Cmentarze drzewickie
Transkrypt
Cmentarze drzewickie
Cmentarze drzewickie Historia cmentarzy drzewickich. Przychodząc na nasz cmentarz, by odwiedzić groby bliskich, zaskakuje nas spokój, jaki tu panuje. Podziwiamy drzewa, ptaki i wiewiórki, których nie płoszy żaden zgiełk, ani pośpiech, ani niecierpliwość. To miejsce zaśnięcia, spoczynku, księżą powagą poświęcone, z przeznaczeniem na grzebanie ciał pobożnie zmarłych. Skąd się wzięło, od jak dawna jest tutaj objęte ramionami lasu? To pytanie, na które, w miarę dokumentów i przekazów, chciałbym Państwu odpowiedzieć. Gdzie znajdował się pierwotny cmentarz w naszej miejscowości - nie wiadomo. Jedno jest pewne, że z chwilą wybudowania kościoła, a fundację jego datuje się na rok 1315, zmarłych chowano w jego pobliżu, jak zresztą w całym ówczesnym świecie chrześcijańskim, o czym świadczy nazwa placu wokół kościołów – cmentarz (nazwa "cmentarz" pochodzi od łacińskiego słowa "coemeterium", "cimiterium", które, z kolei, jest zlatynizowaną formą greckiego "koimeterion" oznaczającego miejsce spoczynku, ang. "cemetery", niem. "Friedhof" a. "Kirchhof", fr. "cimetière", wł. "cimitero", czes. "hřbitov", słow. "cintorín", ros. "Kладбище" kładbiszcze, ukr. Цвинтар a. Кладовище - cwintar a. kładodowiszcze). Najznamienitszych chowano w kryptach kościelnych, w podziemiach. Dla mniej szlachetnie urodzonych znajdowano miejsce na cmentarzach przy kościołach. Tak też i było w naszej miejscowości. Zmarłych chowano za kościołem, na cmentarzu ogrodzonym murem. Właściciele Drzewicy – Drzewiccy, Szaniawscy zostali pochowani w podziemiach kościoła, gdzie ich doczesne szczątki spoczywają do dziś (niestety, nie znajdziemy w podziemiach żadnych krypt ani śladów pochówków - wszystkie doczesne szczątki tam pochowanych zostały zakopane i przykryte cementową ławą). Jak wspomniałem na początku, mieszczan i chłopów chowano za kościołem. Gdy w 1908 roku kopano ziemię pod fundamenty “nowego kościoła” natrafiono na wiele ludzkich kości. O natrafieniu na liczne kości ludzkie podczas kopania dołu na wapno do budowy nowej plebanii wspomniał też na jednym z kazań poprzedni proboszcz ks. prałat Stanisław Madej. Kiedy w 1675 roku spłonął klasztor bernardynek, założono tam cmentarz (za rzeką, po prawej 1/8 Cmentarze drzewickie stronie Drzewiczki). Wokół kościoła chowano już tylko uprzywilejowanych. Spoczywają tam: żona właściciela Strzyżowa Aniela z Radońskich Trepczyna zm. w 1811 r., Karol Skrętowski – burgrabia powiatu Szydłowieckiego, burmistrz miasta Drzewicy zmarły 22 października 1820. Na przykościelnym cmentarzu pochowani są także: baron Ksawery Franciszek Reyski zm. w 1840 i Ludwika z Szaniawskich baronowa Reyska zmarła w 1857 r., którym pomnik żeliwny ufundowali “wdzięczni synowie”, spoczywa tam Teonia Dubiecka zmarła w 1861 r., jest też mogiła ks. Antoniego Dolacińskiego kapelana wojskowego bestialsko zamordowanego we wrześniu 1939 r. przez hitlerowców, kapłana Diecezji Łódzkiej. Spoczywa tu też ksiądz Franciszek Salezy Kuczewski, kanonik kaliski, dziekan opoczyński, proboszcz parafii drzewickiej, zmarły 13 grudnia 1854 r. Świadczą o tym dwie żeliwne płyty wmurowane z tyłu za kościołem. Cmentarz usytuowany nad