Glazurowana marsylka na Ratuszu

DACHY
Glazurowana marsylka
na Ratuszu
Przy ważnym węźle komunikacyjnym Gdańska zwanym popularnie
Huciskiem, wznosi się okazały neorenesansowy budynek. Powstał
on w latach 1898-1901 w miejscu, gdzie kiedyś znajdowały
się XVII-wieczne fortyfikacje. Dwu- i trzykondygnacyjna bryła
budynku zwieńczona jest wysokim i stromym dwuspadowym
dachem o drewnianej konstrukcji płatwiowo-kleszczowej, w części
wieszarowej. W płaszczyznach dachowych umieszczone są liczne
dekoracyjne lukarny.
P
oczątkowo w tym potężnym gmachu mie-
Nowy Ratusz w Gdańsku z nowym dachem.
Konserwatorzy są przekonani, że po tym
remoncie dach wytrzyma kolejne 100 lat
ściła się komenda XVII Okręgu Korpusu
Armijnego. Od 12 lutego 1920 roku, aż do
czasów II wojny światowej stał się siedzibą wysokich
komisarzy Ligi Narodów, którzy urzędowali w Wolnym Mieście Gdańsku na mocy postanowień traktatu wersalskiego z 1919 roku. Działania drugiej wojny
światowej nie poczyniły większych szkód w budynku
komendy. W połowie lat 50-tych była tu siedziba Klubu
Studentów Wybrzeża „Żak”, a od grudnia 2000 roku
budynek stanowi siedzibę Rady Miasta Gdańska.
Budynek z klasą
Wolnostojący budynek nowego gdańskiego ratusza
(trzeciego z kolei) o kubaturze 15000 m3 i powierzch-
stycznych dla niego materiałów i ze zdobieniami (wyku-
ni użytkowej 2500 m2 wywiera na oglądających duże
sze, portale, obramienia z piaskowca). Elewacje budyn-
wrażenie. Wzniesiono go przeszło 100 lat temu w wio-
ku licowane cegłą mają zróżnicowany charakter. Front
dącym wówczas stylu neorenesansowym z charaktery-
jest symetryczny, w narożach z ryzalitami zwieńczonymi
Nowy Ratusz w Gdańsku, ul. Hucisko
Inwestor: Gmina Miasta Gdańska
Inwestor zastępczy: Dyrekcja Rozbudowy Miasta Gdańska
Projekt: Diogenes Studio Sp. z o.o.
Nadzór konserwatorsko-technologiczny: mgr Wacław Rasnowski
Nadzór architektoniczno- konserwatorski: inż. arch. Jacek Gzowski
Wykonawca generalny: Przedsiębiorstwo Budowlane „INPRO” Sp. z o.o.
Prace budowlane: „INPRO”
Prace dachowe: Przedsiębiorstwo Budowlane Kazimierz Wilk
Konserwacja elewacji: Gdańska Pracownia Konserwatorska L.B. Brzuskiewicz s.c.
Konserwacja wnętrz zabytkowych: Firma Konserwatorska Piotr Białko-Kraków
Realizacja: 1998–2000
55
kiej firmy Ludowici to najbardziej poszukiwany model
dachówki tamtych czasów. Dachówka ta wywodzi się
DACHY
z Francji i jest też nazywana francuską lub wersalską. Na
bazie tego produktu Niemiec Wilhelm Ludowici z Jockgrim w landzie Rheinland-Pfalz (Nadrenia Palatynat)
zaprojektował nowy model dachówki.
