Czy smieci to problem? - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
Czy smieci to problem?
Edukacja ekologiczna
w nauczaniu poczatkowym
%WA+IEZIK+ORDZIÎSKA
Ziemia nie naley do czowieka, czowiek naley do Ziemi.
Cokolwiek przydarzy si Ziemi, przydarzy si czowiekowi.
Czowiek nie utka pajczyny ycia – jest on niteczk w tej pajczynie.
Jeeli niszczy wic pajczyn, niszczy samego siebie...
Wódz Indian Seattle, 1855
Czy smieci to problem?
Edukacja ekologiczna
w nauczaniu poczatkowym
¿
Ewa Kiezik-Kordziska
Autor:
Ewa Kiezik-Kordzińska
Projekt serii
Małgorzata Penczonek
Projekt okładki
Eliza Goszczyńska
Rysunki
Eliza Goszczyńska
Redaktor
Weronika Walasek
ISBN 978-83-02-11507-3
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna,
Warszawa 2009
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
02-305 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136
www.wsip.pl
Wydanie pierwsze (2009)
Skład i łamanie: Studio Diament
Spis treci
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Rozdzia 1. Aktywizujce metody pracy w nauczaniu zintegrowanym . . . . . . . . . . . . . . 9
Rozdzia 2. Gry i zabawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Rozdzia 3. Gry do przeprowadzenia w terenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Rozdzia 4. Gry i zabawy tematyczne – czy mieci to problem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Rozdzia 5. Teksty i zadania do wykorzystania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Rozdzia 6. Zadania matematyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Rozdzia 7. Scenariusze zaj. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Zakoczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Wstp
W nowoczesnej edukacji pojawiy si elementy wiedzy cile zwizane z rzeczywistoci i biecymi problemami wiata. Wród zasadniczych zagadnie
dotyczcych bezporednio nas wszystkich s kwestie zwizane z ochron rodowiska. Ochrona rodowiska to wiele rónorodnych dziaa, które maj na celu
waciwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i skadników rodowiska naturalnego. Obecnie stosowane s trzy sposoby ochrony rodowiska:
z racjonalne ksztatowanie rodowiska i gospodarowanie jego zasobami zgodnie z zasad zrównowaonego rozwoju,
z przeciwdziaanie zanieczyszczeniom;
z utrzymywanie elementów przyrodniczych lub przywracanie ich do stanu najbliszego waciwemu, czyli do stanu pierwotnego.
Termin „ochrona rodowiska” jest cile zwizany z innymi wspóczesnymi
pojciami, takimi jak ekozarzdzanie, ekoetyka, odpowiedzialno rodowiskowa, a take edukacja ekologiczna. T ksik, która powicona jest ksztatowaniu
postaw proekologicznych, kierujemy do nauczycieli nauczania zintegrowanego.
Proponujemy w niej rónorodne metody pracy, które su wanie formowaniu
takich postaw i pomagaj wyzwala zachowania proekologiczne w uczniach.
Prac edukacyjn na rzecz ochrony rodowiska naturalnego, a zwaszcza
dziaania wzmacniajce postawy wiadomego dbania o nasz planet, wspieraj
w znakomity sposób liczne rodzaje aktywnoci, które podkrelaj, i wszyscy
jestemy czstkami tego samego wszechwiata, e kade nasze zachowanie ma
bezporedni wpyw na otaczajcy nas wiat, e roliny, zwierzta, a take woda,
powietrze i gleba w cisy sposób zwizane s z naszymi codziennymi zachowaniami i poczynaniami. Otacza nas wiat, który ttni yciem, wiat, który by
tysice lat przed nami i bdzie po nas. wiat, w którym kade pokolenie ma do
odegrania swoj rol, który pomaga nam znale
dla siebie nie tylko miejsce na
„tu i teraz”, ale równie pozwala nam odkrywa nasz pokoleniow tradycj, nasze korzenie.
Nauczycielom przypada w udziale niezwyka przyjemno, bdca jednoczenie wielk przygod i wielkim wyzwaniem pedagogicznym – uczy dzieci mioci do przyrody, która pozwoli im zrozumie otaczajcy wiat i y, nie burzc
innego ycia. W czasach, kiedy nasz wiat jest niszczony w szczególnie uciliwy, bezrozumny sposób, gdy coraz wiksze staj si zagroenia z tym zwizane,
6
bardzo wan rol w wychowaniu dzieci odgrywa edukacja ekologiczna – najlepiej, aby bya ona zapocztkowana ju w przedszkolu. W zasadniczym dokumencie obowizujcym w pracy nauczyciela, czyli w „Podstawie programowej
ksztacenia ogólnego dla szkó podstawowych”1, w punkcie opisujcym edukacj przyrodnicz znajduje si zapis, który mówi o tym, e edukacja przyrodnicza
ma za zadanie „wychowanie do zrozumienia i poszanowania przyrody oywionej
i nieoywionej”, a w wyniku pracy nauczyciela, ucze nie tylko „wie” i „zna”, ale
równie „rozumie” i „potrafi”.