rzeką przedstawia rysunek Zygmunta Vogla z 1792 r. Widać na nim fragment owego cmentarza, co prawda już zdezelowanego i zaniedbanego, ale świadczący o jego dawnym pięknie i przepychu oraz o zamożności mieszczan, których stać było na stawianie takich nagrobków, jaki jeden z nich widzimy na rysunku. Uwidoczniony jest tu również portal (brama) zbudowany na wzór rzymskich łuków triumfalnych. Według opowiadań, przy budowie drogi wykopywano wiele szczątków ludzkich, a w czasie wylewów rzeki Drzewiczki wypłukiwane były deski trumienne i kości. Cmentarz ten pod koniec XVIII wieku (w 1796 r.) z nakazu ówczesnych władz zaborcy austriackiego został zlikwidowany. Co zamożniejsi mieszczanie przenieśli szczątki swych najbliższych na nowopowstały cmentarz. Obok byłego cmentarza pozostał tylko krzyż, na którego cokole jest napis: “Wystawiony kosztem Józefa Połomskiego 1891 roku” oraz kamienna płyta z 1630 r. z łacińskim napisem, który w przetłumaczeniu brzmi następująco: “Dla chwały i sławy Boga Najlepszego i Najwyższego Wielmożna Anna z Bąkowca Drzewicka fundatorka tego klasztoru fundamenty położyła roku 1630 dnia 6 maja”. Obecny cmentarz parafialny również ma swoją historię, składa się bowiem ze starego i nowego cmentarza. Stary cmentarz, na którego założenie ziemię ofiarowali Szaniawscy, założony był na powierzchni 2 ha 10,5 ara (167,40 m długości i 126 m szerokości) i ogrodzony był murem o wysokości 1 m i grubości 50 cm. Pod nowy cmentarz ziemię dali w latach 30-tych XX w. właściciele fabryki “Gerlach” – Samuel i Bronisław Kobylańscy. Obecny cmentarz, stary i nowy, zajmują powierzchnię ok. 3 ha, tak 2/8 Cmentarze drzewickie więc obecna długość cmentarza wynosi 237,90 m, przy zachowaniu poprzedniej szerokości. Brama cmentarna została przebudowana przez ks. Boratyńskiego. Zamurowano dwa boczne wejścia, w których były zamocowane ażurowe odlewy żeliwne furtek i zdjęto drewniane zwieńczenie bramy, na którym był zawieszony mały mosiężny dzwon. 3/8 Cmentarze drzewickie Patrząc na plan cmentarza zobaczymy jego wzorowe rozwiązanie przestrzenne – symetrycznie usytuowaną aleję główną i równolegle biegnące obok niej boczne alejki z prostopadłymi do siebie dojściami. Taki układ zachował się na starym cmentarzu, aczkolwiek boczna alejka po prawej stronie została zlikwidowana przez nierozsądne i nieplanowe chowanie zmarłych. Niektórzy twierdzą, że poznawanie danej miejscowości należy rozpocząć od cmentarza. Jest to prawdą, bowiem tablice nagrobne są kroniką dziejów – historią. Są kartami tej kroniki. Rozpocznijmy więc wędrówkę po naszym cmentarzu, którego historia obejmuje ponad dwa stulecia. Przekraczając bramę cmentarną, kilka metrów dalej, po prawej stronie ujrzymy granitowy obelisk, pod którym spoczywają prochy żołnierzy polskich zabitych w potyczce w lesie “Parchowiec” we wrześniu 1939 roku. Miejscowe społeczeństwo uczciło ich pamięć owym obeliskiem w 1961 roku. Nieco dalej, po lewej stronie, stoi grobowiec rodziny Samuela Kobylańskiego. Jest to jeden z największych i najładniejszych architektonicznie postawionych grobowców. Tuż za nim znajduje się stożkowa płyta kamienna upamiętniająca bramę starego cmentarza. Obok znajduje się grobowiec ks. Stefana