sprawozdania - Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego

s
p
r
a
w
o
z
d
a
n
i
a
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 44,2 (2011), s. 642–645
Ks. Wojciech Surmiak
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Teologiczny
Exploring the Boundaries of Bodiliness
– Theological and Interdisciplinary Approaches to the Human Condition.
Sprawozdanie z międzynarodowej konferencji zorganizowanej
przez Europejskie Stowarzyszenie Teologii Katolickiej
(Wiedeń, 25–28.08.2011)
Europejskie Stowarzyszenie Teologii Katolickiej (ET) jest towarzystwem naukowym
katolickich teologów z całej Europy. Jego głównym zadaniem – oprócz działalności naukowej – jest promocja teologii jako dyscypliny akademickiej. Stowarzyszenie jest bodaj
jedynym na forum europejskim naukowym towarzystwem teologicznym, które obejmuje
całe spektrum dyscyplin i zagadnień teologicznych, podkreślając przy tym jedność teologii jako nauki pośród różnorodności jej dyscyplin.
Teologia – podejmując swą profetyczną, ale i niejednokrotnie krytyczną funkcję – jest
w rozumieniu ET służbą Kościołowi i społeczeństwu. Stowarzyszenie realizuje swoją misję zarówno w wymiarze ekumenicznym (Graz Process), jak i poprzez współpracę ze stowarzyszeniami teologicznymi z innych kontynentów (INSeCT). Wspólna praca członków
Stowarzyszenia – ponad narodowymi czy językowymi granicami – realizuje się poprzez
regularne – czy to regionalne, czy to ogólnoeuropejskie – spotkania naukowe. Co dwa lata
ET organizuje swój własny, choć otwarty dla wszystkich zainteresowanych, kongres.
Tegoroczny kongres odbył się w dniach 25–28 sierpnia w gościnnych murach Uniwersytetu Wiedeńskiego. Tematyka spotkania skoncentrowała się wokół zagadnienia granic
cielesności: Exploring the Boundaries of Bodiliness – Theological and Interdisciplinary Approaches to the Human Condition (Odkrywając granice cielesności – Teologiczne
i interdyscyplinarne podejścia do kondycji ludzkiej). Całość obrad została poprzedzona
jednodniowym – wspierającym młodych teologów – spotkaniem w Bratysławie. Było ono
okazją do wymiany myśli dotyczących realizowanych projektów badawczych w ramach
postgraduate studies.
Kongresowe dni zostały wypełnione przez 6 sesji tematycznych, w ramach których
odbywały się spotkania plenarne, sesje paralelne i sesje tematyczne oraz wzbogacające
przedstawiane treści dyskusje. W ramach czwartkowej popołudniowej sesji wprowadzającej – po otwarciu obrad przez przewodniczącego Stowarzyszenia prof. Eamonna Conway’a (Irlandia) – została wręczona po raz pierwszy nagroda dla najlepszej europejskiej
książki teologicznej. Laureatem nagrody został o. prof. Tomáš Halík za książkę Cierpliwość wobec Boga. Spotkanie wiary z niewiarą (wyd. pol. Wydawnictwo WAM, Kraków
2009). Wykład inaugurujący obrady – Leiblichkeit in der Kunst als «locus theologicus»
(Cielesność w sztuce jako «locus theologicus») – wygłosił prof. Gustav Schörghofer.
Wiedeński profesor stwierdził w nim między innymi, że właściwy sposób prezentacji
i odbioru cielesności w sztuce uwarunkowany jest poprzez należyte odniesienie jej do
własnej cielesności i doświadczeń życiowych związanych nie tylko ze sferą cielesną, ale
Exploring the Boundaries of Bodiliness
643
także ze sferą ludzkiego cierpienia, bólu, czy grzechu. Człowiek, transcendując swe życiowe doświadczenia, jest w stanie przeżyć uczucie zachwytu, które niesie w sobie nie
tylko sam sens sztuki, ale objawia także jej teologiczne znaczenie.
Poranek drugiego dnia obrad wypełniła sesja zatytułowana: Zwischen Űberbetonung
und Vernachlässigung (Pomiędzy przesadą a odrzuceniem). Pierwszym prelegentem
był prof. R. Gugutzer (Frankfurt). W wykładzie Der Kult um den Körper. Eine zeitgemäße Form vom Religion? (Kult ciała. Współczesna forma religii?) ukazał cztery postaci
współczesnego kultu ciała, który przyjmuje wręcz znamiona nowej formy religii. Wśród
omawianych form kultu ciała znalazły się: estetyka, dietetyka, ascetyzm i ekstaza. Drugi
wykład zaprezentowany przez prof. P. Sequeri (Mediolan) poświęcony był tematyce ciała
i jego teo-logiki (Il corpo, la teo-logia). Profesor – członek Międzynarodowej Komisji Teologicznej – stwierdził, że współczesna teologiczna dysputa na temat cielesności nie kładzie nacisku na epatowanie kategorią grzechu, odrzucenia czy nawet „życia wedle ciała”,
ale nade wszystko ukazuje cielesność jako miejsce, w którym słaby człowiek – umierając
dla grzechu w zjednoczeniu z Chrystusem, który umarł i zmartwychwstał – otwiera się
na nowe życie, które jest Bożym darem (jest to życie „synów Bożych”, życie „wedle Ducha”, życie „ciał zmartwychwstałych”).
Z kolei sesja popołudniowa przebiegała pod hasłem: Leiblichkeit in der katholischen
Tradition (Cielesność w tradycji katolickiej) i skupiła się wokół dwóch referatów o podłożu biblijno-patrystycznym. Pierwszą prelegentką była Ch. Kreinecker (Salzburg), która przedstawiła referat: Leiblichkeit im Verständnis des Neuen Testaments (Cielesność
w rozumieniu Nowego Testamentu). W jednym z przedstawionych wniosków prelegentka przypomniała słuchaczom o tym, że nie można w świetle pism Nowego Testamentu
wskazywać – w przeciwieństwie chociażby do filozofii hellenistycznej – na jakąkolwiek
wrogość względem cielesności. W świetle biblijnej teologii stworzenia i zbawienia jakikolwiek przejaw wrogości względem cielesności byłby równoczesnym przejawem wrogości wobec całego człowieka. Ludzkiej cielesności nie można bowiem oddzielić od jego
człowieczeństwa, gdyż jest ona jednym z konstytutywnych aspektów ludzkiej natury.
Z kolei drugi referat tej sesji zaprezentowany przez M. Lamberigts’a poświęcony był rozumieniu ciała i cielesności w myśli św. Augustyna (Augustine’s Thought on Body and Flesh
in Context). Profesor z Leuven wskazał na niezwykłą oryginalność myśli biskupa Hippony dotyczącej zagadnienia ciała i seksualności oraz dalszych tego konsekwencji w życiu
małżeńsko-rodzinnym. Augustiańska nauka w tym względzie jest równocześnie mocnym
głosem w obronie jedności wyrażonej słowami: ciało-duch oraz duch-ciało (późniejsze:
ciało uduchowione i duch ucieleśniony).
Trzeci – przedostatni dzień obrad – wypełniły dwie kolejne sesje plenarne, które skupiały się na zagadnieniach: Relationale Leiblichkeit (Relacyjność cielesności) oraz Fragile Leiblichkeit (Kruchość cielesności). Pierwszy blok tematyczny wypełniły referaty
poświęcone wyzwaniom, jakie niesie cielesność dla życia małżeńskiego i rodzinnego
(Ch. Gostečnik, The Challenge of Bodilines for Marriage and the Family) oraz dla życia
w celibacie (Ch. Jacobs, Herausforderungen der Leiblichkeit in der zölibatären Lebensform). Profesor z Ljubljany przypomniał potwierdzone przez psychologię rozwojową
wyniki badań, które wskazują jednoznacznie, że brak właściwych relacji z najbliższymi
odbija się zawsze w negatywny sposób na psychice tego, kto jest w fazie szybkiego wzrostu i organizacji mózgu, czyli dziecka. Konsekwencje te są potęgowane nie tylko przez
traumatyczne doświadczenia skandalicznych nadużyć doświadczanych przez dzieci, ale
także przez zwykły brak zainteresowania nimi. Drugi z prelegentów tej sesji profesor
z Paderborn wskazał na trzy praktyczne postulaty właściwego kształtowania podejścia
do cielesności przeżywanej w celibacie. Po pierwsze, Kościół, nakazując życie w celi-
644
Ks. Wojciech Surmiak
bacie, nie deprecjonuje ludzkiej cielesności jako czegoś drugorzędnego, ale ukazuje ją
jako życiowe pole kapłańskiego życia duchowego. Po drugie, każdy kapłan powinien czuć
odpowiedzialność za swoje życie także w wymiarze cielesnym poprzez dbanie o swoje
zdrowie i ćwiczenia fizyczne własnego ciała. I po trzecie, Kościół obdarza swoich kapłanów zaufaniem w przeżywaniu ich własnej cielesności, co wyraża się między innymi
przez zaangażowanie ich w życie społeczne, które winno dokonywać się zawsze w duchu
dojrzałej emocjonalności i integracji własnej seksualności.
