Zdrowie i jego ochrona w świadomości mieszkańców Lubelszczyzny

Transkrypt

KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013
Zdrowie i jego ochrona w świadomości mieszkańców
Lubelszczyzny
dr hab. Włodzimierz Piątkowski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Filozofii i Socjologii
Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Samodzielna Pracownia Socjologii Medycyny
1. Opis problemu
Zdrowie stanowi jedno z dóbr, będących przedmiotem aspiracji jednostkowych
i społecznych.1 Zasadne jest podejmowanie analiz nad społeczną świadomością
związaną ze zdrowiem oraz równością dostępu do tego dobra. 2 Analiza świadomości
zdrowotnej wśród mieszkańców Lubelszczyzny stanowi problem o wielkiej wadze
społecznej. Ponadto jest istotna z punktu widzenia tworzenia skutecznej polityki
zdrowotnej, gdyż „jest (…) podstawowym obszarem, na którym tradycyjnie działa
edukacja zdrowotna i promocja zdrowia”.3
Dla potrzeb analizy konieczne jest przedstawienie socjologicznej perspektywy
w ujmowaniu zdrowia oraz pojęć: świadomość społeczna i zdrowotna.
Zdrowie w perspektywie socjologicznej4
Zdrowie i choroba znalazły się w polu zainteresowań socjologów w pierwszej
połowie XX w. Prace o tematyce socjomedycznej, które powstały już pod koniec
XIX w. z dzisiejszej perspektywy traktować można jako prekursorskie w stosunku do
nowego kierunku badań nad zdrowiem i chorobą.
Postacią, która otworzyła drogę socjologicznych interpretacji zjawisk
związanych ze zdrowiem i chorobą, był Talcott Parsons. Jako jeden z pierwszych
1
P. Sztompka, Socjologia, Rozdz. 14., Nierówności społeczne, Kraków 2007.
Zob. A. Ostrowska, Zróżnicowania społeczne i nierówności w zdrowiu, [w:] Socjologia z medycyną.
W kręgu myśli naukowej Magdaleny Sokołowskiej, W. Piątkowski (red.), Warszawa 2010;
M. Synowiec-Piłat, Zróżnicowanie i nierówności społeczne a zdrowie, [w:] Zdrowie i choroba.
Wybrane problemy socjologii medycyny, J. Barański, W. Piątkowski (red.), Wrocław 2002.
3
K. Puchalski, Kontekst i przedmiot badań, [w:] K. Puchalski, E. Korzeniowska, L. PiwowarskaPościk, Aktywność zdrowotna a świadomość potoczna, Łódź 1999, s. 13.
4
Przeglądu socjologicznych koncepcji dotyczących zdrowia dokonuje: B. Uramowska-Żyto,
Socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby, [w:] Socjologia medycyny. Podejmowane problemy,
kategorie analizy, A. Ostrowska (red.), Warszawa 2009.
2
2
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
apelował, aby nauki społeczne zostały włączone w nurt badań nad zdrowiem, obok
medycyny – zajmującej dotąd kluczową pozycję.5
Ewolucja przedmiotu socjologii zdrowia, choroby i medycyny na przestrzeni
ostatnich sześćdziesięciu lat dokonywała się w kierunku wyodrębnienia socjologii
zdrowia i socjologii choroby jako niezależnych dyscyplin.6 Sprzyjały temu: zmiana
obrazu dominujących chorób (w kierunku chorób cywilizacyjnych), podniesienie rangi
stylu życia oraz zachowań jednostki jako mających kluczowy wpływ na zdrowie
(koncepcja M. Lalonde’a) oraz coraz większa złożoność zjawisk dotyczących zdrowia
i choroby.
Zdrowie jako zjawisko społeczne stanowi doskonałe pole badań nad postawami
i zachowaniami poszczególnych grup społecznych. 7 Jednakże umieszczenie zdrowia
w kontekście społecznym pociąga za sobą wiele trudności definicyjnych 8, które
rzutować mogą na operacjonalizację i wyniki badań. Zwraca się przy tym uwagę na
najbardziej spopularyzowaną (i równie często krytykowaną) definicję Światowej
Organizacji Zdrowia, w myśl której zdrowie jest całkowitym fizycznym, psychicznym
i społecznym dobrostanem człowieka, nie zaś brakiem choroby czy ułomności. 9 Tym
samym zdrowie zyskuje wymiar pozytywny. Jest to także ujęcie całkowicie odmienne
od technicznego modelu zdrowia, charakterystycznego dla biomedycyny.10
Świadomość społeczna
W. Piątkowski, Geneza i przedmiot socjologii medycyny, [w:] Zdrowie i choroba. Wybrane problemy
socjologii medycyny, J. Barański, W. Piątkowski (red.), Wrocław 2002. Zob. także: W. Piątkowski,
Socjologia zdrowia, choroby i medycyny u progu XXI wieku. Tożsamość i próba diagnozy,
[w:] Zdrowie, choroba, społeczeństwo. Studia z socjologii medycyny, W. Piątkowski (red.), Lublin
2004; Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna, W. Piątkowski, W.A. Brodniak (red.),
Tyczyn 2005.
6
Zob. W. Piątkowski, W stronę socjologii zdrowia, Lublin 2002.
7
W. Piątkowski, Zdrowie jako zjawisko społeczne, [w:] Zdrowie i choroba. Wybrane problemy
socjologii medycyny, Wrocław 2002.