Czernikiewicza, dziekana drzewickiego, długoletniego proboszcza parafii drzewickiej. Przed laty za tym grobowcem był grób ks. kanonika Stanisława Klimeckiego – proboszcza, który został zabity w pobliskim lesie “Sacharynka” 9 września 1939 r. przez Niemców. Roman Gorzelak tak pisał o jego śmierci: “...oprawcy wyprowadzili z plebanii ks. Klimeckiego mającego obandażowaną głowę i trzymającego krzyż w ręku, kierując się z nim do zagajnika koło cmentarza zwanego 'Sacharynka'. Po drodze bito go i próbowano odebrać krzyż, którego nie chciał oddać. Tutaj znowu bicie aż do zakłucia bagnetem na śmierć. Na zwłoki narzucono trochę sosnowych gałęzi. Nikt wtedy nie miał odwagi przeniesienia zmarłego. Przejęta tym wypadkiem pani Zuzanna Dolewska właścicielka sklepiku, umiejąca dobrze władać językiem niemieckim, zwróciła się do miejscowego komendanta o zezwolenie na pochowanie rozkładających się zwłok księdza Klimeckiego. Otrzymawszy je, pochowano go niezwłocznie na cmentarzu”. Obecnie prochy księdza spoczywają w zbiorowym grobowcu księży drzewickich. Po prawej stronie alei stoi grobowiec Edwarda Białka - kapitana artylerii Wojska Polskiego, byłego więźnia i zesłańca ideowego późniejszego referenta Starostwa Spraw Wojskowych w Opocznie. Urodził się 4 października 1898 roku w Drzewicy, ukończył Szkołę Kadetów Carskich w Tomaszowie Rawskim (obecnie Mazowieckim). Za udział w spisku został zesłany na Sybir, gdzie pracował jako drwal. Do Polski wrócił w 1922. Wyglądał jak starzec z długą brodą. Zmarł 1938 roku na malarię której nabawił się na zesłaniu. Idąc w kierunku kaplicy cmentarnej, po lewej stronie warto zwrócić uwagę na zbiorowy grobowiec księży drzewickich. Naprzeciwko, po drugiej stronie alei, znajduje się żeliwna piramida grobowca, w którym spoczywa Teofil Stójkowski – uczestnik powstania listopadowego zesłany na 10-letnią katorgę na Sybir, zmarły w 1899 roku. Obok tego grobowca znajduje się nagrobek Wiery Nikiforowej, córki nauczycieli. Ten nagrobek to polny kamień, na którym bardzo lubiła przesiadywać. Przed śmiercią prosiła by umieszczono go na jej grobie. Miała się 4/8 Cmentarze drzewickie ukazywać ludziom jako młoda dziewczyna ubrana w czarną suknię i spacerująca po cmentarzu. Na uwagę zasługuje również kaplica cmentarna, określona w księgach parafii jako kaplica nagrobna rodziny baronów Reyskich, zbudowana w I połowie XX wieku w stylu neoklasycystycznym. Spoczywa w niej, wśród swoich najbliższych, właściciel majątku Drzewica baron Artur Reyski, założyciel ochronki dla dzieci, pierwszy prezes straży pożarnej, autor “Herbarza Polskiego”, doktor praw. Z prawej strony kaplicy jest grobowiec ś.p. Kazimierza Dworaka, długoletniego burmistrza i naczelnika Drzewicy, zmarłego 10 sierpnia 1992 r. Idąc od kaplicy w kierunku alei głównej, po lewej stronie, napotkamy grobowiec rodziny Radzymińskich. Na grobie płyta Michała Józefa Radzymińskiego, właściciela majątku w Jelni i apteki w Drzewicy, zasłużonego obywatela i działacza społecznego. Uwagę zwraca piękny pomnik jego dwuletniego syna Miecia zmarłego w 1906 roku. Pomnik przedstawia klęczącego aniołka, ze złożonymi rączkami. Twarz aniołka przedstawia rysy zmarłego chłopca. Michał