Z kolei sesja popołudniowa została wypełniona poprzez wykład M.-J. Thiel (Strasburg) La corporéité face à la maladie et la mort (Cielesność w obliczu choroby i śmierci)
oraz ożywioną dyskusję panelową wszystkich dotychczasowych prelegentów: Accepting
our bodily condition: lessons for theological reflection and implications for our societies
(Akceptując naszą cielesną kondycję – nauka dla refleksji teologicznej i naszych społeczeństw). Profesor Thiel, analizując problem kruchości ludzkiego życia, przedstawiła
ludzką cielesność w sposób, w jaki opisuje ją współczesna techno-medycyna. Następnie
wskazała na potrzebę wrażliwości etycznej w podtrzymywaniu człowieka, aby „pozostał
żyjącym, aż do śmierci”, co w konsekwencji doprowadziło do ukazania teologii śmierci
w perspektywie Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego.
Ostatnia – szósta – sesja plenarna, która odbyła się w niedzielny kongresowy poranek,
skupiła się na zagadnieniu: Ein Leib in Christus (Jedno Ciało w Chrystusie). Pierwszym
mówcą był Ch. Theobald (Paryż), który przedstawił wykład na temat: La signification
ecclésiologique de la corporéité (Eklezjologiczne znaczenie cielesności). Przedłożenie
paryskiego teologa skupiało się wokół inspirującego ukazania znaczenia kategorii „ciała Chrystusa”, cielesności jako znaku mesjańskiego i jego teologicznego pojmowania.
Z kolei F. Bechina (Watykan) przedstawił temat: Die Aufgabe der Theologie zwischen
Kirche, Gesellschaft und Universität (Zadanie teologii w kontekście Kościoła, społeczeństwa i uniwersytetu). Prelegent omówił zadania teologii na wspomnianych w tytule referatu forach z perspektywy pracy w watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary i działalności
w AVEPRO.
W sumie w ramach kongresu wygłoszono ponad pięćdziesiąt referatów. Co prawda,
na sali sesji plenarnych nie dane było usłyszeć głosu przedstawiciela teologii polskiej, ale
w ramach sesji dopełniających głos zabrali: M. Machinek (UWM), Gibt es eine normative Dimension der menschlichen Leiblichkeit? (Dar jako normatywny wymiar ludzkiej
cielesności?), P. Rossa (UAM), Mano visibile, mano „invisibile“ – prospettiva teologica
(Ręka widzialna, ręka „niewidzialna” – perspektywa teologiczna), A. Dańczak (UKSW),
„I Have Chosen Thee in the Furnace of Affliction”: A constructive Role of the Bodily
and Mental Suffering in Theological Perspective („Wybrałem Cię, gdy byłeś w ogniu nieszczęścia” – Konstruktywna rola cielesnego i duchowego cierpienia z perspektywy teologicznej).
Oprócz wytężonej pracy naukowej organizatorzy konferencji zadbali także o sferę
duchową jej uczestników. Każdy dzień obrad rozpoczynał się modlitwą poranną (prowadzili ją kolejno profesorowie: Tomáš Halík, Günter Virt i François Wernert), a kończył
się sprawowaniem Eucharystii (Alserkirche, Jesuitenkirche). Można było doświadczyć
także szczególnego habitat miasta „an der schönen blauen Donau” – poprzez możliwość
zwiedzenia głównego gmachu Uniwersytetu, centrum miasta i typowej wiedeńskiej
heuirigen.
W ramach kongresu ET przewidziano też spotkania sekcji narodowych stowarzyszenia
oraz zebranie plenarne jego członków. W spotkaniu sekcji polskiej, oprócz wymienionych
już powyżej prelegentów, udział wzięli reprezentanci następujących środowisk naukowych:
Uniwersytet Opolski (J. Marszołek, P. Morciniec, J. Podzielny, R. Porada, P. Wieszołek),
Exploring the Boundaries of Bodiliness
645
Uniwersytet Śląski w Katowicach (H. Krzysteczko, W. Surmiak), Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (T. Reroń). Spotkanie poprowadził ks. prof. P. Morciniec, któremu
Curatorium Stowarzyszenia zleciło zadanie rewitalizacji sekcji polskiej. W pierwszej kolejności omówiono faktyczny stan osobowy oraz finansowy sekcji oraz podejmowane przez
nią dotychczas działania organizacyjno-naukowe. Następnie dokonano wyboru nowego
prezydium sekcji. Na przewodniczącego sekcji polskiej został wybrany ks. prof. dr hab.
P. Morciniec z UO, funkcję sekretarza powierzono ks. dr. W. Surmiakowi z UŚ. Członkowie Stowarzyszenia udzielili prezydium poparcia w podejmowaniu działań zmierzających
do uporządkowaniu spraw członkowskich oraz do szerszej promocji ET na forum Rady
Naukowej Konferencji Episkopatu Polski oraz polskich środowisk teologicznych.
Z kolei w ramach ogólnego zgromadzenia członków ET, które było ostatnim formalnym punktem wiedeńskiego kongresu, oprócz podsumowania prac Stowarzyszenia
za lata 2009–2011, dokonano wyboru nowego zarządu. Przewodniczącą została dotychczasowa wiceprzewodnicząca prof. dr Sigrid Müller z Uniwersytetu Wiedeńskiego, a jej
zastępcą został wybrany prof. dr Martin M. Lintner z Philosophisch-theologische Hochschule w Brixen we Włoszech. To właśnie wiceprzewodniczący będzie odpowiedzialny
za zorganizowanie kolejnego kongresu ET w 2013 roku. W ramach dyskusji podjęto także
rozmowy dotyczące planów na przyszłość. W kolejnych latach swej działalności Europejskie Stowarzyszenie Teologii Katolickiej będzie w szczególny sposób zaangażowane
w wymianę myśli naukowej w ramach regionów językowych Południowej, Centralnej
i Wschodniej Europy. Przyznana w ramach Kongresu nagroda dla najlepszej książki teologicznej powinna poskutkować jeszcze większą możliwością promocji tłumaczeń najlepszych dzieł teologicznych tak, aby mogły dotrzeć do jak największego grona czytelników.
Co więcej, nowa austriacka prezydent chciałaby rozszerzyć zadania ET i wyjść naprzeciw potrzebom młodych teologów w zakresie wsparcia merytorycznego i stypendialnego.
Działając w strukturach Graz Process, Stowarzyszenie winno przekroczyć w przyszłości
także konfesyjne interesy i wzmocnić reprezentację teologii jako dyscypliny naukowej
w europejskim systemie szkolnictwa wyższego na forum ekumenicznym. Ustępujący
prezydent (prof. E. Conway) – jako nowy prezydent INSeCT – zobowiązał się także do
wzmocnienia pozycji ET na forum światowych towarzystw teologicznych.
