfikacja
przy użyciu pałek, petard, gazu łzawiącego; uciekająca młodzież skandowała: „Gestapo”,
„Faszyści”; nie oszczędzano przypadkowych przechodniów; studenci chronili się w budynkach
Collegium Novum i Collegium Witkowskiego
– łamiąc słowo, jakie sekretarz Domagała złożył dzień wcześniej na ręce rektora UJ, milicja
wkroczyła do budynków uniwersyteckich; bito studentów, strzelano petardami z gazem
łzawiącym, demolowano pomieszczenia; protesty i interwencja prorektora Adama Bielańskiego nie pomogły; pozostałą przed Collegium Novum grupę manifestantów rozpędzono
w kierunku Błoń
– około 12.30 rozproszono uczestników drugiego pochodu
– około 13.00, na wieść o wydarzeniach pod Uniwersytetem, rektor UJ opuścił wiec przed
DS „Żaczek” i przybył pod Collegium Novum; w auli wysłuchał relacji studentów; dokonano
wizji lokalnej budynku
– 18.00 – rektor Klimaszewski wydał odezwę w sprawie zdarzeń jakie miały miejsce tego
dnia; informując o wiecu pod DS „Żaczek” zwrócił się do władz państwowych, wyjaśnienia
dlaczego, mimo wcześniejszych zapewnień, siły porządkowe wtargnęły do budynków Uczelni,
i zażądał wyciągnięcia konsekwencji wobec funkcjonariuszy, którzy wtargnęli na teren UJ
– w obecności prorektora Mieczysława Karasia prof. Klimaszewski przyjął grupę studentów
z wyłonionego podczas spotkania przed DS „Żaczek” zespołu; nie mogąc przyjąć zaproponowanej przez studentów rezolucji w imieniu Uniwersytetu, rektor zaproponował spotkanie
i dyskusję na posiedzeniu Kolegium Rektorów
– około 18.00–19.00 do rektora UJ przybyli dwaj funkcjonariusze Komendy Wojewódzkiej
MO w celu wyjaśnienia sprawy interwencji oddziałów MO i ORMO w murach Uczelni
– 20.00 – odbyło się pierwsze nadzwyczajne posiedzenie Senatu UJ w związku z wydarzeniami tego dnia
ALMA MATER
45
14 III, czwartek
– Kolegium Rektorów, pod naciskiem KW PZPR, nie przyjęło do wiadomości powstania
komitetu studenckiego i zaleciło przedkładanie wszelkich spraw nurtujących młodzież
akademicką przez istniejące organizacje, zwłaszcza ZSP
– pierwszy dzień strajku absencyjnego, a w DS „Żaczek” i „Nawojka” – strajku okupacyjnego, który trwał do 19 marca
– apel prorektora Władysława Siedleckiego wzywający do zachowania spokoju, uczestniczenia w zajęciach i zaprzestania wszelkich manifestacji
– na prośbę rektora UJ relacje pisemne z wydarzeń w Collegium Novum i Collegium
Witkowskiego w dniu 13 marca złożyli profesorowie: Adam Bielański, Zbigniew Kuderowicz, Józef Mitkowski, Władysław A. Serczyk, Marek Sobolewski, Henryk Wereszycki.