8
K. Puchalski, Zdrowie w świadomości społecznej, Łódź 1997, s. 19-26.
9
Tamże.
10
Por. M. Klamut, Między biotechnicznym a holistycznym modelem medycyny, „Alma Mater”, 5 (14).
5
3
Zdaniem E. Korzeniowskiej „ludzka świadomość w wymiarze indywidualnym
i zbiorowym stawała się przedmiotem zainteresowań psychologów, psychologów
społecznych i socjologów w trzech podstawowych ujęciach”.11 Pierwsze z nich
koncentrowało się wokół poszukiwania zasad rządzących ludzkim myśleniem, drugie
– wokół analizy wybranych treści świadomości. Ujęcie trzecie – najnowsze – stanowi
próbę wyjaśniania działania refleksyjnego.12
Z kolei K. Puchalski zauważa, iż w socjologii zdrowia badania nad
świadomością przyjmują postać badań nad opiniami, wartościami i przekonaniami
charakterystycznymi dla określonych zbiorowości społecznych. 13 Tym samym badania
nad świadomością zostają sprowadzone do badań opinii publicznej, a więc drugiego
nurtu opisywanego przez E. Korzeniowską.
W tym kontekście konieczne jest rozróżnienie opinii publicznej jako stanu oraz
jako instytucji – jednego z wymiarów funkcjonowania określonej społeczności.
Zdaniem B. Szackiej „działanie opinii publicznej jako instytucji to reagowanie na
problemy ważne dla społeczności, komunikowanie się, wymiana poglądów, określanie
stanowisk, a także działania – mobilizowanie się i wywieranie presji na instytucje
podejmujące decyzje”.14 Czy świadomość związana ze zdrowiem może funkcjonować
w ten sposób?
Świadomość zdrowotna
Wskazuje się, że świadomość zdrowotna w ujęciu praktycznym „grupuje
opinie, przekonania, wiedzę, oceny poglądy, preferencje, wierzenia, sposoby myślenia,
hierarchie ocen, elementy postaw oraz inne zjawiska, treści i kategorie ujmowania
świadomości, które ukazują zagadnienia uznane przez badaczy za istotne z punktu
11
12
13
14
E. Korzeniowska, Zachowania i świadomość zdrowotna w sferze pracy, Łódź 1997, s. 55-56.
Tamże.
K. Puchalski, Kontekst i przedmiot badań, s. 13.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2008, s. 457.
4
widzenia zdrowia, jego ochrony czy promocji”.15 Często jej sens bywa sprowadzany
do następujących określeń: „społeczne myślenie o zdrowiu”, „zdrowie w opiniach
społecznych”, „obraz zdrowia w świadomości społecznej” czy też „subiektywne
poglądy na zdrowie”.16 Wydaje się, że takie ujęcie świadomości odpowiada treściom
uzyskanym w trakcie badania mieszkańców Lubelszczyzny.
Kategoria
świadomość
społeczna
dla
celów
tej
ekspertyzy
została
zdefiniowana „szeroko”, a więc w tym ujęciu jest ona skorelowana z takimi
zmiennymi demograficznymi i kulturowymi jak: płeć, wiek, wykształcenie oraz
miejsce zamieszkania. Autor opracowania, które stanowi tu jeden z ważnych punktów
odniesienia17 uznał następujące wskaźniki za elementy opisywanej świadomości
zdrowotnej, są to: ocena stanu zdrowia, określenie masy ciała, palenie papierosów,
zadowolenie z sytuacji życiowej, poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania
oraz liczba przyjaciół.
2. Analiza problemu
2.1. Zastosowane narzędzie
Dla rozwiązania sformułowanego problemu przeprowadzona została między
innymi pogłębiona analiza danych uzyskanych w ramach II Cyklu Badawczego:
Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w kontekście analiz statystycznych.
Część II: „Mieszkańcy Lubelszczyzny”. Ekspertyza naukowa, Lublin 2011. Biorąc pod
uwagę, że wspomniane dane są rezultatem doboru celowego, wnioskowanie na temat
całej populacji Lubelszczyzny nie będzie uzasadnione, jednak może stanowić
przyczynek do rozważań nad symulowanymi wynikami doboru losowego.18
K. Puchalski, Zdrowie w świadomości…., s. 17.
Tamże.
17
P. Rydzewski, II Cykl badawczy: Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013
w kontekście analiz statystycznych. Część II: „Mieszkańcy Lubelszczyzny”. Ekspertyza naukowa,
Lublin 2011, podrozdział: Sytuacja zdrowotna, s. 143-165.
18
P. Rydzewski, II Cykl Badawczy: Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013
w kontekście analiz statystycznych. Część II: „Mieszkańcy Lubelszczyzny”. Ekspertyza naukowa,
15
16
5
Ponadto rozważania nad problemem świadomości mieszkańców Lubelszczyzny
na temat zdrowia i sposobów jego ochrony zostaną wzbogacone o liczne komentarze
odsyłające do socjomedycznej literatury przedmiotu.
2.2. Wyniki – analiza jednozmiennowa
Samoocena stanu zdrowia
Subiektywna ocena stanu zdrowia stanowiła zasadniczą część badania.
W zdecydowanej większości respondenci oceniali swoje zdrowie dobrze (46,7%) oraz
bardzo dobrze (17,1%). Blisko 10% ankietowanych postrzegało swój stan zdrowia
jako zły i bardzo zły, zaś ponad 26% oceniło go jako „ani zły, ani dobry”.
Tabela 2.2.1.