Treści, które ukazał wiedeński kongres Europejskiego Stowarzyszenia Teologii Katolickiej kolejny raz podkreśliły, że chrześcijanin nie powinien być ani zaskoczony, ani
zażenowany nowym odkryciem ciała ludzkiego. Sięgając bowiem do własnej tradycji filozoficznej i teologicznej, może nie tylko dokonać oceny wyników współczesnych nauk
o człowieku, ale wnieść także swój własny i oryginalny wkład w kształtowanie prawdziwej kultury ciała ludzkiego. Najbardziej dobitnym potwierdzeniem chrześcijańskiej zażyłości z cielesnością jest teologia ciała bł. Jana Pawła II, o której, niestety, mało można było
usłyszeć w kongresowych przedłożeniach. Teologia ciała jest nie tylko wyzwaniem – jak
się często zdaje dla teologii moralnej – ale jest zadaniem całej teologii. Z pewnością wiele
usłyszanych w murach Uniwersytetu Wiedeńskiego treści warto aplikować od zaraz do
wykładu z antropologii chrześcijańskiej i etyki małżeńsko-rodzinnej, gdyż bardzo istotnym jest, aby w adekwatny sposób ujmować naturę osoby ludzkiej jako jedności duszy
i ciała oraz ciała i duszy, ponieważ – jak stwierdził jeden z prelegentów – non vogliamo
il dualismo.
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 44,2 (2011), s. 646–652
Ks. Tomasz Kusz
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Teologiczny
Sprawozdanie z VIII Walnego Zebrania Biblistów Polskich
i 49. Sympozjum Biblistów Polskich
(Katowice, 20–22 września 2011)
W dniach 20–22 września 2011 roku w gmachu Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego oraz Wydziału Teologicznego UŚ w Katowicach odbyło się 49. Sympozjum
Biblistów Polskich.
Sympozjum zostało poprzedzone obradami VIII Walnego Zebrania Stowarzyszenia
Biblistów Polskich (SBP), które poprowadził przewodniczący SBP ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski. Na początku ks. Chrostowski przedstawił sprawozdanie z prac Zarządu
SBP w mijającym roku oraz statystykę Stowarzyszenia, które obecnie liczy 278 członków,
w tym 80 samodzielnych pracowników naukowych (33 profesorów i 47 doktorów habilitowanych), 161 doktorów oraz 37 osób ze stopniem licencjata teologii.
Zwyczajem lat poprzednich do rąk uczestników Sympozjum oddano kolejny – VIII tom
Zeszytów Naukowych Stowarzyszenia Biblistów Polskich, w którym oprócz aktualnego
spisu członków SBP znalazły się artykuły oraz w liber defunctorum nota biograficzna
poświęcona zmarłemu 30 kwietnia br. śp. ks. prof. dr. hab. Ryszardowi Rubinkiewiczowi.
Zapowiedziano też wydanie dwóch ksiąg pamiątkowych: ku czci ks. prof. dr. hab. Jana
Łacha z okazji 85. rocznicy urodzin oraz ku czci ks. prof. dr. hab. Józefa Kozyry z okazji
65. rocznicy urodzin. Podczas Walnego Zebrania SBP przyjęto wniosek Zarządu o nadanie honorowego członkostwa SBP ks. prof. dr. hab. Stanisławowi Bieleckiemu.
Na wniosek przewodniczącego Stowarzyszenie postanowiło przyłączyć się do powszechnego protestu wobec obecności w telewizji publicznej satanisty Adama Darskiego ps. Nergal, który publicznie podarł księgę Pisma Świętego oraz przeciw wypowiedzi
prof. Magdaleny Środy, deklarującej gotowość zniszczenia Biblii. Członkowie SBP swoje
stanowisko zawarli w listach otwartych, które skierowano na ręce prof. Katarzyny Chałasińskiej-Macukow, Rektor Uniwersytetu Warszawskiego – uczelni, na której prof. Środa
jest wykładowcą (załącznik nr 1) oraz do Juliusza Brauna, Prezesa Zarządu Spółki Telewizja Polska S.A. (załącznik nr 2). Oba listy otwarte wysłano także do prasy.
W katowickim spotkaniu biblistów udział zgłosiło 180 naukowców reprezentujących
różne ośrodki akademickie oraz wyższe seminaria duchowne.
Pierwszy dzień sympozjum rozpoczęła Msza św. w kaplicy WŚSD w Katowicach pod
przewodnictwem abp. Damiana Zimonia. W homilii metropolita górnośląski przedstawił działania, jakie Kościół śląski podejmuje, by spopularyzować i przybliżyć wiernym
Biblię. Kaznodzieja wspomniał o wychowaniu biblijnym młodzieży oazowej, opartym
na programie Sługi Bożego ks. Franciszka Blachnickiego, oraz o praktyce lectio divina,
podejmowanej przy okazji wizytacji kanonicznych parafii.
Sprawozdanie z 49. Sympozjum Biblistów Polskich
647
Pierwszej sesji sympozjum przewodniczył ks. dr Henryk Drawnel (INB KUL). W sesji tej przedstawiono dwa wystąpienia: referat ks. dr. hab. Wojciecha Pikora (INB KUL):
W poszukiwaniu śladów asyryjskiej diaspory Izraelitów w Księdze Ezechiela oraz komunikat dr. Wojciecha Koska: Logika „błędnego koła” i jej przezwyciężanie w egzegezie
naukowej XX wieku.
W swoim referacie ks. Pikor postanowił nawiązać do badań prowadzonych przez
ks. Chrostowskiego poświęconych istnieniu asyryjskiej diaspory Izraelitów. Prelegent
poruszył trzy kwestie: pytanie o Ezechielowe świadectwo istnienia diaspory Izraelitów w Asyrii, pytanie o istnienie i kształt tej diaspory w imperium neoasyryjskim oraz
problem proroka Ezechiela jako świadka wygnania babilońskiego. Biblista zreferował
najpierw wyniki analizy tekstów z Księgi Ezechiela, które mogą wskazywać na istnienie i prężność asyryjskiej diaspory Izraelitów. Autor na nowo przebadał motyw ogrodu
Eden (Ez 28,11-19; 31,1-18); „trzydziesty rok” (Ez 1,1); spór o ziemię obiecaną (Ez 11,14-17);
historię Izraela i Judy (Ez 23) oraz wizję ożywienia wyschniętych kości (Ez 37,1-14).
W swoim wystąpieniu ks. Pikor szerzej omówił tekst dotyczący historii Izraela i Judy
(Ez 23). Analizując Ez 23, opowiedział się, by wyrocznię o dwóch zdeprawowanych siostrach uznać za tekst pozostający w nurcie tradycji jerozolimskiej, związanej z reformami Jozjasza pod koniec VII w. przed Chr., a nie wywodzący się z diaspory asyryjskiej
Izraelitów (II poł. VIII w. przed Chr.). Następnie autor omówił kwestię statusu i pozycji
społecznej deportowanych Izraelitów oraz ocenił politykę religijną Asyrii i zweryfikował
prawdopodobieństwo istnienia asyryjskiej diaspory Izraelitów jako wspólnoty narodowej
i religijnej w Mezopotamii. Według biblisty, uwzględniając kontekst społeczny, polityczny i religijny deportowanych, trudno znaleźć dowody istnienia wspólnoty Izraelitów, która
w warunkach wygnania asyryjskiego tworzyłaby okrzepłą, o silnej tożsamości i twórczą
pod względem tradycji religijnych diasporę. Ostatnia część przedłożenia dotyczyła kwestii,
w jakim stopniu Ezechiel jest świadkiem Izraelitów deportowanych przez Asyryjczyków
w drugiej połowie VIII w., a na ile jest głosem wygnańców z Judy z pierwszej połowy
VI w. w Babilonii. Konkludując, ks. Pikor rozważał jako możliwe przeniesienie wszystkich
określeń asyryjskiej diaspory Izraelitów, proponowanych przez ks. Chrostowskiego, na Judejczyków przesiedlonych do Babilonii w pierwszych dwóch dekadach VI w. przed Chr.
Według prelegenta, to wygnańcy babilońscy mogliby stworzyć prężną, stabilną, twórczą
wspólnotę, która podjęła gruntowną refleksję nad wcześniejszymi tradycjami biblijnego
Izraela, kładąc fundamenty pod judaizm powygnaniowy, a Księga Ezechiela byłaby nie
tylko świadectwem, ale i głosem wygnańców przesiedlonych po 597 r. do Babilonii.