W dniach następnych relacje dołączyli: Józef A. Gierowski (15 marca), Emil Kornaś (16
marca), Andrzej Górbiel (17 marca), sprawozdania przedstawili również: Karol Estreicher,
Andrzej Beavale i Janusz Pałczyński, Andrzej Koczela, Anna Żurek-Łużny
15 III, piątek
– rano przedstawiciele Komitetu Uczelnianego PZPR UJ (Włodzimierz Szewczuk, Bogdan
Kędziorek, Jan Pawlica) przybyli do DS „Żaczek” z zadaniem przekonania studentów, by
nie brali udziału w wiecu i pozostali w akademikach
– 10.00 – kolejny wiec przed DS „Żaczek”, gromadzący około 7–8 tysięcy studentów UJ (wg
raportów Służby Bezpieczeństwa – 3 tysiące), do których dołączyli studenci z Akademii Górniczo-Hutniczej (AGH) i Politechniki; przemawiali prorektorzy A. Bielański i W. Siedlecki;
w wyniku spotkania studenci zrezygnowali z planu marszu na Rynek, odblokowano również
akademiki, jednak kontynuowano bojkot zajęć; o 14.00 wiec się zakończył; działalność
studentów koordynował nowy komitet złożony z przedstawicieli krakowskich uczelni
– 22.30 – na zlecenie rektora UJ dokonano kontroli wszystkich organizacji studenckich znajdujących się w DS „Żaczek” pod kątem sprawdzenia, czy nie przygotowuje się tam butelek
z benzyną, kabli, soli i innych środków do walki z MO i Milicją Robotniczą; w specjalnym
apelu rektor UJ ostrzegał przed uczestniczeniem w wystąpieniach przeciwko porządkowi
publicznemu
15–16 III, piątek–sobota
– akcja ulotkowa na terenie miasta, której celem było podważanie informacji podawanych
przez prasę i telewizję; zawiadamiano również o naruszeniu nietykalności budynków UJ
i (rzekomym) pobiciu 5 pracowników naukowych; studenci przekazywali sobie nekrolog
zawierający wiadomość o śmierci w wyniku pobicia przez funkcjonariuszy MO, ORMO
i Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO) w dniu 8 marca Marii Woronieckiej (właśc. Marii Baranieckiej lub Barańskiej, pojawiało się też nazwisko Ireny Lasoty),
studentki IV roku pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego; noszono czarne opaski, a na
jednym z domów studenckich wywieszono czarną flagę; w kościołach św. Anny i Mariackim
zamierzano odprawić mszę za duszę zamordowanej; w rzeczywistości była to prowokacja
służb bezpieczeństwa, zmierzająca do skłócenia środowiska studenckiego i przekonania
społeczeństwa, że wystąpienia na uczelniach są bezsensowne; w telewizji i prasie pojawiły
się wywiady ze studentkami o tych nazwiskach, ofiarami rzekomych starć z MO
16 III, sobota
– DS „Żaczek” przestał być głównym miejscem spotkań i organizacji protestów, a inicjatywę
przejęli studenci AGH
– z powodu absencji studentów nie odbywały się zajęcia na UJ, , Politechnice, w Wyższej
Szkole Ekonomicznej, Akademii Sztuk Pięknych, Wyższej Szkole Muzycznej; w AGH i Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego frekwencja wynosiła od 15 do 40 procent, w Wyższej
Szkole Rolniczej zajęcia odbywały się tylko na Wydziale Ogrodniczym, natomiast w Instytucie
Pediatrii Akademii Medycznej odnotowano 85 procentową frekwencję
– w godzinach południowych Kolegium Rektorów nakłoniło młodzież akademicką do powrotu
na zajęcia
– 17. 00 – drugie nadzwyczajne posiedzenie Senatu UJ; omawiano przebieg zajść na uczelni,
uchwalono prowadzenie dalszych spotkań z młodzieżą w domach studenckich oraz wezwanie
studentów do powrotu na zajęcia, podkreślając, że łamanie regulaminu studiów prowadzi do skreślenia z listy studentów; rektor Klimaszewski stwierdził, że od dnia 18 marca regulamin będzie