Jak ocenia stan swojego zdrowia
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent
skumulowany
Ważne
Bardzo dobrze
188
17,1
17,1
17,1
Dobrze
514
46,7
46,7
63,8
Ani dobrze, ani źle
289
26,3
26,3
90,1
Źle
99
9,0
9,0
99,1
Bardzo źle
10
,9
,9
100,0
1100
100,0
100,0
Ogółem
Źródło: P. Rydzewski 2011.
Samookreślenie masy ciała
Ponad połowa respondentów oceniła swoją masę ciała jako normalną (55,6%).
Lekką nadwagę przypisało sobie aż 22, 9% ankietowanych, nadwagę – 11,9%, zaś
otyłość – 1,7%. Tylko 7,8% respondentów oceniło swoją wagę jako lekką niedowagę
i wagę poniżej normy.
Tabela 2.2.2.
Lublin 2011.
6
Określenie masy ciała
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent
skumulowany
Ważne
Niedowaga
18
1,6
1,6
1,6
Lekka niedowaga
68
6,2
6,2
7,8
W normie
611
55,5
55,6
63,4
Lekka nadwaga
252
22,9
22,9
86,4
Nadwaga
131
11,9
11,9
98,3
Otyłość
19
1,7
1,7
100,0
Ogółem
1099
99,9
100,0
Braki
Systemowe braki
danych
danych
Ogółem
1
,1
1100
100,0
Żródło: P. Rydzewski 2011.
Przytoczone wyniki zdają się być wstępnym ostrzeżeniem wobec licznych
głosów, że otyłość może stanowić coraz większe wyzwanie jako choroba
cywilizacyjna o globalnym zasięgu. Według M. Szymochy, M. Bryły oraz
I. Manieckiej-Bryły szacuje się, że obecnie ok. 50-65% mieszkańców Europy ma zbyt
wysoką masę ciała.19
Palenie papierosów
Kwestionariusz zawierał również pytania dotyczące palenia papierosów.
Spośród 1100 ankietowanych jedynie 23,5% pali je regularnie, zaś 5,4% przyznało się
M. Szymocha, M. Bryła, I. Maniecka-Bryła, Epidemia otyłości w XXI w., „Zdrowie Publiczne”,
2009, 119 (2). Ponieważ projekt badawczy nie uwzględnił na tym etapie populacji dzieci i młodzieży,
dla zapoznania z problematyką otyłości i nadwagi odsyłam do: Z. Szadowska-Szlachetka,
A. Stanisławek, M. Charzyńska-Gula, H. Kachaniuk, K. Muzyczka, Standardy realizowane przez
pielęgniarkę szkolną a wiedza i postawy młodzieży licealnej w odniesieniu do prawidłowej masy ciała,
„Zdrowie Publiczne”, 2009, 119 (4); K. Sygit, Koncepcja projektu badawczego, dotyczącego nadwagi
i otyłości u polskich dzieci i młodzieży w wieku 13-16 lat, „Zdrowie Publiczne”, 2008, 118 (3);
A. Mazur, K. Klimek, G. Telega, G. Hejda, L. Wdowiak, E. Małecka-Tendera, Risk Factors for
Obesity Development in School Children from South-Eastern Poland, „AAEM”, 2008, 15.
19
7
do palenia okazjonalnego. Oznacza to, że aż 71,1% respondentów nie pali papierosów
w ogóle.
Tabela 2.2.3.
Palenie papierosów
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent
skumulowany
Ważne
Tak
259
23,5
23,5
23,5
Tak, od czasu do czasu
59
5,4
5,4
28,9
Nie
782
71,1
71,1
100,0
1100
100,0
100,0
Ogółem
Inne ciekawe badania dotyczące nikotynizmu przeprowadziły na terenie
województwa lubelskiego w 2004 r. A. Jablońska-Chmielewska i E. Kolano. Wśród
respondentów 31% stanowili regularni palacze, zaś 65% z nich odczuwało już skutki
nikotynizmu. Okazjonalni palacze stanowili 11,4% ankietowanych. Jeśli oba badania
uznać za reprezentatywne, ich wyniki świadczyć mogłyby o zmniejszeniu liczby osób
uzależnionych od nikotyny.20
Samoocena sytuacji życiowej
Zadowolenie z sytuacji życiowej ujęte w badaniu stanowi przyczynek do oceny
dobrostanu
psychicznego
respondentów.
Uwzględniając
10–punktową
skalę,
mieszkańcy Lubelszczyzny oceniali swoją sytuację życiową dość dobrze. Najczęściej
wybieraną wartością było 8 (19,9%), zaś średnia dla całej próby była bliska 7.
Tabela 2.2.4.
Zadowolenie z sytuacji życiowej
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent
skumulowany
A. Jabłońska-Chmielewska, E. Kolano, Nikotynizm w świadomości laików i lekarzy, „Zdrowie
Publiczne”, 2005, 115 (4). Aktualniejsze dane dotyczące nikotynizmu wśród dorosłych mieszkańców
wschodniej Polski znajdują się w: L. Panasiuk, A. Mierzecki, L. Wdowiak, P. Paprzycki, W. Lukas, M.
Godycki-Ćwirko, Prevalence of Cigarette Smoking among Adult Population in Eastern Poland,
„AAEM”, 2010, 17.