Komunikat dr. Wojciecha Koska dotyczył logiki „błędnego koła” i jej przezwyciężania
w egzegezie naukowej XX w. W pierwszej części przedłożenia prelegent, opierając się na
pojęciach dowodu naukowego i pseudonaukowego, przedstawił problematykę powstawania tzw. „błędnego koła” w rozumowaniu. W drugiej części wystąpienia Kosek zaprezentował krytykę biblijnego dowodu o. Rolanda de Vaux, dotyczącego historycznego rozwoju
święta Paschy. Twierdzenie, że pierwotnie Pascha była osobnym świętem, niezłączonym
z Przaśnikami, według prelegenta, jest nieudowodnione, gdyż w swoim dowodzeniu
o. de Vaux oparł się na przesłankach, z których jedna z góry zakładała prawdziwość dowodzonej tezy.
Druga sesja sympozjum odbyła się pod przewodnictwem s. dr Jolanty Pudełko
(UKSW, PWT Warszawa). W tej części sympozjum przedstawiono dwa wystąpienia: referat dr. hab. Michała Wojciechowskiego (UWM): Bić się czy nie bić? Biblijne reakcje
na przemoc obcych imperiów oraz komunikat ks. dr. Macieja Basiuka (UŚ): Pięcioksiąg
w Qumran. Implikacje teologiczne.
Za punkt wyjścia do rozważań nad problem: bić się czy nie bić? Wojciechowski przyjął, przedstawioną w księgach Pisma św., konkretną sytuację historyczną oraz wskazanie
648
Ks. Tomasz Kusz
biblijne dotyczące zachowania się w tych okolicznościach. Prelegent zauważył, iż pod
względem nastawienia do władz i polityki, teksty biblijne należy podzielić na dwie grupy, odpowiadające czasom przed i po wygnaniu do Babilonii. Omawiając poszczególne
teksty, wykazał, że sposób traktowania władzy był uzależniony od faktu posiadania własnego króla i królestwa, bądź utraty samodzielności politycznej. Wojciechowski przedstawił cztery etapy reakcji na władzę obcą w tradycji biblijnej. Pierwszy etap to czasy
samodzielnego bytu politycznego, kiedy walka z wrogami w obronie kraju i wiary Jahwe
była czymś naturalnym. Etap drugi rozpoczął się w momencie doświadczenia ogromnej
przewagi Asyrii i Babilonii i cechował się zakwestionowaniem walki zbrojnej. Postawy
tego okresu prelegent scharakteryzował jako kapitulacja i mała stabilizacja, czyli dostosowanie się do życia pod obcą władzą z zachowaniem obowiązków wobec Boga. Według
autora, etap trzeci dotyczył konfrontacji z władzą i kulturą grecką w czasach machabejskich, kiedy to Żydzi stawali wobec sprzecznych wyborów: albo być politycznie lojalnym,
albo stawiać opór zbrojny. Etap ostatni, czwarty objął okres Nowego Testamentu, w którym można było wyróżnić nurt lojalności i nurt sprzeciwu wobec rządzących, przy czym
nurt sprzeciwu został wyrażony bardzo dyskretnie albo przez apokaliptyczną symbolikę.
Konkludując, Wojciechowski stwierdził, że teksty biblijne, wskazując na wielość postaw
wobec władzy, nawet sprzecznych wobec siebie, nie dają jednoznacznej odpowiedzi na
tytułowe pytanie „bić się czy się nie bić”, a raczej przedstawiają przesłanki do działania
w różnych sytuacjach politycznych.
Komunikat ks. Basiuka dotyczył zbioru tekstów Pięcioksięgu odnalezionego w Qumran. Na początku prelegent przedstawił ogólnie statystykę tekstów biblijnych pochodzących z Qumran, a następnie zaprezentował wykaz, odnalezionych nad Morzem Martwym,
fragmentów Księgi Rodzaju dotyczących historii Abrahama. Zauważył, iż odrzucając jeden z nich, którego przynależność do księgi jest dyskutowana, teksty qumrańskie przedstawiają dzieje Abrahama w wersji krótszej (dopiero od przymierza w Rdz 17), niż przekazuje ją tekst masorecki BHS. Konkludując, ks. Basiuk podkreślił, iż gdyby faktycznie
wersja kanoniczna historii Abrahama była poszerzeniem jej qumrańskiego odpowiednika,
to wskazywałoby to, że w czasach Qumran nie było jeszcze ostatecznej redakcji Księgi
Rodzaju lub że przynajmniej obok wersji dłuższej istniał czytany wariant krótszy. Fakt
ten poddawałby w wątpliwość ustalenie zakończenia redakcji Pięcioksięgu na wiek V–VI
przed Chr. W zakończeniu prelegent podkreślił, iż wszystkie wnioski są hipotezami wymagającymi dalszych badań.
Blok obu sesji dopołudniowych zakończyło uroczyste wręczenie dwóch Ksiąg Pamiątkowych: ku czci bp. prof. dr. hab. Zbigniewa Kiernikowskiego i ks. prof. dr. hab.
Waldemara Chrostowskiego. Laudacje na cześć obu biblistów wygłosił wiceprzewodniczący SBP ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk. Następnie na schodach Kurii Metropolitalnej wykonano pamiątkową fotografię wszystkich obecnych na sympozjum biblistów
polskich.
W przerwie między obradami uczestnicy sympozjum mieli okazję nawiedzić archikatedrę katowicką oraz zwiedzić Muzeum Archidiecezjalne. Udano się także pod Krzyż-Pomnik Poległych Górników Kopalni „Wujek”, gdzie złożono wieńce. Modlitwę za zamordowanych dziewięciu górników oraz ich rodziny poprowadził ks. prof. dr hab. Józef
Kozyra. Bibliści zwiedzili także Izbę Pamięci poświęconą pacyfikacji kopalni „Wujek”,
którą opiekują się emerytowani górnicy – uczestnicy strajku z grudnia 1981 roku.
Trzecia sesja sympozjum odbyła się pod przewodnictwem ks. prof. dr. hab. Józefa
Kozyry. Obejmowała dwa wystąpienia: referat ks. dr. Wojciecha Węgrzyniaka (UPJPII):
Wyzwania współczesnej biblistyki na przykładzie Ps 14. oraz referat prof. dr. hab. Adama
Linsenbartha (IGiK Warszawa): Rozwój światowej kartografii biblijnej w okresie od XV
do XIX wieku.
Sprawozdanie z 49. Sympozjum Biblistów Polskich
649
Referat ks. Węgrzyniaka składał się z pięciu części, odpowiadających poszczególnym
problemom i wyzwaniom współczesnej biblistyki, ukazanym na podstawie badań nad
Ps 14. Pierwszą kwestią poruszoną w przedłożeniu był problem ustalenia tekstu biblijnego.
Prelegent zwrócił uwagę, że obecnie przyjmowany tekst Ps 14 jest krótszy o pięć wersetów
od wersji, która była uznawana przez 1900 lat oraz komentowana przez Ojców Kościoła
i egzegetów. Według ks. Węgrzyniaka, powyższy problem Ps 14 jest sygnałem, iż kwestia
tekstu Pisma św. wymaga głębszych studiów i bardziej precyzyjnego opracowania. Drugą
podjętą w referacie kwestią, był problem, który ks. Wegrzyniak określił jako „napięcie
między argumentem a autorytetem”. Studiując kompozycję Ps 14, zauważył, że w literaturze znajduje się co najmniej trzynaście różnych jego struktur i podziałów, które w większości dokonane są bez żadnego uzasadnienia. Biblista zasugerował, by zmienić myślenie
na bardziej krytyczne i nie mówić o hipotezach, przytaczając tylko nazwiska osób, które
je wspierają, ale nie argumentują. Podkreślił, że argumentem powinien być zawsze argument, a nie nazwisko. Jako trzecią sprawę, która może stanowić wyzwanie dla każdego biblisty, prelegent przedstawił problem odtwórczości i powracania w publikacjach do wciąż
tych samych wątków. Prelegent zaproponował, by organizować raz do roku sympozjum
biblijne poświęcone wyłącznie nowym teoriom, hipotezom i argumentom, które to referowano by w zwięzłym czasie pięciu minut. Takie spotkania pozwalałyby zorientować się,
co nowego dzieje się w biblistyce. Kolejnym wyzwaniem, jakie zasygnalizował w referacie prelegent, jest aktualizacja tekstu biblijnego – łączenie wyników żmudnej pracy egzegetycznej z potrzebami człowieka. W temacie aktualizacji ks. Węgrzyniak przedstawił
sugestię, by otworzyć serię monografii, które byłyby odpowiedzią na aktualne problemy
społeczno-polityczne. W ostatniej części wystąpienia prelegent podzielił się swoim przekonaniem o konieczności budowania i szukania hermeneutyki chrystologicznej.