przestrzegany z całą stanowczością
– 22.00 – w DS „Żaczek” powstał tajny komitet studencki, który zastąpił powołany 13 marca Komitet 25; odbył on potem jeszcze 10 spotkań: 17 marca (niedziela) o 8.00 w DS „Żaczek” i o 12.00
w „Przewiązce”; 18 marca (poniedziałek) o 18. 00 w DS przy ul. Reymonta 17; 19 marca (wtorek)
wieczorem w DS przy ul. Bydgoskiej, blok B; 20 marca (środa) w Duszpasterstwie Akademickim
„Beczka” w klasztorze Dominikanów; 24 marca (niedziela) w DS „Żaczek”; 26 marca, w kawiarni
„Ratuszowa”; 29 marca (piątek) i 5 kwietnia (piątek) w klubie „Pod Jaszczurami”
17 III, niedziela
– większość studentów zdecydowała o uczestnictwie w zajęciach w dniu następnym;
w odpowiedzi pojawiają się ulotki: „Ile MO i ORMO zapłaciło ci dzisiaj?”, „Śmierć
czarnym owcom”
– w godzinach popołudniowych rozeszła się pogłoska, że wszyscy rektorzy krakowskich
uczelni zrezygnowali ze swoich stanowisk w dowód solidarności ze studentami; powodem
tej plotki był rzekomy wyjazd rektora AGH, prof. Kiejstuta Żemajtisa, do Warszawy, gdzie
w Ministerstwie Oświaty i Szkolnictwa Wyższego miał przedłożyć postulaty studentów;
mówiono również o rezygnacji prof. Klimaszewskiego z funkcji zastępcy przewodniczącego Rady Państwa; w rzeczywistości w KW PZPR doszło do spotkania ministra Henryka
Jabłońskiego z Kolegium Rektorów i sekretarzami komitetów uczelnianych PZPR
17 lub 18 III, niedziela lub poniedziałek
– w budkach telefonicznych na terenie Nowej Huty pojawiły się napisy: „Studenci nie
dajcie się – jesteśmy z wami”
noc 17/18 III z niedzieli na poniedziałek
– na gmachu Collegium Novum UJ i budynku AGH namalowano farbą napis „Strajk”
– zatrzymano mgr. Aleksandra Litewkę i mgr Marię Kasperską z Archiwum Państwowego
pod zarzutem rozlepiania ulotek nawołujących do ukarania winnych pobicia studentów
i profesorów UJ i „rzekomej” śmierci studentki w Warszawie
18 III, poniedziałek
– rano doszło do przepychanek między studentami chcącymi udać się na zajęcia a zwolennikami dalszego ich bojkotu
– pikiety studentów Uniwersytetu przed AGH i studentów AGH przed UJ; pracownicy
administracyjni i członkowie partii usunęli siłą pikiety spod gmachów UJ; frekwencja na
zajęciach była nadal niska
– odezwa „do wszystkich Polaków” autorstwa „niezależnego międzyuczelnianego komitetu
studenckiego wyższych uczelni Krakowa i młodzieży Krakowa” stwierdzająca skłócenie
partii z narodem i Kościołem oraz głosząca: „precz z pachołkami sowieckiego zaborcy”
– na wiecu w DS „Żaczek” zadecydowano o normalnym uczestnictwie w zajęciach
wszystkich studentów UJ
19 III, wtorek
– zmniejszyła się liczba pikietujących, a frekwencja na zajęciach poprawiła się
20 III, środa
– zapowiedziano na 25 marca bojkot prasy, nieudany
pod koniec marca
– sytuacja uspokoiła się, zajęcia odbywały się normalnie, jednak studenci obawiali się
indywidualnych represji; według oficjalnych danych w dniach 11–25 marca zatrzymano
130 (148) studentów; w tym z UJ – 46
– Komisja Dyscyplinarna dla Spraw Studentów UJ wszczęła postępowanie wyjaśniające
wobec 21 studentów Uniwersytetu; w jego wyniku 3 studentów zostało ukaranych upomnieniem, 4 naganą; wobec 6 osób, które prawomocnymi wyrokami sądu zostały skazane
na karę pozbawienia wolności, zastosowano zawieszenie w prawach studenta na 6 miesięcy
do roku; w pozostałych 8 przypadkach postępowanie umorzono.
Przemysław M. Żukowski
,
Fotografie ilustrujące kalendarium pochodzą z filmu Uniwersytecki marzec 68
autorstwa Bogusława Sławińskiego i Adama Cieślaka z Archiwum UJ