STANISŁAW KOSTANECKI Chemik, organik, urodzony

STANISŁAW KOSTANECKI
Chemik, organik, urodzony 16 kwietnia
1860 roku w Myszakowie, niedaleko Zagórowa.
Kształcił
się
w
gimnazjum
realnym
w Poznaniu, gdzie zetknął się z profesorem
Teodorem Krugiem, wykładowcą chemii.
On zaszczepił młodemu Kostaneckiemu
zamiłowanie do tej dziedziny nauki. Kiedy
Stanisław był juŜ znanym naukowcem, kaŜdą swoją nową
publikację przesyłał prof. Krugowi z osobistą dedykacją.
Szkołę średnią ukończył w 1881 roku. Następnie studiował na
wydziale filozoficznym uniwersytetu w Berlinie. Rozpoczął studia
w dziedzinie chemii organicznej pod kierunkiem słynnego
prof. Liebermanna. Z tym laboratorium był związany do 1886
roku. Tu wykonał swoje pierwsze prace naukowe,
m. in. dotyczyły one syntezy barwników azowych. Przy
ówczesnym stanie wiedzy chemicznej i technicznej praca nad
barwnikami organicznymi, których cząsteczki cechują się
niezwykle skomplikowaną strukturą, była bardzo mozolna.
Czasami miała w sobie coś z działań detektywa, często wymagała
poruszania się w dziedzinie dosłownie po omacku. Oznaczało to
niezliczone serie doświadczeń, często nieprzespane noce i ciągłe
naraŜanie się na działanie szkodliwych substancji.
W 1887 roku Stanisław wyjeŜdŜa z Berlina do Alzacji, gdzie
w Miluzie podejmuje pracę u prof. Noeltinga. Doświadczenia
Kostaneckiego zmierzają do wyjaśnienia związku między budową
chemiczną związków organicznych a ich właściwościami
barwnikowymi. Powoli zarysowują się zręby jego teorii
barwliwości. W ciągu trzech lat pobytu w Miluzie opracował
bardzo istotną, ze względu na praktyczne zastosowanie, teorię
barwienia na zaprawach.
Od 1890 roku aŜ do przedwczesnej śmierci Stanisław
Kostanecki był kierownikiem katedry chemii organicznej
w Bernie. Tam wykonał swoje najwaŜniejsze prace badawcze,
a dotyczyły one chemii flawonoidów- Ŝółtych barwników
roślinnych.
Kostanecki wraz ze swoimi uczniami (a wypromował 161
doktorów) jest twórcą chemii flawonoidów, waŜnego rozdziału
chemii organicznej, a szczególnie chemii barwników. W 1893 roku
ustalił, Ŝe znana juŜ wcześniej
chryzyna (Ŝółty barwnik
znajdujący się w pąkach topoli), jest pochodną substancji, którą
nazwał w 1895 roku flawonem (od łac. flavus - jasnoŜółty).
W 1898 roku przedstawił hipotezę, Ŝe wiele rozpowszechnionych
w roślinach (zwłaszcza w owocach i warzywach) Ŝółtych
barwników jest pochodnymi właśnie tej macierzystej substancji flawonu.
Ostatecznym
potwierdzeniem
struktury
barwników
flawonowych była ich pełna synteza, co Kostaneckiemu udało się
zrealizować w 1899 r. za pomocą metody znanej jako reakcja
nosząca jego nazwisko („reakcja Kostaneckiego”), która ma cechy
metody ogólnej. Kostanecki w ciągu Ŝycia wykonał ponad 2000
analiz. Zajmował się równieŜ teorią związków organicznych
oraz teorią barwników i barwienia.
NaleŜy wspomnieć, Ŝe wielu uczniów Kostaneckiego
pochodziło z Polski, znaczna część z nich wniosła istotny wkład
do chemii i biochemii; do najwybitniejszych naleŜeli: W. Lampe
i K. Funk, jeden z twórców nauki o witaminach.