Drugie wystąpienie tej sesji, referat dotyczący rozwoju światowej kartografii biblijnej
w okresie od XV do XIX w., było połączone z prezentacją slajdów przedstawiających mapy
Ziemi Świętej. Linsenbarth przedstawił i omówił główne rodzaje map biblijnych. Prezentacja kilkudziesięciu map biblijnych pokazała ewolucję w przedstawianiu terenów biblijnych
od bardzo schematycznych do coraz to wierniejszych i bardziej szczegółowych.
Drugi dzień sympozjum rozpoczęto od Mszy św. sprawowanej w kaplicy WŚSD pod
przewodnictwem bp. Zbigniewa Kiernikowskiego z diecezji siedleckiej. W homilii biskup
podkreślił, że Słowo Boże jest tym czynnikiem w życiu człowieka, które wyrywa go ze
stabilizacji egoizmu dla budowania świątyni Pana, którą jest dziś żywa wspólnota wierzących.
Czwarta sesja sympozjum została poprowadzona przez ks. dr. hab. Stefana Szymika
(INB KUL). W sesji tej ks. prof. dr hab. Waldemar Rakocy (INB KUL) przedstawił referat: Geneza Prawa Mojżeszowego według teologii Pawłowej, a dr Beata Urbanek (UŚ)
zaprezentowała komunikat: Idea przymierza w mowie Jezusa o pasterzu, bramie i owcach
(J 10,1-18.26-29).
Przedmiotem wystąpienia ks. Rakocego był fragment z Listu do Galatów mówiący
o zarządzeniu Prawa przez aniołów (Ga 3,19). Referat składał się z dwóch części: analizy
filologiczno-semantycznej sformułowania o` no,moj diatagei.j diV avgge,lwn oraz analizy
kontekstu teologicznego tego wyrażenia. Ks. Rakocy najpierw ustalił znaczenie wyrażenia o` no,moj diatagei.j diV avgge,lwn – Prawo zarządzone przez aniołów (a właściwie
przez jednego z nich). W dalszej części wystąpienia biblista ukazał rozumienie analizowanego wyrażenia w kontekście Pawłowej teologii Prawa, która nawiązuje do przymierzy z Abrahamem i na Synaju. Prelegent podkreślił, że Paweł widział przewagę przymierza z Abrahamem, kiedy to Bóg bezwarunkowo i nieodwołalnie w sposób bezpośredni
obiecał Potomka (Chrystusa), nad przymierzem synajskim, gdy Bóg przez pośredników
(aniołów i Mojżesza) przekazał Prawo, od którego zachowania uzależnione zostało
650
Ks. Tomasz Kusz
błogosławieństwo. W swoim nauczaniu Paweł wykorzystał fakt, że w przeciwieństwie do
bezpośredniej obietnicy Potomka, Prawo nie pochodzi wprost od Boga. Następnie prelegent skomentował słowa Apostoła, który zapisy Starego Przymierza określił jako „bezsilne i nędzne żywioły świata” (Ga 4,1-9). Podkreślił, iż Paweł nie stwierdził, że Prawo
Mojżeszowe i moce kosmiczne są ze sobą tożsame, ale że są sobie podobne w bezsilności
wobec pojednania z Bogiem i zbawienia człowieka. Dlatego też, jak pokazał to na przykładach ks. Rakocy, Paweł nie powiedział ani razu o Prawie, że jest doskonałe. Przywołując opinie uczonych, widzących trudność w pogodzeniu świętości Prawa z jego całkowitą
bezsilnością w obdarzaniu pełnią życia oraz podkreślających niekonsekwencję, iż to, co
boskie nie ma boskiej mocy, którą winno posiadać, prelegent wykazał, że owe napięcie
można przezwyciężyć, uwzględniając rolę aniołów w przekazaniu Prawa. Według Apostoła, Prawo jest dobrem zarządzonym przez aniołów (pośredników) i dlatego nieskutecznym w nawiązywaniu zbawczej relacji z Bogiem. Pełniąc jedynie rolę służebną, nie
może warunkować obietnicy Potomka i przystępu do wysłużonych przez niego owoców
zbawienia. Biblista ukazał też konsekwencje dla judaizmu i chrześcijaństwa, wynikające
z tak rozumianej idei Prawa Mojżeszowego.
Komunikat dr Beaty Urbanek dotyczył idei przymierza w mowie Jezusa o pasterzu,
bramie i owcach (J 10,1-18.26-29). Wystąpienie składało się z czterech części. Na początku prelegentka przedstawiła ogólnie zarys biblijnej idei przymierza i zwróciła uwagę na
brak terminu diaqhkh , (przymierze) w Ewangelii wg św. Jana. Następnie wskazała na
Janowe teksty, w których motyw przymierza jest zauważalny: prolog (J 1,1-18), aluzje do
małżeństwa (J 2,1-11; 3,29) i mowy pożegnalne (J 13–17). Trzecią część komunikatu stanowiła analiza egzegetyczna i literacka mowy Jezusa (J 10,1-18.26-29). Urbanek zwróciła
szczególną na terminy: pasterz, owczarnia/dziedziniec, brama i znać. W ostatniej części
komunikatu prelegentka wykazała istnienie idei przymierza w J 10,1-18.26-29, którą wyraża metafora pasterza i owiec (oparta na Ez 34, gdzie pojawia się przymierze pokoju) oraz
myśl o poznaniu w J 10 (nawiązująca do nowego przymierza z Jr 31).
Piątej, ostatniej sesji sympozjum przewodniczył ks. prof. dr hab. Roman Bartnicki
(UKSW). W czasie tej sesji ks. dr hab. Krzysztof Bardski (UKSW) wygłosił referat: Od
obrazu biblijnego do kontemplacji tajemnic wiary, a o. dr Bernard Arndt (WSD Wrocław)
przedstawił komunikat: Najnowsze (tegoroczne) odkrycia archeologiczne w Magdali.
Ks. Bardski rozpoczął swoje wystąpienie, dotyczące alegoryczno-symbolicznej lektury Biblii, od zobrazowania tematu referatu na bazie tekstu przedstawiającego opis lektyki
króla Salomona (Pnp 3,6-11). Prelegent ukazał najpierw rezultat egzegezy tego fragmentu, opierając się na metodzie historyczno-krytycznej (lektyka ślubna niesiona w procesji, w której król przybywa do Jerozolimy), a następnie sposób odczytania tego tekstu
w tradycji Kościoła (obraz Kościoła przemierzającego czas, w którym znajduje się Chrystus Król, lub obraz Matki Najświętszej, która w swym łonie przyniosła Jezusa światu,
albo krzyż święty dźwigający ciało Jezusa czy też wywyższenie Jezusa po prawicy Ojca,
a nawet Pismo św., przez które Chrystus przychodzi do człowieka). Następnie ks. Bardski
przedstawił itinerarium hermeneutyczne duchowej interpretacji Pisma św. oraz omówił
materialny przedmiot badań nad opisanym zjawiskiem (świadectwa starożytne i średniowieczne). Jako narzędzie badawcze biblista wskazał semiotyczną teorię symbolu literackiego. Zwrócił uwagę, iż w dokumentach Kościoła i pracach nad Biblią termin: symbol,
ze względu na swe negatywne znaczenie, łączone w potocznym myśleniu z czymś, co nie
jest prawdziwe, pojawia się rzadko. Biblista mocno zaakcentował to, że tekst biblijny jak
najbardziej posiada znaczenie dosłowne, historyczne, natomiast znaczenie symboliczne
jest tym, co zostało „nadbudowane” na nim na przestrzeni wieków poprzez ciągłe jego
relektury. Kolejnym punktem wystąpienia było ogólne przedstawienie noematyki.
Sprawozdanie z 49. Sympozjum Biblistów Polskich
651
Ks. Bardski zauważył, iż współcześnie odchodzi się od, używanego w starożytności i średniowieczu, terminu: sens duchowy na rzecz określeń: sens ponaddosłowny, sens metaegzegetyczny, sens progresywny czy też sens symboliczno-alegoryczny. Biblista uzasadnił
też aktualność interpretacji Pisma św. metodą alegoryczno-symboliczną, odwołując się
do dokumentów Kościoła (DV 12; KKK 117; VD 37) i kontekstu ponowoczesności (dziś
człowiek bardziej żyje w świecie obrazu, niż tekstu, wizualizacja bardziej przemawia).