Radzymiński, chcąc oderwać żonę od smutku i rozpaczy po stracie syna, jedzie z nią do Włoch. Tam zrozpaczona matka zamawia rzeźbę, którą na podstawie fotografii syna wykonują włoscy rzeźbiarze. Rzeźba została przywieziona do kraju i umieszczona na grobie dziecka. Smutna ale prawdziwa i jakże piękna opowiastka o rozpaczy i miłości matczynej. Naprzeciwko grobu Radzymińskich znajduje się symboliczny grób ofiar pacyfikacji Drzewicy wystawiony w 50 rocznicę wydarzeń z 15 października 1944 r. Na pamiątkowej płycie wykuto 28 nazwisk. Pomnik został ufundowany przez Towarzystwo Przyjaciół Drzewicy i rodziny pomordowanych. Idąc dalej główną aleją, ujrzymy pięknie kutą w piaskowcu płytę nagrobną Karola Skrętowskiego zmarłego w 1888 r. Kilka grobów dalej grób jest rodziny Butkiewiczów zdobiony ręcznie kutym w metalu motywem roślinnym – liliami. Tuż za nim grobowiec rodziny Ossowskich: Bolesława Ossowskiego – obywatela ziemskiego zmarłego w 1897 r. i Napoleona Ossowskiego – nadleśnego zmarłego w 1878 r. Grobowiec zdobi piękny odlew żeliwny klęczącego anioła. Obok tego grobowca znajduje się kolejny grób-symbol ofiar pomordowanych w obozach koncentracyjnych. Pomnik ten również ufundowało Towarzystwo Przyjaciół Drzewicy i rodziny pomordowanych. Następny grobowiec to grobowiec Bronisława Kobylańskiego seniora, który spoczywa tu wraz z żoną Marią i synami: Bronisławem, Stanisławem i Augustem. Ten ostatni został zdradziecko zamordowany na terenie fabryki 22 stycznia 1943 r. przez oddział Gwardii Ludowej grupy “Lwa”. W grobowcu tym pochowana jest również żona Bronisława juniora – Aniela oraz Joanna von Blum – trzecia żona Augusta Kobylańskiego seniora, macocha Samuela i Bronisława. Była przełożoną pensji w Warszawie, do której uczęszczała Maria Skłodowska – późniejsza uczona i laureatka nagród Nobla. 5/8 Cmentarze drzewickie Nieco dalej, za grobowcem Bronisława Kobylańskiego seniora, stoją trzy żeliwne krzyże na postumentach z piaskowca. Dwa z nich zasługują na zainteresowanie z uwagi na wizerunki Chrystusa odlane z modeli wykonanych przez artystów ludowych. Są to nagrobki oznaczone numerami 15 i 16. Jeden z 1875 r. ś.p. Józefy Waśkiewicz a drugi Jadwigi Piekarskiej z 1862 r. Na tym ostatnim czytamy: “Jadwidze Piekarskiej za 25-letnie wierne służby wdzięczna pani ten pomnik poświęca prosząc o pobożne za Jej duszę westchnienie”. Podobne epitafium wyryte jest na płycie piaskowej “Ś.p. Marcin Bula ur. na Szląsku 1807 zm. w Drzewicy 1885. Służył poczciwie i wiernie lat 40. Kładący ten kamień proszą o modlitwę za Jego duszę”. Piękny to znak wdzięczności i pamięci od pracodawców. Są też bardziej wzruszające epitafia. Przy wspomnianych wyżej krzyżach jest płyta ś.p. Franciszki Heleny Skrętowskiej urodzonej 20 lutego 1862 r. a zmarłej 26 czerwca 1866 roku. Nad wyrzeźbionym upiornym symbolem śmierci – czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami wycięty jest napis: “Zamknęłaś oczy jak kwiat pięknej róży, zostawiłaś strapionych rodziców po Tobie łzy leją. Ty już dobiegłaś celu swej podróży, my utracili Ciebie kochana córko”. Również wzruszające epitafium pisane staropolskim językiem możemy przeczytać na płycie Franciszki Meierównej: “Dziecko