S. Kostanecki całe swoje Ŝycie poświęcił chemii, nigdy
nie załoŜył rodziny. Opublikował blisko 200 prac naukowych
w języku polskim i niemieckim. Cieszył się duŜym szacunkiem
wśród społeczności akademickiej własnego uniwersytetu
oraz w środowisku chemików szwajcarskich.
Prof. Kostanecki przez całe Ŝycie utrzymywał ścisłe związki
z ośrodkami naukowymi na ziemiach polskich, a od 1905 roku
był członkiem krakowskiej Akademii Umiejętności. Piastował teŜ
przez jakiś czas godność rektora uniwersytetu w Bernie.
W 1909 roku został wybrany prezesem Szwajcarskiego
Towarzystwa Chemicznego. Za swoją pracę naukową
wielokrotnie
był
odznaczany
medalami
przez
róŜne
stowarzyszenia naukowe i przemysłowe. Otrzymał m.in. medal
Le Blanca, wielki złoty medal Lavoisiera i KrzyŜ Legii Honorowej
oraz rządu francuskiego.
W 1910 roku Stanisław Kostanecki cięŜko zachorował.
Prawdopodobnie
zaczęło
się
od
zapalenia
wyrostka
robaczkowego. Niebawem choroba rozszerzyła się na inne
narządy jamy brzusznej. Mimo intensywnego leczenia, w którym
uczestniczył takŜe brat Stanisława, Kazimierz, choroby nie udało
się opanować. Profesor Stanisław Kostanecki zmarł w Bernie
16 listopada 1910 roku, przeŜywszy zaledwie 50 lat. Jego zwłoki
przewieziono do Polski i pochowano w Kazimierzu koło Łodzi.
KAZIMIERZ KOSTANECKI
Urodzony 25 grudnia 1863 roku
w Myszakowie. Po trzyletniej edukacji
w gimnazjum realnym kontynuuje naukę
w gimnazjum filologicznym św. Marii
Magdaleny. Na studia wyŜsze zapisuje się
na uniwersytecie w Berlinie w 1883 roku,
na wydział filozoficzny poświęcając się
historii sztuki. Pozostaje tam przez dwa semestry. Ten jeden rok
studiów w dziedzinie sztuk pięknych nie tylko pogłębił jego
zamiłowania, ale zawaŜył wyraźnie na upodobaniach do sztuki.
Przez całe Ŝycie był wraŜliwy na piękno dzieł sztuki,
był ich wielbicielem i zbieraczem. Mieszkanie Kostaneckiego
było małym muzeum cennych okazów malarstwa i rzeźby, wśród
osobistych jego przyjaciół byli mistrzowie pędzla i dłuta tacy,
jak Jacek Malczewski, Julian Fałat, Teodor Axentowicz, Wojciech
Weiss, Ludwik Puget i inni.
Młody Kostanecki po roku studiów filozoficznych zwraca się
ku studiom przyrodniczym i zapisuje się w 1885 roku na wydział
lekarski takŜe na uniwersytecie w Berlinie. Głównym
przedmiotem jego zainteresowania staje się anatomia człowieka.
Dostaje się pod opiekę znanego anatoma prof. Waldeyera
i juŜ w 1886 roku otrzymuje złoty medal za pracę konkursową
wydziału lekarskiego, na temat szczegółów anatomii trąbki
słuchowej.
W latach 1889-1890 ( prawdopodobnie jeszcze w czasie studiów)
pracował jako asystent w pierwszym zakładzie anatomii w Berlinie.
Stopień doktora medycyny i chirurgii uzyskał w 1890 roku. W
tymŜe roku Kostanecki przeprowadza się do Wrocławia, aby podjąć
pracę
w
zakładzie
fizjologii
u
prof.
Heindenhaina.
Po roku wyjeŜdŜa do Gissen, gdzie na tamtejszym uniwersytecie
obejmuje posadę prosektora w zakładzie anatomii prof. Bonneta.