Na koniec prelegent wskazał trzy problemy dyskusyjne: kwestia statusu teologicznego
interpretacji symboliczno-alegorycznej, dystans kulturowy względem świadectw starożytnych i średniowiecznych oraz niebezpieczeństwo dowolności interpretacji symboliczno-alegorycznej.
Komunikat o. Arndta dotyczył wykopalisk w Magdali nad jeziorem Genezaret. Prelegent zreferował stan trwających tam jeszcze prac archeologicznych, w których sam
uczestniczył i zaprezentował niepublikowane zdjęcia. Obecnie wykopaliska w Magdali
prowadzi o. Stefano de Luca. Tegoroczne prace zaowocowały odnalezieniem miejskich
latryn oraz rozległego kamiennego nabrzeża z czasów rzymskich wraz z urządzeniami
portowymi – polerami. Prelegent opowiedział też o własnym wkładzie w prace archeologiczne – rekonstrukcji hasmonejskiego dzbana typu pitos, przeznaczonego do magazynowania oliwy bądź zboża.
Po ostatniej sesji przewodniczący SBP dokonał podsumowania całego sympozjum.
Podkreślił, iż tegoroczne sympozjum było prawdziwą naukową debatą, od strony merytorycznej bardzo interesującą. W imieniu Zarządu SBP podziękował gospodarzowi
abp. Damianowi Zimoniowi oraz organizatorom – śląskim biblistom za trud przygotowania i perfekcyjnego przeprowadzenia sympozjum oraz zaprosił wszystkich na przyszłoroczne 50. Jubileuszowe Sympozjum Biblistów Polskich do Warszawy (18–20 września
2012), połączone z dziękczynną pielgrzymką do Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej w Wilnie (21–22 września 2012).
Załącznik 1
Jej Magnificencja
Prof. dr hab. Katarzyna Chałasińska-Macukow
Rektor Uniwersytetu Warszawskiego
Zebrani w Katowicach na VIII Walnym Zebraniu i 49. Sympozjum Biblistów Polskich,
wyrażamy głębokie zaniepokojenie i oburzenie deklaracją dr hab. Magdaleny Środy, nauczyciela akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego, która w nawiązaniu do haniebnego wyczynu Adama Darskiego, ps. Holocausto vel Nergal, publicznie obwieściła: „Też
mam ochotę podrzeć Biblię”.
Jesteśmy gremium zatwierdzonym przez Konferencję Episkopatu Polski, którego celem jest pogłębianie znajomości Pisma Świętego przez badania naukowe i rozpowszechnianie Słowa Bożego w duchu II Soboru Watykańskiego. Stowarzyszenie Biblistów Polskich tworzy 80 samodzielnych pracowników naukowych, 161 doktorów oraz 37 osób ze
stopniem licencjata teologii – łącznie 278 osób. Są wśród nas pracownicy wielu polskich
wyższych uczelni i wykładowcy wyższych seminariów duchownych.
Doktor hab. Magdalena Środa wielokrotnie i w niewybredny sposób dawała wyraz
swej wrogości wobec Kościoła oraz wiary i moralności chrześcijańskiej. Jednak tym
razem jej słowa zbyt daleko wykraczają poza ramy fundamentalnej przyzwoitości. Oto
nauczyciel akademicki deklaruje gotowość podarcia Pisma Świętego, przyłączając się
652
Ks. Tomasz Kusz
do wydłużania pasma nieszczęść i prześladowań wierzących, do jakich posuwali się komuniści i narodowi socjaliści. Odnosząc się z pogardą do Boga, niszczyli księgi święte, by
jeszcze bardziej upokorzyć Jego wyznawców.
Oczekujemy zajęcia właściwego stanowiska Władz Uniwersytetu Warszawskiego
w tej bulwersującej sprawie.
Za Walne Zebranie i Zarząd SBP
ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski
Przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich
Katowice, 20 września 2011 r.
Załącznik 2 Szanowny Pan
Juliusz Braun
Prezes Zarządu Spółki Telewizja Polska S.A.
Warszawa
Zebrani w Katowicach na VIII Walnym Zebraniu i 49. Sympozjum Biblistów Polskich
przyłączamy się do powszechnego oburzenia, które znalazło wyraz w pisemnych, a daleko bardziej w niepisanych protestach, wyrażając stanowczy sprzeciw wobec zatrudnienia
w programie „The Voice of Poland” Adama Darskiego, ps. Holocausto vel Nergal.
Jesteśmy gremium zatwierdzonym przez Konferencję Episkopatu Polski, którego celem jest pogłębianie znajomości Pisma Świętego przez badania naukowe i rozpowszechnianie Słowa Bożego w duchu II Soboru Watykańskiego. Stowarzyszenie Biblistów
Polskich tworzy 80 samodzielnych pracowników naukowych, profesorów i doktorów habilitowanych, a także 161 doktorów oraz 37 osób ze stopniem licencjata teologii – łącznie
278 osób.
Z niedowierzaniem i zażenowaniem reagujemy na wyjaśnienia, jakich udzieliła Joanna Stępień-Rogalińska, rzeczniczka TVP, a następnie Dyrekcja Programu 2 Telewizji
Polskiej SA. Są one karkołomną próbą usprawiedliwienia zatrudnienia skandalizującego satanisty w telewizji publicznej oraz ukrywania winnych za to poważne i skutkujące bolesnymi konsekwencjami nadużycie zaufania społecznego. Uznajemy za haniebne,
by w Polsce, która z takim trudem i przy decydującym wkładzie ludzi wierzących w Boga
i wyznających wartości chrześcijańskie wybiła się na niepodległość, promowano i za publiczne pieniądze opłacano osobę, która – bez żadnych skrupułów oraz w sposób nasuwający najgorsze i najbardziej mroczne skojarzenia – posuwa się do profanowania ksiąg
świętych wyznawców judaizmu i chrześcijan.
Domagamy się szacunku dla tożsamości i wrażliwości milionów katolików. Biblia jest
bezcennym Słowem Bożym oraz najważniejszym pomnikiem ludzkiej wiary i kultury.
Za Walne Zebranie i Zarząd SBP
ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski
Przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich
Katowice, 20 września 2011 r.
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 44,2 (2011), s. 653–656
Ks. Łukasz Gaweł
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Teologiczny
VII Zjazd Stowarzyszenia Teologów Fundamentalnych w Polsce
– „Apologia Kościoła dziś”
(Gdańsk, 21–23 września 2011 r.)
W dniach 21–23 września 2011 roku odbył się VII Zjazd Stowarzyszenia Teologów
Fundamentalnych w Polsce. Członkowie stowarzyszenia spotkali się tym razem w gościnnym Gdańsku. Miejscem ich obrad była Aula Jana Pawła II, położona w bezpośrednim
sąsiedztwie katedry oliwskiej. Części naukowej zjazdu towarzyszyła codzienna Eucharystia, nie zabrakło też czasu na zwiedzenie najcenniejszych zabytków miasta.
Sympozjum naukowe zapoczątkowano w czwartek 22 września. Otworzył je – słowem powitania i wprowadzenia w tematykę obrad – przewodniczący stowarzyszenia
ks. prof. dr hab. Marian Rusecki. Podkreślił on nieustanną potrzebę apologii Kościoła,
również w aktualnym kontekście kulturowym. Wręczył też członkostwo honorowe stowarzyszenia ks. abp. Sławojowi Leszkowi Głódziowi, metropolicie gdańskiemu. Następnie
przedstawiono sylwetkę zmarłego prof. dr. hab. Zygmunta Pawłowicza, gdańskiego biskupa pomocniczego oraz wieloletniego członka stowarzyszenia. Prezentacji jego biografii
oraz dorobku naukowego podjął się ks. dr Filip Krauze. Jako główne pola zainteresowań
zmarłego pasterza i teologa wskazał on: antropologię, chrystologię, eklezjologię i historię
Kościoła.