Ludowici był jednym z największych pionierów i nowatorów w dziedzinie ceramiki dachowej. Wyrażał
pogląd, iż dachy powinny być w całości ceramiczne. Konsekwencją tego było zapoczątkowanie przez
Stara glazurowana marsylka Z1 na dachu Nowego Ratusza
w Gdańsku leżała 100 lat. Na wewnętrznej stronie dachówki
widoczny jest napis „Ludowici”
niego produkcji kształtek, doskonalenie zakładek oraz
konstruowanie nowych modeli dachówek. O swojej
Z1 pisał: „...chciałem wyprodukować dobrą dachówkę spełniającą wszystkie niezbędne wymagania, które
szczytami. Na osi znajduje się portal główny ujęty w ko-
dachówka musi posiadać. Dążyłem do ulepszenia fal-
lumny podtrzymujące balkon, a przed wejściem rampa
ców w główce dachówki, tak aby dach otrzymał zwię-
ze schodami z piaskowca oraz dwoma kutymi, żelazny-
złe, szczelne pokrycie. Najważniejszym zadaniem
mi kandelabrami. Elewacja południowa wzbogacona
dachówki jest „wyłapanie” deszczowej wody i odpro-
jest ryzalitem zwieńczonym szczytem, a w parterze trój-
wadzenie jej możliwie najkrótszymi drogami. Stało się
osiową werendą z balkonem. W częściach wschodniej
to możliwe dzięki kształtowi Z1. Powierzchnia dachów-
i południowo-zachodniej wykusze zamknięte są hełma-
ki została stworzona z dwóch półokrągłych kanałów,
mi. Elewację zachodnią stanowi kręcona klatka scho-
które biegną przez cały dach i „wchodzą” jeden w dru-
dowa zwieńczona dachem hełmowym.
gi. Aby pomost między kanałami nie był zbyt szeroki,
wzniosłem i zaokrągliłem obydwie ściany kanałów. Tak
Generalny remont
z typowo technicznych potrzeb powstał nowy model
Z1, który został opatentowany 7 maja 1881 r.”.
W wyniku przejęcia budynku Żaka przez Radę
Rok później powstał udoskonalony model Z1 z podwój-
Miasta Gdańska swoje lokum stracił klub studencki.
nymi zakładkami, który stał się przyczynkiem rozwoju
Przystosowanie gmachu dla potrzeb sprawnie funkcjo-
nowoczesnej ceramiki dachowej.
nującego urzędu pochłonęło wiele milionów złotych.
Glazurowana brązowa marsylka Z1 została położona
Były to jednak właściwie wydane pieniądze, a przezna-
na gmachu Komendy XVII Okręgu Korpusu Armijnego
czenie tak reprezentacyjnego budynku na siedzibę Rady
w Gdańsku dokładnie 100 lat temu. Odpowiadało to
Miasta jest jak najbardziej słuszne – twierdzi inspek-
obowiązującym wówczas kanonom „mody architek-
tor nadzoru architektoniczno-konserwatorskiego inż.
tonicznej”, piękne formy dachowe reprezentacyjnych
arch. Jacek Gzowski.
obiektów i kościołów dodatkowo podkreślano glazu-
Remont objął wymianę wszelkich instalacji, dach, ele-
rowaną, często wielobarwną dachówką.
wacje oraz wnętrza. Wszystkie pomieszczenia przystosowano dla potrzeb obrad rady miejskiej, pieczołowicie zrekonstruowano sztukaterie, odnowiono malowidła, wykonano stylizowane meble i żyrandole.
Niezbędne były zmiany wystroju wnętrz.
O dachu starym...
Niezwykle interesujący dla konserwatorów okazał się
dach nowego ratusza. Na głównych połaciach leżała
stuletnia ceramiczna glazurowana marsylka Z1, przełożona i uzupełniona w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku betonową dachówką układaną na zaprawę.
Marsylka Z1 produkcji znanej w całej Europie niemiec-
56
Zaprawa, za pomocą której kładzione były masywne gąsiory, uległa
zniszczeniu
DACHY
Ten sam fragment przed
i po remoncie
...i o dachu nowym
Komisja konserwatorska w Gdańsku podjęła decyzję
o wymianie stuletniej dachówki na budynku byłego
Żaka. Pokrycie dachowe dawno zatraciło swój pierwotny charakter. Upływający czas oraz zanieczyszczenie środowiska spowodowały, że dachówki pokryły się
nieusuwalnym nalotem, a niektóre popękały.
Gdańszczanie przyzwyczaili się do ciemnego dachu.
Był to argument dla konserwatorów, którzy odeszli
od pierwotnego koloru dachówek i na nowe pokrycie wybrali czarną glazurowaną marsylkę firmy von
Müller Dachówki. Faktem zresztą jest, jak twierdzi
Wacław Rasnowski, sprawujący nadzór konserwatorsko-technologiczny, że dach z glazurowanych dachówek oddziałuje za każdym razem inaczej na obserwatora. Zmienia swój kolor w zależności od pory dnia i roku.