Wszelka dziaalno czowieka w naturalnym rodowisku musi opiera si na
znajomoci i respektowaniu praw przyrody. Nauczyciel w swej pracy z uczniami
ma za zadanie nieustanne zwikszanie ich wiadomoci ekologicznej, poprzez
nie tylko wprowadzanie treci przyrodniczych, które s przecie uwzgldnione
w programach nauczania i wychowania, ale przede wszystkim poprzez wzmacnianie pozytywnych wzorców dziki rónego rodzaju aktywnociom. Edukacja
ekologiczna najmodszych czonków spoeczestwa pomoe nam w przyszoci
unikn wielu problemów, które nkaj nas obecnie, a s dziedzictwem minionych lat, kiedy to o ochronie rodowiska nie mylano w sposób kompleksowy.
Nowoczesna edukacja ekologiczna ma za zadanie zbudowanie trwaych fundamentów zachowa, na które skadaj si styl ycia, postawy i nawyki, formujce
si od najwczeniejszych lat. Nasze dziaania powinny zmierza ku temu, aby
uksztatowa w dziecku postaw proekologiczn, któr cechuje szeroka zdolno
postrzegania rónorodnych zjawisk przyrodniczych i spoecznych, a take ciekawo wiata i uwane obserwowanie praw panujcych w przyrodzie. Chcemy
równie poprzez rónorodne wiczenia obudzi w dzieciach wiadomo odpowiedzialnoci za wszystkie formy ycia oraz stworzy poczucie wizi z przyrod
i innymi lud
mi.
Najprostsz metod uczenia najmodszych dzieci ekologii jest pokazanie im
pikna otaczajcego je wiata – dziki uwanej obserwacji mog wiele dostrzec,
porówna, zrozumie i w kocu, z pomoc nauczyciela, wycign odpowiednie
wnioski. Obserwacja przybliy ich do naturalnego otoczenia, uwraliwi i wzmocni
wi
ze wiatem przyrody. Formowaniu postaw proekologicznych sprzyjaj takie
dziaania, w wyniku których uczniowie wyrabiaj w sobie trosk o rodowisko,
zastanawiaj si, co mog dla niego zrobi, a take uczestnicz wspólnie w akcjach takich jak na przykad „Sprztanie wiata” lub obchody „wita Ziemi”.
W czasie zimowych miesicy pomagaj przetrwa ptakom i zwierztom poprzez
zakadanie karmników, a przez cay rok bior udzia w akcjach wspomagajcych
dokarmianie bezdomnych zwierzt w schroniskach. Przekonane do proekolo1
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia ogólnego w poszczególnych typach
szkó.
www.wsip.pl
7
gicznych zachowa zachcaj innych do segregacji odpadów, zbiórki makulatury
czy zuytych baterii. Aby nasi uczniowie reprezentowali takie postawy, musimy
cierpliwie, a przede wszystkim w interesujcy sposób z nimi pracowa. Dlatego
te, w pierwszej czci tej ksiki prezentujemy szereg moliwoci aktywnego
wspierania postaw prorodowiskowych u naszych uczniów (a moe i w nas samych). Propozycje, które tu przedstawiam, przygotowane zostay w taki sposób,
aby mona je byo wkomponowa w rónorodne dziaania szkolne w myl zasady
bawi poprzez nauk i uczy poprzez zabaw.
Ukad tej ksiki celowo rozpoczyna si od przedstawienia aktywizujcych
metod pracy w nauczaniu zintegrowanym, nastpnie opisane s rónorodne gry
i zabawy tematyczne, a take propozycje zada i tekstów, które mog zosta wykorzystane przez nauczyciela podczas pracy z uczniami. Ostatni cz stanowi
scenariusze zaj, w których krok po kroku omawiam przebieg zaj zwizanych
z dbaoci o rodowisko.
Rozdzia 1
Aktywizujce metody pracy
w nauczaniu zintegrowanym
Stosowanie metod aktywizujcych w nauczaniu zintegrowanym zdaje si by
czym tak oczywistym, e a moe wywoa zdumienie wspominanie o nich. Jednak, mimo e nauczyciele oraz uczniowie wykazuj na pierwszym etapie ksztacenia
naprawd wiele aktywnoci, nie zawsze stosowane podczas tych zaj metody pracy,
to rzeczywicie metody aktywizujce. Jedna z definicji metody nauczania zakada,
e jest to taki tok postpowania nauczyciela i uczniów, który systematycznie stosowany, ma za zadanie spowodowanie zaoonych zmian w osobowoci uczniów.