Pierwszą sesję obrad poprowadził ks. prof. dr hab. Henryk Seweryniak. Jako kryterium porządkującego kolejność referatów użyto klucza geograficznego. Sytuację Kościoła
w Afryce przedstawił ks. prof. dr hab. Jarosław Różański. W swym wystąpieniu przedstawił on wyzwania dotyczące sposobu wyrażania i przekazywania wiary chrześcijańskiej
w wielokulturowych realiach Afryki. Ten prężnie rozwijający się Kościół – posiadający już dobrze zorganizowane struktury, większość rodzimego episkopatu i cieszący się
dynamicznym wzrostem liczby powołań kapłańskich – nie jest jednak wolny od problemów. Wśród nich wymienić należy: słabe zaangażowanie mężczyzn w życie religijne,
małą ilość błogosławionych małżeństw chrześcijańskich, częsty brak inkulturacji w procesie formacji miejscowych kandydatów do kapłaństwa, problemy natury ekonomicznej
wielu jednostek administracyjnych Kościoła, zbyt słabą znajomość języków i dialektów
poszczególnych regionów Afryki wśród misjonarzy europejskiego pochodzenia. Prelegent postulował też, aby zarówno na poziomie pracy ewangelizacyjno-duszpasterskiej,
jak i w uprawianiu teologii katolickiej poszukiwać możliwości intensywniejszego dialogu
z kulturą lokalną oraz dbać o silniejsze zakorzenienie w niej całości życia Kościoła.
Ks. dr Konrad Keler (SVD) wygłosił referat na temat apologii Kościoła we współczesnej Azji. To miejsce występowania olbrzymiego bogactwa filozofii, religii i wierzeń,
wśród których przychodzi żyć wyznawcom Chrystusa. Stąd właśnie można by postrzegać
apologię Kościoła – proponował relator – jako świadome i zaangażowane poszukiwanie
654
Ks. Łukasz Gaweł
chrześcijańskiej tożsamości wśród zróżnicowanego kontekstu kulturowego. W mentalności azjatyckiej religijność i kultura są ze sobą nierozerwalnie złączone: religia jest drogą
życia. Pamiętać należy, że tamtejsze pojmowanie osoby ludzkiej – jej relacji do społeczności i do całego wszechświata – diametralnie różni się od europejskich schematów. Same
pojęcia: „Bóg (osobowy)”, „objawienie”, „prawda” bywają niezrozumiałe lub interpretowane inaczej niż w zachodnim świecie. Chrześcijaństwo w Azji boryka się także z problemem ubóstwa, podyktowanym nierzadko specyficzną organizacją życia społecznego.
Z tego też względu, trudno – w wielu azjatyckich państwach – o tworzenie hierarchicznej
struktury Kościoła zachowującej suwerenność wobec władzy państwowej. Teologia służąca skutecznej apologii powinna zatem – zdaniem prelegenta – pozostawać wierna swej
wielowiekowej tradycji, ale i cechować się otwartością na to, co odmienne, na to, co stanowi dziedzictwo kulturowe lokalnej wspólnoty wierzących. Kończąc swe wystąpienie,
ks. dr Konrad Keler podkreślił potrzebę inkulturacji, dialogu i świadectwa jako istotnych
form apologii azjatyckiego Kościoła, który potrzebuje modlitwy, wsparcia i zaufania ze
strony Kościoła powszechnego.
Apologia Kościoła we współczesnej Ameryce Łacińskiej – to temat wystąpienia
ks. dr. Andrzeja Pietrzaka (SVD). Wśród mocnych stron tegoż Kościoła, referent wymienił: prężność życia eklezjalnego oraz silny udział w nim osób świeckich, wspólnotowy
model egzystencji chrześcijańskiej, krytyczną rolę Kościoła i teologii wobec patologii
i problemów życia społeczno-politycznego, niski stopień prozelityzmu i agresji wobec
innych wspólnot wyznaniowych, nastawienie na dialog oraz wspieranie ruchów wolnościowych i kulturotwórczych. A oto słabsze aspekty omawianego Kościoła: konflikt wewnętrzny co do sposobu organizacji życia chrześcijańskiego w realiach Ameryki Łacińskiej, wybiórcze przyjmowanie nauczania Soboru Watykańskiego II, stosunkowo łatwa
utrata wyznawców na rzecz innych religii, poważne luki w formacji religijnej katolickich
liderów, pojawiające się tendencje do synkretycznego postrzegania wiary i brak apologii
wobec tego zjawiska oraz nikła moc ewangelizacyjna w środowiskach wielkich skupisk
miejskich. Jako szanse i perspektywy na przyszłość, wskazano: olbrzymi potencjał ludzki, dialog ze wspólnotami pochodzenia protestanckiego, możliwość propagowania judeochrześcijańskiej wizji czasu, budowanie ideału społeczeństwa opartego na wartościach
chrześcijańskich, potrzebę poświęcenia większej uwagi aspiracjom, niepokojom i rzeczywistym problemom współczesnego człowieka żyjącego w tamtej części świata. Owocnej
apologii Kościoła mogłoby także służyć uwzględnienie – kiedy to możliwe – różnorodności i pluralizmu tak w życiu chrześcijańskim, jak i w studium teologii. Nieodzownym
wydaje się też stały wysiłek misyjny i ewangelizacyjny całej wspólnoty wierzących.
Pierwszy dzień obrad uzupełniony został dyskusją oraz możliwością nabycia najnowszych publikacji z dziedziny teologii fundamentalnej. „Wieczorne teologów rozmowy”
pozwoliły ośrodkom naukowo-dydaktycznym – zajmującym się „fundamentalną” w naszym kraju – na zaprezentowanie ich aktualnej działalności i ostatnich osiągnięć.
Kolejny dzień sympozjum zainaugurowano wykładem ks. prof. dr. hab. Jana Perszona, na temat: Apologia Kościoła we współczesnej Ameryce Północnej. Szczególnie cenne
wydają się jego uwagi natury historycznej, dotyczące etapów rozwoju Kościoła w Stanach
Zjednoczonych Ameryki Północnej: w XIX wieku, w czasie Soboru Watykańskiego II,
w okresie publikacji encykliki Humanae vitae, a także w dobie bezprecedensowej agresji
wobec Kościoła związanej ze skandalem pedofilii. Ostatnie dziesięciolecia to także niełatwy czas, naznaczony walką frakcji „postępowej” i „konserwatywnej” w łonie samego
Kościoła katolickiego. Jako jego autentycznych apologetów, zdaniem prelegenta, wskazać
należy: Jana Pawła II i Benedykta XVI. Warto też wspomnieć – w tym kontekście – projekt
chrześcijańskich neokonserwatystów, poszukujących wiarygodnej, adekwatnej metody
VII Zjazd Stowarzyszenia Teologów Fundamentalnych w Polsce
655
przekazywania tradycji Kościoła we współczesnym świecie. Starają się oni aktywnie
uczestniczyć w debacie publicznej na temat chrześcijańskich fundamentów życia społecznego oraz promują obecność osób wierzących w świecie szeroko pojętej kultury. Chodzi
im o rodzaj „reewangelizacji” katolików oraz o wyjście z Dobrą Nowiną do wszystkich
poszukujących prawdy. Propagują oni tworzenie prawdziwie chrześcijańskiej społeczności, alternatywnej wobec propozycji achrześcijańskiego państwa.
Następnie ks. mgr Tomasz Trafny z Papieskiej Rady ds. Kultury przedstawił wystąpienie zatytułowane: Apologia Kościoła w dzisiejszej Europie Zachodniej. W swej wypowiedzi prelegent skupił się na zjawisku „wewnętrznej krytyki”, jaką podnosi się wobec życia
zachodniego Kościoła. Wymienił między innymi: (a) silną polaryzację współczesnego
Kościoła w Europie Zachodniej na „neokonserwatystów” i „liberałów”; (b) fakt, iż Europa
Zachodnia wydaje się być zmęczona chrześcijaństwem. Nie dostrzegając już w nim holistycznej wizji świata i podstawy całościowego światopoglądu, ochrzczeni uciekają często w kierunku filozofii orientalnych i sekt; (c) brak poczucia wyjątkowości, unikalności
w łonie samej wspólnoty Kościoła. Należałoby na nowo ją odkryć i zaproponować światu.