W roku 1892 Kostanecki, jako uznany naukowiec wrócił
na ziemie polskie. Osiadł w Krakowie, gdzie otrzymał nominację na
profesora
nadzwyczajnego
anatomii
porównawczej
na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uczelni tej
pozostał wierny do końca Ŝycia. Wiosną 1893 roku
z funduszów dotacji rządowej udał się na kilkumiesięczne badania
naukowe do Morskiej Stacji Zoologicznej w Neapolu.
W 1894 r. zostaje profesorem zwyczajnym i obejmuje
po prof. Teichmannie zakład anatomii na wydziale lekarskim.
W latach 1897-1898 piastował funkcję dziekana wydziału
lekarskiego, a w czasie I wojny światowej trzykrotnie w latach 19131916 wybierany był na stanowisko rektora Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
Kazimierz Kostanecki bardzo zasłuŜył się dla Polskiej Akademii
Umiejętności.
Jej
członkiem-korespondentem
został
12 maja 1896 roku, a członkiem czynnym 13 marca 1902 roku.
W PAU piastował wiele funkcji: był sekretarzem generalnym,
dyrektorem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, wreszcie w
latach 1929-1934 został delegatem PAU do Conseil International des
Recherches w Londynie.
Był teŜ członkiem czynnym i honorowym wielu towarzystw
naukowych, polskich i zagranicznych. Pięciokrotnie otrzymał tytuł
doktora honoris causa.
Dorobek naukowy pozwala nazwać Kostaneckiego twórcą
największej w Polsce, krakowskiej szkoły anatomicznej
i anatomoporównawczej. Był wszechstronnym i nowoczesnym
badaczem, najwybitniejszym anatomem polskim XX wieku,
wspaniałym mówcą i wykładowcą, niezrównanym mistrzem języka
polskiego, niemieckiego i francuskiego. Wg W. Bujaka
„był człowiekiem o wytwornych ruchach, ubiorze i obejściu,
punktualnym dŜentelmenem w kaŜdym calu, darzył miłością dzieci
i kwiaty, hodował róŜe, kolekcjonował cenne rzeźby
i obrazy, ubierał się bardzo wykwintnie, był wielkim filantropem”.
Jako kurator Bratniej Pomocy Medyków UJ przyczynił się do
budowy Domu Medyków, był takŜe wiceprezydentem miasta
Krakowa w latach 1913-1916. NaleŜy równieŜ dodać, Ŝe był
świetnym
pedagogiem,
uwielbianym
przez młodzieŜ akademicką. Spod jego ręki wyszło wielu
znakomitych naukowców, spośród których kilkunastu zajęło
katedry na uniwersytetach polskich. Odznaczała go pracowitość.
Opublikował blisko 70 prac o trwałej wartości naukowej. Zajmował
się anatomią i fizjologią mięśniówki gardła, podniebienia, trąbki
słuchowej, wadami rozwojowymi, embriologią jaj jeŜowców,
prowadził badania porównawcze nad jelitem ślepym, narządem
moczowo-płciowym i nad rozwojem otrzewnej i jej fałdów.
W roku 1935 przeszedł w stan spoczynku, a rok później
mianowano go profesorem honorowym.
6 listopada 1939 roku Kazimierz Kostanecki został wraz
z grupą profesorów UJ podstępnie aresztowany przez
hitlerowców („Sonderaktion Krakau”) i wywieziony do obozu
koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie zmarł 11 stycznia
1940 roku.
ANTONI KOSTANECKI
Urodził się 9 stycznia 1866 roku, równieŜ
w Myszakowie. Po ukończeniu poznańskiego
gimnazjum realnego, idąc w ślady starszych
braci, wstępuje na uniwersytet berliński.
Tam zetknął się ze szkołą historyczną
ekonomii
politycznej,
która
negowała
uniwersalny charakter praw ekonomii i zasady
liberalizmu gospodarczego. Był to kierunek powstały około
1840 roku w Niemczech i rozwinięty w latach siedemdziesiątych
ubiegłego wieku. Głosił on rezygnację z badań teoretycznych na
rzecz opisu historycznego. W zasadniczych punktach był on
przeciwieństwem marksistowskich teorii ekonomicznych. Szkoła
historyczna wpłynęła trwale na poglądy i pracę naukową
Antoniego.