20
8
Ważne
1
14
1,3
1,3
1,3
2
33
3,0
3,0
4,3
3
48
4,4
4,4
8,7
4
51
4,6
4,6
13,3
5
174
15,8
15,9
29,2
6
135
12,3
12,3
41,5
7
190
17,3
17,3
58,8
8
219
19,9
20,0
78,8
9
121
11,0
11,0
89,8
10
112
10,2
10,2
100,0
1097
99,7
100,0
Ogółem
Braki
Systemowe braki danych
3
,3
1100
100,0
danych
Ogółem
Problematyka zadowolenia z sytuacji życiowej jest niezwykle bliska poczuciu
satysfakcji z życia oraz analizowanej w ramach socjologii zdrowia, choroby
i medycyny koncepcji jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia. Koncepcja ta
rozwijająca się już w latach 70-tych XX w. ma ona kluczowe znaczenie dla umacniania
biopsychospołecznego modelu zdrowia.21
Poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania
Kolejnym
elementem
szeroko
rozumianego
dobrostanu
psychicznego
uwzględnionym w badaniu jest poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania.
Jednocześnie należy zaznaczyć, że może ono również stanowić adekwatny wskaźnik
dobrostanu społecznego (poczucie bezpieczeństwa w środowisku społecznym
respondenta).
Jedynie 1,6% ankietowanych oceniło, że nie czują się bezpiecznie w swoim
środowisku (miejscu zamieszkania). Blisko 60% czuje się „raczej bezpiecznie”, zaś
39% - całkowicie bezpiecznie.
B. Tobiasz-Adamczyk, Badania nad jakością życia uwarunkowaną stanem zdrowia, [w:] Socjologia
z medycyną. W kręgu myśli naukowej Magdaleny Sokołowskiej, W. Piątkowski (red.),
Warszawa 2010.
21
9
Tabela 2.2.5.
Czy czuje się bezpiecznie w miejscu zamieszkania
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent
skumulowany
Ważne
Całkowicie bezpiecznie
429
39,0
39,0
39,0
Raczej bezpiecznie
652
59,3
59,3
98,4
18
1,6
1,6
100,0
1099
99,9
100,0
1
,1
1100
100,0
Zagrożony(a)
Ogółem
Braki
Systemowe braki danych
danych
Ogółem
Interakcje społeczne (liczba przyjaciół)
Liczba znajomych zaliczanych do grona przyjaciół może stanowić (podobnie
jak poczucie bezpieczeństwa) wskaźnik dobrostanu społecznego. Ankietowani
najczęściej posiadali dziesięcioro przyjaciół (25,6%), zaś średnia dla próby wyniosła
ponad 13.
Tabela 2.2.6.
Ile osób zalicza do przyjaciół
Ważne
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent skumulowany
0
5
,5
,5
,5
1
12
1,1
1,1
1,5
2
36
3,3
3,3
4,8
3
38
3,5
3,5
8,3
4
51
4,6
4,6
12,9
5
120
10,9
10,9
23,8
6
66
6,0
6,0
29,8
7
25
2,3
2,3
32,1
8
45
4,1
4,1
36,2
9
9
,8
,8
37,0
10
282
25,6
25,6
62,6
11
5
,5
,5
63,1
12
23
2,1
2,1
65,2
13
4
,4
,4
65,5
10
14
3
,3
,3
65,8
15
71
6,5
6,5
72,3
16
3
,3
,3
72,5
17
1
,1
,1
72,6
18
4
,4
,4
73,0
19
1
,1
,1
73,1
20
154
14,0
14,0
87,1
21
2
,2
,2
87,3
22
2
,2
,2
87,5
25
22
2,0
2,0
89,5
28
1
,1
,1
89,5
30
63
5,7
5,7
95,3
35
6
,5
,5
95,8
40
14
1,3
1,3
97,1
48
1
,1
,1
97,2
50
21
1,9
1,9
99,1
55
1
,1
,1
99,2
60
1
,1
,1
99,3
80
1
,1
,1
99,4
100
6
,5
,5
99,9
200
1
,1
,1
100,0
1100
100,0
100,0
Ogółem
2.3. Wyniki – analiza dwuzmiennowa
Dla podniesienia walorów analizy zasadne jest przeprowadzenie wnioskowania
statystycznego opartego na korelacji zmiennych zaprezentowanych powyżej z takimi
zmiennymi jak: płeć, wiek, wykształcenie oraz miejsce zamieszkania.
Płeć a świadomość zdrowotna
Zebrane dane świadczą o istniejącym związku pomiędzy płcią a określeniem
masy ciała. Mężczyźni zdecydowanie częściej określali swoją masę ciała jako
11
normalną (57,2%) i znajdującą się poniżej normy (10,7%), zaś kobiety – jako lekką
nadwagę i nadwagę (łącznie 39,3% – wobec 30,1% mężczyzn).
Tabela 2.3.1.
Określenie masy ciała ze względu na płeć
Płeć
Określenie masy
Ogółem
Mężczyzna
Kobieta
N
11
7
18
%
2,1%
1,2%
1,6%
Lekka
N
45
23
68
niedowaga
%
8,6%
4,0%
6,2%
W normie
N
301
310
611
%
57,2%
54,1%
55,6%
Lekka
N
106
146
252
nadwaga
%
20,2%
25,5%
22,9%
Nadwaga
N
52
79
131
%
9,9%
13,8%
11,9%
N
11
8
19
%
2,1%
1,4%
1,7%
N
526
573
1099
%
100,0%
100,0%
100,0%
Niedowaga
ciała
Otyłość
Ogółem
Uzyskane wyniki wskazują również na związek płci i nawyku palenia
papierosów. Wśród osób niepalących większą grupę stanowiły kobiety (77,9% –
wobec 63,7% mężczyzn). Jednocześnie mężczyźni blisko dwukrotnie częściej byli
regularnymi palaczami (30,8% – wobec 16,9% kobiet).