Aniołek Franciszka Meierówna. Pod tym Grobowcem wiecznie spoczywa. Śmierć iej przedwczesna Oycia i Matka Toż Dom Rodzinny łzami oblewa. Urodziła się 23 Września 1835 r. Umarła w d. 3 Grud. 1836”. Za grobowcem ś.p. Bronisława Kobylańskiego stoi grobowiec Hieronima Kobierzyckiego – byłego właściciela wsi Dąbrówka, sędziego gminnego, wójta gminy Drzewica. Zmarł w 1910 r. Grobowiec zdobi stojąca na wysokim cokole piękna rzeźba wykonana z piaskowca, przedstawiająca Chrystusa niosącego krzyż. Zainteresowanie wzbudza płaskorzeźba na stojącym opodal, po prawej stronie alei głównej, pomniku Antoniego Waśkiewicza zmarłego w 1910 r. Przedstawia ona dwie skrzyżowane i odwrócone ku dołowi płonące pochodnie. Są one symbolem gasnącego życia. Inny symbol znajdziemy na płycie nagrobnej Jana Imszyńskiego zmarłego w 1874 r. Wyrzeźbiona jest na niej skrzydlata klepsydra. To symbol ulatującego życia. Na wielu grobach cmentarza drzewickiego znajdziemy znak śmierci – czaszkę z dwoma piszczelami. Całkiem odmienną, jedyną w swoim rodzaju, jest piękna okrągła żeliwna kolumna zwieńczona krzyżem. Na jej podstawie zobaczymy odlane dwie pochodnie również skierowane w dół. Stoi ona na grobie Katarzyny Kowalskiej zmarłej w 1879 roku. 6/8 Cmentarze drzewickie Nieco trafem pięknym “Lidia umarła Z groby pochówku PLACE “Tu ich tyłu, wykonawstwa. jest Brianskaja rodzin dalej, za są 11 OF miejsce, wschodnim owymi zachowane grudnia oznacza RENDEZVOUS po angielskich prawej prawosławnymi gdzie córka Są 1892 płyta motywem to lecz stronie spotykają Gawryły r. piękne robotników kamienna Wieczna przesunięte WHERE alei roślinnym. odlewy i grobami, się Ludwiki głównej, zjej pracujących wszyscy ALLUS umieszczonym pamięć”. trochę żeliwne małżonków Napis znajduje stały TRAVELLERS wędrujący”. w wykonane bok. w kiedyś w języku się dawnej na Uwagę Brianskich. tak trzy niej rosyjskim Groby zwany wfabryce groby MEET”. napisem fabryce zwraca te Urodzona “cmentarz prawosławne. braci zasługują mówi, W płyta Evansów angielskim: tłumaczeniu Evansów. zże 31 wyrzeźbionym angielski”. spoczywa na w Maja uwagę Szczęśliwym Drzewicy. “THIS Miejsce on 1887 Są brzmi: IS ztu:racji to THE ich 7/8 Cmentarze drzewickie Angielski Ukazuje poglądów, cmentarzu ziemską Idąc kwaterę kraju nieznani styczniowego, mogił styczniowego Małogoszczą generała Stanisław również: “Polska Kośka Krzyża Kawaler odznaczonych Kwaśniaka, Stanisława Piotra inż. uczestników Są życia Spoczywają Technikum w Bedyńska, Kostiuk,Władysław Franciszek Wołonkiewicz, oświaty na Łukasza Na kadry Wszystkie otoczyć oznaczonych niszczenie dalszych trzeba przeszłości, Ryszard Artykuł Lipinach, kwaterze instrumentach też drzewickim Lecha główną pochodzili. bronili jest narodowej: Pałysa zmarły zadbać, groby skopiowany Orderu swemu są opieką żołnierzy Krzyża nam Bogatek wędrówkę. Kazimierz żołnierze w prac Jana napis grób Grochowski, wymienione mimo Rydzewskiego spoczywają też ich Izabela latach Szczepanek, Stępnia, Mechanicznego Michalina Józefa naszego skazany tu aleją żołnierzy walk zmarłych itolerancję tabliczkami –w (1863 porządkowych jest Legionów zmarli Elżbieta Grochowiskami. Grochowskiego, medalami Virtuti razem nauczyciele: cmentarzu Leona uszanować ina ppor. Obrońcy”, Walecznych 1978 konserwacją Spoczywają że Roberta muzycznych 1935-1984, Ipod do spoczywają karalne. płycie Czarnecka, wojny Majerowicz, Augustyniaka, Rejmer ze były Wyróżnia Bronisława r.), końca jest nauczyciele Militari mienia. WP, Grabowska, bo r. Grochowskiego września Monte członków strony groby, członek wspólnie Wiktorowicz, dowódcy starszy naszych odmienne Michał Polskich, jest cmentarz na “Za jako światowej. –znajdują Rajmund Korzeniewskiego nauczyciela, i– Kolejne cmentarza, cichociemnego, dla Henryk pamiętać, jej zzuczestnik bardzo Casino: tu 1939 odkryte www.drzewica1429.republika.pl oraz założyciel jak to zabytkowe. 1939 1920 na Władysław Zofia wskrzeszenie”. Ukończył ruchu Pracujących, który 1939 sierżant Janina bezimiennie Wardeckiego, Tomczak, zapewne wyznawcy straży przodków, iwiele muzyki: naszym Adama fundatora Halina Izachować jest r.: od się groby Gąsiorowski ir. Adamowski r. Nikt Kordasz, Teresa charakterystyczny IIzginął r. zostaną Władysława Adama oporu izmarłego tego, Są bo groby wojny Pałys, Krzyża miejscem wojny innych, pożarnych, położonej zamordowanego po 30 chóru nie polską Ziętarska, groby czekają Bińczyka, jak długoletni Oznacza Majchrzak, nasz cmentarzu Helena prawej Pułku kościoła pod którzy co irozstrzelany Kawalera Żak jak oddziału zna trenerów późniejszy Cezarego światowej, dla Morawskiego, napisał 1920 Maria na Bronisława Stefana kościelnego Walecznych sami które cmentarz ci, żołnierzy Szczekocinami. – w szkołę i–ich potomności. pewno spotkania Strzelców przy Henryk stronie ppor. na Pisarskiego Wilczyńska, 1908 byli założyciel co którzy r., to, Piątkowska, Maria Mariana kapelmistrz uznawali anglikańskiego, imion, nie oznakowanie George wśród powstańczego, długoletni Jan spoczywają Krzyża kajakarstwa wyrozumiali bramie że Porzyckiego, wojskową dla Kołomańskiego. WP roku, dyrektor oddziałów kolejne zostały przez przez zauważymy walk Rzeźnik. bezinteresownie, spośród Grabarczyk, są Gapys Wieczorkiewicz, naszej – nazwisk, z wszystkich, Jakuba ułan Kaniowskich, żołnierzy one Nojka, Feliks Zasadniczej Santayana: Orderu za pułkownika 1920 Wiele wejściowej iwrześniowych Janina hitlerowców gestapo. Władysława organista opisane, stare orkiestry Obok słuszne. Mirosław Beliny-Prażmowskiego, Zespołu pod –w pod drzewickiej innych Wśród dla partyzanckich. igórskiego ułan r., Zwolski. Wojtarka, Leona Genui, zzabezpieczenie. Jana nikt prawosławni Virtuti uczestnika ochroną zpłytę groby, tych Ziętarska, Franciszek niego innych Grzegorz granitowym powstania którzy odznaczony Pochowani nie zasługują “Kto dętej, cmentarza. nekropolii. powstania Dlatego Szkoły Szkół Kawaler Staniszewskiego, w zmarłych Piątkowski, grobów Andrzejewskiego, Franciszka upamiętniającą nieraz w był Militari. wie Golińskiego. kościele spoczywa o1939r. KS 1945 wyznań nekropolii. Jakuba nie skończyli prawną które wnukiem nauczyciel Ekonomicznych zBożena walk Zawodowej “Gerlach” Gapys ipamięta jakich zWśród na Srebrnego jest katolicy. obeliskiem r., na Są nauczycieli narażeniem są również medalem W św. naszym Ci ppor. pod iito, mogiły tu czasie swoją stron –Ignacy tych by gry oraz WP je i 8/8