W 1889 roku studia berlińskie zwieńczyła rozprawa doktorska
z filozofii. Z Berlina Kostanecki przeniósł się do Westfalii i osiadł
w Elberfeld. Tam pracował w przemyśle i bankowości do roku
1901, tam teŜ zdobywał dalsze stopnie naukowe (prace na temat
praw handlowych).
W 1901 roku został powołany na stanowisko profesora
ekonomii na uniwersytecie we Fryburgu. Swoje pierwsze prace
publikował w języku niemieckim. Wśród nich na szczególną
uwagę zasługują „Der wirtschaftliche Wert vom Standpunkt der
geschichtiichen Forschung („Wartość gospodarcza z punktu
widzenia badań historycznych") z 1900 roku i „Arbeit und Armut"
(„Praca i ubóstwo") z 1909 roku, które były wyrazem szerokiego
spojrzenia Antoniego na problemy ekonomii.
Przy pierwszej okazji Kostanecki wrócił do Polski i w roku
1910 objął profesurę ekonomii na politechnice we Lwowie.
Pozostał tam do sierpnia 1914 roku, kiedy mianowano go
profesorem zwyczajnym ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Jagiellońskim. Do objęcia katedry w Krakowie jednak nie doszło.
Antoni, przebywając wówczas na urlopie, od 1915 roku rozpoczął
wykłady
na
reaktywowanym
właśnie
Uniwersytecie
Warszawskim. Wkrótce teŜ związał się z tą uczelnią na stałe
i pozostał na niej do końca swojej pracy naukowej.
31 sierpnia 1935 roku przeszedł w stan spoczynku i został
mianowany profesorem honorowym.
Antoni Kostanecki był w latach 1917-1919 rektorem
Uniwersytetu Warszawskiego. NaleŜał do Warszawskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk i przez długie lata piastował
godność prezesa Towarzystwa Ekonomistów i Statystyków.
Okres międzywojenny w Ŝyciu Antoniego to lata pracy
dydaktycznej i naukowej. Jest autorem wielu skryptów,
lecz jego bodaj najwaŜniejszym dziełem jest „Problem ekonomii.
Myśl gospodarcza a myśl kulturalna" z 1930 roku. Jest to bardzo
obszerna praca, w której autor rozpatruje zagadnienia
ekonomiczne na wielu płaszczyznach. Jest wyrazem szerokich
horyzontów myślowych i wszechstronności zainteresowań
prof. Kostaneckiego.
Antoni
Kostanecki
przetrwał
oblęŜenie
Warszawy
we wrześniu 1939 roku. Bolesne przeŜycia okresu okupacji
(w tym śmierć brata Kazimierza) skróciły jego Ŝycie. Zmarł
4 stycznia 1941 roku w wieku 75 lat w Zielonej Dąbrowie koło
Radomia i tam został pochowany.
PowyŜsze biogramy opracowałem w oparciu o dostępne źródła:
1. R. Lewicki, Bracia Kostaneccy. Związki z ziemią zagórowską,
Zagórów 1993.
2. S. Kohmann, Kazimierz Kostanecki [w:] Złota Księga
Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego.600lecie Odnowienia Akademii Krakowskiej, Kraków 2000.
Internet: informacje o K. Kostaneckim zaczerpnąłem ze
strony:
3. http://www.khm.cm-uj.krakow.pl/anatom.html,
Łukasz Parus (nauczyciel ZSP w Zagórowie),
Zagórów, dnia 10 sierpnia 2005r.
Autorką portretów jest Małgorzata Zywert
uczennica LO przy ZSP w Zagórowie
Opracowanie i skład komputerowy
Robert Góreczny (nauczyciel ZSP w Zagórowie)
Patroni
Zespołu Szkół
Ponadgimnazjalnych
w Zagórowie
Zarys biograficzny
Zagórów, dn. 27.10.2005 r.