Tabela 2.3.2.
Palenie papierosów ze względu na płeć
Płeć
Palenie
Tak
papierosów
Tak, od czasu do czasu
Nie
Ogółem
Mężczyzna
Kobieta
N
162
97
259
%
30,8%
16,9%
23,5%
N
29
30
59
%
5,5%
5,2%
5,4%
N
335
447
782
%
63,7%
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego
Funduszu77,9%
Społecznego
Ogółem
71,1%
N
526
574
1100
%
100,0%
100,0%
100,0%
12
Podobną zależność, choć o mniejszej sile, zaobserwowano w odniesieniu do
poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania. Wśród ankietowanych, którzy czuli
się całkowicie bezpiecznie w swoim miejscu zamieszkania przeważali mężczyźni
(45,4%), zaś kobiety zdecydowanie częściej określały swoje poczucie bezpieczeństwa
w sposób mniej zdecydowany (64,7% - „raczej bezpiecznie”). Poczucie zagrożenia
towarzyszyło także częściej kobietom (2,1%).
Tabela 2.3.3.
Czy czuje się bezpiecznie w miejscu zamieszkania ze względu na płeć
Płeć
Ogółem
Mężczyzna
Kobieta
Czy czuje się bezpiecznie w
Całkowicie
N
239
190
429
miejscu zamieszkania
bezpiecznie
%
45,4%
33,2%
39,0%
Raczej bezpiecznie
N
281
371
652
%
53,4%
64,7%
59,3%
N
6
12
18
%
1,1%
2,1%
1,6%
N
526
573
1099
%
100,0%
100,0%
100,0%
Zagrożony(a)
Ogółem
Należy wskazać, że nie zaobserwowano związku pomiędzy płcią
a oceną stanu zdrowia i zadowoleniem z sytuacji życiowej, co stanowi bardzo istotny
i zastanawiający wniosek.22
Wiek a świadomość zdrowotna
Zastosowanie zmiennej wiek dla ukazania różnic w świadomości mieszkańców
Lubelszczyzny na temat zdrowia jest niezwykle zasadne. Analiza statystyczna
pozwoliła na potwierdzenie istnienia związku pomiędzy oceną stanu zdrowia
a wiekiem respondenta. Ankietowani z przedziału wiekowego 18-29 lat najczęściej
O znaczeniu płci i jej wpływie na postrzeganie własnego zdrowia pisze także: M. Synowiec-Piłat,
Zróżnicowanie i nierówności społeczne a zdrowie, [w:] Zdrowie i choroba. Wybrane problemy
socjologii medycyny, J. Barański, W. Piątkowski (red.), Wrocław 2002.
22
13
oceniali stan swojego zdrowia jako dobry (48,1%) i bardzo dobry (43,5%), podczas
gdy respondenci powyżej 50 roku życia byli bardziej ostrożni w swych ocenach – aż
44,1% oceniła stan swojego zdrowia jako „ani dobry, ani zły”, zaś 19,1% jako zły
i bardzo zły.
Tabela 2.3.4.
Jak ocenia stan swojego zdrowia ze względu na grupę wiekową
Grupa wiekowa
Jak ocenia stan
Bardzo dobrze
swojego zdrowia
Dobrze
Ani dobrze, ani źle
Źle
Bardzo źle
Ogółem
Ogółem
18 29
30 49
pow. 50
N
114
61
13
188
%
43,5%
16,9%
2,7%
17,1%
N
126
226
162
514
%
48,1%
62,4%
34,0%
46,7%
N
17
62
210
289
%
6,5%
17,1%
44,1%
26,3%
N
5
13
81
99
%
1,9%
3,6%
17,0%
9,0%
N
0
0
10
10
%
,0%
,0%
2,1%
,9%
N
262
362
476
1100
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Gorsza ocena stanu zdrowia prezentowana w najstarszej grupie wiekowej nie
powinna zaważyć na przekonaniu, że zdrowie znajduje się w rękach samych
zainteresowanych. Większa świadomość na temat zachowań prozdrowotnych,
powinna przełożyć się na większą dbałość, a tym samym – samoocenę stanu zdrowia
osób po 50 roku życia. 23
Zaobserwowano również wpływ zmiennej wiek na określenia dotyczące masy
ciała. Do nadwagi i lekkiej nadwagi najczęściej przyznawali się respondenci powyżej
Zob. M.D. Głowacka, U. Kwapisz, A. Frankowska, Wybrane elementy stylu życia i problemy
zdrowotne osób po 50 roku życia, „Zdrowie Publiczne”, 2011, 121 (2). Dla porównania: A. GębskaKuczerowska, M. Miller, Sytuacja zdrowotna ludzi powyżej 65 roku życia w Polsce, „Zdrowie
Publiczne”, 2006, 116 (1); B. Tobiasz-Adamczyk, B. Woźniak, M. Brzyska, Promocja zdrowia wśród
osób starszych w świetle trzech pierwszych faz programu „HealthProElderly”, „Zdrowie Publiczne”,
2008, 118 (3).