METODY
NAUCZANIA
wg Wincentego Okonia
ASYMILACJI
WIEDZY
podawcze
SAMODZIELNE
DOCHODZENIE
DO WIEDZY
problemowe
WALORYZACYJNE
eksponujce
AKTYWNO
PRAK TYCZNO-TECHNICZNA
praktyczne
Metody aktywizujce nale do grupy technik, których istota polega na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy. Mona je interpretowa jako tak strategi nauczania, która w sposób celowy zwiksza czynny udzia uczcych si w procesie
edukacyjnym, a rola nauczyciela sprowadza si jedynie do uwanego moderowania caego procesu oraz pomagania uczniom w realizacji zaplanowanych na dane
zajcia celów. Podstawowymi zaoeniami metod aktywizujcych s:
z pomoc uczniom w efektywnym przyswajaniu wiedzy;
z uczenie rozwizywania problemów;
z rozwijanie zainteresowa i postawy twórczej;
z uczenie pracy zespoowej oraz zerwanie z nud i lkiem na lekcjach.
Nauczyciel, który decyduje si na prac metodami aktywizujcymi, odchodzi od swojej dotychczasowej roli nauczyciela-specjalisty w kierunku roli
nauczyciela-doradcy, mistrza czuwajcego nad prac uczniów. Równie nawww.wsip.pl
9
uczyciel nauczania zintegrowanego moe pozwoli swoim uczniom na wiksz
samodzielno w czasie wykonywania zada decydujc si na prac metodami
aktywizujcymi, przyjmujc postaw inspiratora, wiadka oraz aktywnego suchacza i obserwatora, który przyglda si i wspomaga wtedy tylko, kiedy jest
to niezbdne.
Naley zdecydowanie podkreli fakt, e wanie techniki aktywizujce, które
rozwijaj samodzielno ucznia, równoczenie zachcaj go do odpowiedzialnoci za wykonywane zadanie, nauczycielowi za uatwiaj rónicowanie wymaga,
a take wspieraj ocenianie zespoowej i twórczej pracy uczniów. Jednoczenie
pomagaj w tworzeniu zgranego zespou klasowego i ucz wspópracy. Trzeba
jednak pamita, aby zastosowane metody byy odpowiednio powizane z celami, treciami, ramami organizacyjnymi, a przede wszystkim z potrzebami i preferencjami ucznia. Równie wane jest, by te metody byy zgodne z podstawowym
stylem nauczania danego nauczyciela.
Zanim zdecydujemy si na jak technik, musimy odpowiedzie sobie na
dwa zasadnicze pytania: jakie korzyci uzyskamy z pracy dan metod i czy osigniemy zaoony cel? Odpowiedzi na te pytania powinna by rzetelna analiza
uwzgldniajca perspektyw zarówno nauczyciela, jak i ucznia.
CZY ANALIZOWANA METODA Z PUNKTU WIDZENIA
NAUCZYCIELA:
Jest czasochonna?
Wymaga zastosowania niestandardowych rodków dydaktycznych?
Zaktywizuje uczniów?
Moe uda si w licznej klasie?
Pozwoli na atwe ocenianie pracy
uczniów?
UCZNIA:
Wzbudzi zainteresowanie?
Bdzie skuteczna w zdobywaniu wiedzy?
Efektywnie wzmocni umiejtnoci?
Wpynie na postawy uczniów?
Wesprze rozwój wasnej wartoci?
Wzmocni poczucie bezpieczestwa oraz
zaufanie do rówieników i nauczyciela?
Umoliwi wczanie rodowiska lokalnego do realizacji poszczególnych zada?
Refleksyjne przyjrzenie si wasnej pracy znacznie uatwia jej realizacj, powoduje, e jestemy przygotowani na rónorodne niespodzianki, które mog pojawi si niezalenie od nas.
Dzieci uczce si na poziomie klas I-III s bardzo ywe, jeszcze w niedostatecznym stopniu potrafi skupi swoj uwag przez duszy czas na jednym zadaniu, szybko pod wpywem nieoczekiwanych bod
ców dekoncentruj si. Musimy
o tym, a take o silnym wpywie emocji na ich postawy oraz zachowania, pamita
przy podejmowaniu decyzji o doborze metod pracy. Nie kad aktywno mona
bowiem uzna za metod aktywizujca. Podstawow rónic midzy baaganem
i nieadem na lekcji, a stosowaniem technik aktywizujcych jest celowo i skuteczno. Za kadym razem, kiedy podejmujemy decyzj o konkretnej metodzie
10