Nie powinniśmy postrzegać siebie samych jako jednej z wielu opcji religijnych, lecz być
odważnymi świadkami zbawienia ofiarowanego ludzkości w Jezusie Chrystusie; (d) konformizm ludzi wierzących, który ogranicza ich „profetyczność”. Zbyt rzadko jesteśmy
znakiem sprzeciwu wobec zła lub wobec ataku skierowanego na chrześcijańskie wartości;
(e) traktowanie odejścia od doktryny katolickiej jako znaku otwartości, gotowości na nowe
wyzwania; (f) widzenie Kościoła jako instytucji czysto „pomocowej”, humanitarnej. To
swego rodzaju „filantropia ewangeliczna”, proponowana zamiast zaangażowania ewangelizacyjnego; (g) problem komunikacji, języka współczesnego Kościoła. Dotyczy on wielu
obszarów życia chrześcijańskiego: magisterium, dyskursu teologicznego, komunikacji
pastoralnej. Chodziłoby głównie o poprawienie wartości merytorycznej i zrozumiałości
języka wiary, a także zadbanie o zdolność do komunikacji pozytywnej; (h) słabe świadectwo życia religijnego kleru. Kapłan winien jawić się wobec wspólnoty jako autentyczny
świadek wiary, nie jako urzędnik o limitowanym czasie pracy; (i) mocne postawienie
na rozwój nowych ruchów kościelnych – bez zapewnienia im asystencji duszpasterskiej
niesie niebezpieczeństwo degeneracji lokalnej wspólnoty wierzących. Prelegent zakończył swe interesujące przedłożenie opisem trudności i krytyk, dotyczących relacji Kurii
Rzymskiej z Kościołami lokalnymi. Chodziło między innymi o silny „eurocentryzm”
współczesnego Kościoła, sposób prowadzenia sprawy Kościoła narodowego w Chinach
i dialog ze światem nauk przyrodniczych.
Kolejny wykład dotyczył apologii Kościoła w dzisiejszej Europie Środkowo-Wschodniej. Wygłosił go ks. dr Piotr Rossa. Skupił się on na aktualnej sytuacji Kościoła – podstawowych zagrożeniach oraz propozycjach działań o naturze apologetycznej – w następujących krajach: Czechy, Słowacja, Węgry, Niemcy, Białoruś, Ukraina, Litwa, Łotwa,
Estonia oraz Polska. Poruszono też kwestię miejsca Kościoła i chrześcijańskich wartości
w jednoczącej się Europie. Wszystkie kraje europejskie wyrastają bowiem z korzenia tradycji chrześcijańskiej. Podkreślał to wielokrotnie sam Jan Paweł II, jak i posynodalna
adhortacja Ecclesia in Europa. Nie powinny więc wywoływać zdziwienia: starania o odwołanie do Boga w preambule Konstytucji Europejskiej, postrzeganie chrześcijaństwa
jako siły jednoczącej, konsolidującej Europę Zachodnią i Wschodnią czy propagowanie
kultury inspirującej się wartościami chrześcijańskimi, broniącej godności każdego człowieka. Podstawą jednoczenia się Europy była – i ciągle być powinna – droga świętości
i świadectwa, stąd patroni Europy pochodzący z różnych jej zakątków. Troska o wiarygodność Kościoła, jego relacja do współczesnego świata – zdaniem prelegenta – winny opierać się na schemacie: hermeneutyka, świadectwo, apologia. Sam zaś Kościół jest
656
Ks. Łukasz Gaweł
powołany, by ciągle pogłębiać świadomość swej wyjątkowej tożsamości – jest on bowiem
miejscem żywej obecności Chrystusa, jego zbawczego działania, a nie rzeczywistością
czysto socjologiczną.
Obrady gdańskiego zjazdu teologów zostały następnie uzupełnione dwoma komunikatami. Pierwszy z nich – dotyczący apologii Kościoła w nauczaniu Jana Pawła II – wygłosił ks. prof. dr hab. Krzysztof Kaucha. Wskazał on na następujące elementy apologii
– rozumianej jako obrona, wyjaśnianie chrześcijaństwa – w nauczaniu i życiu Papieża
Polaka: (a) reakcja na niewłaściwe interpretowanie prawd wiary chrześcijańskiej; (b) niestrudzone stanie na straży wymiaru moralno-etycznego życia ludzkiego, na przykład:
proponowanie chrześcijańskiej teologii ciała i małżeństwa, wobec krytyki nauczania Kościoła na temat moralności seksualnej; (c) odważne wyjaśnianie wątpliwości co do obecności Boga – który jest miłością – w świecie tak silnie naznaczonym złem i cierpieniem;
(d) obrona wobec prób kwestionowania prawa do zabierania głosu – przez chrześcijan,
przez Kościół – w przestrzeni publicznej; (e) piętnowanie braku odwagi Kościoła w reagowaniu na zło, na niewłaściwe tendencje społeczne. Jan Paweł II był też zapalonym głosicielem: objawionej antropologii, potrzeby dawania świadectwa wiary, nakazu opierania
się hedonizmowi, wezwania do aktywnego promowania wartości chrześcijańskich. Nie
bał się on podejmowania trudnych kwestii historycznych, starając się zawsze uwypuklać
pozytywną rolę chrześcijaństwa w dziejach świata. Przyjmował uzasadnione krytyki
i potrafił przepraszać za ciemne karty historii Kościoła. Słabszym elementem tego wielkiego pontyfikatu wydaje się być – jak zauważył prelegent – brak jasnej i jednoznacznej
apologii wobec błędów popełnianych przez dostojników kościelnych.
Ostatnim wystąpieniem sympozjum był komunikat wygłoszony przez ks. prof. dr. hab.
Jerzego Cudę. Nosił on tytuł: Eklezjo-logika problematyki globalnej solidarności. Kontekst kulturowy, w jakim przychodzi żyć człowiekowi XXI wieku, cechuje się fragmentarycznością ujęć tak istotnych kwestii, jak: ostateczny sens ludzkiej egzystencji, możliwość
budowania ogólnoludzkiej wspólnoty, istnienie stałych horyzontów interpretacji całej rzeczywistości. Dominuje poczucie wszechobecnej „tymczasowości”: prawie przestaje się
już stawiać pytania o prawdziwą tożsamość człowieka, o ostateczny sens historycznej wędrówki całej ludzkości. Wobec powyższych zjawisk, wydaje się koniecznością pilne poszukiwanie społecznych interpretacji ludzkiej tożsamości, w myśl maksymy: nie ma ludzkości
bez solidarności. Chodziłoby tu o solidarność cechującą się powszechnością i trwałością.
Zanikanie bowiem solidarności – w przypadku osoby ludzkiej, będącej z natury swojej
istotą społeczną – powoduje lęk przed przyszłością. Czysto „ludzkie” próby budowania
globalnej solidarności noszą jednak znamiona aporyczności. Potrzebna jest tu interwencja
„z zewnątrz”, przemowa Boga, który zechciał zamieszkać w historii. Jedynie rozumnowolne przyjęcie treści owej przemowy, pozwala na zrealizowanie objawionej tożsamości
człowieka. Bóg zaś – będący „Solidarnością Osób” – jawi się jako „Model”, na którego
obraz winna tworzyć się międzyludzka solidarność. To w Jezusie Chrystusie – dzięki misji
Jego Kościoła – następuje zjednoczenie wszystkiego: dokończenie historycznej antropogenezy, która bez Niego pozostaje otwarta. Tak więc pytanie o możliwość budowania globalnej solidarności, otrzymuje pozytywną odpowiedź na gruncie eklezjo-logiki.
VII Zjazd Stowarzyszenia Teologów Fundamentalnych w Polsce zakończył się słowami
podziękowania skierowanymi przez ks. prof. dr. hab. Mariana Ruseckiego do wszystkich
organizatorów, prelegentów i uczestników spotkania. Tematyka apologii współczesnego
Kościoła – tak szeroka i wieloaspektowa – wymagałaby z pewnością dalszego pogłębienia
i doprecyzowania. W jakimś stopniu zadośćuczyni temu postulatowi publikacja kompletnych akt sympozjum. Obrady zakończono komunikatem, iż przyszłoroczny zjazd stowarzyszenia odbędzie się w Bydgoszczy.