23
14
50 roku życia, podczas gdy waga normalna i lekka niedowaga dominowały
w młodszych grupach wiekowych. Osoby z przedziału wiekowego 18-29 aż w 74,8%
oceniały swoją masę ciała jako normalną.
Tabela 2.3.5.
Określenie masy ciała ze względu na grupę wiekową
Grupa wiekowa
Określenie masy
Niedowaga
ciała
Lekka niedowaga
W normie
Lekka nadwaga
Nadwaga
Otyłość
Ogółem
Ogółem
18 29
30 49
pow. 50
N
3
8
7
18
%
1,1%
2,2%
1,5%
1,6%
N
18
30
20
68
%
6,9%
8,3%
4,2%
6,2%
N
196
201
214
611
%
74,8%
55,5%
45,1%
55,6%
N
33
78
141
252
%
12,6%
21,5%
29,7%
22,9%
N
11
37
83
131
%
4,2%
10,2%
17,5%
11,9%
N
1
8
10
19
%
,4%
2,2%
2,1%
1,7%
N
262
362
475
1099
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Ponadto zebrane dane pozwoliły na stwierdzenie związku pomiędzy wiekiem
a zadowoleniem z sytuacji życiowej. Ujemna korelacja świadczy w tym przypadku
o mniejszym zadowoleniu z życia w starszych grupach wiekowych.
Wykształcenie a świadomość zdrowotna
Wykształcenie stanowi jeden z najistotniejszych wyznaczników zdrowia.
W badaniu z udziałem mieszkańców Lubelszczyzny potwierdzono zależność
pomiędzy tą zmienną a oceną stanu zdrowia. Im wyższe wskaźniki wykształcenia
respondentó, tym lepsza była ich samoocena zdrowia. Jako bardzo dobry i dobry
oceniło swój stan zdrowia ponad 83% ankietowanych z wyższym wykształceniem, zaś
tylko ponad 28% respondentów z wykształceniem podstawowym.
15
Tabela 2.3.6.
Jak ocenia stan swojego zdrowia ze względu na poziom wykształcenia
Poziom wykształcenia
Podstawowe
Jak ocenia
Bardzo dobrze
Średnie
Wyższe
N
10
17
85
76
188
%
8,4%
7,1%
18,5%
27,2%
17,1%
N
24
109
223
158
514
%
20,2%
45,2%
48,5%
56,6%
46,8%
Ani dobrze, ani
N
43
90
122
33
288
źle
%
36,1%
37,3%
26,5%
11,8%
26,2%
Źle
N
36
23
29
11
99
%
30,3%
9,5%
6,3%
3,9%
9,0%
N
6
2
1
1
10
%
5,0%
,8%
,2%
,4%
,9%
N
119
241
460
279
1099
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
stan
swojego
Zasadnicze
Ogółem
Dobrze
zdrowia
Bardzo źle
Ogółem
Podobnie przedstawia się związek pomiędzy poziomem wykształcenia
a zadowoleniem z sytuacji życiowej. Wyższe wykształcenie jest skorelowane z lepszą
oceną sytuacji życiowej respondenta.
Miejsce zamieszkania a świadomość zdrowotna
W wyniku analizy stwierdzono, iż także wielkość miejsca zamieszkania ma
wpływ na samopoczucie. Całkowicie bezpiecznie czuli się w swoim środowisku
przede wszystkim mieszkańcy wsi (45,7%), zdecydowanie rzadziej przekonanie takie
było udziałem mieszkańców miast powyżej 45 tys. (29,3%). Jednocześnie
mieszkańcom dużych miast na Lubelszczyźnie towarzyszyło najczęściej poczucie
zagrożenia.
Tabela 2.3.7.
Czy czuje się bezpiecznie w miejscu zamieszkania ze względu na wielkość miejscowości zamieszkania
16
Wielkość miejscowości zamieszkania
Miasto powyżej
Miasto do 45
45 tys.
tys.
Ogółem
Wieś
Czy czuje się
Całkowicie
N
84
80
262
426
bezpiecznie w
bezpiecznie
%
29,3%
34,9%
45,7%
39,1%
miejscu
Raczej
N
195
146
304
645
zamieszkania
bezpiecznie
%
67,9%
63,8%
53,1%
59,2%
Zagrożony(a)
N
8
3
7
18
%
2,8%
1,3%
1,2%
1,7%
N
287
229
573
1089
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Ogółem
Analiza statystyczna nie wykazała, aby wielkość miejsca zamieszkania miała
wpływ na inną zmienną, co jest zastanawiające zważywszy na często wskazywane
różnice w świadomości zdrowotnej mieszkańców miast i wsi. Analizę współzależności
stanu zdrowia i miejsca zamieszkania w województwie lubelskim przeprowadzili
także autorzy B. Pawka, P. Dreher, J. Herda, I. Szwiec, M. Jałoza, którzy podkreślali
odmienność kulturową, społeczną i zawodową obu środowisk.24
Inne zależności
Wnioskowanie statystyczne pozwala także przypuszczać, że istnieją następujące
zależności pomiędzy analizowanymi zmiennymi:
 Występuje silny związek pomiędzy zadowoleniem z sytuacji życiowej jednostki
a lepszą oceną stanu zdrowia.
 Większe poczucie bezpieczeństwa współwystępuje z lepszą oceną stanu
zdrowia oraz większym zadowoleniem z sytuacji życiowej jednostki.
 Większe grono przyjaciół oznacza większe zadowolenie z sytuacji życiowej.