Można tu mówić niejako o pewnej kontynuacji – nowe
dachówki von Müller zostały bowiem wyprodukowane z tych samych nadreńskich złóż gliny co dachówki Ludowici. Ponadto współczesna marsylka E 20 tej
firmy jest udoskonaloną wersją marsylki Ludowiciego
z 1882 r. Posiada podwójne zakładki boczne i podwójne zakładki w główce, co zapewnia wyjątkową szczelność pokrycia.
Produkcja glazurowanych dachówek firmy von Müller
Dachówki jest wyjątkowo staranna. Wysuszone
Fragment dachu, na którym widoczna jest stuletnia Ludowici oraz
betonowa odbarwiona dachówka z lat siedemdziesiątych.
57
DACHY
dachówki przejeżdżają przez tunel, w którym natry-
czalną folię zbrojoną. Na nowych łatach rozpoczęto
skuje się szkliwo. Następnie dachówki wypalane są
układanie nowych dachówek. Z głównych połaci zdję-
w specjalnych piecach, gdzie leżą pojedynczo i płasko
to rozsypującą się dachówkę cementową. Dla zacho-
w kasetach szamotowych nie dotykając się wzajem-
wania cennych śladów historycznej ceramiki dacho-
nie. Jest to idealna technika w produkcji dachówek
wej niewielką część dachówek Ludowiciego oraz nie-
glazurowanych i angobowanych. Następnie wypa-
które historyczne gąsiory z zawijasami zdjęto, oczysz-
lone dachówki glazurowane są poddawane specja-
czono i położono na nowo. Proces czyszczenia dachó-
listycznej kontroli. Wyszkoleni pracownicy spraw-
wek przy zastosowaniu kwasu fluorowodorowego
dzają każdą dachówkę osobno. Pukając w dachów-
wlewanego do roztworu metylocelulozy do uzyska-
kę gumowym młoteczkiem, po dźwięku rozpoznają,
nia stężenia 3–4% był dość kosztowny i pracochłonny.
czy szkliwo zostało właściwie zespolone z masą cera-
Niewielka część odzyskanego starego materiału cera-
miczną dachówki.
micznego pozostała na dachu – leży od strony północnej. Pozostałą część dachu pokryto glazurowaną mar-
Konserwacja starych dachówek
sylką E20 firmy von Müller Dachówki. Zastosowano
przeszło 16000 sztuk marsylki połaciowej w czarnej
Prace na dachu rozpoczęto od niewielkich prac zwią-
glazurze, 360 gąsiorów GE 3 oraz 6 sztuk gąsiorów
zanych z więźbą dachową. Wymieniono całą koszówkę
początkowych GRE.
narożnika północno -zachodniego oraz trzy krokwie.
Bezpośrednio na krokwiach położono paroprzepusz-
100-letnie karpiówki
Leżąca na wieżyczkach stara angobowana karpiówka
wieżowa utraciła część angoby, a w niektórych miejscach straciła swoją zwartość. Remontujący dach dekarze próbowali przełożyć i oczyścić stare dachówki, jednak stuletnie karpiówki pękały i stawały się niezdatne do użytku. W końcu konserwatorzy zdecydowali
się na całkowitą wymianę karpiówek jedynie na wieżyczce północnej, znajdującej się nad szybem windowym. Zastosowano tu czarną angobowaną karpiówkę wieżową oraz gąsiory wieżowe produkcji von
Müller Dachówki. Na pozostałych wieżach wymieniono jedynie pojedyncze dachówki – popękane lub
te z dużym ubytkiem angoby. Szczyty dachu zabezpieczono zgodnie ze sztuką konserwatorską deskami
wiatrowymi i wykończono blacharką bez stosowania
dachówek okapowych.
Wiesława Hlebowicz
Zdjęcia: von Müller Dachówki
Wacław Rasnowski
Nowe ze starym – nowa marsylka kontrastuje ze starą karpiówką
na wieżyczce. Pokrycia wieżyczki nie wymieniano całkowicie, lecz
zastąpiono tylko niektóre zniszczone karpiówki i gąsiory
58