B. Pawka, P. Dreher, J. Herda, I. Szwiec, M. Jałoza, Różnice w stanie zdrowia mieszkańców miast
i wsi województwa lubelskiego, „Medycyna ogólna”, 2010, 16 (XLV), 1; Opinie dotyczące profilaktyki
zdrowotnej wśród mieszkańców wsi znajdują się również w: M. Florek, Palenie papierosów i spożycie
alkoholu wśród ludności wiejskiej, a jej opinie na temat profilaktyki zdrowotnej, „Medycyna ogólna”,
2006, 12 (XLI), 1-2.
24
17
 Wyższa ocena stanu zdrowia jest ujemnie skorelowana z określeniem masy
ciała.
Wymienione zależności nie mają charakteru przyczynowo-skutkowego,
ponieważ nie pozwala na to zastosowana metoda korelacji zmiennych nominalnych
Ocena stanu zdrowia
Ile osób zalicza Pan/Pani do przyjaciół
Palenie papierosów
Poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszk.
Określenie masy ciala
dodatnia
korelacja
(1.0)
Palenie papierosów
Określenie masy ciala
Ile osób zalicza Pan/Pani do przyjaciół
Ocena stanu zdrowia
Poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszk.
i porządkowych.
brak
korelacji
(0.0)
ujemna
korelacja
(-1.0)
3. Wnioski
W wyniku analizy świadomości zdrowotnej mieszkańców Lubelszczyzny
wysunięte zostały następujące wnioski:
1) Osoby biorące udział w badaniu najczęściej oceniały swój stan zdrowia
jako dobry lub bardzo dobry. Blisko 10% ankietowanych postrzegało swój
stan zdrowia jako zły i bardzo zły.
2) Blisko 8% respondentów oceniło swoją wagę jako lekką niedowagę
i wagę poniżej normy, zaś ponad 13% - jako nadwagę lub otyłość.
3) Aż 23,5% ankietowanych mieszkańców Lubelszczyzny regularnie pali
papierosy, zaś 5,4% przyznało się do palenia okazjonalnego.
4) Mieszkańcy Lubelszczyzny oceniali swoją sytuację życiową dość dobrze.
Najczęściej wybieraną wartością na 10-punktowej skali zadowolenia było
8 (19,9%), zaś średnia dla całej próby była bliska 7.
18
5) Osoby z poczuciem zagrożenia w swoim miejscu zamieszkania/środowisku
stanowiły mniej niż 2% badanych.
6) Jednocześnie badani mogli poszczycić się licznym gronem przyjaciół:
średnia dla próby wyniosła blisko 14, zaś najczęściej mieszkańcy
Lubelszczyzny deklarowali przyjaźń z dziesięcioma osobami.
7) Lepsza ocena stanu zdrowia występuje u osób młodszych (18-29 oraz 30-49
lat) oraz u osób z wyższym wykształceniem.
8) Palenie papierosów jest nawykiem dotykającym częściej mężczyzn niż
kobiety.
9) Określenia dotyczące wyższej niż normalna masy ciała były prezentowane
zdecydowanie częściej przez osoby powyżej 50 roku życia, podczas gdy waga
normalna i lekka niedowaga dominowały w młodszych grupach wiekowych.
W tym kontekście znaczenie miała także płeć respondentów.
10) Większe zadowolenie z sytuacji życiowej było udziałem młodszych
i lepiej wykształconych respondentów.
11) Poczucie bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania było raportowane
w mniejszych ośrodkach. Mniej bezpiecznie czuły się kobiety.
Tym samym wpływ na świadomość zdrowotną okazały się mieć:
1) Płeć (w odniesieniu do poczucia bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania,
palenia papierosów i określenia masy ciała);
2) Wiek (w odniesieniu do oceny stanu zdrowia, określenia masy ciała oraz
zadowolenia z sytuacji życiowej);
3) Wykształcenie (w odniesieniu do oceny stanu zdrowia oraz zadowolenia
z sytuacji życiowej);
4) Miejsce zamieszkania (w odniesieniu do poczucia bezpieczeństwa
w miejscu zamieszkania).
19
4. Rekomendowane rozwiązania
Wśród rozwiązań rekomendowanych jako rezultat projektu znajdują się między
innymi:
1) Zwiększenie nacisku na kształcenie i odpowiednią edukację zdrowotną
populacji dzieci i młodzieży (programy typu: „Zmiana przez zdrowie”).
2) Podjęcie działań na rzecz włączania osób po 50 roku życia w projekty
edukacyjne
i profilaktyczne dotyczące zdrowia i przeciwdziałające nierównościom
w tym zakresie.
3) Właściwym rozwiązaniem jest aplikacja podlegającej standaryzacji i
systematycznej ewaluacji edukacji zdrowotnej prowadzonej na potrzeby
mieszkańców zarówno większych, jak i mniejszych miejscowości.
4) Należy
propagować wspieranie współpracy ekspertów tworzących
multidyscyplinarne zespoły badawcze podejmujące problematykę zdrowia
i choroby oraz systemu ochrony zdrowia.
5) Zasadne
jest
podjęcie
wysiłków
w
celu
przeprowadzenia
reprezentacyjnego i pogłębionego badania nad świadomością zdrowotną
mieszkańców Lubelszczyzny, uwzględniającego złożoność zachowań
zdrowotnych oraz bogactwo i specyfikę uwarunkowań społecznokulturowych i demograficznych regionu.
20
Bibliografia:
Rydzewski P., II Cykl badawczy: Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013
w kontekście analiz statystycznych. Część II: „Mieszkańcy Lubelszczyzny”. Ekspertyza
naukowa, Lublin 2011.
Florek M., Palenie papierosów i spożycie alkoholu wśród ludności wiejskiej, a jej
opinie na temat profilaktyki zdrowotnej, „Medycyna ogólna”, 2006, 12 (XLI), 1-2.
Gębska-Kuczerowska A., Miller M., Sytuacja zdrowotna ludzi powyżej 65 roku życia
w Polsce, „Zdrowie Publiczne”, 2006, 116 (1).
Głowacka M.D., Kwapisz U., Frankowska A., Wybrane elementy stylu życia
i problemy zdrowotne osób po 50 roku życia, „Zdrowie Publiczne”, 2011, 121 (2).
21
Jabłońska-Chmielewska A., Kolano E., Nikotynizm w świadomości laików i lekarzy,
„Zdrowie Publiczne”, 2005, 115 (4).
Klamut M., Między biotechnicznym a holistycznym modelem medycyny, „Alma
Mater”, 5 (14).
Korzeniowska E., Zachowania i świadomość zdrowotna w sferze pracy, Łódź 1997.
Mazur A., Klimek K., Telega G., Hejda G., Wdowiak L., Małecka-Tendera E., Risk
Factors for Obesity Development in School Children from South-Eastern Poland,
„AAEM”, 2008, 15.
Ostrowska A., Zróżnicowania społeczne i nierówności w zdrowiu, [w:] Socjologia
z medycyną. W kręgu myśli naukowej Magdaleny Sokołowskiej, W. Piątkowski (red.),
Warszawa 2010.
Panasiuk L., Mierzecki A., Wdowiak L., Paprzycki P., Lukas W., Godycki-Ćwirko M.,
Prevalence of Cigarette Smoking among Adult Population in Eastern Poland,
„AAEM”, 2010, 17.
Pawka B., Dreher P., Herda J., Szwiec I., Jałoza M., Różnice w stanie zdrowia
mieszkańców miast i wsi województwa lubelskiego, „Medycyna ogólna”, 2010,
16 (XLV), 1.
Piątkowski W., Geneza i przedmiot socjologii medycyny, [w:] Zdrowie i choroba.
Wybrane problemy socjologii medycyny, J. Barański, W. Piątkowski (red.),
Wrocław 2002.
22
Piątkowski, Socjologia zdrowia, choroby i medycyny u progu XXI wieku. Tożsamość
i próba diagnozy, [w:] Zdrowie, choroba, społeczeństwo. Studia z socjologii medycyny,
W. Piątkowski (red.), Lublin 2004.
Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna, W. Piątkowski, W.A. Brodniak (red.),
Tyczyn 2005.
Piątkowski W., W stronę socjologii zdrowia, Lublin 2002.
Piątkowski W., Zdrowie jako zjawisko społeczne, [w:] Zdrowie i choroba. Wybrane
problemy socjologii medycyny, Wrocław 2002.
Puchalski K., Zdrowie w świadomości społecznej, Łódź 1997.
Puchalski K., Korzeniowska E., Piwowarska-Pościk L., Aktywność zdrowotna
a świadomość potoczna, Łódź 1999.
Sygit K., Koncepcja projektu badawczego, dotyczącego nadwagi i otyłości u polskich
dzieci i młodzieży w wieku 13-16 lat, „Zdrowie Publiczne”, 2008, 118 (3).
Synowiec-Piłat M., Zróżnicowanie i nierówności społeczne a zdrowie, [w:] Zdrowie
i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny, J. Barański, W. Piątkowski (red.),
Wrocław 2002.
Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2008.
Szadowska-Szlachetka Z., Stanisławek A., Charzyńska-Gula M., Kachaniuk H.,
Muzyczka K., Standardy realizowane przez pielęgniarkę szkolną a wiedza i postawy
23
młodzieży licealnej w odniesieniu do prawidłowej masy ciała, „Zdrowie Publiczne”,
2009, 119 (4).
Szymocha M., Bryła M., Maniecka-Bryła I., Epidemia otyłości w XXI w., „Zdrowie
Publiczne”, 2009, 119 (2).
Tobiasz-Adamczyk B., Woźniak B., Brzyska M., Promocja zdrowia wśród osób
starszych w świetle trzech pierwszych faz programu „HealthProElderly”, „Zdrowie
Publiczne”, 2008, 118 (3).
Tobiasz-Adamczyk B., Badania nad jakością życia uwarunkowaną stanem zdrowia,
[w:] Socjologia z medycyną. W kręgu myśli naukowej Magdaleny Sokołowskiej,
W. Piątkowski (red.), Warszawa 2010.
Uramowska-Żyto B., Socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby, [w:] Socjologia
medycyny. Podejmowane problemy, kategorie analizy, A. Ostrowska (red.),
Warszawa 2009.
24

Zdrowie i jego ochrona w świadomości mieszkańców Lubelszczyzny

Transkrypt

Podobne dokumenty

zał.13-rys.nr.19-przykład oprawy lampy

zał.13-rys.nr.20-przykład oprawy lampy

Ankieta Rekrutacyjna - OPS Warszawa

PRODUKT – PROPOZYCJE MOBILNOŚCI ZAGRANICZNYCH

staże i szkolenia praktyczne pracowników/nic naukowych jednostek

Ogłoszenie reklamowe – przykład

Sylabus przedmiotu - Syjon